Hikka shwas

Aaptashri Ayurved & Panchakarma Clinic,Pune
Aaptashri Ayurved & Panchakarma Clinic,PuneAaptashri Ayurved & Panchakarma Clinic,Pune
हिक्काश्वास
BY- Dr.Shital Dhote
Guide-Dr.Mrs.Vandana Bhusari
निरुक्ती
हिक्का
• हिक्वनत कू जत्यिया ।
• हिग इनत कृ त्वा कायनत शब्दायते इनत वा हिक्का ।
श्वास
• श्वसत्यिेिेनत।
शब्दकल्पद्रुम
निदाि
रजसा धूम वाताभयाां शीतस्थािाम्बुसेविात।
व्यायामाद ग्राम्यधमााध्वरुक्षान्िववषमाशिात ॥
आमप्रदोषादािािाद रौक्ष्यादत्यपतपाणात ।
दौबाल्यान्ममाणो घाताद दवन्दवच्छु दयध्ततयोगत ॥
अतीसारज्वरच्छहदाप्रनतश्यायक्षतक्षयात।
रक्तवपत्तादुदावतााद ववसूच्यलसकादवप ॥
पाण्डुरोगाद ववषाच्चैव प्रवताते गदाववमौ॥
च.चच.17/11-14
• वविारज िेतु-रज,धूम,वात सांपका , शीतस्थािी
रिाणे,अनत-व्यायाम,व्यवाय,अध्वगमि,शीत-उष्ण
सेवि,
• आिारज िेतु- अनत-शीत जलसेवि,रुक्षान्ि
सेवि,ववषम आिार,निष्पाव,माष,वपण्याक,नतल
तैल,ववष्मयम्ि,ववदािी जलज आिुप माांस, अभिश्यांदी,
• व्याधििेतु- शरररामध्ये अनत आमवृद्धी,आिाि,शाररररक
रुक्षता,अपतपाण, दौबाल्यता,ममााघात,अनतसार,ज्वर
छदी,प्रनतश्याय,क्षतक्षक्षण,रक्तवपत्त,उदावता,ववसूचचका,
अलसक,पाांडु,ववष
संप्राप्तत
• मारुत: प्राणवाहिनि स्रोताांस्याववश्य कु प्यनत।
उर:स्थ: कफमुद्धूय हिक्काश्वासाि करोनत स:॥
घोराि प्राणोपरोधाय प्राणणिाां पञ्च पञ्च च।
च.चच.17/11-14
• प्राणोदकान्नन्नवाहिनि स्त्रोतांसस सकफोऽनिल: ।
हिक्का करोनत सांरुदध्य तासाां भलङां पृथक श्रुणु॥
च.चच.17/17
• दुष्ट स्रोतस- प्राणवि,उदकवि,अन्िवि
• दुष्य- कफ,वात
पूवारूप
कण्ठोरसोगुारुत्वां च वदिस्य कषायता।
हिक्कािाां पुवारुपाणण कु क्षेराटोप एव च ॥
आिाि:पाश्वाशुलां च पीडिां ह्र्दयस्य च।
प्राणस्य च ववलोमत्वां श्वासािाां पूवालक्षणम ॥
च.चच17/19-20
मिाहिक्का
क्षीणमाांसबलप्राणतेज
कु वपत कफ + कु वपत वायु
कण््प्रदेशी आक्ाांत
हिक्का
मिाहिक्का
साववदेहिक लक्षणे
• प्राणवि स्रोतस,ममा,जाठरायनि सांरुद्धता
• प्रलाप
• गार स्तांि,
• स्मृनतिाश
• साश्रुववप्लुतिेर
• अन्िवि उदकवि स्रोतसावरोध
• शररर जाड्यता,
• स्तब्धशङ्ख भ्रुव: च्युत,
व्याधिप्रत्यनिक लक्षणे
• निवववनतं िाधिगच्छत
• मिामूला,मिावेगा,मिाशब्दा,मिबला,सदय प्राणिरा
गम्भीरा हिक्का
िािे: पक्वाशयादववप हिक्का चास्योपजायते।
च.चच.17/29
हिक्कते य: प्रवृद्धस्तु कृ शो दीिमिा िर:।
जजारेणोरसा कृ च्रां गम्िीरमिुिादयि ॥ च.चच.17/27
गम्िीर शब्दयुक्त, जृम्िा पश्चात अांग सांकोच-प्रसार,
अस्पष्ट शब्द, उरोिागी स्तम्ि,
शररर क्षोि - शररर िमि,,
रुद्ध उच््वास मागव - बल,चेतिा ह्रास
प्राणाप्न्नतकी
व्यपेता हिक्का
व्यपेता जायते हिक्का याऽन्िपाि चतुववाधे।
आिारपररणामान्नते भूयश्च लिते बलम ॥
च.चच.17/31
मूच्छाा, प्रलाप,
वमि, अनतसार,
तृष्णा, जृम्िा,
मुखशोष, आध्माि
ज्ञािशून्य वविाभमि:
उगमस्थाि- जरुमुल ,
प्राणिाररणी
क्षुद्र हिक्का
• क्षुद्रवातो यदा कोष्ठाद व्यायामपररघहित: ।
कण्ठे प्रपदयते हिक्काां तदा क्षुद्राां करोनत स: ॥
च.चच.17/34
• अचधष्ठाि- ह्रदय,क्लोम,कण्ठ,तालु
• लक्षणे- अल्पवेग,अकष्टकर, अल्प वातप्रकोप,
व्यायामजन्य, अन्िसेवि पश्चात शमि
अन्निजा हिक्का
सिसाऽत्यभयवह्र्तै: पािान्िै: पीडडतोऽनिल: ।
हिक्का पीते च भुक्ते च शमं यानत च साऽन्निजा॥
च.चच.17/41
अचधष्ठाि- आमाशय ,
लक्षणे
अचधक आिार पाि पश्चात उत्पयत्त,
शिै: असांबन्धां क्षवथु
आिार/जल सेवि पश्चात शमि
श्वास
यदा स्रोताांभस सांरुदध्य मारुत: कफपूवाक: ।
ववष्वनरजनत सांरुद्धस्तदा श्वासान्करोनत स: ॥
च.चच.17/45
कफ-वातवधाक आिार-वविार सेवि
कफ वात प्रकोप
प्रनतलोम वायु
श्वास
मिाश्वास
लक्षणे –
• मत्तषािवत ध्वनि,
• प्रिष्ट ज्ञाि ववज्ञाि,
• ववभ्रान्त लोचि,
• िेर-मुख ववकृ ती,
• मलमूर बद्धता,
• ववशीणा वाणी,
• दीि,
• प्रश्वससतं दूराद्ववज्ञायते भवशम ,
• शीघ्र मृत्यु
ऊध्वाश्वास
लक्षणे –
दीघं श्वसि,
बैचेि,
श्लेष्मावृत्त मुख स्रोतस,
ऊध्वादृयष्ट,ववभ्रान्त,
शुष्कास्य,
अरनत,
वेदिा,
मूच्छाा
अि:श्वास निरुद्ध समयी- मोि,कं प
शीघ्र मृत्यु
नछन्िश्वास
•
ववयच्छन्ि श्वसि, दु:खाता
श्वसि, ह्रदय ममा स्थानि वेदिा,
आिाि, स्वेद मूच्छाा
बयस्तदाि, ववप्लुताक्ष,
क्षीणता, रक्तिेरता,
व्यग्रचचत्त, मुख शुष्कता,
वववणाता प्रलापी,
ववनछन्ि शीघ्र मृत्यु
तमक श्वास
प्रनतलोम वायु
प्राणवि स्रोतस मध्ये सांचरण
ग्रीवा शीर स्थािी सांगृह्यता
कफ उत्प्रेरण पीिस रोग
कफ अवरोचधत वायु कण््स्थािी
अनतवेगवाि घुघुार शब्दयुक्त
तमक श्वास,
• घुरघुर शब्द,प्राणास पीडा देणारा तीर श्वास वेग,
• नलानि, कास प्रवृत्ती,
• मूच्छाा, स्वरिेद,
• कफ नियष्ठवि समयी वेदिा, उष्ण प्रीती,
• उिय पाश्वा स्थानि वेदिा, शुष्क मुखता,
• ललामप्रदेशी स्वेद,
• मेघ शीत जल,वायु मुळे श्वासवृद्धी
• आसीिो लभते सुखम
• प्रतमक- तमक श्वास + ज्वर, मूच्छाा
• सांतमक- उदावता,अजीणा, यक्लन्िशररर,वेगावरोध,तमसा
वधाते-शीत पश्चात शमि
क्षुद्रश्वास
• अल्पबल,
• ि बाधनत शररर क्रक्याां,
• वेग समयी अल्प कष्टता,
• िोजिपािािाां ि निरुदध्यते,
• इयन्द्रयाांिा व्यथा िसणे,
श्वास िेद, दोष, साध्यासाध्यता
• मिाश्वास वात असाध्य
• ऊध्वाश्वास वात असाध्य
• नछन्िश्वास कफ वात असाध्य
• तमक श्वास कफ कृ च्रसाध्य
• प्रतमक/सांतमक कफ कृ च्रसाध्य
• क्षुद्रश्वास वात साध्य
हिक्का-श्वास चचक्रकत्सा
• हिक्काश्वासाहदातां यस्िनधैरादौ स्वेदैरुपाचरेत ।
आक्तां लवणतैलेि िाडीप्रस्तरसङ्करै: ॥
तैरस्य ग्रचथत: श्लेष्मा स्रोत: स्वभिववलीयते।
खानि मादावमायायन्त ततो वातािुलोमता ॥
तत: श्लेष्मणण सांवृद्धे पाययेत्तु तम ॥च.चच.17/71-75
• धूमपाि- मल्लक सांपुट मध्ये
• उपद्रव चचक्रकत्सा- स्वरक्षीण,अनतसार,रक्तवपत्त,दाि-
• मधुर,यस्िनध,शीतल चचक्रकत्सा
• मृदु स्वेद- उष्ण स्िेि पररषेक, उत्काररका,
• उत्काररका-नतल चुणा,अतसी
चुणा,उडीद,गोधूम,वातिाशक स्िेि,िारायण ,बला तैल
काांजी
• तपाण, वमि-ववरेचि प्रयोग, िस्य, बृांिण, कषाण
• िवज्वर ,आमदोष- लांघि, रुक्ष स्वेदि
• वमि अनतयोग- वातिाशक माांसरस
• उदावता,आध्माि- वातािुलोमक आिार
• बलवाि, कफवृद्धी - वमि,ववरेचि
• दुबाल,बाल,वृद्ध,वाताचधक्य- वातशामक
स्िेि,यूष,माांसरस
तमक श्वास-
• काभसिे च्छदािां ददयात स्वरिङ्गे च बुवद्धमाि ।
वातश्लेष्मिरैयुवक्तं तमके तु ववरेचिम ॥
च.चच.17/121
• ध्मािादीयुक्ते श्वासे ववरेचिम | अ.हृ.चच.4/7
शटयाहद चूणा, मुक्ताहद चूणा,
निहदयनधकादय यूष, दशमूलाहद घृत
• वातवपत्तिुबांधी- सुवचालास्वरस+घृत+त्ररकटु+दुध+िात
• कफवपत्तिुबांधी-भशररष पुष्प +मधु+वपप्पली
• हिक्का वेगिाशक उपाय-
शीताम्बुसेक; रासि,ववस्मापि,िय निमााण
करणे,क्ोधिषा,वप्रयोदवेग उत्पन्ि करणे
घृत प्रयोग-
• उपद्रव स्वरुप शुष्कता/रुक्ष शररर- भसद्ध घृत
.दशमूलाहद घृत
हिक्का-श्वास सामान्नयधचककत्सा
ययत्कयञ्चत्कफवातघ्िमुष्णां वातािुलोमिम ।
िेषजां पािमन्िां वा तवद्धतां श्वासहियक्किे॥
वातकृ द्धा कफिरां कफकृ दवाऽनिलापिम ।
कायं िैकायन्तकां ताभयाां प्राय: श्रेयोऽनिलापिम ॥
च.चच.17/147-148
बृांिण चचक्रकत्सा- साध्य
शमि चचक्रकत्सा- उपद्रवरहित
कषाण चचक्रकत्सा- असाध्य
THANK YOU
1 de 26

Recomendados

Ajeerna por
AjeernaAjeerna
AjeernaDrSoubhagyaJapal
3.1K visualizações47 slides
Amavata por
AmavataAmavata
AmavataDr.Narendra Prasad Giri (Ayurveda)
33.7K visualizações65 slides
Rakta pitta por
Rakta pittaRakta pitta
Rakta pittaAyurmitra Dr.KSR Prasad
16.9K visualizações4 slides
hikka.pptx por
hikka.pptxhikka.pptx
hikka.pptxWashiraSana
464 visualizações31 slides
Klaibya por
KlaibyaKlaibya
KlaibyaAkshay Shetty
1.8K visualizações20 slides
Mutrakricchra por
MutrakricchraMutrakricchra
Mutrakricchravdsriram
2.2K visualizações29 slides

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Yapana basti ,Yuktarata Basti & Siddha Basti por
Yapana basti ,Yuktarata Basti & Siddha BastiYapana basti ,Yuktarata Basti & Siddha Basti
Yapana basti ,Yuktarata Basti & Siddha BastiAkshay Shetty
4.3K visualizações18 slides
Tarpana netra kriyakalpa por
Tarpana  netra kriyakalpaTarpana  netra kriyakalpa
Tarpana netra kriyakalpaAyurmitra Dr.KSR Prasad
10.9K visualizações34 slides
Pakshaghate virechanam por
Pakshaghate virechanamPakshaghate virechanam
Pakshaghate virechanamYadu Gopan Valiyaparambil
7.8K visualizações27 slides
Gulma por
GulmaGulma
GulmaDr Alok Kumar
18.6K visualizações24 slides
Iksvaku & Dhamargava kalpa por
Iksvaku & Dhamargava kalpaIksvaku & Dhamargava kalpa
Iksvaku & Dhamargava kalpaPanchakarma Sdmcahhassan
4.3K visualizações22 slides
Nasya 1-ksr por
Nasya 1-ksrNasya 1-ksr
Nasya 1-ksrAyurmitra Dr.KSR Prasad
9.3K visualizações31 slides

Mais procurados(20)

Yapana basti ,Yuktarata Basti & Siddha Basti por Akshay Shetty
Yapana basti ,Yuktarata Basti & Siddha BastiYapana basti ,Yuktarata Basti & Siddha Basti
Yapana basti ,Yuktarata Basti & Siddha Basti
Akshay Shetty4.3K visualizações
Gulma por Dr Alok Kumar
GulmaGulma
Gulma
Dr Alok Kumar18.6K visualizações
Pariharya vishay por Dr.Shalu Jain
Pariharya vishayPariharya vishay
Pariharya vishay
Dr.Shalu Jain1.8K visualizações
Satwavajaya Chikitsa in Unmada por Sachin Bagali
Satwavajaya Chikitsa in Unmada Satwavajaya Chikitsa in Unmada
Satwavajaya Chikitsa in Unmada
Sachin Bagali4.1K visualizações
Dashavidha pareeksha por Prashanth Jain
Dashavidha pareekshaDashavidha pareeksha
Dashavidha pareeksha
Prashanth Jain10.8K visualizações
CONCEPT OF SHODHANA por DrSayantan Bera
CONCEPT OF SHODHANACONCEPT OF SHODHANA
CONCEPT OF SHODHANA
DrSayantan Bera14.6K visualizações
Mutraghata por vdsriram
MutraghataMutraghata
Mutraghata
vdsriram2.7K visualizações
A presentation on vata rakta chikitsa ppt por Jyothi P
A presentation on vata rakta chikitsa pptA presentation on vata rakta chikitsa ppt
A presentation on vata rakta chikitsa ppt
Jyothi P18.1K visualizações
Avabahuka chikitsa dr prashanth a s por drprashanth
Avabahuka chikitsa dr prashanth a sAvabahuka chikitsa dr prashanth a s
Avabahuka chikitsa dr prashanth a s
drprashanth15.4K visualizações
Prameha por Akshay Shetty
PramehaPrameha
Prameha
Akshay Shetty1.7K visualizações
Amavata by Dr.Swatika Sharma por Dr.Swatika Sharma
Amavata by Dr.Swatika SharmaAmavata by Dr.Swatika Sharma
Amavata by Dr.Swatika Sharma
Dr.Swatika Sharma2.7K visualizações
vatarakta case presentation por Kamal Sharma
vatarakta case presentation vatarakta case presentation
vatarakta case presentation
Kamal Sharma12.1K visualizações

Similar a Hikka shwas

Adharaniya vega por
Adharaniya vegaAdharaniya vega
Adharaniya vegaAaptashri Ayurved & Panchakarma Clinic,Pune
2.2K visualizações33 slides
Jwara vivechana por
Jwara vivechanaJwara vivechana
Jwara vivechanaAaptashri Ayurved & Panchakarma Clinic,Pune
622 visualizações98 slides
Chikitsa siddhnt and management of mans evam medo vaha strotas por
Chikitsa siddhnt and management of mans evam medo vaha strotasChikitsa siddhnt and management of mans evam medo vaha strotas
Chikitsa siddhnt and management of mans evam medo vaha strotas7412849473
185 visualizações92 slides
Visarp chikitsa por
Visarp chikitsaVisarp chikitsa
Visarp chikitsaAaptashri Ayurved & Panchakarma Clinic,Pune
1.5K visualizações22 slides
Rajayakshma chikitsa - Charak Samhita por
Rajayakshma chikitsa - Charak SamhitaRajayakshma chikitsa - Charak Samhita
Rajayakshma chikitsa - Charak SamhitaAaptashri Ayurved & Panchakarma Clinic,Pune
1.2K visualizações47 slides
गृहणी रोग.pptx por
गृहणी रोग.pptxगृहणी रोग.pptx
गृहणी रोग.pptxShubham Shukla
435 visualizações17 slides

Similar a Hikka shwas(20)

Chikitsa siddhnt and management of mans evam medo vaha strotas por 7412849473
Chikitsa siddhnt and management of mans evam medo vaha strotasChikitsa siddhnt and management of mans evam medo vaha strotas
Chikitsa siddhnt and management of mans evam medo vaha strotas
7412849473185 visualizações
गृहणी रोग.pptx por Shubham Shukla
गृहणी रोग.pptxगृहणी रोग.pptx
गृहणी रोग.pptx
Shubham Shukla435 visualizações
Imortance of shatkriyakala in chikitsa - Dr Vinod Gautam por Dr. Vinod Gautam
Imortance of shatkriyakala in chikitsa - Dr Vinod GautamImortance of shatkriyakala in chikitsa - Dr Vinod Gautam
Imortance of shatkriyakala in chikitsa - Dr Vinod Gautam
Dr. Vinod Gautam116 visualizações
Presentation (7).pdf por PriyankaSharma89719
Presentation (7).pdfPresentation (7).pdf
Presentation (7).pdf
PriyankaSharma89719133 visualizações
Kamala (jaundice) by Dr. Shruthi Panambur por shruthipanambur
Kamala (jaundice) by Dr. Shruthi PanamburKamala (jaundice) by Dr. Shruthi Panambur
Kamala (jaundice) by Dr. Shruthi Panambur
shruthipanambur396 visualizações
Sodhana in swasa kasa.pptx por e-MAP
Sodhana in swasa kasa.pptxSodhana in swasa kasa.pptx
Sodhana in swasa kasa.pptx
e-MAP95 visualizações
auto shsuahv.pptx por BilalKhan91831
auto shsuahv.pptxauto shsuahv.pptx
auto shsuahv.pptx
BilalKhan9183113 visualizações
Samyktva Margna - 1 por Jainkosh
Samyktva Margna - 1Samyktva Margna - 1
Samyktva Margna - 1
Jainkosh247 visualizações
Pranayama प्राणायाम por Dr. Piyush Trivedi
Pranayama प्राणायामPranayama प्राणायाम
Pranayama प्राणायाम
Dr. Piyush Trivedi714 visualizações
8 effective yoga asanas for weight gain por Shivartha
8 effective yoga asanas for weight gain8 effective yoga asanas for weight gain
8 effective yoga asanas for weight gain
Shivartha 36 visualizações
Rajyakshma by dr hari sharan aryal por Hari Aryal
Rajyakshma by dr hari sharan aryalRajyakshma by dr hari sharan aryal
Rajyakshma by dr hari sharan aryal
Hari Aryal198 visualizações

Mais de Aaptashri Ayurved & Panchakarma Clinic,Pune

Hybridization & mahapralaya por
Hybridization & mahapralayaHybridization & mahapralaya
Hybridization & mahapralayaAaptashri Ayurved & Panchakarma Clinic,Pune
110 visualizações7 slides
Chavanprash Nirman - Dr saurabh kadam) por
Chavanprash Nirman - Dr saurabh kadam)Chavanprash Nirman - Dr saurabh kadam)
Chavanprash Nirman - Dr saurabh kadam)Aaptashri Ayurved & Panchakarma Clinic,Pune
88 visualizações30 slides
MCQ POINT - 1 PG CET Ayurveda por
MCQ POINT - 1 PG CET AyurvedaMCQ POINT - 1 PG CET Ayurveda
MCQ POINT - 1 PG CET AyurvedaAaptashri Ayurved & Panchakarma Clinic,Pune
184 visualizações12 slides
Sushruta Sharir Sthansa - PG CET Ayurveda por
Sushruta Sharir Sthansa - PG CET AyurvedaSushruta Sharir Sthansa - PG CET Ayurveda
Sushruta Sharir Sthansa - PG CET AyurvedaAaptashri Ayurved & Panchakarma Clinic,Pune
435 visualizações41 slides
Sharangdhar Samhita - PG CET Ayurveda por
Sharangdhar Samhita - PG CET AyurvedaSharangdhar Samhita - PG CET Ayurveda
Sharangdhar Samhita - PG CET AyurvedaAaptashri Ayurved & Panchakarma Clinic,Pune
194 visualizações52 slides
Kashyap Samhita -PG CET Ayurveda por
Kashyap Samhita -PG CET AyurvedaKashyap Samhita -PG CET Ayurveda
Kashyap Samhita -PG CET AyurvedaAaptashri Ayurved & Panchakarma Clinic,Pune
400 visualizações44 slides

Mais de Aaptashri Ayurved & Panchakarma Clinic,Pune(20)

Hikka shwas

  • 2. निरुक्ती हिक्का • हिक्वनत कू जत्यिया । • हिग इनत कृ त्वा कायनत शब्दायते इनत वा हिक्का । श्वास • श्वसत्यिेिेनत। शब्दकल्पद्रुम
  • 3. निदाि रजसा धूम वाताभयाां शीतस्थािाम्बुसेविात। व्यायामाद ग्राम्यधमााध्वरुक्षान्िववषमाशिात ॥ आमप्रदोषादािािाद रौक्ष्यादत्यपतपाणात । दौबाल्यान्ममाणो घाताद दवन्दवच्छु दयध्ततयोगत ॥ अतीसारज्वरच्छहदाप्रनतश्यायक्षतक्षयात। रक्तवपत्तादुदावतााद ववसूच्यलसकादवप ॥ पाण्डुरोगाद ववषाच्चैव प्रवताते गदाववमौ॥ च.चच.17/11-14
  • 4. • वविारज िेतु-रज,धूम,वात सांपका , शीतस्थािी रिाणे,अनत-व्यायाम,व्यवाय,अध्वगमि,शीत-उष्ण सेवि, • आिारज िेतु- अनत-शीत जलसेवि,रुक्षान्ि सेवि,ववषम आिार,निष्पाव,माष,वपण्याक,नतल तैल,ववष्मयम्ि,ववदािी जलज आिुप माांस, अभिश्यांदी, • व्याधििेतु- शरररामध्ये अनत आमवृद्धी,आिाि,शाररररक रुक्षता,अपतपाण, दौबाल्यता,ममााघात,अनतसार,ज्वर छदी,प्रनतश्याय,क्षतक्षक्षण,रक्तवपत्त,उदावता,ववसूचचका, अलसक,पाांडु,ववष
  • 5. संप्राप्तत • मारुत: प्राणवाहिनि स्रोताांस्याववश्य कु प्यनत। उर:स्थ: कफमुद्धूय हिक्काश्वासाि करोनत स:॥ घोराि प्राणोपरोधाय प्राणणिाां पञ्च पञ्च च। च.चच.17/11-14 • प्राणोदकान्नन्नवाहिनि स्त्रोतांसस सकफोऽनिल: । हिक्का करोनत सांरुदध्य तासाां भलङां पृथक श्रुणु॥ च.चच.17/17 • दुष्ट स्रोतस- प्राणवि,उदकवि,अन्िवि • दुष्य- कफ,वात
  • 6. पूवारूप कण्ठोरसोगुारुत्वां च वदिस्य कषायता। हिक्कािाां पुवारुपाणण कु क्षेराटोप एव च ॥ आिाि:पाश्वाशुलां च पीडिां ह्र्दयस्य च। प्राणस्य च ववलोमत्वां श्वासािाां पूवालक्षणम ॥ च.चच17/19-20
  • 7. मिाहिक्का क्षीणमाांसबलप्राणतेज कु वपत कफ + कु वपत वायु कण््प्रदेशी आक्ाांत हिक्का
  • 8. मिाहिक्का साववदेहिक लक्षणे • प्राणवि स्रोतस,ममा,जाठरायनि सांरुद्धता • प्रलाप • गार स्तांि, • स्मृनतिाश • साश्रुववप्लुतिेर • अन्िवि उदकवि स्रोतसावरोध • शररर जाड्यता, • स्तब्धशङ्ख भ्रुव: च्युत, व्याधिप्रत्यनिक लक्षणे • निवववनतं िाधिगच्छत • मिामूला,मिावेगा,मिाशब्दा,मिबला,सदय प्राणिरा
  • 9. गम्भीरा हिक्का िािे: पक्वाशयादववप हिक्का चास्योपजायते। च.चच.17/29 हिक्कते य: प्रवृद्धस्तु कृ शो दीिमिा िर:। जजारेणोरसा कृ च्रां गम्िीरमिुिादयि ॥ च.चच.17/27 गम्िीर शब्दयुक्त, जृम्िा पश्चात अांग सांकोच-प्रसार, अस्पष्ट शब्द, उरोिागी स्तम्ि, शररर क्षोि - शररर िमि,, रुद्ध उच््वास मागव - बल,चेतिा ह्रास प्राणाप्न्नतकी
  • 10. व्यपेता हिक्का व्यपेता जायते हिक्का याऽन्िपाि चतुववाधे। आिारपररणामान्नते भूयश्च लिते बलम ॥ च.चच.17/31 मूच्छाा, प्रलाप, वमि, अनतसार, तृष्णा, जृम्िा, मुखशोष, आध्माि ज्ञािशून्य वविाभमि: उगमस्थाि- जरुमुल , प्राणिाररणी
  • 11. क्षुद्र हिक्का • क्षुद्रवातो यदा कोष्ठाद व्यायामपररघहित: । कण्ठे प्रपदयते हिक्काां तदा क्षुद्राां करोनत स: ॥ च.चच.17/34 • अचधष्ठाि- ह्रदय,क्लोम,कण्ठ,तालु • लक्षणे- अल्पवेग,अकष्टकर, अल्प वातप्रकोप, व्यायामजन्य, अन्िसेवि पश्चात शमि
  • 12. अन्निजा हिक्का सिसाऽत्यभयवह्र्तै: पािान्िै: पीडडतोऽनिल: । हिक्का पीते च भुक्ते च शमं यानत च साऽन्निजा॥ च.चच.17/41 अचधष्ठाि- आमाशय , लक्षणे अचधक आिार पाि पश्चात उत्पयत्त, शिै: असांबन्धां क्षवथु आिार/जल सेवि पश्चात शमि
  • 13. श्वास यदा स्रोताांभस सांरुदध्य मारुत: कफपूवाक: । ववष्वनरजनत सांरुद्धस्तदा श्वासान्करोनत स: ॥ च.चच.17/45 कफ-वातवधाक आिार-वविार सेवि कफ वात प्रकोप प्रनतलोम वायु श्वास
  • 14. मिाश्वास लक्षणे – • मत्तषािवत ध्वनि, • प्रिष्ट ज्ञाि ववज्ञाि, • ववभ्रान्त लोचि, • िेर-मुख ववकृ ती, • मलमूर बद्धता, • ववशीणा वाणी, • दीि, • प्रश्वससतं दूराद्ववज्ञायते भवशम , • शीघ्र मृत्यु
  • 15. ऊध्वाश्वास लक्षणे – दीघं श्वसि, बैचेि, श्लेष्मावृत्त मुख स्रोतस, ऊध्वादृयष्ट,ववभ्रान्त, शुष्कास्य, अरनत, वेदिा, मूच्छाा अि:श्वास निरुद्ध समयी- मोि,कं प शीघ्र मृत्यु
  • 16. नछन्िश्वास • ववयच्छन्ि श्वसि, दु:खाता श्वसि, ह्रदय ममा स्थानि वेदिा, आिाि, स्वेद मूच्छाा बयस्तदाि, ववप्लुताक्ष, क्षीणता, रक्तिेरता, व्यग्रचचत्त, मुख शुष्कता, वववणाता प्रलापी, ववनछन्ि शीघ्र मृत्यु
  • 17. तमक श्वास प्रनतलोम वायु प्राणवि स्रोतस मध्ये सांचरण ग्रीवा शीर स्थािी सांगृह्यता कफ उत्प्रेरण पीिस रोग कफ अवरोचधत वायु कण््स्थािी अनतवेगवाि घुघुार शब्दयुक्त तमक श्वास,
  • 18. • घुरघुर शब्द,प्राणास पीडा देणारा तीर श्वास वेग, • नलानि, कास प्रवृत्ती, • मूच्छाा, स्वरिेद, • कफ नियष्ठवि समयी वेदिा, उष्ण प्रीती, • उिय पाश्वा स्थानि वेदिा, शुष्क मुखता, • ललामप्रदेशी स्वेद, • मेघ शीत जल,वायु मुळे श्वासवृद्धी • आसीिो लभते सुखम
  • 19. • प्रतमक- तमक श्वास + ज्वर, मूच्छाा • सांतमक- उदावता,अजीणा, यक्लन्िशररर,वेगावरोध,तमसा वधाते-शीत पश्चात शमि क्षुद्रश्वास • अल्पबल, • ि बाधनत शररर क्रक्याां, • वेग समयी अल्प कष्टता, • िोजिपािािाां ि निरुदध्यते, • इयन्द्रयाांिा व्यथा िसणे,
  • 20. श्वास िेद, दोष, साध्यासाध्यता • मिाश्वास वात असाध्य • ऊध्वाश्वास वात असाध्य • नछन्िश्वास कफ वात असाध्य • तमक श्वास कफ कृ च्रसाध्य • प्रतमक/सांतमक कफ कृ च्रसाध्य • क्षुद्रश्वास वात साध्य
  • 21. हिक्का-श्वास चचक्रकत्सा • हिक्काश्वासाहदातां यस्िनधैरादौ स्वेदैरुपाचरेत । आक्तां लवणतैलेि िाडीप्रस्तरसङ्करै: ॥ तैरस्य ग्रचथत: श्लेष्मा स्रोत: स्वभिववलीयते। खानि मादावमायायन्त ततो वातािुलोमता ॥ तत: श्लेष्मणण सांवृद्धे पाययेत्तु तम ॥च.चच.17/71-75 • धूमपाि- मल्लक सांपुट मध्ये • उपद्रव चचक्रकत्सा- स्वरक्षीण,अनतसार,रक्तवपत्त,दाि- • मधुर,यस्िनध,शीतल चचक्रकत्सा
  • 22. • मृदु स्वेद- उष्ण स्िेि पररषेक, उत्काररका, • उत्काररका-नतल चुणा,अतसी चुणा,उडीद,गोधूम,वातिाशक स्िेि,िारायण ,बला तैल काांजी • तपाण, वमि-ववरेचि प्रयोग, िस्य, बृांिण, कषाण • िवज्वर ,आमदोष- लांघि, रुक्ष स्वेदि • वमि अनतयोग- वातिाशक माांसरस • उदावता,आध्माि- वातािुलोमक आिार • बलवाि, कफवृद्धी - वमि,ववरेचि • दुबाल,बाल,वृद्ध,वाताचधक्य- वातशामक स्िेि,यूष,माांसरस
  • 23. तमक श्वास- • काभसिे च्छदािां ददयात स्वरिङ्गे च बुवद्धमाि । वातश्लेष्मिरैयुवक्तं तमके तु ववरेचिम ॥ च.चच.17/121 • ध्मािादीयुक्ते श्वासे ववरेचिम | अ.हृ.चच.4/7 शटयाहद चूणा, मुक्ताहद चूणा, निहदयनधकादय यूष, दशमूलाहद घृत
  • 24. • वातवपत्तिुबांधी- सुवचालास्वरस+घृत+त्ररकटु+दुध+िात • कफवपत्तिुबांधी-भशररष पुष्प +मधु+वपप्पली • हिक्का वेगिाशक उपाय- शीताम्बुसेक; रासि,ववस्मापि,िय निमााण करणे,क्ोधिषा,वप्रयोदवेग उत्पन्ि करणे घृत प्रयोग- • उपद्रव स्वरुप शुष्कता/रुक्ष शररर- भसद्ध घृत .दशमूलाहद घृत
  • 25. हिक्का-श्वास सामान्नयधचककत्सा ययत्कयञ्चत्कफवातघ्िमुष्णां वातािुलोमिम । िेषजां पािमन्िां वा तवद्धतां श्वासहियक्किे॥ वातकृ द्धा कफिरां कफकृ दवाऽनिलापिम । कायं िैकायन्तकां ताभयाां प्राय: श्रेयोऽनिलापिम ॥ च.चच.17/147-148 बृांिण चचक्रकत्सा- साध्य शमि चचक्रकत्सा- उपद्रवरहित कषाण चचक्रकत्सा- असाध्य