Στοιχεία αφηματολογίας - βοηθητικό υλικό για μαθητές λυκείου

1. Η ΑΦΗΓΗΣΗ

2. Οριςμόσ τησ αφήγηςησ
Αφόγηςη εύναι μια πρϊξη επικοινωνύασ με την
οπούα παρουςιϊζεται προφορικϊ ό γραπτϊ μια ςειρϊ
πραγματικών ό επινοημϋνων γεγονότων

3. Η αφήγηςη ωσ πράξη επικοινωνίασ
 Κϊθε αφόγηςη, ωσ πρϊξη επικοινωνύασ, προώποθϋτει
τουλϊχιςτον δύο πρόςωπα:
 ϋνα πομπό, τον αφηγητό
 κϊποιον ςτον οπούο απευθύνεται ο αφηγητόσ, τον αποδϋκτη τησ
αφόγηςησ
 Ο αφηγητόσ φροντύζει να δώςει ςτον αποδϋκτη τισ
απαραύτητεσ πληροφορύεσ για:
 τον τόπο
 το χρόνο
 τα πρόςωπα
 τα πιθανϊ αύτια ενόσ ςυμβϊντοσ
 την ϋναρξη, την εξϋλιξη και τη λύςη τησ ιςτορύασ

4. Αφηγηματικό περιεχόμενο και αφηγηματική πράξη
Σε κϊθε αφόγηςη διακρύνουμε:
 το αφηγηματικό περιεχόμενο (γεγονότα –
πρϊξεισ προςώπων που ςυνιςτούν μια ιςτορύα)
 και την αφηγηματικό πρϊξη (τον τρόπο με τον
οπούο παρουςιϊζονται τα γεγονότα από τον
αφηγητό)
Μπορούμε να ϋχουμε δύο αφηγόςεισ με κοινό αφηγηματικό
περιεχόμενο, ςτισ οπούεσ όμωσ τα γεγονότα παρουςιϊζονται με
διαφορετικό τρόπο, ανϊλογα με τον επιδιωκόμενο ςκοπό

5. Αφηγηματικά είδη
Τα αφηγηματικϊ εύδη μπορούν να ενταχθούν τισ εξόσ βαςικϋσ
κατηγορύεσ:
 ςτισ αφηγόςεισ πραγματικών γεγονότων
• ιςτοριογραφύα, αυτοβιογραφύα, υπηρεςιακό αναφορϊ, ημερολόγιο,
απομνημονεύματα, επιςτολό
 ςτισ αφηγόςεισ πλαςματικών γεγονότων
• μυθιςτόρημα
 και ςτισ μεικτϋσ αφηγόςεισ
 μυθιςτορηματικό βιογραφύα, ιςτορικό μυθιςτόρημα

6. Αφηγηματικά είδη και ςκοπόσ
 Η λογοτεχνικό και η ιςτορικό αφόγηςη εξυπηρετούν
τουσ γενικότερουσ ςτόχουσ τησ λογοτεχνύασ και τησ
ιςτορύασ αντύςτοιχα
 Οριςμϋνα εύδη αφηγόςεων καλύπτουν τισ καθημερινϋσ
ανϊγκεσ τησ ζωόσ
 π.χ. η δημοςιογραφικό εύδηςη, το ημερολόγιο, το (αυτο)βιογραφικό
ςημεύωμα, η υπηρεςιακό αναφορϊ, η μαρτυρικό κατϊθεςη…

7. Αφηγηματικά είδη και φφοσ
Το ύφοσ τησ αφόγηςησ εξαρτϊται από την περύπτωςη
επικοινωνύασ, δηλαδό από τουσ εξόσ παρϊγοντεσ:
 τον πομπό
 το δϋκτη
 τον τόπο
 το χρόνο
 το ςκοπό επικοινωνύασ
 το εύδοσ του λόγου
 το μϋςο που χρηςιμοποιεύται

8. Ποιοσ αφηγείται;
 Στισ αφηγόςεισ πραγματικών γεγονότων ςυνόθωσ εύναι
φανερό ποιοσ αφηγεύται. Σε μια μαρτυρικό κατϊθεςη
π.χ. ο αφηγητόσ εύναι το ύδιο πρόςωπο που καταθϋτει
προφορικϊ ό γραπτϊ τη μαρτυρύα του.
 Στην περύπτωςη τησ λογοτεχνύασ όμωσ τα πρϊγματα
εύναι πιο ςύνθετα. Ο αφηγητόσ και ο ςυγγραφϋασ εύναι
δύο διαφορετικϊ πρόςωπα.

9. Ποιοσ αφηγείται;
 Ο ςυγγραφϋασ εύναι ϋνα πραγματικό πρόςωπο με
αληθινό ζωό· υπϊρχει ϋξω από το κεύμενο
 Ο αφηγητόσ εύτε πρωτοπρόςωποσ εύτε τριτοπρόςωποσ
εύναι ϋνα πρόςωπο πλαςτό που ανόκει ςτον κόςμο τησ
λογοτεχνικόσ φανταςύασ
Φυςικϊ, αυτοβιογραφικϊ ςτοιχεύα του ςυγγραφϋα μπορεύ να
υπϊρχουν ςτον αφηγητό, όπωσ εξϊλλου και ςε όλα τα πρόςωπα
του ϋργου

10. Οι τφποι του αφηγητή
Μπορούμε να διακρύνουμε δύο τύπουσ αφηγητό, ανϊλογα με το
βαθμό ςυμμετοχόσ του ςτα γεγονότα που αφηγεύται:
 α) ο αφηγητόσ ςυμμετϋχει ςτα γεγονότα εύτε ωσ
πρωταγωνιςτόσ εύτε ωσ αυτόπτησ μϊρτυρασ, εύναι
«ομοδιηγητικόσ»
 π.χ. ο αφηγητόσ ςε μια αυτοβιογραφύα ό ςε απομνημονεύματα
 ςτο κεύμενο επικρατεύ το πρώτο ρηματικό πρόςωπο
 β) ο αφηγητόσ δε μετϋχει καθόλου ςτα γεγονότα, εύναι
«ετεροδιηγητικόσ»
 π.χ. ο ιςτορικόσ, ο δημοςιογρϊφοσ, ο αφηγητόσ ςτο ιςτορικό
μυθιςτόρημα κτλ
 επικρατεύ ςυνόθωσ το τρύτο ρηματικό πρόςωπο

11. Οι τφποι του αφηγητή
Ο αφηγητόσ μπορεύ να εύναι πρώτου ό δεύτερου βαθμού:
 Α΄ βαθμού: ο αφηγητόσ βγαύνει από την ιςτορύα για να
τη διηγηθεύ, αφού πια αυτό ϋχει ςυμβεύ, εύναι
«εξωδιηγητικόσ»
 Β΄ βαθμού: ο αφηγητόσ εύναι ϋνα από τα πρόςωπα τησ
ιςτορύασ, εύναι «ενδοδιηγητικόσ»

12. Η οπτική γωνία ςτην αφήγηςη
 Σε μια αφόγηςη δεν εύναι δυνατόν να ςυμπεριληφθούν
όλα τα γεγονότα, αλλϊ γύνεται επιλογό γεγονότων, όπωσ
ςτην περιγραφό γύνεται επιλογό λεπτομερειών
 Η επιλογό αυτό εξαρτϊται από την οπτικό γωνύα του
προςώπου που κϊνει την αφόγηςη, δηλαδό εύναι
ανϊλογη με
 τη γνώςη του για τα γεγονότα (ϊμεςη ό ϋμμεςη),
 τη ςυναιςθηματικό του φόρτιςη,
 τον τρόπο που ςκϋφτεται,
 το αποτϋλεςμα που επιδιώκει

13. Η οπτική γωνία ςτη λογοτεχνική αφήγηςη
 Η οπτικό γωνύα ςτη λογοτεχνύα αποτελεύ μια αφηγηματικό
τεχνικό, όπου ο ςυγγραφϋασ επιλϋγει μύα από τισ ακόλουθεσ
δυνατότητεσ αφηγηματικόσ ςκοπιϊσ:
 αφόγηςη με μηδενικό εςτύαςη
 αφόγηςη με εςωτερικό εςτύαςη
 αφόγηςη με εξωτερικό εςτύαςη
Συχνϊ ο ςυγγραφϋασ αξιοποιεύ ςτο ύδιο ϋργο περιςςότερεσ από μύα
δυνατότητεσ αφηγηματικόσ ςκοπιϊσ, μεταβϊλλοντασ την οπτικό
γωνύα και τον αφηγητό ςε διϊφορα μϋρη τησ αφόγηςησ, ανϊλογα με το
τι θϋλει να μεταδώςει κϊθε φορϊ ςτον αναγνώςτη

14. Η οπτική γωνία ςτη λογοτεχνική αφήγηςη
α) αφόγηςη με μηδενικό εςτύαςη:
 Εύναι ϋνασ παντογνώςτησ αφηγητόσ
 γνωρύζει ακόμα και τισ πιο μύχιεσ ςκϋψεισ των προςώπων
τησ αφόγηςησ
 πρόκειται για ϋναν «αφηγητό – Θεό» που βλϋπει τον
κόςμο από παντού, όχι από ϋνα ςυγκεκριμϋνο ςημεύο, και
επομϋνωσ η απόλυτη γνώςη του ιςοδυναμεύ με ϋλλειψη
ςυγκεκριμϋνησ οπτικόσ γωνύασ (εςτύαςη μηδϋν)

15. Η οπτική γωνία ςτη λογοτεχνική αφήγηςη
β) αφόγηςη με εςωτερικό εςτύαςη:
 Η αφόγηςη πραγματοποιεύται από την οπτικό γωνύα ενόσ
προςώπου
 η γνώςη του αφηγητό κατϊ ςυνϋπεια εύναι περιοριςμϋνη
 Πρόκειται για ϋναν «αφηγητό - ϊνθρωπο», που ςε
αντύθεςη με τον «αφηγητό - Θεό» ϋχει γνώςη
περιοριςμϋνη ςτισ ανθρώπινεσ δυνατότητεσ

16. Η οπτική γωνία ςτη λογοτεχνική αφήγηςη
γ) αφόγηςη με εξωτερικό εςτύαςη:
 ςτην περύπτωςη αυτό ο αφηγητό γνωρύζει λιγότερα από
τα πρόςωπα
 η περύπτωςη αυτό εύναι πιο ςπϊνια, ενώ ςυνόθωσ
προτιμώνται οι δύο προηγούμενοι τρόποι

17. Αφηγηματικοί τρόποι
Ο ςυγγραφϋασ / αφηγητόσ μπορεύ να παρουςιϊζει το υλικό
του με δυο αφηγηματικούσ τρόπουσ, τουσ οπούουσ κϊποιεσ
φορϋσ εναλλϊςςει:
 την αφόγηςη, όπου διηγεύται ο ύδιοσ τα γεγονότα
και μεταδύδει με πλϊγιο τρόπο τα λεγόμενα των
ηρώων του και
 το διϊλογο ό το μονόλογο, όπου δύνει το λόγο
ςτουσ όρωϋσ του, για να πετύχει την
αναπαρϊςταςη των γεγονότων (δραματικότητα)
και να προςδώςει ζωντϊνια ςτην αφόγηςη

18. Αφηγηματικοί τρόποι
Η διϊκριςη ανϊμεςα ςτουσ δύο αφηγηματικούσ
τρόπουσ δηλώνεται με τουσ όρουσ:
 διόγηςισ – μύμηςισ, από τον Πλϊτωνα και τον Αριςτοτϋλη
 λϋω – δεύχνω (telling-showing) από τουσ αγγλοςϊξονεσ
 αφόγηςη λϋξεων – αφόγηςη γεγονότων

19. Αφηγηματικόσ χρόνοσ
 Η περιγραφό ςυνδϋεται με το χώρο
 Η αφόγηςη οργανώνεται με ϊξονα το χρόνο

20. Αφηγηματικόσ χρόνοσ
Στην αφόγηςη μπορούμε να διακρύνουμε τουσ εξόσ
εξωτερικούσ/εξωκειμενικούσ ςε ςχϋςη με την αφόγηςη χρόνουσ:
 το χρόνο του πομπού, δηλαδό την εποχό κατϊ την οπούα ζει ο
πομπόσ, και ειδικότερα τη χρονικό ςτιγμό κατϊ την οπούα ςτϋλνει το
μόνυμα του
 το χρόνο του δϋκτη, δηλαδό την εποχό κατϊ την οπούα ζει ο
δϋκτησ, και ιδιαύτερα τη χρονικό ςτιγμό κατϊ την οπούα δϋχεται το
μόνυμα
 το χρόνο των γεγονότων, την εποχό/χρονικό ςτιγμό κατϊ την
οπούα διαδραματύζονται τα γεγονότα τησ αφόγηςησ
 Για παρϊδειγμα· θεωρεύται ότι ςτα ομηρικϊ ϋπη ο χρόνοσ του πομπού εύναι ο 8οσ αι. π. Χ., και ο
χρόνοσ των γεγονότων ο 12οσ αι. π. Χ.· ο χρόνοσ του δϋκτη βϋβαια μπορεύ να εύναι οποιαδόποτε
εποχό.

21. Αφηγηματικόσ χρόνοσ
 Σε μια αφόγηςη πραγματικών γεγονότων ο χρόνοσ
του πομπού εύναι πϊντοτε μεταγενϋςτεροσ από το χρόνο
των γεγονότων, δηλαδό πρώτα ςυμβαύνουν τα γεγονότα
και μετϊ κϊποιοσ τα αφηγεύται.
 Το χρονικό διϊςτημα που μεςολαβεύ μπορεύ να
εκτεύνεται ςε λύγεσ ςτιγμϋσ/ώρεσ/μϋρεσ, ςε μια
ολόκληρη ζωό ό ακόμη και ςε αιώνεσ
 π.χ. λύγα λεπτϊ από τη μετϊδοςη ενόσ ποδοςφαιρικού αγώνα,
αιώνεσ από τη ςυγγραφό ενόσ ιςτορικού ϋργου
 Στην προφορικό αφόγηςη ο χρόνοσ του πομπού και ο
χρόνοσ του δϋκτη ταυτύζονται.

22. Αφηγηματικόσ χρόνοσ
 Σε μια αφόγηςη πλαςτών γεγονότων ο χρόνοσ του
πομπού μπορεύ να εύναι και προγενϋςτεροσ από το
χρόνο των γεγονότων, δηλαδό ο πομπόσ να αφηγεύται τα
γεγονότα που θα ςυμβούν ςτο μϋλλον
 π.χ. οι αφηγόςεισ επιςτημονικόσ φανταςύασ

23. Ο χρόνοσ τησ ιςτορίασ και ο χρόνοσ τησ
αφήγηςησ
Στην αφόγηςη μπορούμε να διακρύνουμε τουσ εξόσ
εςωτερικούσ/εςωκειμενικούσ χρόνουσ:
 το χρόνο τησ ιςτορύασ: Με το χρόνο αυτό εννοούμε
τη φυςικό διαδοχό των γεγονότων
 και το χρόνο τησ αφόγηςησ: Ο χρόνοσ τησ
αφόγηςησ γενικϊ δε ςυμπύπτει με το χρόνο τησ ιςτορύασ.
Τα γεγονότα παρουςιϊζονται ςτην αφόγηςη ςυνόθωσ με
διαφορετικό χρονικό ςειρϊ, διϊρκεια και ςυχνότητα απ'
ό,τι διαδραματύζονται ςτην ιςτορύα.

24. Αφηγηματικόσ χρόνοσ και χρονική ςειρά
Συγκρύνοντασ το χρόνο τησ αφόγηςησ με το χρόνο τησ ιςτορύασ
ωσ προσ τη χρονικό ςειρϊ, παρατηρούμε :
 ενώ τα γεγονότα διαδϋχονται το ϋνα το ϊλλο ςε μια χρονικό
ακολουθύα, ο αφηγητόσ ςυχνϊ παραβιϊζει τη χρονικό ςειρϊ,
 και ϊλλοτε κϊνει αναδρομικϋσ αφηγόςεισ (flash back), που
αναφϋρονται ςε γεγονότα προγενϋςτερα από το ςημεύο τησ
ιςτορύασ ςτο οπούο βριςκόμαςτε ςε μια δεδομϋνη ςτιγμό
 και ϊλλοτε κϊνει πρόδρομεσ αφηγόςεισ, που
αφηγούνται/ανακαλούν εκ των προτϋρων γεγονότα τα οπούα
θα διαδραματιςτούν αργότερα

25. Αφηγηματικόσ χρόνοσ και χρονική ςειρά
Η χρονικό ςειρϊ επύςησ μπορεύ να εύναι:
• ομαλό – γραμμικό
• in medias res
• με εγκιβωτιςμούσ
• με παρεκβϊςεισ
• με προςόμανςη ό προώδεαςμό

26. Αφηγηματικόσ χρόνοσ και διάρκεια
 Συγκρύνοντασ το χρόνο τησ αφόγηςησ με το χρόνο τησ
ιςτορύασ, ωσ προσ τη διϊρκεια, μπορούμε να διακρύνουμε
βαςικϊ τισ εξόσ περιπτώςεισ:
 Επιτϊχυνςη
 Επιβρϊδυνςη
 «Σκηνό»

27. Αφηγηματικόσ χρόνοσ και διάρκεια
 Επιτϊχυνςη: ο αφηγητόσ ςυμπυκνώνει το χρόνο και
παρουςιϊζει ςυνοπτικϊ, ακόμα και ςε μια φρϊςη, ϋνα
μεγϊλο χρονικό διϊςτημα
 Ο χρόνοσ τησ αφόγηςησ ϋχει μικρότερη διϊρκεια από το
χρόνο τησ ιςτορύασ (χ.αφ.<χ.ιςτ.)
 π.χ. Σκουντούφλησ, κατεβαίνει τισ ςκάλεσ, βγαίνει από την αυλή,
παίρνει το βαποράκι και φτάνει ςτα Θεραπειά. Αποκεί μ' έν'
άλογο φτάνει ςτον Αΰ – Γιώργη, παίρνει την ακρογιαλιά.

28. Αφηγηματικόσ χρόνοσ και διάρκεια
 Επιβρϊδυνςη: ο αφηγητόσ απλώνει/παρατεύνει το χρόνο
και παρουςιϊζει αναλυτικϊ, οριςμϋνεσ φορϋσ μϊλιςτα ςε
πολλϋσ ςελύδεσ, ϋνα γεγονόσ που διαρκεύ ελϊχιςτεσ
ςτιγμϋσ
 Ο χρόνοσ τησ αφόγηςησ ϋχει μεγαλύτερη διϊρκεια από το
χρόνο τησ ιςτορύασ (χ.αφ.>χ.ιςτ.)

29. Αφηγηματικόσ χρόνοσ και διάρκεια
«Σκηνό»: Ο χρόνοσ τησ αφόγηςησ ϋχει την ύδια διϊρκεια
με το χρόνο τησ ιςτορύασ (χ.αφ. = χ.ιςτ.)
 π. χ. Έκαμε ακόμη μερικά βήματα ο καπετάν Ξυρίχησ και έξαφνα
βρέθηκε μπροσ ςτο μπάρκο του … Χαΰδεύει τουσ τα χτυπημένα
κορμιά ανάλαφρα, ςα να φοβάται μην τα ξυπνήςη· κάτι τουσ
ψιθυρίζει μυςτικά ςτ' αυτί, θεσ παρηγοριά, θεσ μακρινήν
υπόςχεςη.

30. Αφηγηματικόσ χρόνοσ και διάρκεια
 Μύα ςκηνό ςυχνϊ εύναι διαλογικό
 Βαςικϊ κριτόρια για τη διϊκριςη των ςκηνών εύναι:
 α. η αλλαγό τόπου
 β. η αλλαγό προςώπων
 γ. η αλλαγό τόπου και προςώπων
 δ. η διαφοροπούηςη του χρόνου

31. Αφηγηματικόσ χρόνοσ και ςυχνότητα
Συγκρύνοντασ το χρόνο τησ αφόγηςησ με το χρόνο τησ
ιςτορύασ ωσ προσ τη ςυχνότητα, παρατηρούμε:
 Ο χρόνοσ τησ αφόγηςησ μπορεύ να διαφϋρει από τον
πραγματικό χρόνο και ωσ προσ τη ςυχνότητα,
π.χ. υπϊρχει η περύπτωςη ϋνα γεγονόσ που ςυνϋβη μια φορϊ να παρουςιϊζεται
ςτην αφόγηςη περιςςότερεσ από μύα φορϋσ
 Στην περύπτωςη αυτό δεν ϋχουμε πανομοιότυπη
επανϊληψη· παρουςιϊζεται επανειλημμϋνα το ύδιο
γεγονόσ, αφηγημϋνο όμωσ κϊθε φορϊ με διαφορετικό
τρόπο, ύφοσ, προοπτικό

32. Η γλώςςα τησ αφήγηςησ
 Συχνϊ ςτην αφόγηςη χρηςιμοποιεύται ο Αόριςτοσ,
γιατύ ωσ ςυνοπτικόσ χρόνοσ, εύναι κατϊλληλοσ για να
δηλωθεύ η αλλαγό, η εξϋλιξη την οπούα αναπαριςτϊ η
αφόγηςη
 Επύςησ χρηςιμοποιεύται ο ιςτορικόσ ό δραματικόσ
Ενεςτώτασ ςτη θϋςη του Αορύςτου, για να δοθεύ
ζωντϊνια ςτην αφόγηςη

33. Η γλώςςα τησ αφήγηςησ
 Η αφόγηςη οργανώνεται με ϊξονα το χρόνο, αλλϊ οι
καταςτϊςεισ ςυνδϋονται αιτιολογικϊ μεταξύ τουσ
 Η γλώςςα τησ αφόγηςησ χαρακτηρύζεται από τη χρόςη
ςυνδετικών λϋξεων και φρϊςεων που δεύχνουν:
 τη χρονικό ςειρϊ των γεγονότων
(ϋπειτα, ύςτερα, κατϊ τη διϊρκεια)
 και την αιτιολογικό ςχϋςη μεταξύ τουσ
(επειδό, καθώσ, για το λόγο αυτό)

34. Η γλώςςα τησ αφήγηςησ
 Όταν αποδύδονται οι ενϋργειεσ των ηρώων, ςυχνϊ
κυριαρχούν ρόματα που δηλώνουν κύνηςη (τρϋχω,
περπατώ), αλλαγό, επαφό, απομϊκρυνςη, αύτηςη
(ζητώ), παροχό (δύνω)
 Όταν η αφόγηςη περιλαμβϊνει τα ςχόλια του αφηγητό
για τη ςυμπεριφορϊ των ηρώων, κυριαρχούν ρόματα
που δηλώνουν αντύληψη (καταλαβαύνω,
αντιλαμβϊνομαι), κρύςη (νομύζω, πιςτεύω, θεωρώ),
βούληςη (θϋλω, επιθυμώ) και ςυναιςθόματα
(χαύρομαι, λυπϊμαι)