2. Εισαγωγή (Βυζαντινά σπίτια)
Το κέντρο της ιδιωτικής ζωής των Βυζαντινών ήταν χωρίς
αμφιβολία το σπίτι τους. Η μορφή των σπιτιών τους παρουσίαζε
πολλές παραλλαγές, ανάλογα την οικονομική κατάσταση του
ιδιοκτήτη, τη μορφολογία του εδάφους και φυσικά τον διαθέσιμο
κάθε φορά χώρο. Στις πόλεις υπήρχαν πολυτελείς επαύλεις όπου
έμεναν οι πλούσιοι και οι άρχοντες αλλά και φτωχικά σπίτια όπου
ζούσαν οι φτωχοί με τις οικογένειές τους. Ως προς τη μορφή, του
το βυζαντινό σπίτι αποτελούσε εξέλιξη και συνδυασμό αρχαίων
ελληνικών, ρωμαϊκών και ανατολικών στοιχείων. Καθώς δεν έχουν
σωθεί παρά ελάχιστα αυθεντικά βυζαντινά σπίτια, οι πληροφορίες
μας προέρχονται από τα λίγα που έχουν ανασκαφεί και κυρίως από
περιγραφές που υπάρχουν στα γραπτά κείμενα, από την
εικονογράφηση των χειρογράφων και από παραστάσεις τους στη
μνημειακή ζωγραφική.
3. Στη Βυζαντινή περίοδο
Στη βυζαντινή περίοδο, πολλά από τα σπίτια, κυρίως τα παλάτια
των αυτοκρατόρων και των αριστοκρατών, όπως αυτό του Διγενή
Ακρίτα, διέθεταν μπαλκόνια στον όροφο που λέγονταν ηλιακοί.
Υπάρχουν πληροφορίες ότι υπήρχαν και σκεπαστοί εξώστες με
ξύλινες κολώνες (χαγιάτια) και διάφορες πτέρυγες που πλαισίωναν
το κυρίως σπίτι, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις τα σπίτια
φυλάσσονταν από πύργους και διέθεταν παρεκκλήσια για τις
θρησκευτικές ανάγκες των ενοίκων, λουτρά κ.α. δευτερεύοντα
κτίσματα. Εξωτερικά, οι τοίχοι είχαν φροντισμένη κατασκευή με
πέτρες και τούβλα που εναλλάσσονταν ή με σχέδια. Τα δάπεδα
καλύπτονταν με μαρμάρινες πλάκες στα δάπεδα και ενώ
υπήρχαν μαρμαροθετήματα και ψηφιδωτά ή τοιχογραφίες στους
τοίχους. Στις περίστυλες αυλές και στους κήπους υπήρχαν κρήνες,
μικρά σιντριβάνια και βρύσες.
5. Το κτηριακό συγκρότημα των Χριστιάνων
Το κτηριακό συγκρότημα των Χριστιάνων αποτελείται από δύο
οικοδομήματα: το ναό και το εφαπτόμενο στα δυτικά αυτού κτήριο,
ημιερειπωμένο σήμερα, που χρησίμευε ως επισκοπικό μέγαρο. Η
εκκλησία, που ήταν ερειπωμένη μετά από τον καταστροφικό σεισμό
του 1886 και αναστηλώθηκε και ανήκει τυπολογικά στους σύνθετους
οκταγωνικούς με νάρθηκα, παρουσιάζει όμως σημαντικές διαφορές
από το συνήθη οκταγωνικό τύπο. Αποτελείται από το τριμερές Ιερό, το
κεντρικό τρουλαίο τμήμα και τους περιβάλλοντες αυτό
χώρους. Βόρεια και νότια του κεντρικού τρουλαίου τμήματος
αναπτύσσονται διώροφοι πλευρικοί χώροι, που αρχικά ήταν
ανεξάρτητα διαμερίσματα και στο ισόγειο έχουν περιορισμένη οπτική
επαφή με τον κεντρικό χώρο. Στον όροφο σχηματίζεται υπερώο-
γυναικωνίτης. Στη δυτική πλευρά του κυρίως ναού τρεις θύρες
οδηγούν σε επιμήκη νάρθηκα, που δεν διαθέτει υπερώα. Στο δυτικό
τοίχο του νάρθηκα, που αποτελούσε την αρχική πρόσοψη του ναού,
ανοίγεται μεγάλη ορθογωνική πύλη με ιδιαίτερα περίτεχνο,
μαρμάρινο περιθύρωμα, το οποίο κοσμείται με περιελισσόμενο
βλαστό σε χαμηλό ανάγλυφο και ταινίες.
7. Τα σπίτια και η δομή τους στα πρώτα Χριστιανικά
χρόνια
Στα πρώτα χριστιανικά χρόνια, οι οικίες ήταν πιο περίτεχνες καθώς
συνέχιζαν την παράδοση της αρχαιότητας. Τα δωμάτια
αναπτύσσονταν γύρω από μια εσωτερική αυλή με στοές γύρω της
ενώ ο πιο επίσημος χώρος του σπιτιού ήταν το τρίκλινο, όπου ο
ιδιοκτήτης παρέθετε γεύμα (συμπόσιο) στους καλεσμένους του. Ο
χώρος αυτός συνήθως στη μια στενή πλευρά του σχημάτιζε
ημικύκλιο, στο κέντρο του οποίου τοποθετούνταν ένα τραπέζι με
κρεβάτια-καναπέδες (ανάκλιντρα) γύρω του. Τα υπόλοιπα δωμάτια
του σπιτιού ήταν μεγάλα και συχνά διακοσμούνταν με μαρμάρινες
πλάκες, ψηφιδωτά δάπεδα και τοιχογραφίες. Η πολυτελής αυτή
μορφή κατοικίας προοριζόταν φυσικά για την αριστοκρατία της
εποχής.
8. Τα σπίτια και η δομή τους στα πρώτα Χριστιανικά
χρόνια
Υπήρχαν και φτωχότερες παραλλαγές της για τα μεσαία στρώματα,
χωρίς εσωτερική αυλή ή με λιγότερα δωμάτια που είχαν πατημένο
χώμα για δάπεδο και άβαφο σοβά στους τοίχους. Όμως, οι
κατώτερες τάξεις, στις οποίες ανήκε το μεγαλύτερο μέρος του
πληθυσμού των πόλεων, έμεναν σε σπίτια που έμοιαζαν με
πολυκατοικίες. Γραπτές πηγές αναφέρουν ότι
στην Κωνσταντινούπολη την εποχή αυτή πολλοί κάτοικοι έμεναν σε
πολυώροφα κτίρια που μερικές φορές έφταναν να έχουν έως επτά
και εννέα ορόφους.
10. Μετά τον έκτο αιώνα
Μετά τον 6ο αιώνα και κυρίως η μορφή του σπιτιού άλλαξε ριζικά. Το
κυριότερο δωμάτιο του σπιτιού παρέμενε ο τρίκλινος (ή τρικλινάριν),
που όμως συχνά βρισκόταν σε όροφο και στεγαζόταν συνήθως με
επίπεδη στέγη. Γύρω από αυτό το κεντρικό και επίσημο δωμάτιο του
σπιτιού, βρίσκονταν οι υπόλοιποι χώροι: τα δωμάτια των ανδρών και
των παιδιών (κοιτώνες ή κουβούκλια), τα διαμερίσματα των γυναικών
στο βάθος του σπιτιού (ματρωνίκια) με τον αργαλειό, η τραπεζαρία
(αριστήριον ή συμπόσιον) και οι χώροι υγιεινής (απόπατος, οικίσκος ή
εξέδρα).
