Τοπική Ιστορία Γ' Γυμνασίου

1. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Η Θεσσαλονίκη είναι στην αυγή του 20ού αιώνα
μια μεγάλη πόλη της Μεσογείου. Ένα μωσαϊκό
γλωσσών, εθνοτήτων και θρησκειών, όπου ο όρος
«πολυπολιτισμικός» αποκτά ουσία και νόημα.

2. Οι τρεις κύριες εθνότητες της πόλης
συμβιώνουν αρμονικά, μολονότι οι επαφές
τους είναι περιορισμένες στις απολύτως
αναγκαίες. Το ανεξίθρησκο πνεύμα των
κατοίκων όλων των θρησκευμάτων, ωστόσο,
διαφαίνεται σαφώς στις επαφές τους με τους
κάθε φυλής και προέλευσης ξένους.

3. Το λιμάνι
«... Λίγες πόλεις στην Οθωμανική
αυτοκρατορία είναι πιο ενδιαφέρουσες από
τη Θεσσαλονίκη, η οποία είναι ενδιαφέρουσα
τόσο για τον μελετητή, όσο και για τον
στρατιωτικό, για τον πολυάσχολο έμπορο όσο
και για τον ράθυμο περιηγητή. Το εξαιρετικό
λιμάνι της τη καθιστούσε ανέκαθεν εμπορικό
κέντρο μεγάλης σπουδαιότητας και
δραστηριότητας στην Ανατολή, ενώ η
γεωγραφική θέση της οδηγούσε συχνά σε
συζήτηση σχετικά με το αν θα μπορούσε να
μετατραπεί σε έναν κατάλληλο ενδιάμεσο
σταθμό ανάμεσα στην Αγγλία και την Ινδία.
Αυτά τα φυσικά προτερήματα εξέθεταν
ανέκαθεν τη Θεσσαλονίκη στην
αρπακτικότητα όλων των φυλών, ο οποίες
απέβλεπαν σε διάφορες εποχές στην κατοχή
της Μακεδονίας.»
Τζωρτζ Φρέντερικ Άμποτ, Ένας Άγγλος στη
Μακεδονία του 1900, Στοχαστής

4. Ο σεισμός του 1902
«... Έπεσε λοιπόν στην ατμόσφαιρα της πόλης
βαριά ασήκωτη πλάκα η αντάρα του σεισμού
και ο απληροφόρητος λαός έτρεχε στα
στενοσόκακα, στην Εγνατία, στη λεωφόρο
Χαμηδιέ και μερικοί από το Γενί χαμάμ,
ολόγυμνοι ή με πολύχρωμα μπουρνούζια,
στριμώχνονταν ανάμεσά τους να σωθούν ενώ
στις μικρότερες εκκλησίες αρχίσανε
παρακλήσεις [...] ενώ οι οικογένειες ήταν
κατασκηνωμένες στην ανοιχτωσιά, στις
Σκαμνιές, εκεί που τώρα η περιγυριά της
ΧΑΝΘ...»

5. Το εμπόριο και η οικονομία
Με κυρίαρχο στοιχείο τους Εβραίους, η εμπορική ζωή της πόλης είναι
ιδιαίτερα έντονη. Το λιμάνι σφύζει από ζωή, ενώ και η άφιξη στην πόλη
του σιδηροδρόμου, το 1888, με μια γραμμή μήκους 464 χιλιομέτρων,
δίνει νέα ώθηση στις εμπορικές δραστηριότητες.
Άλλωστε, από αυτή την άκρη της απέραντης ακόμα οθωμανικής
αυτοκρατορίας, είναι πολύ κοντά η Κεντρική και η Δυτική Ευρώπη, κι έτσι
η Θεσσαλονίκη γίνεται η κορυφαία μεταπρατική πόλη της
αυτοκρατορίας.

6. Οι Έλληνες της Θεσσαλονίκης, μόλις λιγότεροι
από τους μουσουλμάνους, ως οικονομικός
παράγοντας έρχονταν αμέσως ύστερα από
τους Εβραίους της πόλης. Πολλοί Έλληνες
ήταν έμποροι, τραπεζίτες και βιομήχανοι
Πολλοί επίσης Έλληνες ήταν από τους
σοβαρότερους παραγγελιοδόχους και
εμπορομεσίτες πράκτορες ατμοπλοϊκών
εταιριών. Τα περισσότερα και τα καλύτερα
ξενοδοχεία , εστιατόρια, καφενεία και άλλα
παρόμοια καταστήματα ήταν ελληνικά. Πολλοί
ιδιοκτήτες - και ξένων ακόμη καταστημάτων –
γραφείων ήταν Έλληνες, καθώς και όλοι
σχεδόν οι υπάλληλοι των ξενοδοχείων,
καφενείων και άλλων τέτοιων κέντρων.

7. Δίπλα , λοιπόν, στον μεταπράτη των ευρωπαϊκών προϊόντων και στον πράκτορα της
δυτικής οικονομίας και του αναδυόμενου καπιταλισμού, στον επιχειρηματία ή το
νεόκοπο βιομήχανο, επιβίωνε και ο κόσμος των μικρών οικογενειακών επιχειρήσεων,
των μικροπωλητών, των μικροαγροτών ή και των παραδοσιακών μεγαλογαιοκτημόνων,
το πλήθος των ευκαιριακών εργατών και των υποαπασχολούμενων κατοίκων.
Αμοιβές εργατών-εισοδήματα του 1880-1917
Στα 1880, ο μηνιαίος μισθός ενός υπηρέτη ήταν μία χρυσή λίρα. Το ίδιο ποσό επιδικάζει
και η Ελληνική Δημογεροντία της πόλης όταν καθορίζει ύψος διατροφής σε περιπτώσεις
διαζυγίου ή διαστάσεως σε μικροαστικές οικογένειες.

8. Χιλιάδες οι εργαζόμενοι και οι εργάτες στη Θεσσαλονίκη των αρχών του
20ου
αιώνα, θα αποτελέσουν πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη του
συνδικαλιστικού κινήματος με την ίδρυση σωματείων και άλλων
οργανώσεων, όπως η περίφημη Φεντερασιόν, που όχι μόνο θα αφήσουν
τη δική τους σφραγίδα στην πόλη, αλλά θα επηρεάσουν, μετά την
απελευθέρωση της πόλης και την ενσωμάτωση στον ελληνικό κορμό.

9. Για τη Θεσσαλονίκη των 23 αιώνων η βιομηχανία είναι μια «πρόσφατη» δραστηριότητα 130
χρόνων. Τα «μεγάλα έργα» στα τέλη του 19ου αιώνα αποτέλεσαν ένα μοναδικό εφαλτήριο για
το πέρασμα από το εμπόριο και τη βιοτεχνία στη βιομηχανική εποχή.
Πρώτα εγκαθίστανται οι σιδηροδρομικές γραμμές, οι εγκαταστάσεις φωταερίου (1888 – 1890),
η λειτουργία τροχιοδρόμων και η παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος (1888 – 1908), το
εκσυγχρονισμένο δίκτυο ύδρευσης (1890–92), τα λιμενικά έργα (1896–1910). Η βιομηχανία της
Θεσσαλονίκης θα στηρίξει την ανάπτυξή της στη δύναμη του ατμού.
Οι πρώτες μεγάλες ατμοκίνητες βιομηχανικές μονάδες ήταν ένας μεγάλος αλευρόμυλος
κτισμένος στα 1854, στη θέση του Mύλου Aλλατίνι (περιοχή Αλλατίνι – Ντεπό), στο ανατολικό
άκρο της επέκτασης της πόλης και το νηματουργείου Σαία (1873).
Μέχρι το 1912 η Θεσσαλονίκη προικίζεται με 33 μεγάλες βιομηχανικές μονάδες από τις οποίες
οι πέντε (ατμόμυλος και κεραμοποιείο Aλλατίνι, Zυθοποιείο Όλυμπος, Νηματουργεία Σαία και
Mισραχή – Tόρρες).

10. H περίοδος μετά το 1912, ιδιαίτερα δε μετά το 1922 και καθ’ όλη τη διάρκεια του
μεσοπολέμου, θα αναδείξει τη Θεσσαλονίκη σε βιομηχανικό κέντρο της Βόρειας
Ελλάδας. Βιομηχανίες που προϋπήρχαν επεκτείνονται και νέες ιδρύονται, κυρίως
στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας και της επεξεργασίας καπνών.
Μεταξύ αυτών μηχανουργεία, βιομηχανίες χαρτιού και χημικών προϊόντων. Οι τρεις
μεσοπολεμικοί κυλινδρόμυλοι της Θεσσαλονίκης (Bαλτσάνη, Χατζηγιαννάκη –
Aλτιναλμάζη (ο γνωστός πλέον MYΛOΣ) και Mπάλτα). Τα μεγαλύτερα σε έκταση
συγκροτήματα της περιόδου αποτελούν τα νηματουργεία και υφαντουργεία είτε ως
επέκταση προϋπαρχόντων (Πιερράκου – Oικονομοπουλου, YΦANET) είτε
νεοϊδρυόμενα (Γρ. Tσίτση και Yιών, Mεταξοϋφαντουργείο HΛIOΣ K. Kωνσταντινίδη).
Τις τρεις μεταπολεμικές δεκαετίες, επιβάλλονται περισσότερο με την έκτασή τους,
οι καπναποθήκες, ως μεμονωμένα κτίρια σε ολόκληρες γειτονιές του ιστορικού
κέντρου (δυτική περιοχή, από το Λιμάνι και προς την πλατεία Bαρδαρίου, κατά
μήκος των οδών Διοικητηρίου, Δωδεκανήσου και Αγίου Δημητρίου).

11. Πολυεθνικό σήμα της συμπρωτεύουσας και σημείο αναφοράς στα Βαλκάνια.
Πρόκειται ίσως για την παλαιότερη επιχειρηματική «φίρμα» στον ελλαδικό χώρο. Η
οικογένεια Αλλατίνι, σύμφωνα με τις υπάρχουσες μαρτυρίες ήταν Εβραίοι ισπανικής
καταγωγής, που ήλθαν στη Θεσσαλονίκη από την Φλωρεντία της Ιταλίας το 1715. Η
βασική δραστηριότητά τους ήταν το εμπόριο των σιτηρών, του καπνού και των
μεταλλευμάτων. Έναν αιώνα μετά την έλευσή τους η οικογένεια Allatini αποφασίζει
να δραστηριοποιηθεί πέραν του εμπορίου και παραγωγικά. Έτσι το 1836 δημιουργεί,
τον πρώτο μύλο. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1848, η οικογένεια δημιουργεί το
κεραμοποιείο. Σημαντική ήταν η επιχείρηση σιτηρών, που υπήρξε η καθαυτό
βιομηχανική επιχείρηση της Θεσσαλονίκης και μάλιστα οδήγησε ύστερα από 50
χρόνια στην ίδρυση του ατμόμυλου Allatini. Επίσης, το 1880, με βάση ένα μικρό
κεραμοποιείο, ιδρύθηκε το μεγάλο εργοστάσιο κεραμοποιίας Allatini.

12. Το ζυθοποιείο ΦΙΞ που είχε ιδρυθεί από τους Mισραχή και Φερνάντεζ άρχισε να
λειτουργεί στα 1893. Στη συνέχεια, επεκτείνει τις εγκαταστάσεις του και
μετατρέπεται σε ανώνυμη εταιρία με την επωνυμία «Ζυθοποιείον Όλυμπος». Το
1920 συνεργάζεται με το ζυθοποιείο Νάουσα και δημιουργείται νέα εταιρία με
την επωνυμία «Όλυμπος– Νάουσα». Στα 1926 περιέρχεται στην ιδιοκτησία της
«Κάρολος Φιξ, AE».
Το 1882, σύμφωνα με τα γερμανικά σχέδια, χτίστηκε η ζυθοποιία Mizrachi
Fernandez (Μισραχή-Φερνάντεζ) και άλλαξε το όνομά της, το 1912, ως Ζυθοποιείο
ΟΛΥΜΠΟΣ μετά από μια συγχώνευση, σε Όλυμπος Νάουσα. Η Fix αγόρασε το
ζυθοποιείο το 1926 και παρασκευάζεται στο χώρο μέχρι την πτώχευσή της 1983.
Έξω από τα κτίρια είναι ακόμα ορατά τα μεγάλα γράμματα που λένε Ζυθοποιία
Κάρολος FIX .

13. Την πρωτοβουλία για την κατασκευή και λειτουργία του ιππήλατου τραμ είχε ένας
δραστήριος ντονμές κτηματίας, ο Ahmet Hamdi Bey, που στη συνέχεια εκλέχθηκε και
Δήμαρχος. Στις 11 Σεπτεμβρίου 1889 με Σουλτανικό Ιραδέ (Διάταγμα), ο Χαμδη Βεης
ανέθεσε την κατασκευή και την εκμετάλλευση του τροχιοδρόμου της Θεσσαλονίκης στη
Βελγική "Εταιρεία Τροχιοδρόμου και Ηλεκτροφωτισμού Θεσσαλονίκης" (Compagnie de
Tramways et d' Eclairage Electrique de Salonique), η οποία διόρισε τον Γάλλο μηχανικό M.
Kaul, για διευθυντή της.
Σύντομα ξεκινούν τα έργα και πρώτη γραμμή στρώθηκε σε μήκος 10 χλμ., από τον
Αλευρόμυλο Αλλατίνι μέχρι το Τελωνείο. Το τραμ αρχίζει να λειτουργεί στις 8 Μαΐου 1893
ενώ τα επίσημα εγκαίνια γίνονται με λαμπρότητα στις 28 Μαΐου 1893, με
σημαιοστολισμένο Ιππήλατο τραμ στο οποίο επέβαιναν ο Δήμαρχος Ρεούφ Πασάς, ο
Διευθυντής της Εταιρείας Kaul, καθώς και άλλοι επίσημοι. Τα πρώτα 45 βαγόνια που
κατασκευάστηκαν στο Βέλγιο, έσερναν ρωσικά και ουγγρικά άλογα.

14. Οι επιχειρήσεις επεδίωκαν την απομάκρυνσή τους από την Καβάλα, όπου υπήρχε
παράδοση μαχητικότητας των καπνεργατών.
Η οικονομική ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης και η ύπαρξη ικανοποιητικότερης υποδομής
(λιμάνι, τραίνο κ.λπ.) προσέφερε το κίνητρο για την ανάπτυξη της καπνοβιομηχανίας στην
πόλη.

15. Οι εργαζόμενοι και τα σωματεία τους
«... Στη Θεσσαλονίκη», γράφει σε άρθρο του ο Αβραάμ
Μπεναρόγια, «ξεχωρίζουν μέσα στους 30.000 εργάτες οι
εμποροϋπάλληλοι. Το σωματείο τους ιδρύθηκε τον Σεπτέμβρη
του 1908 από 550 άτομα, αλλά μέσα σε τρία χρόνια συγκέντρωνε
1.500 άτομα όλων των εθνοτήτων, παρ’ όλο που το σωματείο
αυτό διασπάζεται με την αποχώρηση των Ελλήνων.
Δίπλα του, το σωματείο καπνεργατών συγκεντρώνει 3.200
ενεργά μέλη από τον αριθμό αυτό 500 είναι Έλληνες, 400
μουσουλμάνοι, 200 εξαρχικοί και κάπου 2.000 ισραηλίτες».
Κωστής Μοσκώφ, Θεσσαλονίκη 1700-1912 – τομή της
μεταπρατικής πόλης, Στοχαστής

16. Επαγγελματικές ασχολίες
«...Οι Εβραίοι είναι κυρίως τραπεζίτες, αργυραμοιβοί, πλανόδιοι πωλητές,
γανωτζήδες, αχθοφόροι και πορτοφολάδες. Οι Έλληνες είναι έμποροι, τεχνίτες,
αμαξάδες, καφετζήδες, διανοούμενοι και διαρρήκτες.
Μέχρι τώρα έχει καταγραφεί μία και μοναδική περίπτωση Έλληνα ο οποίος
λησμόνησε τη καταγωγή του σε βαθμό ώστε να πουλάει ζαρζαβατικά και τομάτες στους
δρόμους, κι αυτός ήταν ένας διαμαρτυρόμενος εξωμότης.
Απ’ ό,τι όμως είναι γνωστό, δεν έχει υπάρξει περίπτωση Εβραίου ο οποίος να
αποπειράθηκε να οδηγήσει ένα ζεύγος αλόγων ή να διαρρήξει κάποιο σπίτι.»
Τζωρτζ Φρέντερικ Άμποτ, Ένας Άγγλος στη Μακεδονία του 1900, Στοχαστής

17. Παπλωματάς: Παπλωματάς: Tα σύνεργα της δουλειάς του ήταν: το τοξάρι με την
κόρδα(χορδή) που ήταν φτιαγμένη από στριμμένο έντερο βοδιού, το κοπάλι
(ξύλινο σε σχήμα μπουκαλιού), μια μαύρη ψαλίδα, βελόνα, κλωστές, δακτυλήθρα
και το τσιπούκι (βέργα) λεπτό, πελεκημένο και λείο, από ξύλο κρανιάς, που
ξεπερνούσε το ένα μέτρο. Οι καλοί τεχνίτες ήταν Ανατολίτες και περιζήτητοι. Για
να γίνει κάποιος τεχνίτης καλός έπρεπε να μαθητεύσει τουλάχιστον δύο χρόνια
στο αφεντικό του.
Υφασματοπώλης: Oι μικροί έμποροι που φόρτωνανα στα γαϊδουράκια τους τις
διάφορες πραματείες τους, και διαλαλούσαν τα εμπορεύματά τους στις γειτονιές.
Παντοφλάς: Τσαγκάρηδες που ασχολήθηκαν μόνο με παντόφλες, οργάνωσαν
εργαστήρια, αλλά έβγαιναν και στη γύρα για το λιανικό κέρδος. Μερικές από τις
παντόφλες ήταν ολοκέντητες.
Μπαλωματής: Τις πρωινές ώρες αλλά και τις απογευματινές έκανε την εμφάνισή
του στις λαϊκές συνοικίες ο πλανόδιος μπαλωματής. Είχε κρεμασμένη στον ώμο
του μια τσάντα με τα απαραίτητα εργαλεία:σφυριά, σουβλιά, καρφιά,
ξυλοπρόκες, κόλλα, κομμάτια από λάστιχο (που προερχόταν από παλιές ρόδες
αυτοκινήτων) και την απαραίτητη ποδιά για να μην λερώνονται. Η τιμή ήταν
ανάλογα με τη εργασία 1-2-3 δρχ. το κομμάτι και στα 1918 το σόλιασμα των
παπουτσιών κόστιζε 10 δρχ.

18. Η λαχαναγορά της Θεσσαλονίκης 1910
Οργανοπαίχτες 1915-1918

19. Ομπρελάς: Το επάγγελμα του ομπρελά ήταν ευκαιριακό και εποχιακό. Γυρνούσε στις
γειτονιές κουβαλώντας μαζί του παλιές ομπρέλες μισοχαλασμένες, χρήσιμες για
ανταλλακτικά. Το ύφασμα που χρειαζόταν για την ομπρέλα το διέθετε η νοικοκυρά.
Καρεκλάς: Hταν ο τεχνίτης που γνώριζε να πλέκει με επιδεξιότητα το χόρτο (σάζι) στο
ξύλινο πλαίσιο μιας καρέκλας.Ολη η Θεσσαλονίκη ήταν πεδίο δραστηριότητας τους.
Κοσκινάς: Φρόντιζε να φτιάχνει ο ίδιος τα κόσκινα μια και δεν χρειαζόταν πολλά υλικά
και εργαλεία για να γίνει. Μια ψιλή σίτα ή μία τρυπημένη λαμαρίνα ή ακόμη και ένα
δέρμα με τρύπες -ανάλογα για τη δουλειά που το χρειαζόταν η νοικοκυρά- και ένα
λεπτό, στρογγυλό ξύλο, το "κασνάκι", γύρω-γύρω, ήταν τα υλικά που χρειαζόταν για να
γίνει ένα κόσκινο.
Καλαθάς: Με τις συχνές μετακινήσεις του από τους βάλτους στην πόλη, βοήθησαν
πολύ στην απελευθέρωσή της, μεταφέροντας μηνύματα, τρόφιμα, πολλές φορές και
πολεμοφόδια στους αντάρτες του βάλτου και αργότερα στην κατοχή στα διάφορα άλλα
αντάρτικα λημέρια.
Σκουπάς: Παλιά φορτωνόταν ο σκουπάς όσες σκούπες μπορούσε και γύριζε όλη την
ημέρα μέχρι να ξεπουλήσει το εμπόρευμά του. Τις σκούπες τις ετοίμαζε ο ίδιος από
μέρες στο σπίτι του με τη βοήθεια της οικογένειάς του, γιατί χρειαζόταν μεγάλη
προετοιμασία για να γίνει μια σκούπα ή άλλες φορές τις αγόραζε από τους εμπόρους

20. Λουστραδόρος,1915
Ακονιστής 1916

21. Σταμνάς: Ο σταμνάς προμηθευόταν από νωρίς όλα τα πήλινα είδη, τα απαραίτητα για
το νοικοκυριό, όπως στάμνες, πήλινες κατσαρόλες, κιούπια και γλάστρες από τα γύρω
καμίνια. Τα φόρτωνε σε κοφίνια που κουβαλούσε το γαϊδουράκι του και γύριζε στις
γειτονιές για να ξεπουλήσει.
Κρασάς: Το επάγγελμα του κρασά ήταν εποχιακό. Κατά τον Οκτώβριο με τα πρώτα κρύα
ήταν έτοιμο το κρασί.Η ποσότητα του κρασιού υπολογίζονταν σε μεταλλικά κύπελα της
οκάς ή μισοκάρικα κι ο κρασάς είχε πάντα μαζί του και το δράμι.
Λαδάς: Αυτός που πουλούσε το λάδι το έπαιρνε από τους εμπόρους, που το έφερναν
από τη νότια Ελλάδα μέσα σε κιούπια ή βαρέλια.Ο μικροπωλητής έπαιρνε το λάδι, που
ήταν αγνό λάδι ελιάς, το έβαζε σε ξύλινα βαρέλια και τα φόρτωνε σε κάρο.
Νερουλάς: Στην παλιά Θεσσαλονίκη που δεν υπήρχαν βρύσες μέσα στα σπίτια, ο
νερουλάς αναλάμβανε την τροφοδότησή τους με νερό. Υπήρχε συνήθως ένας νερουλάς
σε κάθε γειτονιά και είχε σταθερή πελατεία. Έκανε πολλά κοπιαστικά δρομολόγια και
αμειβότανε περίπου 1 δεκάρα τον τενεκέ. Το επάγγελμα του νερουλά διατηρήθηκε
μέχρι το 1930, οπότε ιδρύθηκε ο ΟΥΘ.

22. Μικροπωλητές (αυγουλάς) 1917
Βαρελάς 1917

23. Γαλατάς: Οι πλανόδιοι γαλατάδες κατέβαιναν από τα γύρω χωριά στην πόλη τις πρωινές
ώρες ή ακόμη και τις απογευματινές, ανάλογα με την ώρα που έκαναν το άρμεγμα. Οι
περισσότεροι φορούσαν τοπικές ενδυμασίες. Γύριζαν από σπίτι σε σπίτι πουλώντας το
φρέσκο, ολόπαχο γάλα που το μετρούσαν 1/4 με ½ οκά ή μία οκά, τα λεγόμενα δράμια.
Γιαουρτσής: Έβγαινε στην γύρα μετά το ηλιοβασίλεμα και ο λόγος ήταν η προστασία των
πελατών του από τις μύγες και το ξύνισμα του γιαουρτιού, μα ακόμη γιατί η γιαούρτη
είναι μοναδική για βραδινή τροφή.
Παγωτατζής: Είχε ένα μεγάλο κάδο ξύλινο και στο κέντρο του τοποθετούσε έναν άλλο
μεταλλικό κάδο, στον οποίο έριχνε τα υλικά που χρειαζόταν για να γίνει το παγωτό. Είχε
ένα ωραίο καρότσι ολόλευκο γεμάτο πλουμίδια και φωτογραφίες πάνω στο οποίο
τοποθετούσε τα σκεύη για να σερβίρει το παγωτό καθαρά και καλογυαλισμένα.
Μπουγατσατζής: Η προετοιμασία της μπουγάτσας γινόταν στο σπίτι του μπουγατσατζή
από το απόγευμα της προηγούμενης μέρας. Κατά τις 7 - 8 η ώρα έβγαινε στην πλατεία,
συνήθως είχε στέκι στον Βαρδάρη και την πωλούσε στους περαστικούς που πήγαιναν
εκείνη την ώρα στη δουλειά τους. Η τιμή της ήταν μία δραχμή το κομμάτι ή 3 δραχμές η
οκά.

24. Γαλατάς 1920
Γιαουρτζήδες 1920

25. Χαλβατζής: Οι πλανόδιοι χαλβατζήδες με την ολοστρόγγυλη τάβλα απάνω στο κεφάλι
τους, σεργιανούσαν στους δρόμους της πόλης και διαλαλούσαν το εμπόρευμά τους. Οι
καλύτεροι τεχνίτες του χαλβά ήταν οι Αρβανίτες.
Μαντζουνάς: Ο μαντζουνάς για να ετοιμάσει το νοστιμότατο μαντζούνι που
μοσχοβολούσε ξυπνούσε από τη νύχτα. Τα υλικά που χρησιμοποιούσε ήταν λίγη ζάχαρη,
νερό, διάφορα χρώματα, αρώματα, μπαχαρικά και ό,τι άλλο ήταν απαραίτητο.
Λουκουματζής: Πολύ συχνά σε δρόμους περαστικούς σε στάσεις λεωφορείων ή στους
σταθμούς των τρένων, συναντούσε κανείς τον πλανόδιο πωλητή λουκουμιών.
Εμφανιζόταν κατά τις 10 το πρωί αλλά και το απόγευμα.
Κουλουρτζής: Οι μικροπωλητές με τους ταβάδες στο κεφάλι ή με καλάθια, ξεχύνονταν
στους δρόμους από τα ξημερώματα και μέχρι τις 10 - 11 το πρωί ξεπουλούσαν. Οι
καλύτεροι τεχνίτες κουλουριών ήταν οι Ηπειρώτες.
Καστανάς: Οι καστανάδες ήταν ντόπιοι και τα κάστανα τα κατέβαζαν με τα ζώα από
διάφορες περιοχές το Χορτιάτη, την Καστανιά, το Πήλιο και το Βόλο.

26. Καλαθάδες 1922
Κανατάς 1922

27. Σαλεπιτζής: Με την κάτασπρη ποδιά του και το σκούφο, τυλιγμένος στα ζεστά, με τη
φουφού αναμμένη, ένα μικρό σκαμνί, το αστραφτερό χάλκινο γκιούμι, τα κουπάκια και
το δίσκο διαλαλούσε στους παγωμένους δρόμους το αχνιστό και μυρωμένο σαλέπι. Οι
περισσότεροι σαλεπιτζήδες ήταν μικρασιάτες.
Λεμονατζής: Στην παλιά Θεσσαλονίκη ο λεμονατζής έκανε την εμφάνισή του από τις 10
το πρωί μέχρι αργά το απόγευμα. Ετοίμαζε στο σπίτι του από νωρίς την λεμονάδα, την
οποία τοποθετούσε στο κέντρο ενός χάλκινου, γυαλιστερού τεπόζιτου και γύρω-γύρω
έβαζε πάγο. Συνήθως οι λεμονατζήδες ήταν Αρβανίτες.
Μανάβης: Περνούσε από τις γειτονιές με το γαϊδουράκι του και το κάρο του γεμάτο
λαχανικά. Μα για να είναι γεμάτο ήταν οπωσδήποτε καλοκαίρι. Το χειμώνα δεν
υπήρχαν θερμοκήπια.
Αυγουλάς: Ο αυγουλάς έπρεπε τη νύχτα να ξεκινήσει από τα γύρω χωριά της
Θεσσαλονίκης, φορτώνοντας από βραδύς ακόμα την πραμάτεια του στο κάρο ή και
στον ώμο του πολλές φορές και που αποτελούνταν από αυγά, από κότες και κοκόρια,
ανάλογα με τις απαιτήσεις.

28. Καρεκλάς 1926
Καροποιός 1918

29. Κρεοπώλης: Κάθε πλανόδιος κρεοπώλης τριγυρνούσε τις γειτονιές το πρωί με το άλογο του,
που ήταν φορτωμένο με δύο ξύλινες τάβλες πάνω στις οποίες ήταν κρεμασμένα από καρφιά,
κομμάτια κρέας. Το επάγγελμα του πλανόδιου κρεοπώλη το εξασκούσαν Έλληνες και
Τούρκοι.
Ψαράς: Οι ψαράδες ήταν άνθρωποι πνευματώδεις και ετοιμόλογοι. Και τότε και τώρα οι
περισσότεροι κατάγονται από τη Σμύρνη.
Αβδελάς: Το επάγγελμα του αβδελά ξεκινάει τον περασμένο αιώνα και η ακμή του φτάνει
μέχρι το 1953.Αβδελάδες ήταν κυρίως οι γύφτοι. Το στέκι αγοράς των αβδελών ήταν η Στοά
Χορτιάτη και δίπλα η οδός Μενελάου. Ο αβδελάς έβαζε μέσα σε μικρά βαζάκια μία ή δύο
βδέλες ή όσες του ζητούσε ο αγοραστής και τις πουλούσε 1 δραχμή την καθεμιά
Γανωτής: Το επάγγελμα του γανωτή ήταν πολύ παλιό. Στην πλάτη του κουβαλούσε πάντα
ένα τσουβάλι για να συγκεντρώσει τα μπακιρικά που ήθελαν γάνωμα. Μέχρι το μεσημέρι
μάζευε όλα τα σκεύη και τα μετέφερε στο εργαστήρι του, το χαλκωματάδικο, που ήταν
συνήθως στο σπίτι του. Η τιμή γανώματος για κάθε σκεύος ήταν το 1920 περίπου 10
δραχμές.

30. Υπαίρθιος κουρέας 1923
Πλανόδιος κρεοπώλης 1923

31. Πατσατζής: Από πολύ πρωί ο πατσατζής πήγαινε στα σφαγεία για να αγοράσει τα
προϊόντά του.
Ακονιστής: Ο γυρολόγος ακονιστής γυρόφερνε στις γειτονιές φορτωμένος με το
ακόνι, ένα χειροκίνητο εργαλείο με ξύλινη βάση που στήριζε πάνω την πέτρα
φτιαγμένη κυκλικά, από νερόπετρα, μυλόπετρα.
Καρβουνιάρης: Ο καρβουνιάρης πήγαινε πρωί πρωί στα καμίνια και φόρτωνε το
γαϊδουράκι του με όσα τσουβάλια κάρβουνα άντεχε. Υστερα γύριζε τις γειτονιές
όλη την μέρα και πουλούσε τα κάρβουνα στις νοικοκυρές που τα χρειαζονταν για
να μεγειρέψουν το φαγητό.
Ξυλάς: Τα ξύλα τα μετλεφεραν χωρικοί από τα βουνά στις πολεις. Από δω άρχιζε η
δουλειά του ξυλοκόπου που πολλές φορές ήταν δύο και τρεις μαζί. Εκοβαν τα ξύλα
σε μικρά κομματάκια με το τσεκούρι και το πριόνι τοποθετώντας κάθετα ανάμεσα
στα πόδια τους, ενώ το ξύλο οριζόντια.
Σκουπιδιάρης: Οι σκουπιδιάρηδες ήταν δημοτικοί υπάλληλοι και περνούσαν από
τις γειτονιές ότι ώρα τους βόλευε. Ηταν συνήθως Τούρκοι ή γύφτοι.

32. Εφημεριδοπώλες 1929
Καστανάς 1929

33. Καλντερμιτζής: Δεν πρόκειται για μεμονωμένους τεχνίτες αλλά για μικρά, έκτακτα,
ειδικευμένα συνεργεία του Δήμου που δούλευαν με ημερομίσθιο. Συνήθως δούλευαν
κοντά στις ράγες του τραμ και επισκεύαζαν τα φθαρμένα σημεία με κυβόλιθους,
σκληρές πέτρες λαξευμένες συνήθως από γρανίτη, κατάλληλες για την οδόστρωση.
Τουλουπατζής: Οι τουλουπατζήδες ήταν μια ομάδα ανθρώπων, ιδιωτών, που είχαν το
στέκι τους μέσα στα Λαδάδικα. Πυροσβέστες ήταν κυρίως Εβραίοι. Το επάγγελμα
αυτό υπήρχε στη Θεσσαλονίκη μέχρι το 1920.
Φαναρτζής: Το επάγγελμα του φαναρτζή λειτούργησε στη Θεσσαλονίκη μέχρι το 1935
που αντικατάστησε ο ηλεκτρισμός. Οι φαναρτζήδες ήταν δημοτικοί υπάλληλοι και
ήταν επιφορτισμένοι κατά περιοχές με το άναμμα και σβήσιμο των φαναριών που
υπήρχαν στους δρόμους.
Καϊφενές: Ο καφετζής άνοιγε το μαγαζί του πολύ πρωί. Έβαζε την ποδιά του για να
περιποιηθεί την πελατεία του.

34. Φαναρτζήδες 1930
Πλανόδιος Φωτογράφος 1930

35. Μπαρμπέρης: Οι μπαρμπέρηδες ήταν δύο λογιών: Oι μαγαζάτορες μπαρμπέρηδες,
δηλαδή εκείνοι που στεγαζόταν μέσα σε μαγαζιά και οι υπαίθριοι μπαρμπέρηδες που
είχα τα στέκι τους έξω από τα χάνια.
Λούστρος: Ο λούστρος τριγυρνούσε στους κεντρικούς δρόμους της πόλης
φορτωμένος με το γραφικό, ξύλινο κασελάκι. Είχε σχεδόν μόνιμη πελατεία, μόνο
άντρες. Η αμοιβή του για το ζευγάρι των παπουτσιών ήταν μία δραχμή.
Εφημεριδοπώλης : Στη Θεσσαλονίκη το επάγγελμα του εφημεριδοπώλη το
εξασκούσαν κυρίως παιδιά 13-17 χρονών. Η ποικιλία των εφημερίδων ήταν μεγάλη.
Κυκλοφορούσαν και ντόπιες και ξένες εφημερίδες.
Φωτογράφος: Ο φωτογράφος άρχιζε τη δουλειά του κάθε μέρα κατά τις 10 το πρωί.
Το στέκι του ήταν στην πλατεία Αριστοτέλους ή στον Λευκό Πύργο.

36. Βδομάδα με τρεις Κυριακές
«... Η εργασία και το εμπόριο –κυρίως το εμπόριο– συνεχίζονται
ακόμα και την Κυριακή, η οποία δεν είναι όπως στα μέρη μας μια
ήσυχη μέρα αργίας που κυλάει σε αργούς ρυθμούς μέσα στην πλήξη
και τη νύστα υπό τους ήχους των καμπανών.
Κι αυτό γιατί στη Θεσσαλονίκη η ημέρα αργίας επαναλαμβάνεται
τρεις φορές μέσα στην εβδομάδα για τους πιστούς τριών
διαφορετικών θρησκειών.
Την Παρασκευή αργούν οι Μουσουλμάνοι, το Σάββατο οι Εβραίοι,
και την Κυριακή οι Χριστιανοί –καθολικοί και ορθόδοξοι– έχουν τον
ελεύθερο χρόνο να βολτάρουν. Θα μπορούσαμε έτσι να πούμε πως
στη Θεσσαλονίκη η εβδομάδα έχει τρεις Κυριακές.»
Marcelle Tinayre, Ένα καλοκαίρι στη Θεσσαλονίκη (Απρίλιος-
Σεπτέμβριος 1916), Ασίνη

37. Πατρίδα, ελευθερία, ισότητα και αδελφότητα
«...Στις 23 Ιουλίου 1908 οι νέοι αξιωματικοί
της Επιτροπής Ενώσεως και Προόδου
διακήρυξαν την αποκατάσταση του
Συντάγματος του 1876, πρώτα στο Μοναστήρι
και έπειτα σε πολλές άλλες πόλεις της
Μακεδονίας. Στη μακεδονική πόλη της
Δράμας π.χ. το απόγευμα της 23ης Ιουλίου
έφθασαν με τραίνο απ’ τη Θεσσαλονίκη εκατό
στρατιώτες και 20 περίπου αξιωματικοί υπό
την αρχηγία ενός νέου αξιωματικού που
ονομαζόταν Ρουσέν. Ο τελευταίος, σε λόγο
που εκφώνησε, είπε ότι έπρεπε να τεθεί τέλος
στις φυλετικές και θρησκευτικές διακρίσεις
και έρριξε στο πλήθος συνθήματα με τις
ακόλουθες λέξεις στα γαλλικά: «Πατρίδα,
ελευθερία, ισότητα και αδελφότητα». Ο μόνος
τρόπος, πρόσθεσε, να σωθεί η Οθωμανική
Αυτοκρατορία είναι να υπάρξει μία
συνταγματική κυβέρνηση…»
Δ. Κιτσίκης, Συγκριτική Ιστορία Ελλάδος και
Τουρκίας στον 20ο αιώνα, ΕΣΤΙΑ

39. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1)www.wowgrup.com « Θεσσαλονίκη η πόλη των Βαλκανίων»
2)www.users.auth.gr «Περιγραφή Επαγγελμάτων»
3)http://www.peebe.gr/el/publications/all/32
4)http://www.wow.gr/projects/thessaloniki/index.htm
5)http://thesstday.gr

40. ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΛΥ
ΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΩΝ:
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΑΠΠΑΣ
ΗΛΙΑΣ ΠΑΤΕΛΗΣ
ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΑΓΟΝΙΔΗΣ
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΑΧΑΤΖΙΑΝ
ΜΑΝΟΛΗΣ ΣΤΑΣΙΝΑΚΗΣ