ЕЛЖАНДЫЛЫҚҚА ТӘРБИЕЛЕУДЕГІ ҰЛТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР

1. Қарағанды облысы, Жезқазған қаласы
«Балалар мен жасөспірімдер сарайы» КМҚК
Темирова Беибут Шугаевна
қосымша білім педагогы
ЕЛЖАНДЫЛЫҚҚА ТӘРБИЕЛЕУДЕГІ ҰЛТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР
«Бүгінгі жастарды ұлтжандылық рухта тәрбиелеуде ақын-жыраулардың өнеге
сөздерінің белгілі мөлшерде пайдасы бар екені хақ. Мұндағы тәрбиелік мәні бар
әңгімелер жастарға жат емес. Халықты сүй, халық үшін ерлік еңбек ет, ел-жұртқа
қорған бол деушілік қазіргі күнде ескірген сөздер емес, қайта мағыналы, мәнді сөздер.
Сондықтан бұлардың ішінен жастарымызды тәрбиелеуде әсер ететіндерін таңдап
алып, орнымен пайдалана білсек нұр үстіне нұр болар еді»
М.Ғабдуллин.
Халқымыз қашан да бала тәрбиесіне ерекше мән берген. Адам
тәрбиелеу - ұлы міндет. Ұлы міндет қашаннан ұлы күреспен ғана жүзеге
асырылады.
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың 2030–стратегиялық бағдарламасының
«Қазақстан мұраты» деп аталатын бөлімінде көрсетілген еліміздің
тұтастығын, оның тыныштығын мемлекетімізге қауіп төндіретін қандай да
болмасын ішкі және сыртқы күштерден сақтау міндетінің өзі жастарымызды
отаншылдық, елжандылық, патриоттық рухта тәрбиелеуді жүктейді. Ендеше,
жас ұрпақты Отанды сүюге, ол үшін аянбай еңбек етуге тәрбиелеу - әр
педагогтың басты міндеттерінің бірі.
Тәлім-тәрбие берудің басты саласының бірі - ұлтжандылық,
елжандылық, отаншылдық «патриоттық» қасиеттер. Осы патриоттық сезім
және ұлттық құндылықтарды құрметтеу арқылы оқушының Отанға деген
сүйіспеншілігі артып, оның қуаты тәуелсіз болуы үшін жауапкершілікті
сезінуі тиіс. Патриот Отанын сүюші, оның қуатын арттырушы, отаншыл, өз
халқына берілген, ол үшін жанын қиып, Отан қорғау үшін ерлік көрсететін
адам екенін де естен шығармауы керек.
Патриотизм ұғымына енетіндер:
- адамның туған жерін сүйіп, өз халқының тілін құрметтеуі,
- Отанның мүддесін қорғау, азаматтық көрсету және Отанға адалықты
сақтау;
- елінің әлеуметтік және мәдени салаларда жеткен жетістіктеріне мақтану;
оның ар - намысын, еркіндігі мен тәуелсіздігін қорғау ;
- өткен тарихын, халқының әдет-ғұрыптарын салт-дәстүрлерін құрметтеу,
- Отан игілігі үшін еңбек ету.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытуға арналған
мемлекеттік бағдарламасындағы белгіленген міндеттерінде: «Қазақстандық

2. патриотизмге, биік мәдениетке, адам құқықтары мен бостандықтарын
құрметтеуге тәрбиелеу» делінген. Мұндай мазмұндағы мемлекеттік талап-
міндеттер бүгінде жас ұрпаққа отансүйгіштік тәрбие беру үрдісі әр
отбасынан бастау алып, білім беру жүйелерінде үздіксіз, кешенді
жүргізілуін талап етеді.
Патриоттық сезім тәрбие арқылы қалыптасып, жетіліп, патриоттық
сана түріне айналады. Сонда ғана жеке адам өз ұлтына тән ерекшеліктерді
түсініп, сезініп өз ұлтының бабаларының қасиеттерін бойына сіңіреді.
Қазақ елінің ғасырлар бойы қалыптасқан отансүйгіштік тәлім-тәрбие
дәстүрлерін, әдістері мен құралдарын жинақтап, оны бүгінгі оқушы
тұлғасын тәрбиелеуде оқу-тәрбие үрдісінде ұтымды қолдану – уақыт
талабы.
Жас ұрпақ бойында патриоттық сананы қалыптастыру, ол үшін
патриоттық іс-әрекет ұйымдастыру, оқу-тәрбие процесінде патриоттық
тәрбие беру қажеттілігі туындап отыр. Олай болса, жастарға патриоттық
тәрбие беруде - өткені мен бүгінгі күнді және болашағын байланыстыру
қажет.
Педагогика пәні «Тәрбие теориясы, заңдылығы мен принциптері»,
«Тәрбие құрылымдары», «Тәрбиенің әдіс–тәсілдері» т.б. тақырыптары
бойынша оқушыларға жан-жақты білім берумен қатар, олардың бойына
ұлтжандылық, отансүйгіштік, адамгершілік қасиеттерді сіңіріп, кәсіби
шеберліктерін шыңдап, келешекте өз тәжірибелерінде жүзеге асыруға
негізделе отырып, оқу-тәрбие процесінің мақсаты мен міндеттері мына
бағытта көзделеді.
1. Оқушылардың саяси мәдениетін қалыптастыру.
2. Оқушыларға қазақ халқының халықтық педагогикасындағы ұлттық
құндылықтар арқылы отансүйгіштікке тәрбиелеу мүмкіндік жасау.
3. Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздерін құрметтеуге үйрету.
4. Қазақ халқының әдет-ғұрпын, салт-дәстүрлерін үйретуге оны дамытуға
ынталандыру.
Батыр бабалар дәстүрлерінше патриоттық, ерлік, қаһармандық
рухында тәрбиелеу.
Төмендегідей бағытпен оқушылардың саяси мәдениетін
қалыптастыру нәтижесінде, ақпарат құралдарындағы материалдарды талдай
отырып, саяси санасын жетілдіреміз.

3. Қазақстан республикасының
мемлекеттік биліктері туралы
әңгіме
«АҚШ – тың әскери
бөлімдерінің орталық Азия
мемлекеттеріне орналасуына
сенің көзқарасың» атты
тақырыпқа пікір алысу
«Қазақстан Республикасының
әлеуметтік саясаттағы
жетістіктері мен кемшіліктері»
тақырыбына диспут
Оқушылардың ақпарат
құралдарындағы
материалдарды талдай отырып,
саяси санасының қалыптасуы
Қазақстандық патриотизм,
ұлттық келісім ұғымдарын дұрыс
қабылдауы
Біздің мемлекетіміздің саяси
жүйесін нақты мысалдармен
түсіндіру
«Қазақстанда оппозициялық
топтардың болуы пайдалы
ма?» тақырыбына пікірталас
Оқушылардың саяси мәдениетін
қалыптастыру
Оқушылардың «Қазақстан –
тәуелсіз мемлекет» түсінігін
терең және жан-жақты білуі
Қазақстандағы саяси партиялар
мен қоғамдық қозғалыстар
туралы әңгімелер өткізу
Президенттің әр жылғы
Қазақстан халқына жолдауын
оқушыларға жас ерекшеліктеріне
қарай түсіндіріп отыру
«Қазақстан – 2030» стратегиялық
бағдарламасы бойынша жұмыс

4. Қазақ этнопедагогикасы да патриоттық тәрбие беру міндеттерін жүйелі
жүзеге асыруда маңызды роль атқарады.
Осы тұрғыдан алғанда, қазақтың ақындары мен ұлы ойшылдарының
кемеңгерлік ой-пікірлерін оқу-тәрбие ісінде орынды пайдалана отырып,
батыр бабаларымыздың ерлік дәстүрлерін насихаттау, билер мен
шешендердің өнегелі тәлім-тәрбиесіне негізделген жан-жақты тәрбие жүйесін
құру қажеттілігі қазақстандық білім саласының маңызды проблемаларының
бірі және әрбір тәрбиеші -ұстаздың басты парызы болып табылады.
Ұлтжандылықтың, елін сүюдің ғажайып күш екендігін терең сезінген
ежелгі қазақ ақын-жыраулары, ойшылдары өз шығармаларына осы
тақырыпты үнемі арқау еткен. Халықты елі үшін жанын пида етуге, жастарды
елжандылық рухта тәрбиелеуге баса көңіл бөлген.
Мысалы: жырау, қолбасшы батыр, қоғам қайраткері Ақтамберді Сарыұлы:
Жауға шаптым ту байлап,
Жанды жүрек, қан қайнап.
Шепті бұздым айғайлап,
Ел-жұртты қорғайлап
Дұшпаннан көрген қорлықтан
Өлімге жүрміз бас байлап, - деп елінің бас бостандығы үшін жаумен жан
аямай, кескілесе күресуге шақырса, ұлтжандылық тақырыптарына ой
толғаған жауынгер-жазушы, қазақ халқының бір туар ұлдарының бірі
Б.Момышұлы: «Өз ұлтын сыйламау, оны мақтаныш етпеу- сатқындықтың
белгісі», - деп байыпты баға берген. Ал ұлттық тәрбие жүйесінің негізі
ретінде М.Шахановтың мына бір өлең жолдары дәлел:
Тағдырыңды тамырсыздық індетінен қалқала
Әр адамның өз анасынан басқа
Жебеп тұрар, демеп тұрар арқада
Болу керек құдіретті төрт ана:
Туған жері – түп қазығы айбыны,
Туған тілі - сатылмайтын байлығы.
Туған дәстүр, салт-санасы тірегі,
Қадамына шуақ шашар үнемі.
Және туған тарихы еске алуға қаншама...
Демек, «Қазақ патриотизмі – рухы биік жеке тұлғаны
қалыптастырудағы ата-бабаларымыздың қаһармандық, батырлық, ерлік,
отансүйгіштік тәлім-тәрбие беру идеалдарының жиынтығы»- деп
айтуымызға болады.
Оқу орындарында оқу- тәрбие жұмыстарын талапқа сай жоспарлап,
дөңгелек стол, мақал-мәтелдердің мәнін ашу, ұлылар ұлағатын оқып
үйрену, салт-дәстүр, әдет-ғұрыптардың тәрбиелік мәні, ырым-тыйымдар,
ұлтжандылыққа тәрбиелеу мақсатында ұйымдастырылған тәрбие
сағаттары, ғылыми жоба қорғау, кездесулер, жарыстар, пікірсайыс т.б. іс-
шаралар ұйымдастыру арқылы белгіленген мақсат-міндеттерді жүзеге

5. асыруға болады. «Желтоқсан тағылымы» тақырыбында өткен тәрбие
сағатынан мысал:
Мақсаты: Желтоқсан оқиғасы арқылы жүздеген жылдар бойы
бабаларымыздың армандаған егемендігіне қол жеткізгендігімізді, осы
тәуелсіздікке жету жолында талай боздақтарымыздың жалған айыппен
шейіт болғандарын көрерменге ұғындыру, оқушылардың дүниетанымын
кеңейту. Желтоқсан құрбандарын мәңгі есте сақтау; тәуелсіздік бастауы –
ызғарлы Желтоқсан оқиғасы екенін түсіндіру; жас ұрпақ бойында еліне,
жеріне, ұлтына деген патриоттық сезімін қалыптастыру,
желтоқсандықтарға әрдайым құрмет көрсетуге, адамгершілікке,
әділеттілікке, ел мен жердің қадір-қасиетін білуге тәрбиелеу.
Міндеті: - Желтоқсан оқиғасына өзіндік баға беру;
- Жас ұрпақты патриотизмге, отансүйгіштікке тәрбиелеу.
Өзектілігі: Үш ғасыр бойы өзге елдің боданында жүрген еліміз
үшін қазіргі таңда әлем картасында белді орынға ие болып, қуатты
елдермен терезесі тең болуына өз септігін тигізген 1986 жылғы
Желтоқсан оқиғасын зерттеу қазіргі таңдағы ең көкейтесті мәселелердің
бірі.
Түрі: тарихи кеш
Әдісі: сахналық көрініс, әдеби монтаж, әңгімелеу, тарихи
дәйектемелер, ән, т.б.
Қорыта айтқанда, ұлттың салт-дәстүріне құрметпен қарау, оның тілі мен
ділін сыйлау, рәміздерін ардақтап, жетістіктеріне шаттану- қоғамның
әрбір мүшесінің міндеті. Баланың сана-сезіміне ұлттық құндылықты сіңіре
білсек, еліміздің ертеңі ашық, келешегі жарқын да нұрлы болмақ. Демек,
Жаңа Қазақстан жаңа ғасырда ұлттық құндылығымен және білімді
ұрпағымен ерекшеленбек. Олай болса, ұрпағымызды парасатты да білікті,
мәдениетті де білімді етіп тәрбиелеп, олардың дүниетанымын жалпы
адамзаттық деңгейде дамытамыз десек, бойында ұлттық және азаматтық
намысы бар, елін, жерін сүйетін ұрпақ өсіргіміз келсе, бүкіл қоғамдық
өмірдің өзегін келешек ұрпақ тәрбиесіне, соның ішінде ұлттық
құндылықтар негізінде тәрбиелеуге бағыттауымыз қажет.
«Елін қорғайтын ер болайық,
Ерін қолдайтын ел болайық».
Пайдаланылған әдебиеттер
1. «Ізденіс» Ғылыми журнал № 2, 2004 ж.

6. 2. «Ұлт тағылымы» ғылыми-педагогикалық басылым №1,51999ж.
№2, 2001 ж.
3. «Білім. Образование» ғылыми-педагогикалық журнал №3, 2002 ж.
4. «Білімдегі жаңалықтар»Ақпаратты-әдістемелік журналы.
№2,3,2007 ж, № 4 2006 ж.
5. Ш.Х.Құрманалина, Б.Ж.Мұқанова. Педагогика. Астана, 2007 ж.
6. А. Мұсырманов «Тәрбие жұмысының модульдік
технологиясының моделі» Алматы-2007ж.
7. Ә.Табылдиев «Қазақ этнопедагогикасы». Алматы-2001ж.
8. С.Г.Губашева, А.Ж.Отарбай «Тәрбие жұмысының әдістемесі»
Астана-2007 ж.

7. 2. «Ұлт тағылымы» ғылыми-педагогикалық басылым №1,51999ж.
№2, 2001 ж.
3. «Білім. Образование» ғылыми-педагогикалық журнал №3, 2002 ж.
4. «Білімдегі жаңалықтар»Ақпаратты-әдістемелік журналы.
№2,3,2007 ж, № 4 2006 ж.
5. Ш.Х.Құрманалина, Б.Ж.Мұқанова. Педагогика. Астана, 2007 ж.
6. А. Мұсырманов «Тәрбие жұмысының модульдік
технологиясының моделі» Алматы-2007ж.
7. Ә.Табылдиев «Қазақ этнопедагогикасы». Алматы-2001ж.
8. С.Г.Губашева, А.Ж.Отарбай «Тәрбие жұмысының әдістемесі»
Астана-2007 ж.