2. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
SHKURTESAT
AMNVM – Agjencia për Mbështetjen e Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme
NMVM–Ndërmarrjet Mikro të Vogla dhe të Mesme
NVM– Ndërmarrjet e Vogla dhe të Mesme
ATK – Administrata Tatimore e Kosovës
GDP – Bruto Produkti Vendor
UE– Unioni Evropian
CEFTA – Marrëveshja për Tregti të Lire për vendet e Evropës Qendrore
TVSH – Tatimi mbi vlerën e shtuar
R&D – Hulumtim & Zhvillim
BQK– Banka Qendrore e Kosovës
2

3. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
Përmbajtja
1. Hyrje 4
2. Qëllimi dhe Metodologjia 5
Qëllimi i Hulumtimit 5
Metodologjia dhe Mostra e Anketimit 6
3. Të dhëna të përgjithshme mbi NMVM 8
Ndërmarrjet sipas menaxhimit 8
Ndërmarrjet sipas numrit fiskal 8
Ndërmarrje sipas shtrirjes hapësinore dhe regjionale 9
Struktura gjinore e themeluesve dhe niveli i edukimit 10
Grup mosha e themelueseve 12
Niveli i arsimimit dhe aspektet gjinore të punësuarve 12
4. Tendenca për rritje dhe zhvillim te NMVM-ve 17
Arsyet e startimit të biznesit dhe frika për dështim 17
Kostoja e fillimit të biznesit 19
Numri i të punësuarve dhe planet për rritje dhe zhvillim 20
Kapacitete ekzistuese dhe planet për rritje dhe zhvillim 21
Eksporti dhe planet për zhvillim dhe rritje 23
Planet për të ardhmen 24
5. Burimet e Financimit dhe Investimit 26
Burimet e Kapitalit të Investuar 26
Kualiteti i Shërbimeve Bankare 28
Investimet dhe planet investuese 32
6. Barrierat për Biznes 35
Kushtet e përgjithshme të bërjes së biznesit 35
Barrierat për eksport dhe ndikimi i CEFTA-s 40
Barrierat gjatë fillimit të biznesit 41
Masat që duhet marr në favor të mbështetjes, krijimit dhe zhvillimit të NMVM 43
Rangimi i barrierave për biznes 45
7. Informatizimi i ndërmarrjeve, Trajnimet dhe Marketingu 50
Niveli i përdorimit të Internetit 50
Format e Marketingut 52
Trajnimet 53
8. Mbështetja për NMVM 56
Anëtarësimi në asociacionet e biznesit 56
Format e mbështetjes të NMVM 58
Bashkëpunimi me institucionet e ndryshme 63
Skema Voucher e Këshillimeve dhe Trajnimeve 64
Konkluzionet 66
Rekomandimet 70
3

4. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
I. Hyrje
Agjencia për Mbështetjen e Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme, e cila funksionon në kuadër të
Ministrisë së Tregtisë dhe Industrisë, përcjell me kujdes aktivitetin dhe zhvillimin e ndërmarrjeve
Mikro të Vogla dhe të Mesme (NMVM) në Kosovë me që rast ka realizuar disa anketa dhe hulumtime
të ndryshme, përmes të cilave është munduar të nxjerrë informacione të nevojshme për të analizuar
trendin e zhvillimit të NMVM-ve. Duke analizuar një gamë të caktuar të informacioneve të mbledhura
nga anketat gjatë periudhës 2001 – 2005 si dhe anketimi i 700 NVM-ve (2007), AMNVM ka arritur që
të bej analiza në periudha të ndryshme kohore me qëllim që të analizohen trendët e zhvillimit të këtyre
ndërmarrjeve, të identifikohen vështirësitë dhe të krahasohet dinamika e zhvillimit të tyre.
Të gjitha hulumtimet e realizuara, përfshirë edhe hulumtimin aktual, kanë për qëllim që të
identifikohen problemet të cilat në vazhdimësi kërkojnë zgjidhje përmes përgatitjes së infrastrukturës
ligjore dhe administrative të cilat krijojnë lehtësira në procedurat administrative të bizneseve.
Me realizimin e këtij projekti synohet që përmes mbledhjes, strukturimit, analizimit të dhënave të
mbledhura nga komuniteti i biznesit të ndërmarrjeve mikro, të vogla dhe të mesme të analizohen
trendët e zhvillimit të bizneseve si dhe të identifikohen vështirësitë, përparësitë dhe të metat e procesit
të zhvillimit të bizneseve në Kosovë, me qëllim që të gjitha vështirësitë të adresohen në institucionet
përkatëse dhe organizatat e tjera relevante të cilat shprehin vullnet për mbështetjen e aktiviteteve
ekonomike të NMVM-në në Kosovë.
Ministria e Tregtisë dhe Industrisë/AMNVM në vazhdimësi ka realizuar anketa të tilla me qëllim që të
përgatitet një bazë e mirë e informacioneve të cilat do të mundësonin harmonizimin e projekteve për
mbështetjen e NMMV. Ky projekt ka filluar në muajin dhjetor të vitit 2010 ku janë mbledhur gjithsejtë
783 anketa. Duke iu referuar përgjigjeve të marra direkt nga bizneset përmes të cilave është krijuar një
pasqyrë e qartë e gjendjes aktuale të bizneseve si dhe vizionit të tyre për zhvillimin e mëtutjeshëm të
tyre.
Finalizimi i këtij raporti do të mundëson edhe adresimin adekuat të vështirësive dhe problemeve me të
cilat ballafaqohen bizneset, si dhe do të mundëson nxjerrjen e rekomandimeve të nevojshme për hapat
e mëtutjeshëm të zhvillimit të bizneseve duke krijuar lehtësira dhe mbështetje për aktivitetet
ekonomike të cilat i zhvillojnë ato me qëllim të mbështetjes ekonomike dhe punësimit në përgjegjësi
për gjeneratat e ardhshme.
Veç kësaj, anketimi gjithashtu kërkon të identifikoj ndikimin e ambientit makroekonomik, pronësinë
sipas gjinisë etj.
4

5. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
II. Qëllimi dhe Metodologjia
II.1. Qëllimi i Hulumtimit
Qëllimi themelor i këtij projekti kërkimor është diagnostifikimi i gjendjes aktuale të ndërmarrjeve,
mikro të vogla dhe të mesme, identifikimi i problemeve, pengesave dhe barrierave që ngulfasin
zhvillimin e aktiviteteve të tyre, duke identifikuar njëkohësisht nevojat dhe kërkesat e këtij
komuniteti për përmirësimin e gjendjes, avancimin e proceseve zhvillimore dhe zhvillimin e
trendëve pozitive në aspektin strategjik.
Qëllimi tjetër i këtij hulumtimi është të nxjerrë rezultate të rëndësishme për gjendjen ekzistues,
strukturën, problemet, vështirësitë dhe për të matur trendin e zhvillimit të ndërmarrjeve mikro, të
vogla dhe të mesme, për të përcaktuar kriteret dhe avancuar rekomandimet për mundësin e
mbështetjes së zhvillimit të tyre. Pyetësori është i dizajnuar me theks të veçantë në mbledhjen e
informative të rëndësishme për NMVM, si:
• Informacioneve të përgjithshme për ndërmarrjen (identifikimin e ndërmarrjes)
• Strukturën e NMVM-ve
• Strukturën e pronarëve
• Resurset njerëzore
• Krahasimin e zhvillimit të NMVM në periudhave të ndryshme
• Përgatitjen profesionale të udhëheqësve të ndërmarrjeve, si dhe përcjelljen e zhvillimit të
përdorimit të teknologjisë për stafin e ndërmarrjeve
• Mundësit e plasimit të produkteve dhe shërbimeve në tregun vendor dhe ndërkombëtar.
• Shfrytëzimin e burimeve të ndryshme financiare dhe orientimin e investimeve kapitale
• Strategjinë e planifikimit të bizneseve
• Shfrytëzimin e metodave të marketingut me qëllim të promovimit të produkteve dhe
shërbimeve
• Përgatitjen e infrastrukturës për informatizimin e NMVM-ve
• Organizimi i NMVM në asociacione dhe organizata të ndryshme të biznesit, me qëllim të
rritjes së bashkëpunimit dhe zgjerimit të tregut
• Hartimi i planeve për zhvillimin e NVM-ve në të ardhmen
• Pengesat që shfaqen gjatë ushtrimit të veprimtarisë, etj.
5

6. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
Analiza e pengesave dhe vështirësive për zhvillimin e afarizmit duke përfshirë: mungesën e kuadrit
të kualifikuar, mungesën e trajnimeve në fusha të ndryshme, mungesën e tregut, qasja dhe kostoja
e lëndës së parë, shfrytëzimi i pajisjeve bashkëkohore, hapësira e punës, infrastruktura fizike,
transporti, financat, infrastruktura ligjore, ekonomike dhe politikat fiskale, ofrojnë mundësin e
analizës, krijimit dhe hulumtimit të metodave dhe metodologjive për mbështetjen e NMVM-ve.
Të dhënat makroekonomike dhe sektoriale të kombinuara me rezultatet e anketimit, mund të jenë
udhërrëfyese për caktimin e prioriteteve të strategjive të përkrahjes dhe për orientimin e politikave
që e ndihmojnë arritjen e misionit e AMNVM-ve për të krijuar një ambient më të mirë për bizneset
në përgjithësi dhe për NMVM-të në veçanti.
II.2 Metodologjia dhe Mostra e Anketimit
Realizimi hapësinor i anketave është bërë në 90% të territorit të Republikës së Kosovës dhe ka
përfshirë 783 ndërmarrje mikro të vogla dhe të mesme. Numri prej 800 NVM, përbëjnë 0.77%, e
totalit të përgjithshëm të NMVM (103555) të regjistruara në Republikën e Kosovës.
Pyetësori është dizajnuar për mbledhjen e informacioneve të përgjithshme për biznesin, pyetësori
përmban gjithsejtë 61 pyetje me disa nën-pyetje të cilat mbledhin informacione të mjaftueshme për
krahasimin e zhvillimit të NMVM në periudha të ndryshme, përkatësisht me informacionet të cilat
janë mbledhur dhe prezantuar ne raportet e më hershme.
Realizimi i pyetësorëve është bërë në metodën e intervistave direkt sy me sy (face to face) me
pronarët ose përfaqësuesit e ndërmarrjeve, ku secila përgjigje është shënuar në pyetësor. Pas
realizimit të punës në teren pyetësorët iu kanë nënshtruar kontrollës së kualitetit me qëllim të
evidentimit të gabimeve ose lëshimeve eventuale.
Aktivitetet e realizimit të pyetësorit janë përcjellur nga ekspertët e kompanisë në tri nivele:
Anketuesit, koordinatorët e ekipeve të terenit dhe kontrollorët.
Baza e të dhënave është dizajnuar mbi bazën e Microsoft Office Access dhe përmban gjithsejtë 4
module (Modulin e futjes së të dhënave, kontrollës së kualitetit, raporti i bizneseve ne nivel
komune dhe regjional, dhe listën e bizneseve të anketuara).
Rezultatet nga anketat janë paraqitur në vijim të këtij raporti në formë të shkruar, tabelore, dhe
grafike.
Mostra për anketim ka qene reprezentative dhe ne mënyre proporcionale NMVM-të janë selektuar
në bazë të: shpërndarjes regjionale dhe komunale, klasifikimi i madhësisë së ndërmarrjeve sipas
6

7. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
ligjit te NVM-ve (mikro- ndërmarrje 1 deri 9 punëtorë, ndërmarrje të vogla 10 deri 49 punëtorë,
ndërmarrje të mesme 50 deri 249 punëtorë), moshës së ndërmarrjeve (3 deri 18 muaj, 19 deri 36
muaj, mbi 36 muaj) sektorit ( prodhuese, tregtare dhe shërbyese) .
Anketimi është bërë nga ana e konsulentëve me përvoje është realizuar hulumtimi me gjithsejtë
783 ndërmarrje mikro të vogla dhe të mesme duke përjashtuar 17 ndërmarrje në komunat: Zveqan,
Zubin Potok dhe Leposaviq te cilat kanë refuzuar të anketohen, me një përmbajtje te pyetësorit i
cili është i modifikuar sipas rrethanave ekonomike që mundëson analizën kuantitative dhe
kualitative te të dhënave.
Rezultatet e anketimit ofrojnë një mekanizëm, nëpërmjet të cilit në mënyrë të drejtpërdrejt do të
dëgjohet zëri i ndërmarrësve të anketuar nga hartuesit e politikave.
7

8. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
III. Të dhëna të përgjithshme mbi NMVM
Ky kapitull prezanton të dhënat e përgjithshme të hulumtimit mbi NMVM-ët në Kosovë. Këto të
dhëna janë të rëndësishme për të pasur një pasqyrë të çart lidhur me disa karakteristike fillestare të
NMVM-ve.
III.1 Ndërmarrjet sipas menaxhimit
Si duket statuti ligjor i ndërmarrjeve dhe madhësia e tyre, ka ndikim edhe në formën e menaxhimit.
Rezultatet nga anketa dëshmojnë se tek NMVM- të, në Kosovë ende nuk kemi ndarje të funksionit
të pronës dhe menaxhmentit. Në fakt, nga të gjitha ndërmarrjet e anketuara mund të vërejmë se
86.46 % e tyre menaxhohen nga pronarët dhe vetëm 13.54 % menaxhohen nga menaxherët e
caktuar.
Tabela 1. NMVM-te sipas udhëheqësve menaxher
Menaxhimi
Ndërmarrje
Mitrovicë
Prishtinë
Gjithsej
Prizren
Gjilan
Pejë
%
%
%
%
%
%
Pronari 677 86.46 226 88.28 151 86.29 121 87.68 109 78.99 70 92.11
Menaxheri 106 13.54 30 11.72 24 13.71 17 12.32 29 21.01 6 7.89
Totali 783 100 256 100 175 100 138 100 138 100 76 100
III.2 Ndërmarrje sipas numrit fiskal
Nga të gjitha bizneset të cilat janë anketuar është vërejtur se në përgjithësi NMVM-të, janë të
pajisura me numra fiskal duke i përmbushur detyrimet e tyre ndaj thirrjeve të ATK-së, për pajisjen
me numrat fiskal dhe për respektimin e afateve ligjore.
Tabela 2. Nr. i NMVM-e të pajisura me numër fiskal
Pajisja me numra fiskal Gjithsej Ndërmarrje %
Po 739 94.4
Jo 44 5.6
Totali 783 100.0
Nga tabela e mësipërme mund te vërejmë se nga 739 biznese të anketuara vetëm 44 prej tyre ose
5.6% janë deklaruar se nuk janë pajisur me numra fiskal.
8

9. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
III.4 Ndërmarrje sipas shtrirjes hapësinore (urbane & rurale)
Shpërndarja hapësinore e ndërmarrjeve tregon për përfshirjen e ndërmarrjeve, përveç në zonat
urbane edhe në ato rurale. Sipas hulumtimit të realizuara mund të konstatojmë se 61.4% e
ndërmarrjeve shtrihen në zonat urbane dhe 38.6% të tyre në zonat rurale. Nga kjo mund të
konstatojmë se shtrirja e ndërmarrjeve është konform tregut dhe zhvillimeve sociale dhe
demografike.
Tabela 3. Struktura e NMVM-ve sipas shtrirjes hapësinore (urbane & rurale)
Gjithsej
Lokacioni % Prodhuese % Tregtare % Shërbyese %
Ndërmarrje
Urban 481 61.4 123 51.5 293 65.8 65 65.7
Rural 302 38.6 116 48.5 152 34.2 34 34.3
Totali 783 100 239 100 445 100 99 100
Nga grafiku1. mund të vërejmë se veprimtaritë prodhuese janë të koncentruar pothuajse njëjtë
sipas shtrirjes hapësinore në zonat urbane dhe rurale. Shikuar në % del se 51.5 e ndërmarrjeve me
veprimtari prodhuese janë të shpërndara në zonat urbane dhe 48.5% në zonat rurale. Për dallim nga
ato prodhuese ndërmarrjet me veprimtari tregtare 65.8% urbane dhe 34.2% rurale, si dhe shërbyese
dominojnë në zonat urbane me 65.7% dhe në zonat rurale me 34.3%.
Grafiku 1. Struktura e NMVM-ve sipas shtrirjes hapësinore (urbane & rurale)
9

10. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
III.5 Struktura gjinore e themeluesve dhe niveli i edukimit
Struktura gjinore e themeluesve – Struktura gjinore e pronarëve të ndërmarrjeve është element i
rëndësishëm në analizën dhe përcjelljen e aktiviteteve të ndërmarrjeve. Edhe pse në vendin tonë
pjesëmarrja e femrave në udhëheqjen e ndërmarrjeve është e vogël, viteve të fundit shihet një
ngritje e pjesëmarrjes së femrave në regjistrimin e ndërmarrjeve.
Në tabelën 4. janë prezantuar të dhënat për pjesëmarrjen dhe rolin e femrës në pronësinë e
ndërmarrjeve e cila gjithashtu ka një efekt pozitiv në zhvillimin ekonomik të vendit. Në këtë tabelë
janë prezantuar të dhënat e pronësisë së ndërmarrjeve nga femrat në nivel vendi.
Tabela 4. NMVM-te sipas strukturës gjinore
Ndërmarrje
Mitrovicë
Prishtinë
Gjithsej
Prizren
Gjinia
Gjilan
Pejë
%
%
%
%
%
%
Femër 54 6.90 20 7.81 5 2.87 11 7.97 12 8.63 6 7.90
Mashkull 729 93.10 236 92.19 169 97.13 127 92.03 127 91.37 70 92.10
Totali 783 100 256 100 174 100 138 100 139 100 76 100
Nga tabela 4. vërejmë se pjesëmarrja e femrave në themelimin e bizneseve është në regjionin e
Pejës dhe Prizrenit me nga 8%, pastaj vjen regjioni i Mitrovicës me 7.9%, Prishtinës me 7.81%
dhe me pjesëmarrje më të vogël është Regjioni i Gjilanit me
Struktura e NMVM-ve sipas gjinisë
2.87%.
Në grafikun mund të vërejmë së pjesëmarrja e femrave në 7%
pronësinë e ndërmarrjeve është rreth 7%. Nga ndërmarrjet
e anketuara del se 729 (93%) e tyre janë me pronësi nga
meshkujt.
93%
Femëra
Meshkuj
10

11. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
Sa i përket etniteti të themeluesve – analiza e strukturës etnike të themeluesve të ndërmarrjeve të
vogla dhe të mesme është indikator i rëndësishëm i vlerësimit të klimës ekonomike dhe sociale e
cila mund të konsiderohet si integrimi i suksesshëm i etniteteve të ndryshme në jetën ekonomike
dhe sociale, kjo strukture nuk paraqet pjesën në regjionin e Mitrovicës konkretisht në komunat:
Leposaviq, Zubin Potok dhe Zveqan, ndërmarrjet ne këto komuna kane refuzuar te anketohen.
Tabela 5. Struktura e NMVM-ve sipas etnitetit të themeluesve
Ndërmarrje
Mitrovicë
Prishtinë
Gjithsej
Etniteti
Prizren
Gjilan
Pejë
%
%
%
%
%
%
Shqiptarë 753 96.17 245 95.70 171 98.28 139 100 123 89.13 75 98.68
Serb 1 0.13 0 0.00 1 0.57 0 0.0 0 0.00 0 0.00
Të tjerë 29 3.70 11 4.30 2 1.15 0 0.0 15 10.87 1 1.32
Totali 783 100 256 100 174 100 139 100 138 100 76 100
Tabela 5. Sqaron strukturën etnike të themeluesve të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme në nivel
nacional dhe regjional. Nga tabela mund të konstatohet se regjioni i Prizrenit ka përqindje më të
madhe të NMVM të cilat udhëhiqen nga pjesëtarët e etniteteve jo shqiptare. 10.87% e pronarëve iu
takojnë etniteteve të tjera ndërsa 89.13% e pronarëve të NMVM-ve janë Shqiptar, pastaj vijnë
regjioni i Prishtinës me 4.3%, Mitrovicës me 1.3% dhe Gjilanit me 1.1%.
Grafiku 3. Struktura e NMVM-ve
Nga Grafiku 3 mund të vërejmë se pjesëmarrja e
pronarëve shqiptar në themelimin NMVM-ve është
0.13 3.7
me e madhe me 96.17% ndërsa pjesëtarët e
nacionaliteteve të tjera në themelimin e NMVM-ve
marrin pjesë me 3.7%.
96.17
Shqiptarë Serb Të tjerë
11

12. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
III.6 Grup mosha e themelueseve
Grup mosha e themeluesve të bizneseve është element i rëndësishëm për të përcjellur fuqinë e
zhvillimit të NMVM-ve, duke pasur para sysh moshën fizike, intelektuale, profesionale,
eksperiencën në menaxhimin e NMVM-ve. Nga tabela 6 mund të vërejmë se pjesa më e madhe e
themelueseve të NMVM-ve, ose 33.46%, i takojnë grup-moshës 36-45 vjeç, pastaj 29.76% e
themelueseve i takojnë grup-moshës 26-35 vjeç dhe 22.48% e themelueseve i takojnë grup-moshës
46-55 vjeç. Pjesa tjetër e themelueseve i takojnë grup-moshave 18-25 (6.39%), 55-64 (7.02%) dhe
mbi 65 vjeç (0.89%).
Tabela 6. Pasqyra e NMVM-ve sipas grup moshës së themeluesve
Ndërmarrje
Mitrovicë
Prishtinë
Gjithsej
Prizren
Mosha
Gjilan
Grup
Pejë
%
%
%
%
%
%
18-25
50 6.39 18 7.03 14 8.00 9 6.52 5 3.60 4 5.30
vjeç
26-35
233 29.76 88 34.38 50 28.74 31 22.46 44 31.65 20 26.30
vjeç
36-45
262 33.46 85 33.20 54 31.03 42 30.44 53 38.13 28 36.80
vjeç
46-55
176 22.48 47 18.36 47 27.01 42 30.43 26 18.71 14 18.40
vjeç
55-64
55 7.02 17 6.64 7 4.02 12 8.70 9 6.47 10 13.20
vjeç
65 +
7 0.89 1 0.39 2 1.20 2 1.45 2 1.44 0 0.00
vjeç
Totali 783 100 256 100 174 100 138 100 139 100 76 100
III.7 Niveli i arsimimit dhe aspektet gjinore të punësuarve
Niveli i arsimimit të themeluesve, supozohet të jetë një përcaktues i rëndësishëm i rritjes dhe
zhvillimit të NMVM-ve. Përgatitja profesionale jo-adekuate mund të ndikoj në zhvillimin pa
Grafiku 4. Struktura e NMVM-ve sipas nivelit të edukimit
qëndrueshëm të tyre.
Nga grafiku 4 mund të vërejmë se mbi 55.2% e
NMVM-ve në Kosovë, janë të themeluar nga pronarët
me përgatitje arsimore – shkollë e mesme, ndërsa
10.86% me shkollë të lartë, 25.5% me Fakultet
(përgatitje Akademike), ndërsa pjesa tjetër është me
12

13. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
përgatitje akademike të nivelit të magjistraturës ose doktoraturës. Një strukturë e tillë, ku dominoj
në pronarët me shkollim të mesëm, na bën të kuptojmë që themeluesit e NMVM-ve në Kosovë
nuk kanë përgatitje specifike shkollore për të menaxhuar ndërmarrjet e tyre dhe bazohen më shumë
në duke i bërë. Në anën i mesëm në të shumtën e rasteve nuk ofron dije të nevojshme për startimin
dhe menaxhimin e ndërmarrjeve.
Nëse analizohet struktura e themelueseve të NMVM-ve, sipas përgatitjes shkollore dhe shtrirja
hapësinore mund të vërejmë se dallimi në mes të regjioneve në Kosovë është i vogël. Struktura e
themelueseve të NMVM-ve, me shkollë fillore në nivel të regjioneve sillet prej 2.33% (regjioni i
Gjilanit) deri në 5.59% regjioni i Prizrenit. Në të gjitha regjionet struktura e themelueseve të
NMVM-ve me shkollë të mesme është mbi 50% por me një përqindje më të lart në regjionin e
Mitrovicës 64.86%).
Përqindja e themelueseve të NMVM-ve me përgatitje të lartë shkollore më e madhe është në
regjionin e Prizrenit me 16.8%, ndërsa më e vogla është në regjionin e Mitrovicës me 8.11%.
Struktura e themelueseve të NMVM-ve me përgatitje shkollore të nivelit akademik – fakultet në
regjionin e Prishtinës është 29.92%, në regjionin e Gjilanit 27.91%, regjionin e Pejës 17.86%,
Regjionin e Prizrenit 20.98% dhe në regjionin e Mitrovicës 21.62%. Pjesëmarrja e themelueseve të
NMVM-ve, me përgatitje shkollore të nivelit mastër dhe Phd është mjaft e vogël dhe sillet prej
3.07% deri në 6.43%, ku përqindja me e madhe është ne regjionin e Pejës 6.43% dhe më e vogla
në regjionin e Gjilanit me 2.33%.
Tabela 7. Struktura e NMVM-ve sipas nivelit të edukimit
Ndërmarrje
Mitrovicë
Prishtinë
Gjithsej
Prizren
Gjilan
edukimit
Pejë
%
%
%
%
%
%
Niveli i
Fillore 24 3.07 7 2.76 4 2.33 5 3.57 8 5.60 0 0.00
Mesme 422 53.90 128 50.39 95 55.23 80 57.14 71 49.65 48 64.86
Lartë 85 10.86 22 8.66 18 10.47 16 11.43 23 16.08 6 8.11
Fakultet 195 24.90 76 29.92 48 27.90 25 17.86 30 20.98 16 21.62
Master 33 4.20 14 5.51 3 1.74 9 6.43 3 2.10 4 5.41
Phd 24 3.07 7 2.76 4 2.33 5 3.57 8 5.59 0 0.00
Totali 783 100 254 100 172 100 140 100 143 100 74 100
13

14. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
Tabela 8. pasqyron numrin e të punësuarve në baza gjinore ku mund të konstatojmë se në bazë të
hulumtimit pjesëmarrja e femrës në tregun e punës nuk e kalon 20.8%.
Tabela 8. Te punësuarit sipas gjinisë në vitin 2009
Prodhuese
Shërbyese
Punësuar
Tregtare
Gjithsej
Te punësuarit sipas gjinisë
%
%
%
%
ne vitin 2009
Femra 1616 20.80 631 16.80 891 28.10 94 11.00
Meshkuj 6153 79.20 3115 83.20 2279 71.90 759 89.00
Totali 7769 100 3746 100 3170 100 853 100
Të dhënat nga hulumtimi dëshmojnë se përqindja ma e madhe e femrave të punësuara është në
veprimtaritë tregtare.
Grafiku 5.. Të punësuarit sipas gjinisë në vitin 2009
Dallimet në strukturën e të punësuarve sipas gjinisë në mes të punësuarve në vitin 2009 dhe 2010
është shumë i vogël. Edhe në vitin 2010 pjesëmarrja e gjinisë femërore në tregun e punës ka qenë
20.1%, përderisa gjinia mashkullore ka marrë pjesë me 79.9%.
Tabela 9. Të punësuarit sipas gjinisë në vitin 2010
Prodhuese
Shërbyese
Punësuar
Tregtare
Gjithsej
Te punësuarit sipas gjinisë
%
%
%
%
ne vitin 2010
Femra 1894 20.10 611 14.00 1166 29.50 117 10.80
Meshkuj 7516 79.90 3758 86.00 2791 70.50 967 89.20
Totali 9410 100 4369 100 3957 100 1084 100
14

15. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
Duke analizuar strukturën e të punësuarve sipas veprimtarive për vitin 2010, mund të vërejmë se
pjesëmarrja e femrave në tregun e punës në ndërmarrjet me veprimtari prodhuese ka qenë 14%,
ndërsa e meshkujve 86%, krahasuar me vitin 2009 ka pas rënie të femrave të punësuara për rreth
2%. Në ndërmarrjet me veprimtari tregtare gjinia femërore merr pjesë me 29.5%, ndërsa ajo
mashkullore me 70.5%. Krahasuar me vitin 2009 mund të thuhet se ka shënuar një ngritje prej më
pak se 1%. Në veprimtarit shërbyese pjesëmarrja e femrave në tregun e punës ka qenë 10.8%, e
cila krahasuar me vitin 2009 ka shënuar rënie prej 0.02%.
Grafiku 6. Të punësuarit sipas gjinisë në vitin 2010
Përgatitja profesionale e të punësuarve ka rëndësi të veçante në zhvillimin e bizneseve sipas
veprimtarisë, si dhe tregon nivelin e emancipimit të femrës dhe pjesëmarrjen e saj në tregun e
punës në përgjithësi. Në tabelën në vijim mund të vërejmë strukturën arsimore të punësuarve sipas
nivelit të arsimit dhe gjinisë. Këtu vërejmë se nga numri total i të punësuarve pa shkollë dhe
shkollë fillore nuk kalon 15.5% me femra dhe 84.5% meshkuj, struktura e të punësuarve me
përgatitje arsimore shkollë të mesme është me pjesëmarrje të rreth 24% femra dhe 76% meshkuj,
me shkollë të lartë 24.5% janë femra 76% meshkuj .Ndërsa nga të punësuarit me përgatitje
arsimore fakultet 19.1% janë femra dhe 80.9% meshkuj, pastaj nga të punësuarit me shkallë të
master-it, femra janë 28.8% dhe meshkuj 71.2%. Struktura e të punësuarve me PhD sipas gjinisë
gjithashtu dominohet nga gjinia mashkullore me 83.3%, ndërsa ajo femërore me 16.7%.
15

16. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
Tabela10. Të punësuarit sipas gjinisë dhe nivelit të arsimimit
Te punësuarit sipas gjinisë dhe nivelit te arsimimit Femra % Meshkuj %
Pa shkollë 8.7 91.3
Shkollë fillore 15.5 84.5
Shkollë të mesme 24.0 76.0
Shkolle e lartë 24.5 75.5
Fakultet 19.1 80.9
Master 28.8 71.2
PhD 16.7 83.3
Nga planifikimet për plotësimin e vendeve mund të vërehet edhe zhvillimi i planit të punës për
ndërmarrjet të cilët konsiderojnë se duhet të punohet në planin e punës së vitit vijues, prandaj edhe
planifikimi plotësimit të vendit të punës. Nga ndërmarrjet të cilat janë intervistuar është vërejtur se
92.34% e tyre i kanë përmbushur planet te tyre për plotësimin e vendeve të punës, përderisa 7.66%
nuk kanë arritur.
Tabela 11. Plotësimi i vendeve vakante
Ndërmarrje
Prodhuese
Shërbyese
Tregtare
Gjithsej
Plotësimi vendeve
%
%
%
%
vakante
Po 723 92.34 218 90.8 411 92.8 94 94
Jo 60 7.66 22 9.2 32 7.2 6 6
Totali 783 100 240 100 443 100 100 100
Nga grafiku 7. Mund të vërejmë se plotësimin e vendeve të punës sipas planifikimeve vjetore me
se miri ka arritur ta mbulojnë ndërmarrjet shërbyese ku 94% e ndërmarrjeve shërbyese te
anketuara kane plotësuar vendeve te punës te planifikuara, ndërsa ne pozite jo te mire krahasuar
me sektorët tjerë është sektori i prodhimit ku nga planifikimi i plotësimit te vendeve te punës
90.80% e ndërmarrjeve kanë arritur të plotësojnë vendet e punës të planifikuara.
Grafiku 7. Plotësim i vendeve vakante
16

17. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
IV. Tendenca për rritje dhe zhvillim të NMVM-ve
Tashmë dihet që sektori i NMVM-ve në Kosovë punëson mbi 200.000 punëtor dhe është një
kontribuues i rëndësishëm në krijimin e BPV-ës. Si në të gjitha vendet e tranzicionit ky sektor
paraqet zgjidhje për shumë probleme sociale – ekonomike. Rrjedhimisht tendencat për rritje dhe
zhvillim dhe planet e ndërmarrësve për të ardhmen janë të rëndësishme për bërësit e politikave në
Kosovë.
IV.1 Arsyeja e futjes në biznes dhe frika për dështim
Zhvillimi i politikave të mira ekonomike ndikon edhe në kërkesën për të ndërtuar biznese të
qëndrueshme duke iu përshtatur rregullave të cilat i përcakton ekonomia e tregut dhe institucionet
përkatëse. Për fat të keq në vendin tonë ende ekzistojnë kushte jo të favorshme për themelimin e
bizneseve. Këtë e dëshmojnë edhe të dhënat e mëposhtme.
Tabela 12. NMVM-te sipas arsyeve të futjes në biznes
Ndërmarrje
Mitrovicë
Prishtinë
Gjithsej
Arsyeja
Prizren
Gjilan
Pejë
%
%
%
%
%
%
264 33.00 93 37.10 68 40.00 38 27.90 52 38.00 13 17.60
Mundësia
Nevoja 504 67.00 158 62.90 102 60.00 98 72.10 85 62.00 61 82.40
Totali 768 100 251 100 170 100 136 100 137 100 74 100
Sipas të cilave 67% e pronarëve i kanë themeluar bizneset e tyre bazuar në nevojë e tyre për të
siguruar ekzistencën elementare, ndërsa vetëm 33% e pronarëve kanë deklaruar se bizneset e tyre
janë themeluar duke analizuar dhe identifikuar mundësinë e mirë për të zhvilluar
Grafiku 8. NMVM-te sipas arsyeve të futjes në biznes
17

18. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
Sigurisht se themelimi i çdo ndërmarrje i ka vështirësitë dhe sfidat e veta të cilat ndikojnë në
krijimin e ndjenjës së frikës për dështim tek themeluesit e ndërmarrjeve. Frika për dështim
ekziston te një numër i konsiderueshëm i themelueseve. Duke analizuar tabelën Nr.13 kuptojmë se
tek 65.9% e themelueseve ka ekzistuar frika për dështim, për derisa tek 34.1% e tyre ndjenja e
frikës për dështim qysh në themelimin e ndërmarrjeve ka qenë e rezervuar.
Tabela 13. NMVM-te sipas nivelit të frikës për dështim
Ndërmarrje
Mitrovicë
Prishtinë
Gjithsej
Prizren
Gjilan
Frika për
Pejë
dështim
%
%
%
%
%
%
Po 516 65.90 193 76.00 90 51.70 88 62.40 84 60.90 61 80.30
Jo 267 34.10 61 24.00 84 48.30 53 37.60 54 39.10 15 19.70
Totali 783 100 254 100 174 100 141 100 138 100 76 100
Në krijimin e frikës për dështimin e ndërmarrjes ekzistojnë disa faktorë të cilët duhet të analizohen
mirë nga secili individ ose grup individësh që dëshirojnë të themelojnë një ndërmarrje.
Konkurrenca në treg, moskthimi i investimeve, mungesa përvojës, etj, janë faktor të rëndësishëm
për të ardhur deri tek vendimet e pronarëve për themelimin e ndërmarrjeve. Sipas të anketuarve në
këtë hulumtim del se: tek 71% e themelueseve të ndërmarrjeve ka ekzistuar frika e konkurrencës
në treg, qysh në themelimin e ndërmarrjes, tek 18% e tyre ka ekzistuar frika e mos kthimit të
investimeve, tek 8% e tyre ka ekzistuar frika e mos përvojës së mjaftueshme për të udhëhequr një
ndërmarrje dhe 3% e tyre kanë dhëna arsye të tjera.
Grafiku 9. NMVM-te sipas nivelit të frikës për dështim
18

19. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
Këto të dhëna dëshmojnë për një konkurrencë të madhe në tregun vendor, dhe ngrenë nevojën e
hyrjes në treg me ide dhe plane inovative të cilat rrezikun nga konkurrenca do ta reduktonin në
minimum
IV.2 Kostoja e fillimit të bërjes së biznesit (regjistrimi, numri fiskal, taksat dhe licencat tjera, pa
përfshirë investimet)
Nga gjithsejtë 783 ndërmarrje të anketuara vetëm 665 prej tyre janë deklaruar për koston e bërjes
së biznesit. Prej tyre 20.9% kanë deklaruar se kanë filluar zhvillimin e tyre me më pak se 200 €,
51.4% kanë filluar me 201 deri 500 €, 13.5% me 501 deri 1000 € dhe 14.1% kanë filluar me mbi
1000 €.
Tabela 14. Kostoja e fillimit te bërjes se biznesit
Ndërmarrje
Prodhuese
Shërbyese
Tregtare
Gjithsej
Kostoja e fillimit te
%
%
%
%
bërjes se biznesit
me pak se 200 euro 139 20.90 41 20.70 73 19.30 25 28.10
201 -500 euro 342 51.40 112 56.60 194 51.30 36 40.40
501-1000 euro 90 13.50 21 10.60 60 15.90 9 10.10
Më shumë se 1 mije
94 14.10 24 12.10 51 13.50 19 21.40
euro
Totali 665 100 198 100 378 100 89 100
Nga grafiku 10 mund të konstatojmë se 51.40% të NMVM-ve për plotësimin e te gjithë
dokumentacionit për startim me biznes kanë shpenzuar më shumë se 201€ dhe më pak se 500€
dhe më shumë (këtu kemi të bëjmë me bërjen e biznesit konkretisht me pagesën e taksave dhe licencave).
Grafiku 10. Kostoja e fillimit të bërjes së biznesit
Më shumë se 1 mije euro 14.1 12.1 13.5 21.4
501-1000 euro 13.5 10.6 15.9 10.1
201 -500 euro 51.4 56.6 51.3 40.4
me pak se 200 euro 20.9 20.7 19.3 28.1
0
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
% Prodhuese % Tregtare % Shërbyese %
19

20. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
IV.3 Numri i të punësuarve dhe planet për rritje dhe zhvillim
Rritja e numrit të punësuarve është synim i çdo ndërmarrje e cila tenton që të bëj zhvillimin
kontinuel të veprimtarisë duke realizuar projekte të cilat ndihmojnë edhe zgjerimin e veprimtarive.
Sidoqoftë kjo është e lidhur ngushtë me zhvillimin ekonomik të veprimtarisë. Sigurisht se duke i
analizuar rrethanat e zhvillimit të biznesit, një pjesë e madhe e të anketuarve janë deklaruar se nuk
parashohin të kenë rritje të numrit të punësuarve, mirëpo konsiderojnë se biznesi i tyre për vitin
2011 do të ketë trend të njëjtë të zhvillimit si në vitin që e lamë pas. Nga të gjitha bizneset e
anketuara 41.38% e tyre kanë deklaruar se planifikojnë të kenë rritje të numrit të punësuarve,
përderisa 52.11% vlerësojnë se numri i të punësuarve për vitin 2011 do të jetë i njëjtë me atë të
2010, ndërsa vetëm 6.51% e tyre planifikojnë të kenë zvogëlim të numrit të punësuarve.
Tabela 15. Planifikimi sa i përket numrit te punësuarve për vitin 2011
Ndërmarrje
Prodhuese
Shërbyese
Tregtare
Gjithsej
Planifikimi sa i përket numrit te
%
%
%
%
punësuarve për vitin 2011
Rritje 324 41.38 120 50.21 165 37.08 39 39.39
Njëjtë 408 52.11 105 43.93 249 55.95 54 54.55
Zvogëlim 51 6.51 14 5.86 31 6.97 6 6.06
Totali 783 100 239 100 445 100 99 100
Është për tu theksuar se ndërmarrësit që operojnë në sektorin e prodhimit tregojnë tendencë më të
madhe të rritjes dhe zhvillimit në krahasim më sektorët tjerë, dhe vetëm në këtë sektorë
planifikimet për rritje i tejkalojnë planet për të mbajtur gjendjen konstante derisa në sektorët tjerë
planet për të mbajtur gjendjen konstante tejkalojnë planet për rritje.
Grafiku 11. Planifikimi sa i përket numrit te punësuarve për vitin 2011
39.39 54.5 6.6
Shërbyese
Rritje
37.08 55.95 3.97
Njëjtë
Tregtare
50.21 43.93 5.86
Zvogëli
Prodhuese m
41.4 52.1 6.5
0% 20% 40% 60% 80% 100%
20

21. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
IV.4 Kapacitetet ekzistuese dhe planet për rritje dhe zhvillim
Rritja e kapaciteteve të biznesit është dëshirë e çdo ndërmarrje por jo të gjitha kanë synime dhe
plane konkrete për të rritur kapacitetet. Rritja e kapaciteteve të ndërmarrjes sjell me vete edhe
rrezik të caktuar, prandaj jo të gjitha ndërmarrjet e dëshirojnë rritjen. Sidoqoftë është shumë e
rëndësishme përcjellja e trendit të rritjeve të kapaciteteve tek ndërmarrjet e të gjitha veprimtarive.
Nga tabela e poshtëshënuar mund të vërejmë se nga gjithsejtë 783 ndërmarrje të anketuara 27.8% e
tyre kanë deklaruar se gjatë vitit 2009-2010 kanë shënuar rritje ndërsa 56.6% e ndërmarrjeve kanë
deklaruar se nuk kanë shënuar asnjë progres në zhvillimin e tyre, si dhe 15.6% e ndërmarrjeve
kanë deklaruar se kanë shënuar rënie në biznesin e tyre. Për të pasur një sektor dinamik të NVM-
ve i cili do të ishte gjenerator i rëndësishëm i vendeve të punës nuk mjafton që vetëm 28 % e
bizneseve të shënojnë rritje dhe zhvillim. Shumica e ndërmarrjeve nuk ka shënuar rritje, madje 2/3
e ndërmarrjeve shërbyese nuk kanë përjetuar rritje. Kjo konsiderohet brengosëse duke marr
parasysh që sektori i shërbimeve i cili është boshti kryesore i ekonomive të zhvilluara
Tabela 16. Krahasimi i kapaciteteve 2009 – 2010
Ndërmarrje
Prodhuese
Shërbyese
Tregtare
Gjithsej
Kapaciteti nga
%
%
%
%
2009 në 2010
Rritje 218 27.84 78 32.64 119 26.74 21 21.21
Njëjtë 443 56.58 130 54.39 248 55.73 65 65.66
Zvogëlim 122 15.58 31 12.97 78 17.53 13 13.13
Totali 783 100 239 100 445 100 99 100
Grafiku 12. pasqyron krahasimin e ndërmarrjeve për vitin 2009-2010 në kapacitetet e tyre, nga
grafiku mund të vërejmë se trendi i kapaciteteve në ndërmarrjet me veprimtari prodhuese
konsiderohet më pozitiv me rritje prej 32.64%, ndërsa rënie më të madhe krahasuar me sektorët
tjerë ka pësuar sektori i tregtisë me 17.53%
21

22. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
Grafiku 12. Krahasimi i kapaciteteve 2009-2010
21.21 65.66 13.13
Shërbyese
26.74 55.73 17.53
Rrit je
Tregt are
Njëjtë
32.64 54.39 13
Prodhuese Zvogëlim
27.8 56.6 15.6
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Lidhur me planifikimet për rritje dhe zhvillim në hulumtimin tonë është konstatuar se 45.08% e
ndërmarrjeve planifikojnë të kenë rritje në biznesin e tyre, 44.57% vlerësojnë se zhvillimi i
kapaciteteve të tyre do të jetë i njëjtë dhe 10.35% e tyre deklarojnë se duke vlerësuar rrethanat e
zhvillimit të biznesit në Kosovë, ndërmarrjet e tyre mund të shënojnë rënie.
Tabela 17. Pritjet për vitin e ardhshëm
Pritjet për vitin e
Prodhues
Shërbyes
Ndërmar
Tregtare
Gjithsej
ardhshëm (2011)
rje
%
%
%
%
e
e
krahasuar me vitin
2010
Rritje 353 45.08 130 54.39 189 42.47 34 34.34
Njëjtë 349 44.57 95 39.75 201 45.17 53 53.55
Zvogëlim 81 10.35 14 5.86 55 12.36 12 12.11
Totali 783 100 239 100 445 100 99 100
Njëjtë si në rastin e planifikimit të rritjes së numrit të punëtorëve, ashtu edhe me planifikimin e
zgjerimit të kapaciteteve prijnë ndërmarrjet prodhuese
22

23. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
Nga grafiku 13. vërehet se 54.39% e ndërmarrjeve prodhuese synojnë të kenë rritje në vitin 2011,
në krahasim me 42.47% e ndërmarrjeve tregtare dhe 34.34% ndërmarrjeve e shërbyese.
Grafiku 13. Pritjet për vitin e ardhshëm
Zvogëlim 5.86 12.36 12.11
Njëjtë 39.75 45.17 53.55
Rritje 54.39 42.47 34.34
0
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
% Prodhuese % Tregtare % Shërbyese %
IV.5 Eksporti dhe planet për rritje dhe zhvillim
Edhe pse numri i NMVM-ve të anketuara të cilat kanë dhëna informacione që kanë qarkullim nga
eksporti i mallrave të tyre është shumë i vogël (7.02%), ndërmarrjet të cilat janë deklaruar si
eksportuese, vlerësojnë se gjatë vitit 2011 do të shënojnë rritje të qarkullimit nga eksporti. Nga
tabela mund të vërejmë se 56.36% e tyre vlerësojnë se do të kenë rritje, 36.36% vlerësojnë se do të
vazhdoj trendi i njëjtë i qarkullimit dhe 7.28% e NMVM-ve, mendojnë se do të kenë zvogëlim të
qarkullimit nga eksporti.
Tabela 18. Planifikimet për qarkullim nga eksporti
Ndërmarrje
Prodhuese
Shërbyese
Tregtare
Gjithsej
Planifikimet për
%
%
%
%
qarkullim
nga eksporti
Rritje 31 56.36 23 69.70 6 42.86 2 25.00
Mbetet i njëjtë 20 36.36 9 27.27 6 42.86 5 62.50
Zvogëlim 4 7.28 1 3.03 2 14.28 1 12.50
Totali 55 100 33 100 14 100 8 100
Grafiku 14. në vijim shpjegon se nga ndërmarrjet me veprimtari prodhuese të cilat kanë deklaruar
se kanë qarkullim nga eksporti 69.7% e tyre vlerësojnë se në vitin 2011 do të kenë rritje, përderisa
27.27% vlerësojnë se do të vazhdoj qarkullimi nga eksporti në nivelin e njëjtë me vitin 2010 dhe
vetëm 3.03% vlerësojnë se do të shënojnë zvogëlim të qarkullimit nga eksporti.
23

24. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
NMVM-të me veprimtari tregtare konsiderojnë se rritja e qarkullimit nga eksporti vazhdon të jetë
edhe më e vështirë, edhe pse 42.9% e tyre mendojnë se do të shënojnë rritje ose do të kenë
qarkullim të njëjtë nga eksporti, përderisa 14.28% e tyre mendojnë se do të kenë zvogëlim të
qarkullimit nga eksporti.
Dallimi të ndjeshëm tek planifikimi i qarkullimit për vitin 2010 vërehet tek ndërmarrjet me
veprimtari shërbyese, prej të cilave 25% mendojnë se do të kenë rritje, 62.5% qarkullim të njëjtë
dhe 12.5% vlerësojnë se do të kenë zvogëlim të qarkullimit nga eksporti.
Vazhdimi i preferencave tregtare me BE, dukshëm do të ndikoj në rritjen e eksportit të
ndërmarrjeve kosovare ne tregjet e këtyre vendeve.
Grafiku 14. Planifikimet për qarkullim nga eksporti
Zvogëlim 3.03 14.28 12.5
Mbetet i njëjtë 27.27 4.86 62.5
Rritje 69.7 42.9 25
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Prodhuese % Tregtare % Shërbyese %
IV.6 Planet për të ardhmen
Në fund NMVM janë pyetur në përgjithësi lidhur më planifikimet për të ardhme në tri vitet e
ardhshme - Nga anketat e realizuar mund të konstatojmë se nga ndërmarrjet me veprimtari
prodhuese 12.6% planifikojnë të mbesin në pozicion të njëjtë, 46.8% zgjerim të biznesit, 1.1%
planifikojnë të zvogëlojnë aktivitetet në biznesin e tyre, 1.6% të transferojnë kompetencat e
menaxhimit, 32.6% të rrisin numrin e të punësuarve, 2.5% të zvogëloj numrin e të punësuarve dhe
2.7% të ndërmarrjeve nuk janë përgjigjur ne pyetje. Nga kjo mund të vlerësojmë se zhvillimi i
veprimtarive prodhuese planifikohet të jetë shumë pozitiv në fushën e zgjerimit të aktiviteteve dhe
rritjen e numrit të të punësuarve. Gjithashtu edhe nga ndërmarrjet me veprimtari tregtare vetëm
15.2% planifikojnë që në tri vitet e ardhme të mbeten në pozicionin e njëjtë, 50.6% planifikojnë
zgjerim të aktiviteteve, 1% zvogëlim të aktiviteteve biznesore, 0.5% planifikojnë ti shesin bizneset,
1.2% të ia besojnë dikujt tjetër menaxhimin e biznesit, 25.9% të rrisin numrin e punëtorëve, 1.7%
24

25. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
të zvogëlojnë numrin e punëtorëve dhe 3.9% të NMVM-ve nuk janë përgjigjur në ketë pyetje.
Ndërsa 20.5% e NMVM-ve me veprimtari shërbyese planifikojnë të mbesin në pozicion të njëjtë,
46.5% të bëjnë zgjerimin e aktiviteteve, 2.4% të zvogëlojnë aktivitetet, 22.8% të rrisin numrin e të
punësuarve, 2.4%të zvogëloj numrin e të punësuarve dhe 5.5% e këtyre ndërmarrjeve nuk janë
përgjigjur në këtë pyetje.
Grafiku 15. Planifikimet për biznes në tri vitet e ardhshme
Pa përgjigjeje 4.01 2.70 3.90 5.46
Zvogëloj numrin e të
2.2 2.50 1.70 2.40
punësuarëve
Rritë numrin e të
27.1 32.60 25.90 22.80
punësuarëve
Ja besoj menaxhimin
0.94 1.61 1.20 0.00
dikujt tjetër
Shes biznesin 0.17 0.00 0.50 0.00
Zvoglim i aktiviteteve në
1.51 1.13 1.00 2.40
biznes
Zgjerim i aktiviteteve në
47.97 46.82 50.60 46.49
biznes
Mbetem në pozicion të
16.1 12.64 15.20 20.45
njëjt
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Gjithsej Prodhuese Tregtare Shërbyese
25

26. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
V. Burimet e Financimit dhe Investimet
V.1 Burimet e kapitalit të investuar
Burimet financiare janë shumë të rëndësishëm për të përkrahur rritjen dhe zhvillimin e NMVM-ve.
NMVM-të e anketuara kanë deklaruar se 43.81% janë financuar nga kapitali vetanak derisa vetëm
11.75% kanë shfrytëzuar kredi nga banka për investime kapitale. Një burim tjetër i financimit janë
edhe familjet dhe miqtë. Prej ndërmarrësve të anketuar 7.54% kanë huazuar nga familja dhe për të
investuar në veprimtarit e tyre, dhe 4.34% kanë bashkuar aksionet për investime kapitale. Derisa,
32.06% kanë pasur disa burime financiare për investime kapitale.
Tabela 19. Burimi i kapitalit të investuar
Ndërmarrje
Prodhuese
Shërbyese
Tregtare
Gjithsej
Burimi i kapitalit
%
%
%
%
të investuar
Mjetet vetanake 343 43.81 99 41.25 191 43.02 53 53.54
Hua nga familja dhe miqtë 59 7.54 16 6.67 39 8.78 4 4.04
Bashkë Investime
34 4.34 17 7.08 11 2.48 6 6.06
(aksionar)
Kredi nga bankat e vendit 92 11.75 25 10.42 55 12.39 12 12.12
Më shumë burime 251 32.06 82 34.17 146 32.88 23 28.23
Tjetër 4 0.50 1 0.42 2 0.45 1 1.01
Totali 783 100 240 100 444 100 99 100
Sipas anketave 53.54% e NMVM-të me veprimtari shërbyese, 43.02% të veprimtarive tregtare dhe
41.25% e ndërmarrjeve me veprimtari prodhuese i shfrytëzojnë burimet vetanake financiare.
Kreditë nga bankat për investime kapitale shfrytëzohet nga 12.12% e NMVM-ve me veprimtari
shërbyese, 12.39% e ndërmarrjeve me veprimtari tregtare dhe 10.42% të NMVM me veprimtari
prodhuese.
26

27. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
Grafiku 16. Burimi i kapitalit të investuar
Tjetër 0.42 0.45 1.01
Më shumë burime 28.2 28.2 28.2
Kredi nga bankat e
10.42 12.39 12.12
vendit
Bashk Investime
7.08 2.48 6.06
(aksionar)
Hua nga f amilja dhe
6.67 8.78 4.04
miqtë
Mjetet vetanake 41.25 43.02 53.54
të investuar
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Prodhuese % Tregtare % Shërbyese %
Vlerësimet e institucioneve të ndryshme në Kosovë se sistemi bankar me politikat e veta nuk po e
ndihmon zhvillimin e biznesit në Kosovë, vërehet edhe tek vlerësimet e NMVM-ve. Rreth 46.5%
kanë deklaruar se nuk shfrytëzojnë kredi për zhvillimin e biznesit të tyre.
Tabela 20. Obligime ndaj sektorit bankar
Ndërmarrje
Prodhuese
Shërbyese
Tregtare
Gjithsej
Obligime ndaj sektorit
%
%
%
%
bankar
Po 419 53.50 130 54.40 242 54.40 47 47.50
Jo 364 46.50 109 45.60 203 45.60 52 52.50
Totali 783 100 239 100 445 100 99 100
Nga grafiku mund të vërejmë se 54.4% e NMVM-ve me veprimtari prodhuese i shfrytëzojnë kredit
nga bankat për të ndihmuar zhvillimin e ndërmarrjes, ndërsa 45.6% nuk kanë obligime ndaj
bankave. Tek NMVM me veprimtari tregtare është deklaruar se 54.4% e tyre kanë obligime nga
bankat dhe 45.6% nuk kanë obligime ndaj bankave komerciale. Deri sa NMVM-të me veprimtari
prodhuese dhe tregtare përqindja e shfrytëzimit të kredive kalon vlerën 50%, ndërmarrjet me
veprimtari shërbyese kanë deklaruar se 47.5% e tyre i shfrytëzojnë kreditë dhe 52.5% nuk i
shfrytëzojnë ato.
27

28. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
Grafiku 17. Obligime ndaj sektorit bankar
47.5 52.5
Shërbyese
54.4 45.6
Tregtare
54.4 45.6
Prodhuese
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Po Jo
V.2 Kualiteti i Shërbimeve Bankare
Përveç shfrytëzimit të kredive për zhvillimin e ndërmarrjeve element shume i rëndësishme është
edhe kohë zgjatja e afateve për kthimin e tyre. Periudha më e përshtatshme për kthimin e kredive
sipas deklarimit të shumicës së ndërmarrjeve është ajo me kohëzgjatje mbi 5 vjet, për këtë
periudhë janë deklaruar 37.16% e ndërmarrjeve, 26.05% e tyre kane deklaruar se periudhe e
përshtatshme për kthimin e kredive është edhe ajo 3 deri 5 vjet, pastaj 16.6% e NMVM-ve
vlerësojnë periudhë të përshtatshme atë 1 deri 3 vjet dhe 4.09% e tyre kane deklaruar përudhen 1
vjeçare si të përshtatshme për kthimin e kredive, përderisa 16.09% e NMVM-ve nuk kanë dhënë
përgjigje ne këtë pyetje.
Tabela 21. Periudha më e përshtatshme për kthimin e kredive
Ndërmarrje
Prodhuese
Shërbyese
Tregtare
Gjithsej
Periudha më e
%
%
%
%
përshtatshme për kthimin e
kredive
Më pak se 1 vit 32 4.09 7 2.93 21 4.72 4 4.05
1 deri 3 vite 130 16.60 40 16.74 70 15.73 20 20.20
3 deri 5 vite 204 26.05 50 20.92 126 28.31 28 28.28
5 vite e me gjatë 291 37.16 102 42.68 163 36.63 26 26.26
Pa përgjigje 126 16.10 40 16.74 65 14.61 21 21.21
Totali 783 100 239 100 445 100 99 100
28

29. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
Kamatat e larta dhe afatet shumë të shkurtra për kthimin e kredive kanë ndikuar që shumica e
NMVM-ve të kenë vlerësime negative për sistemin bankar në Kosovë, rreth 50% e ndërmarrjeve
kanë deklaruar se janë të pa kënaqura me shërbimet bankare dhe vetëm 14.81% kanë deklaruar se
janë të kënaqura me shërbimet bankare.
Tabela 22. Shërbimet e ofruara bankare
Ndërmarrje
Prodhuese
Shërbyese
Tregtare
Gjithsej
%
%
%
%
Shërbimet e ofruara bankare
I kënaqur 116 14.81 36 15.06 66 14.83 14 14.14
Mesatarisht 193 24.65 59 24.69 105 23.6 29 29.30
I pa kënaqur 390 49.81 119 49.79 228 51.24 43 43.43
Pa pergjigje 84 10.73 25 10.46 46 10.33 13 13.13
Totali 783 100 239 100 445 100 99 100
Ndërsa sa i përket sektorëve të ndryshëm, vërehet një pakënaqësi ma e madhe te ndërmarrjet
tregtare me shërbimet e ofruara bankare
Grafiku 18. Shërbimet e ofruara bankare
Pa pergjigje 10.46 10.33 13 13.13
I pa kënaqur 49.79 51.24 43.43
Mesat arisht 24.69 23.6 29.3
I kënaqur 15.06 14.83 14.14
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Prodhuese % Tregt are % Shërbyese %
Ky hulumtim po ashtu është munduar të identifikojë arsyet e pakënaqësisë tek NMVM-et. Ashtu
siç është pritur, shumica absolute e ndërmarrjeve 87.12% pa dallim sektori ankohen tek kamatat e
larta ,derisa përqindja tjetër e të anketuarve pakënaqësitë e tyre i shprehin në shërbime të dobëta,
refuzim të kërkesave, procedurat burokratike për aprovimin e kredisë etj.
29

30. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
Tabela 23. Arsyet e pa kënaqësisë ndaj sektorit bankar
Ndërmarrje
Prodhuese
Shërbyese
Tregtare
Gjithsej
Arsyet e pa kënaqësisë ndaj
%
%
%
%
sektorit bankar
Kamata shumë të larte 514 87.12 161 85.64 286 86.93 67 91.78
Shërbime te dobëta 10 1.69 4 2.13 4 1.22 2 2.74
Refuzim te kërkesave për
7 1.20 3 1.60 3 0.91 1 1.37
kredi
Zgjidhjet e ofruara nga bankat
10 1.69 5 2.65 5 1.52 0.00
nuk i plotësojnë nevojat
Kohe e gjate për aprovim te
11 1.86 3 1.60 6 1.82 2 2.74
kredisë
Procedura te shumta
38 6.44 12 6.38 25 7.6 1 1.37
administrative
Totali 590 100 188 100 329 100 73 100
Sipas NMVM-ve të anketuara del se 32.18% e tyre nuk kanë kërkuar kredi në 3 vitet e fundit,
45.72% i kanë marrë kreditë e kërkuara 6.78% i kanë marre pjesërisht kreditë e kërkuara, 6% nuk i
kanë marrë kreditë e kërkuara dhe 9.32% nuk kanë dhënë përgjigje.
Tabela 24. Aprovimi i kredive në tri vitet e fundit
Ndërmarrje
Prodhuese
Shërbyese
Tregtare
Gjithsej
Aprovimi i kredive në
%
%
%
%
tri vitet e fundit
Nuk kam kërkuar
kredi ne 3 vitet e 252 32.18 74 31.96 144 32.36 34 34.34
fundit
Po 358 45.72 115 47.22 201 45.17 42 42.42
Pjesërisht 53 6.78 15 6.28 34 7.64 4 4.05
Jo 47 6.00 13 5.44 27 6.07 7 7.07
Pa përgjigje 73 9.32 22 9.10 39 8.76 12 12.12
Totali 783 100 239 100 445 100 99 100
Përgjigjet nuk dallojnë në mënyrë thelbësore nëse të dhënat i ndajmë sipas sektorëve.
30

31. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
Grafiku 19. Aprovimi i kredive në tri vitet e fundit
Nga anketat e realizuara kemi konstatuar se 60.23% e NMVM-ve, shprehin pakënaqësi për
mungesë të kolateralit me rastin e aplikimit për kredi, 12.5% e ndërmarrjeve konsiderojnë se
bankat kanë shprehur pakënaqësi me përformancën e ndërmarrjeve me rastin e aplikimit për kredi,
9.09% shprehin pakënaqësi për informata të pa mjaftueshme, 12.5% i klasifikojnë arsyet e bankave
për mos aprovimin e kredive si paqartësi në idetë për investime, si dhe 5.68% kanë arsye të tjera.
Tabela 25. Arsyet kryesore për mos aprovimin e kredive
Ndërmarrje
Prodhuese
Shërbyese
Tregtare
Gjithsej
Arsyet kryesore për mos
%
%
%
%
aprovimin e kredive
Kolaterali (garancioni) jo i
53 60.23 13 59.09 32 59.26 8 66.67
mjaftueshëm
Pakënaqësia e bankës me
11 12.50 4 18.18 7 12.96 0 0.00
performancën e ndërmarrjes
Informata te pa mjaftueshme te
8 9.09 1 4.54 6 11.12 1 8.33
ofruara
Paqartësi në idetë investuese 11 12.50 3 13.64 7 12.96 1 8.33
Arsye tjetër 5 5.68 1 4.55 2 3.70 2 16.67
Totali 88 100 22 100 54 100 12 100
Ndërmarrjet me veprimtari prodhuese, tregtare dhe shërbyese mbi 59.09% vlerësojnë se mungesa e
pa mjaftueshme e kolateraleve është arsye e bankave për mos aprovim të kredive. Gjithashtu arsye
tjera klasifikohen si pakënaqësi të bankave tek 28.2% e NMVM-ve. Arsyet e tjera për
pakënaqësitë e bankave janë klasifikuar si relativisht të vogla.
31

32. Raport – Hulumtimi i 800 Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme 2011
Grafiku 20. Arsyet kryesore për mos aprovimin e kredive
Arsye tjetër 4.55 3.7 16.67
Paqartësi në idetë investuese 13.64 12.96 8.33
Inf ormata te pa mjaf tueshme te of ruara 4.54 11.12 8.33
Pakënaqësia e bankës me përf ormancën e
18.18 12.96 0
ndërmarrjes
Kolaterali (garancioni) jo i mjaf tueshëm 59.09 59.26 66.67
0
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Prodhuese % Tregtare % Shërbyese %
V.3 Investimet dhe planet investuese
Duke i referuar vlerave totale të investimeve nga ndërmarrjet në vitin 2009 dhe 2010 mund të
vërejmë se keni të bëjmë me rënie të investimeve për rreth 10 milion euro. Ky është edhe një
tregues negativë që sektori I NMVM-ve është duke përjetuar.
Nga gjithsejtë investimet e NMVM të realizuara në vitin 2009, 62.47% e tyre kanë qenë në
NMVM me veprimtari prodhuese, pastaj 33.48 në ato tregtare dhe 4.05% në veprimtaritë
shërbyese. Ndërsa investimet e realizuara në vitin 2010 janë realizuar 57.5% në veprimtaritë
prodhuese, 37.75% në ato tregtare dhe 4.75 në veprimtaritë shërbyese.
Tabela 26. Shuma e investuar sipas viteve (euro)
Shuma e investuar sipas
2009 % 2010 %
viteve (euro)
1.Prodhuese 41,574,993.00 62.47 32,558,128.00 57.50
2. Tregtare 22,282,558.00 33.48 21,369,368.00 37.75
3. Shërbyese 2,695,001.00 4.05 2,691,080.00 4.75
Total 66,552,552.00 100 56,618,576.00 100
Zhvillimi i qëndrueshëm i bizneseve varet shumë nga shpërndarja e investimeve sipas fushave të
veprimtarisë, prandaj tek hulumtimi i realizuar me 783 NMVM është vërejtur se investimet
kryesisht janë koncentruar në zhvillimin e teknologjisë dhe avancimin e mjeteve të punës. Prej të
gjitha ndërmarrjeve të anketuara 47.3% kanë deklaruar se investimet e tyre i kanë të koncentruar
32