Mobiliteitsinfrastructuur en stadsontwikkeling zijn in de dagelijkse praktijk nog al te vaak twee verschillende werelden. Een meer geïntegreerde aanpak en attitude zijn nodig. Met het congres ‘Infrastructuur in de stad’ (12 mei 2014, Antwerpen) willen de Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning (VRP) en het Urban Studies Institute (USI) van de Universiteit Antwerpen aantonen dat het anders kan. Het congres ontleedt de complexiteit van infrastructuurprojecten vanuit verschillende disciplines om zo meer aandacht te vragen voor zowel het project als het proces.
Werelddag van de Stedenbouw 2018. Miranda Coppens (Provincie Antwerpen)
VRP-Congres 2014_Mobiliteit en stad. De anatomie van geïntegreerde werken. Rients Dijkstra
1. Rients Dijkstra architect, stedenbouwkundige
Mobiliteit en Stad
De anatomie van het geïntegreerde werken
Maxwan architects+urbanists
Rijksadviseur Stedelijke Ontwikkeling en Mobiliteit
2. CV / achtergrond
4 jaar OMA / Rem Koolhaas
20 jaar Maxwan
2 jaar Rijksadviseur
3.
4.
5. Rijksadviseur Mobiliteit en Stad
. Rijksbouwmeesters oorspronkelijk huisarchitecten van het Rijk
. 1924: één Rijksbouwmeester
. 1958-1971: (Vegter) ontwikkeling naar kwaliteitsborging voor het Rijk
. 2008: College van Rijksadviseurs - splitsing in 3en
architectuur/stedenbouw, landschap/water en infrastruktuur
. V&W (verkeer) en VROM (ruimte) worden IenM (2010)
. Sinds 2012 Rijksadviseur Mobiliteit en Stedelijke Ontwikkeling
6. Rijksadviseur Mobiliteit en Stad
. Gevraagd en ongevraagd advies
. Q-teams van de grote weginfrastructuur projecten
. Advies over ruimtelijke kwaliteit en vormgeving
. Eigen ini a even:
langzaam verkeer: Fietsland
openbaar vervoer: Knooppunten
snelwegen: Transforma e van de Ring
8. EEN PLEIDOOI VOOR EEN
NEDERLAND
FIETSLAND
LEEFB
AAR&VEILIGGEZOND&V
ITAAL
DUURZAAM
CONCURREREND
BEREIKBAAR
ARTGINEERING / in opdracht van het College van Rijksadviseurs
9. Nederland Bereikbaar
De discussie over bereikbaarheid legde tot voor kort de eenzijdige verkeerskundige
nadruk op snelheid. Bereikbaarheid in brede zin gaat over het aantal banen, winkels
en voorzieningen dat je binnen een bepaalde reistijd kunt bereiken.2
Veranderende
leefstijlen vragen om een grotere keuzevrijheid van de reiziger op basis van goede
reizigersinformatie, overstapmogelijkheden tussen verschillende modaliteiten en goed
bereikbare voorzieningen.
Nederland Leefbaar
De fiets levert een positieve bijdrage aan de kwaliteit van de leefomgeving. Het fietsen
biedt nieuwe mogelijkheden voor verdichting van het stedelijk gebied en versterkt
de economische potentie van winkelgebieden. Bovendien verbeteren fietsvriendelijke
wijken de verkeersveiligheid en de aantrekkelijkheid van de leefomgeving.
Nederland Concurrerend
De economische ontwikkeling van Nederland concentreert zicht steeds meer in
stedelijke regio’s. Stedelijke regio’s die goed scoren op het gebied van bereikbaarheid,
leefbaarheid, gezondheid en duurzaamheid bieden een kwalitatief hoogwaardig
vestigingsklimaat voor kenniswerkers en bedrijven. De fiets versterkt de ruimtelijk-
economische structuur van de stedelijke regio’s en draagt er zo aan bij om van
Nederland een attractieve vestigingsplaats te maken.
Rollen
De fiets kan een directe bijdrage leveren aan deze nationale belangen. Om van deze
kracht te profiteren kan het rijk kiezen voor verschillende rollen en instrumenten.
Er is reeds een kentering gaande van een dominant sectorale benadering naar
een meer integrale en gebiedsgerichte aanpak. De fiets moet hierin stevig wordt
verankerd. De rijksoverheid kan zowel haar systeemverantwoordelijkheid als
beleidsverantwoordelijkheid3
invullen vanuit haar rol als realisator, facilitator,
regulator en communicator. Binnen deze vier dimensies is er een ruime
keuzemogelijkheid aan instrumenten.
Realiseren
Het Rijk kan bepaalde taken uitvoeren zoals het aanleggen van (fiets)infrastructuur,
het uitvoeren van haalbaarheidsstudies, onderzoek, kennisontwikkeling,
beleidsvorming, etc. Het rijk kan de fiets als bereikbaarheidsalternatief meenemen in
haar eigen MIRT onderzoeken, verkenningen en uitwerkingen.
Faciliteren
De Rijksoverheid ondersteunt decentrale overheden bij de uivoering van haar
taken, bijvoorbeeld in de vorm van fietskennis, co-financiering bij de aanleg van
snelfietsroutes, procesmanagement ter bevordering van regionale samenwerking, etc.
8 Fietsland concept 28.01.2014
communiceren
reguleren
faciliteren
realiseren
reguleren
faciliteren
realiseren
communiceren
faciliteren
realiseren
communiceren
reguleren
realiseren
communiceren
reguleren
faciliteren
communiceren
reguleren
faciliteren
realiseren
LEEFBAAR&VEILIG
GEZOND&VITAAL
DU
URZAAM CONCURRE
REND
BEREIKBAAR
Reguleren
De Rijksoverheid geeft via indirecte beïnvloeding sturing aan de maatschappij,
bijvoorbeeld via wet- en regelgeving met betrekking tot de positie van de fietser in het
verkeer of fiscale stimuleringsmaatregelen ter bevordering van de overstap van de
auto naar de fiets.
Communiceren
De Rijksoverheid beïnvloed het gedrag door te communiceren over haar standpunten
zoals fietsstimuleringscampagnes waarbij het belang van fietsen voor gezondheid,
duurzaamheid en leefbaarheid wordt benadrukt.
Maar misschien is het wel belangrijkste dat het rijk het nationale belang van de fiets
onderschrijft en met andere partijen in overleg treedt over de wijze waarop Nederland
weer Fietsland nummer 1 kan worden.
28.01.2014 Fietsland concept 9
10. 18 Fietsland concept 28.01.2014
“DE FIETS STIMULEERT NIET
ALLEEN DUURZAME, MAAR OOK
LEEFBARE VERSTEDELIJKING.”
- MARCO TE BRÖMMELSTROET (UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM) -
28.01.2014 Fietsland concept 19
11. Korte ritten zijn grote veroorzakers van files. Op knelpunten
bestaat ruwweg één derde van het autoverkeer uit lokaal
verkeer, één derde uit regionaal verkeer en één derde uit
doorgaand verkeer. Het terugdringen van de congestie
op het wegennet en de verhoging van de capaciteit van
het openbaar vervoer in de ochtendspits vergen flinke
investeringen.
De fiets biedt een uitstekend alternatief voor verplaatsingen
over afstanden tot 15 kilometer. Wanneer iedereen die op
fietsafstand van zijn bestemming woont die fiets ook zou
gebruiken, zou in één klap het capaciteitsprobleem op
de weg en op het spoor zijn opgelost.6
De fiets biedt dus
een concrete oplossing voor capaciteitsproblemen op de
hoofdnetwerken. Daarbij is fietsinfrastuctuur vele malen
kosteneffectiever dan weg- of spoorinfrastructuur.7
De groei van het fietsgebruik brengt een specifieke
ruimtelijke opgave met zich mee. Fietspaden en –stallingen
lopen tegen capaciteits- en doorstromingsgrenzen aan en
door ruimtelijke barrières moet nu vaak worden omgereden.
Snelfietsroutes8
, meer oversteekplaatsen op hoofdroutes9
,
het verminderen van wachttijden bij verkeerslichten10
verhogen de kwaliteit van het fietsnetwerk en stimuleren
daarmee het gebruik van de fiets.
Het rijk zou moeten investeren in specifieke maatregelen
waardoor keuzereizigers kunnen overstappen naar
de fiets. Dat zorgt voor een substantiële afname van
de piekbelasting in de drukste gebieden, een betere
doorstroming en verlaagt de noodzaak tot hoge
investeringen in de spitscapaciteit.11
[2] EEN DERDE VAN HET FILEVERKEER
OP DE RINGWEGEN IS LOKAAL VERKEER.
WANNEER DEZE AUTOMOBILISTEN
KUNNEN KIEZEN VOOR DE FIETS, IS
DAT KOSTENEFFECTIEVER DAN HOGE
INVESTERINGEN IN DE SPITSCAPACITEIT.
RIJKSDOELEN:
CONCURREREND
BEREIKBAAR
LEEFBAAR & VEILIG
GEZOND & VITAAL
DUURZAAM
RIJKSROLLEN:
REALISEREN
FACILITEREN
REGULEREN
COMMUNICEREN
LEEFBAAR&VEILIG
GEZOND&VITAAL
DU
URZAAM CONCURRE
REND
BEREIKBAAR
16 Fietsland concept 28.01.2014
25%
61%
van de
werknemers
woont
binnen
15 km
van het
werk
36%
aan potentiële
fietstoename
van alle werknemers
gaat op de fiets
naar het werk
Bron: Fietsersbond (2013)
autosnelwegen
filetrajecten (uit de filetop 50)
snelfietsroutes (gerealiseerd en gepland)
Er ligt een enorme kans voor een toename van het
aantal fietsers in het woon-werk verkeer tot 15km
28.01.2014 Fietsland concept 17
14. Heerhugowaard
Weesp
Buikslotermeerplein
Haarlem Spaarnwoude Haarlem Spaarnwoude
Amsterdam SciencePark
Amsterdam Amstel
Amsterdam RAI
Amsterdam CS
Halfweg Zwanenburg
AmsterdamZuid
Zaandam
Hoorn Hoorn
Zandvoort
Koog Zaandijk
Hilversum Sportpark
Hoogkarspel
PurmerendTramplein
WinkelcentrumSchalkwijk
Diemen Zuid
Beverwijk
BovenkarspelGrootebroek
Den Helder
Hilversum Noord
Purmerend
Castricum
Duivendrecht
Amsterdam Sloterdijk
Hoofddorp
WeespVoorkeur NH - van regionale betekenis + energie
Interessant in kader TFR
Voorkeur NH - van regionale betekenis + energie
Voorkeur NH - strategische positie
Kwalitatieve opgave, er kan veel meer
Interessant voor alliantievorming
Is al wat gaande, maar niet in breder perspectief
Belangrijk voor AMS, zijn al processen gaande
Belangrijk voor AMS, zijn al processen gaande
Is al wat gaande
Zit energie bij gem. Ouder-Amstel
Voorkeur NH - grote kwalitatieve opgave
Amsterdam Holendrecht
Zit al in BNA onderzoek
Zit al in BNA onderzoek
Diemen Zuid
Beverwijk
Duivendrecht
Uitgeest
Hoofddorp
Amsterdam Lelylaan
Busstation Amstelveen
Alkmaar Noord
Krommenie Assendelft
Hilversum
Schiphol
Amsterdam BijlmerArena
Alkmaar
Haarlem
Amsterdam Muiderpoort
KoogBloemwijk
Amsterdam Holendrecht
Uitgeest
Bloemendaal
Bussum Zuid
Den Helder-Zuid
Diemen
Heemskerk
Heemstede Aerdenhout
Nieuw Vennep
Wormerveer
Zaandam Kogerveld
Anna Paulowna
Driehuis
Obdam
Santpoort Noord
Purmerend Weidevenne
Santpoort Zuid
Bovenkarspel Flora
Hoorn Kersenboogerd
Heiloo
Schagen
Enkhuizen
Naarden Bussum
Purmerend Overwhere
Overveen
STATIONS IN
NOORD-HOLLAND
DRAAGVLAK
VAN PARTIJEN
KWALITATIEVE
OPGAVE
STRATEGISCHE
BETEKENIS
8
7
4
8
5
5
3
0
0
2
2
3
0
8
8
6
8
8
5
5
5
5
5
5
5
4
4
3
7
4
4
2
2
0
0
0
0
7
8
3
4
4
8
7
7
8
7
6
7
6
4
8
8
8
2
2
7
8
2
2
0
0
3
2
5
5
3
2
6
3
5
4
4
5
4
5
1
5
3
3
2
1
6
5
3
3
3
3
2
9
8
7
3
3
2
4
3
7
6
5
2
6
6
6
6
5
4
4
4
4
4
4
3
4
4
3
3
3
3
3
2
2
2
2
2
2
1
1
1A 1B 2 3 INPUT
PNH / DRO
LONGLIST4 5
15. Intensiteit
Nabijheid
Menging
Langzaam Verkeer
Openbaar Vervoer
Wegen
KNOOP PLAATS
Aanwezigheid ov-fiets, spoorwegovergangen en
fietsparkeervoorzieningen, fijnmazigheid netwerk
binnen 300 m
Intensiteit van gebruik in de eerste
300m ten opzichte van het totaal
De som van het aantal inwoners,
werknemers en bezoekers per
hectare invloedsgebied
Verhouding inwoners en werknemers
op lokaal niveau (per 100x100m)
Aanwezigheid, frequentie en richtingen van ov-modal-
iteiten
Aanwezigheid van snelwegen, snelwegafslagen,
regionale wegen en parkeervoorzieningen
32. Rijksadviseur Mobiliteit en Stad
. Fietsland - integra e van ...
... project: lokale ini a even met rijksbelangen
... proces: koppeling Fietscommunity met rijksambtenaren Fietsland
. Knooppunten - integra e van ...
... project: entallen kleinere sta ons - verbetering van stedelijke omgeving
... proces: koppeling lokale ini a even aan groter Rijksproject ‘concurren e’
. Transforma e van de Ring - integra e van ...
... project: stedelijke ontwikkeling van de G5 (grote steden NL)
... proces: koppeling stadsontwikkeling aan Beheer+Onderhoud v Rijkswegen
33. agenda mobiliteit en stad
‘Het idee voor dit congres is gegroeid uit de vaststelling dat
mobiliteitsinfrastructuur en stadsontwikkeling nog al te vaak twee
verschillende werelden zijn. Een andere a tude en een meer geïntegreerde
aanpak zijn nodig. We willen op 12 mei aantonen dat het anders kan.
Tijdens het congres ontleden we daarom de complexiteit van
infrastructuurprojecten vanuit verschillende disciplines om zo meer aandacht
te vragen voor zowel het project als het proces.’
34. agenda mobiliteit en stad
. Mobiliteitsinfrastructuur en stadsontwikkeling 2 verschillende werelden
. Andere a tude, geïntegreerde aanpak
. Complexiteit van infrastructuurprojecten vanuit verschillende disciplines
. Project en proces
35. visie op samenwerking
. M en S zijn 2 verschillende werelden – wat houdt dat in?
voorbeeld LR
. Een andere a tude en een geïntegreerde aanpak
. Beter nog: een geïntegreerde aanpak en daarvan afgeleid een a tude
. De a tude van werkelijk inzicht in de kwes es die aan de orde zijn in de
andere wereld
. Project en proces: ontwerpers - let op de autonomie van proces !
. De wereld van de plantechniek, de wereld van het procesmanagement
civiele techniek, planeconomie, stedenbouw, ecologie, duurzaamheid etc
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47. visie op samenwerking
. Na inzicht en begrip volgt samenwerking: gebaseerd op dubbel fundament
. 1: de opdrachtgever wenst samenwerking, de procesmanager verlangt
samenwerking (en kan ze s muleren)
voorbeeld ARZ
. 2: de specialisten hebben belangstelling voor samenwerking
. Belangstelling kan slecht geëist worden, moet gekweekt worden
48. Voorbeeld Leidsche Rijn
. Samenwerking forceren: procesmanager wil wel, specialist mobiliteit niet
. Het spel vooraf: hoe komt samenwerking tot stand als de basis wankel is
. DE CONCLUSIE: opdrachtgever en projectmanager moeten waarde van inte-
grale samenwerking inzien, s muleren (eisen) van hun opdrachtnemers
49.
50.
51.
52. programma Rijksadviseur Mobiliteit en Stad
Lange termijn
. economische verschuivingen: ves gingsklimaat, concurren eposi e
. sociale, demografische ontwikkeling: stedelijke groei
. duurzame ontwikkeling: beter benu en, externe kosten, energietransi e
. technologische groei: sensoren, ICT verwerkt data (innova e: efficiën e)
Actueel (korte termijn?)
. economische crisis: beter benu en
. nieuwe bouwcultuur: transforma e i.p.v. expansie
. gediversifieerd opdrachtgeverschap: top én bo om - ander proces
53. programma Rijksadviseur Mobiliteit en Stad
Lange + korte termijn ontwikkelingen, vertaald naar stad en mobiliteit:
. ves gingsklimaat = efficiënt én aantrekkelijk
. stedelijke groei = ruimteclaim (meer ruimte of beter benu e ruimte?)
. beter benu en = vergroten capaciteit door slimme aanpassingen
. innova es (ict) = hulpmiddel bij benu ng
. transforma e = het bestaande verbouwen
Ander proces =
. meer deelnemers, meer zienswijzen, groeiende complexiteit
. dreiging: sectorale versplintering (bestuurslagen, professionals)
. innova e vereist: onderzoek naar samenhang
54. programma Rijksadviseur Mobiliteit en Stad
Alle grote thema’s zijn samenwerkingsthema’s, bv:
. Smart City
. Gezonde stad
. Bo om-up / Decentralisa e
Er zijn nauwelijks ‘geïsoleerde’ projecten meer
En dat vraagt om innova e van de samenwerking
Er is techniek in overvloed voor deze innova e (email, filesharing, BIM)
Er is behoe e aan een passende nieuwe cultuur van samenwerking
Dat vraagt om ideeën, ontwikkeling (testen) en evalua e
55. MIRT fasen en proces Huidige rol voor RK+V Advies CRA RK+V: CRA RK+V:ontw Wie
bron: Sneller + Beter bron: Spelregels MIRT, Sneller+Beter, Handreiking MIRT-V
IF Gebiedsagenda MIRT Cartografie t.b.v. discussie en samenhang Check op basis RK+V (synergie) C/Ext RO GA-Stakeholders
INITIATIEF BO MIRT
Startdocument opstellen Benoemen kader RK+V Rijk + regio
Samenstellen organisatie
Review 1 Check ???
Startbeslissing RK+V en motivatie inzet instrumenten C Rijk of decentrale overheid
DGRW Informeren
VF Startfase SF PG + …
VERKENNING project startup
organisatorische probleemanalyse + SG
Plan van aanpak opstellen Hoe vindt kwaliteitsborging plaats, plankwaliteit RK+V proces, expertise en borging C/Ext
openbare kennisgeving + SG, Omgeving
probleemanalyse stakeholders Ontwerpend onderzoek, belangen en knelpunten 1) 3D CAD model 2) selectie ontwerpers 3) Ontw Ond C: sel 3D, LO, SO + Omgeving, Adviesbureau
beoordelingskader Beoordeling (bestaande en nieuwe) kernkwaliteiten C/Ext
Notitite reikwijdte+detailniveau opstellen Kernkwaliteiten: synergie en schade + Kwaliteitsborging: onafhankelijke review C/Ext + SG, Omgeving, Adviesbureau
Analystische fase AF
groslijst (deel)oplossingen Ruimtelijke analyse en inpassingsconcepten LO, SO + SG, Omgeving, Adviesbureau
oplossingsrichtingen Ontwerpers (L, S, A), cultuurhistorie etc LO, SO + SG, Omgeving, Adviesbureau
marktscan (KBA, milieu) Hoort bij groslijst deeloplossingen ! + SG, (evt Adviesbureau)
zeef 1 analyse van oplossingsrichtingen Toetsing: geluid, lucht, veiligheid, duurzaamheid. + Check op RK+V C/Ext LO, SO ? + Adviesbureau
zeef 1 keuze van oplossingsrichtingen + Kwaliteitsborging: onafhankelijke review C? + SG
bekendmaken en eventueel verfijnen beoordelingskader + SG (voor Omgeving)
Notitie Kansrijke Oplossingsrichtingen C? + SG, (evt. check Adviesbureau)
Beoordelingfase BF
Opstellen ruimtelijk ontwerp Ontw. onderzoek naar rmtlk en func synergie Expertise RK+V aan boord? Ontwerp i.r.t. RK+V C:sel LO, SO + Adviesbureau
Invoergegevens genereren + Adviesbureau
Kostenraming
Businesscase + Adviesbureau
Zeef 2: Plan MER, Natura 2000, OEI/MKBA Geen 'reanimatie' na negatief oordeel? + Adviesbureau
Bepalen maatregelen Mitigatie, compensatie, verminderen invloed Reanimatie: oplossen met RK+V synergie !
Vergelijken alternatieven Rmtlk samenhang tracé en gebied: inpassing Check op RK+V C/Ext + Adviesbureau
Afstemming over voorkeursalternatief C/Ext: mede afstemmen C/Ext + SG, Bestuurders
Ontwerp structuurvisie opstellen Kwaliteitsborging; review RK+V C/Ext check? + Adviesbureau
Besluitvormingsfase BV
Voorbereiden uitvoeringsstrategie + OG (RWS)
Afstemmen bestuursovereenkomst + SG, bestuurders
Ter inzage legging ontwerp structuurvisie + SG, Omgeving (toets)
Review 2 (Gate Review?) Scope, kwaliteit, nut en noodzaak C/Ext: toelichten ? C/Ext + RWS
Voorkeursbeslissing Noodzakelijke maatregelen tbv ruimtelijke kwaliteit + SG, Adviesbureau, bestuurders
DGB Structuurvisie Rijk / regio en gemeent(en): Tracewet dan Rijk
PU (O)TB / MER FASE
UITWERKING Opdrachtverlening en plan van aanpak Check Kader + Handreiking RK+V (RWS-DI/DVS)
Vaststellen functionele eisen
Effectbepaling, in kader besluit MER Inpassingvisie? Check op ingrediënten kader RK+V en kwaliteitsborging C/Ext
OTB/MER + Landschapsplan
Toets door indienen zienswijzen en toetsingsadvies m.e.r.
Tracébesluit
Beroep
Voorbereiding Realisatie
???
RWS Uitvoeringsbeslissing
PG Projectgroep (Rijk, Regio, ext expertise)
Formele Producten en Beslismomenten Intensiteit betrokkenheid OG Opdrachtgever
beslismomenten nauwelijks SG Stuurgroep
producten advies of check Adviesbureau Ecorys, Ifram, Oranjewoud, …
meedenken en meedoen RO, LO, SO Regionaal, Landschaps, Stedenbouw Ontwerp
C/Ext CRA (Rijksadv I+S) of Extern
56. Stappen
kader
RK+V
uitgelicht
PU
IF#(O) Gebiedsagenda IF#(O) Gebiedsagenda
Startdocument Startdocument
VF VF
Startfase Startfase
Notitie3Reikwijdte3&3Detailniveau Notitie3Reikwijdte3&3Detailniveau
Analystische3fase Analystische3fase
Opplossingsrichtingen Opplossingsrichtingen
Beoordelingsfase Beoordelingsfase
Ruimtelijk3ontwerp Ruimtelijk3ontwerp
Besluitvoringsfase Besluitvoringsfase
PU PU
Inpassingsvisie Inpassingsvisie
Landschapsplan Landschapsplan
EPvE EPvE
R R
B+O B+O
IF#(O) Gebiedsagenda IF#(O) Gebiedsagenda
Startdocument Startdocument
VF VF
Startfase Startfase
Notitie3Reikwijdte3&3Detailniveau Notitie3Reikwijdte3&3Detailniveau
Analystische3fase Analystische3fase
Opplossingsrichtingen Opplossingsrichtingen
Beoordelingsfase Beoordelingsfase
Ruimtelijk3ontwerp Ruimtelijk3ontwerp
Besluitvoringsfase Besluitvoringsfase
PU PU
Inpassingsvisie Inpassingsvisie
Landschapsplan Landschapsplan
EPvE EPvE
R R
B+O B+O
57. Rients Dijkstra architect, stedenbouwkundige
Mobiliteit en Stad
De anatomie van het geïntegreerde werken
Maxwan architects+urbanists
Rijksadviseur Stedelijke Ontwikkeling en Mobiliteit