sifali bitkiler ders notlari

1. Ayçiçeği (Helianthus annuus)

2.  Bitkinin diger adları: Günebakan, Gündöndü ve Günçiçeği
 Genel Özellikleri: Ayçiçeğinin boyu, yarım metreden dört metreye
kadar varır. Kalınlığı 1 ile 4 cm arasında değişir. Ayçiçeğinin çok
sağlam bir kök yapısına sahip olduğu bilinmektedir. Bu bitki kuvvetli
kökleriyle toprağı sıkı sıkıya kavrar ve çok fazla besin maddesi,
özellikle potasyum alır. Ayçiçeğinin sapı, yani gövdesi de çok
kuvvetlidir. Tek bir saptan ibaret olan veya dallanan çeşitleri vardır.
Tarımı yapılan ayçiçeklerinin dallanmaması, buna karşılık süs bitkisi
olarak kullanılanlarının ise dallanması istenir. Ayçiçeğinin yabani
türleri daha fazla dallanır; dallanma yabanilik vasfıdır. Fazla
dallandığı zaman her dalın ucunda bir tabla meydana getirir. Fakat
tablalar ve tabla üzerinde oluşan meyve (tohum) küçük ve yağ oranı
düşük olur. Bu bakımdan dallanan ayçiçekleri makbul değildir.
Ayçiçeğinin yaprakları iri ve kalp şeklinde olup, renkleri açık
yeşilden koyu yeşile kadar değişir. Bitkinin yaprakları, dalları ve sapı
tüylüdür. Ayçiçeği saplarının içi özle doludur. Çiçekler ana
sap veya dalların ucunda teşekkül eden tablalarda meydana gelir.
Tablaların altında birbiri üzerine kiremit gibi dizilmiş ve sivri, sapsız
mekik şeklinde yaprakları bulunur.

3.  Yetiştiği Yer: Yerli bir bitki olmamakla beraber, soğuk
yüksek yerler hariç bütün bölgelerde yetişir. Bilhassa Ege,
Trakya, Marmara bölgelerinde çok ekilir.
 Kullanılan Bölgeleri:Tohumu, çiçeği, yaprakları
 Taşıdıgı etken Maddeler:Sabit yağda oleik asit, linoleik
asit, araşidonik asit,D, B ve E vitaminleri yönünden
zengindir.
 Kullanım alanları:Sağlıkta, gıdada, süs bitkisi olarak
 Sağlıkta Kullanımı:Çiçek ve yaprakları ateş düşürücü,
balgam söktürücü, öksürük kesicidir. Tohumlarının toz
haline getirilmesinden sonra sirkeyle yapılan krem
kurdeşen hastalarının cilt kaşıntılarını giderir.Özellikle D
vit.eldesinde kullanılır.

4. Ada soğanı (Urginea maritima)

5.  Bitkinin diger adları:Deniz Adasoğanı veya Akdeniz
Adasoğanı, Aksoğan, Ayısoğanı, Loteşirsoğanı,
Nuteşirsoğanı, Şalgaba.
 Genel Özellikleri:Uzun şeritli ve etki yaprakları olan, 50-
150 cm boylarında, kumlu topraklarda yetişen, yıldız
şeklinde beyaz çiçekler açan zehirli bir bitkidir.
 Yetiştiği Yer: Akdeniz ikliminin hakim olduğu Batı ve
Güney Anadolu'da yayılış gösterir
 Taşıdıgı etken Maddeler:İçerisinde organik asitler, tanen,
saponin, müsilaj ve çeşitli glikozitler barındırır.
 Kullanım alanları:Sağlıkta

6.  Sağlıkta Kullanımı: Kalp hastalıklarında oldukça faydalı
bir bitki olan adasoğanı kalbi kuvvetlendirerek kan
dolaşımını düzenler ve kalp yetmezliği ve buna bağlı
şikayetleri azaltır.
Mide ve bağırsak tahrişlerinde kullanılır.
böbreklerde kan dolaşımı yetersizliğinde kullanılır.
Bronşit ve akciğer iltihaplanmasında (yani zatürree
tedavisinde) kullanılır.
Nezle ve Sinüzite Karşı Kullanılır.
Astım ,boğmaca ,bronşit ,basur ve bel ağrısı tedavilerinde
genellikle kullanılan şifalı bitkidir. İdrar Söktürücüdür.
 Ürünleri:Drog, tentür

7. ELMA YAĞI (Oleum Salviae
trilobae)

8.  Bitkinin adı/adları: Acıelma yağı
 Genel Özellikleri: Ada çayının Miller türünün yapraklı meyveli ve
çiçekli dallarından su buharı distilasyonu ile elde edilen uçucu
yağlardır.
 Yetiştiği Yer: Memleketimizde bilhassa Muğla ve Fethiye bölgelerinde
elde edilmektedir.
 Kullanılan Bölgeleri:Meyveleri
 Taşıdıgı etken Maddeler: Distilasyon ile %3 civarında uçucu yağ elde
edilir. Sarımsı veya renksiz, özel kokulu ve yakıcı lezzetli bir sıvı olup
%60 kadar sineol taşımaktadır.
 Kullanım alanları:
 Kullanış Şekli: Dahilen küçük miktarlarda (günde 3-5 damla), bir
fincan suya damlatılarak içilir. Yüksek miktarlarda zararlıdır. Haricen
yara iyi edici ve antiseptik olarak kullanılmaktadır.
 Sağlıkta Kullanımı: Gaz söktürücü, midevi, ter kesici ve idrar arttırıcı
özellikleri vardır.
 Ürünleri: Ekstrakt
 Bu uçucu yağa ‘’ Elma yağı ’’ denilmesinin sebebi S.triloba türünün
bazı dalları üzerinde , küçük bir elmayı andıran, esmer yeşil renkli
mazıların bulunmasıdır.

9. KARANFİL (Flos caryophylli)

10.  Genel Özellikleri:Eugenia caryophyllata Thunb. L.
türünün kurutulmuş çiçek tomurcuğudur. Bu tür 20m
yüksekliğinde kışın yapraklarını dökmeyen bir ağactır.
Tomurcuk, 10-17mm uzunlukta siyahımtıraktır.
 Yetiştiği Yer:Günümüzde Tanzanya, Madagaskar ve
Brezilya gibi tropikal iklim bölgelerinde kültürü
yapılmakla beraber Molük Adaları’nda da doğal olarak
yetişmektedir.
 Kullanılan Bölgeleri:Tohumu, çicegi, kökü

11.  Taşıdıgı etken Maddeler: Eter yağ türevleri %15 oranında
olup bununda en önemlisi %70-90 ile Eugenol (Ögenol)
olup onu %10-15 ile Aceteugenol, %5-12 ile β-Caryophyllen
takip eder. Bu dört madde eter yağın %99’unu oluşturur.
Ayrıca Benzaldehyd, Benzylalkol, α-ve γ-Caryophyllen,
Fanesol, Ozoeugenol ve Limonen içerir. Flavonlara;
Quercetin ve Kampferol ile bunların glikozitlerini
içerir. Tanenler; başta Gallusasidi, Ellagasit ve
Fenolkarbonik türevlerinden (%10) Ferulasit, Kaffeasidi,
Salicylasit ve Vanillinasidi sayabiliriz. Triterpenler %2
civarında olup başta; Oleanolasit, Crataegolasit, β-
Sitosterol ve Stigmasterol’u sayabiliriz.
 Kullanım alanları:Sağlık, gıda
 Kullanış Şekli: Karanfil tohumu toplanıp kurutulduktan
sonra suda kaynatılarak karanfil çayı yapılabilir.
 Sağlıkta Kullanımı:Antiseptik, antibakteriyel, antifungal,
antiviral, spazm çözücü anestezik etkileri bulunmaktadır.
 Ürünleri:Drog, merhem, ekstrakt

12. YENİBAHAR (Pimenta officinalis L.)

13.  Bitkinin adı/adları: Jamaika biberi
 Genel Özellikleri: 12m’ye kadar boylanabilen yaprak dökmeyen
aromatik bir ağaçtır. Yaprakları oblong, küçük beyaz ve demetler
halinde, meyveleri küçük ve yeşil olgunlaştığında ise
kahverengidir. Olgunlaşmadan önce toplanıp kurutulmuş
meyveleri ve meyvelerinden elde edilen uçucu yagı kullanılır.
 Yetiştiği Yer: Orta ve Güney Amerika’da özellikle Karayibler’de
yetişir.
 Kullanılan Bölgeleri:Tohumu
 Taşıdıgı etken Maddeler: Yaklaşık %4 oranında uçucu yağ (%80’e
kadar öjenol), ayrıca içeriginde protein, lipit, vitaminler (A, C,
B1, B2) ve mineraller bulunur.
 Kullanım alanları:Sağlık, gıda
 Sağlıkta Kullanımı: Yenibahar, öjenol taşır. Bu nedenle kokusu
gibi etkisi de karanfile benzer. Sindirim Sistemini uyarır, hazmı
kolaylaştırır ve gaz gidericidir. Ayrıca antiseptiktir. Diyarede
kullanılır. İştah açıcı ve kuvvet verici karısımların içinde bulunur.
 Ürünleri:Toz, Drog

14. SARIMSAK(Allium sativum)

15.  Genel Özellikleri:100 cm'ye kadar boylanabilen sarmısak çok yıllık otsu
bitkidir ve soğanın da yakın akrabasıdır.
 Kın şeklindeki düz yaprakları, doğrudan doğruya toprağın altında
gelişen ve 'baş' adı verilen bitkinin soğanından uzar. Bu baş da, 'diş'
denilen ve sayıları 5 ile 30 arasında değişen soğancıkların yan yana
birbirinin üzerine yığılır gibi toplanmasıyla oluşur. Başın üzeri beyaz,
kimi zaman da sarı veya çok açık pembe renkli bir zarla kaplı olur.
 Sarmısak bitkisi, birinci yılının sonunda yerinden sökülmezse ikinci
yılında aynen soğan gibi bir sap uzatır. 100 cm‘ ye kadar yükselen bu
sapın tepesinde, haziran-temmuz aylarında sarimsi beyaz renkli
çiçekleri bir küme oluşturarak açar. Sarımsağın çiçekleri pek ender
olarak tohum bağlar. Bitki bu tohumlarıyla ya da daha iyisi başı
oluşturan dişlerin ayrılıp ilkbahar ya da sonbaharda yumuşak toprağa
ekilmesiyle çoğaltılır.
 Yetiştiği Yer:Anayurdunun Asya Kıtası olduğu sanılan sarmısak,
ülkemizin hemen hemen her yerinde yetişir ve sıkça tüketilir, özellikle
Kastamonu ilimizin Taşköprü ilçesinde, pek makbul sayılan
sarımsaklar yetiştirilir ve ürünün neredeyse tamamı dış ülkelere satılır.

16.  Kullanılan Bölgeleri:Gövdesi, yaprakları
 Taşıdıgı etken Maddeler:Uçucu yağ, karbonhidrat,
şekerler, alicin
 Kullanım alanları:Sağlık, gıda, kozmetik
 Kullanış Şekli:Merhem yapılarak agrıyan yere
sürülebilir veya çig olarak direk alınır.

17.  Sağlıkta Kullanımı:• Bakteri, virüs ve sindirim sistemi
parazitlerine karşı en etkili antiseptiktir.
• Bağırsaklardaki askarit (askaris) ve oksiyuris (oksiyur) gibi
solucanların dökülmesini sağlar.
İçerdiği uçucu yağ nedeniyle akciğer rahatsızlıkları, kronik
bronşit, öksürük, nezle, soğuk algınlığı ve gribe karşı
etkilidir.Göğsü yumuşatır.
 Boğmaca ve bronşite eşlik eden astımda rahatlatıcıdır.
 Terletici; balgam, idrar, safra ve gaz söktürücüdür.
 Kanı temizler.
 İştahı açar.
 Sindirimi kolaylaştırır.
 Spazm çözücü etkisi vardır.
 Uyarıcı ve bedeni güçlendirici toniktir.
 Yüksek tansiyonu ve kandaki kolestrol düzeyini düşürür.
 Şeker hastalığında iyileştirici etkileri olduğu ileri sürülmektedir.

18.  Ayrıca sarmısak, yaraların temizlenmesinde kullanılır.
• Romatizma ve eklem yangılarıyla sancılarına iyi gelir.
• Burkulmalardan oluşan ağrıları hafifletir.
• Böcek ve arı sokmalarında iyileştirici olur. (Ancak,
önce arının iğnesi soktuğu yerden çıkarılmalıdır.)
• Mantar tedavisinde etkili olur.
• Gözde çıkan arpacığı da iyileştirir.
 Ürünleri:Drog, toz, merhem, ekstrakt

19. ASPİR(Carthamus Tinctorius)

20.  Bitkinin adı/adları:Yalancı safran
 Genel Özellikleri:Aspir, kuraklığa dayanıklı, yazlık
karakterde ve ortalama 110-140 gün arasında yetişebilen tek
yıllık bir uzun gün yağ bitkisidir.
 Aspir, genellikle 80–100 cm arasında boylanabilir, dikenli ve
dikensiz formları olan, dikenli formların dikensizlere göre
daha fazla yağ içerir.
 Sarı, beyaz, krem, kırmızı ve turuncu gibi değişik renklerde
çiçeklere sahiptir. Yaklaşık 2.5–3.0 m derinlere gidebilen bir
kazık kök sistemine sahiptir.
 Yetiştiği Yer:Anavatanı Arabistan
Yarımadası olup, İran, Hindistan, Pakistan gibi ülkelere
yayılmıştır.Türkiye’de Anadolu'da yabani olarak
rastlanmakta ve ekimi de yapılmaktadır.

21.  Kullanılan Bölgeleri:Çiçekleri, tohumları, yaprakları,
dalları
 Taşıdığı Maddeler:Sabit yag, çiçeklerinde boyar madde
 Kullanım alanları:Sağlık,boya sanayi,biyo-
yakıt,temizlik sanayi
 Sağlıkta Kullanımı:Kızamıgı hafifletir, adet söktürücür,
tohumları müshil etkisi yapar,romatizmaya iyi gelir,
kurt düsürücü olarak kullanılır.
 Ürünleri:Drog, ekstrakt

22. BADEM YAĞI (Amygdalus
communis)

23.  Badem( Amygdalus communis) türünün acı veya tatlı
varyetelerinin olgun tohumlarından soğuk sıkma ile
elde edilen bir sabit yağdır.
 Badem ağacı 8 m kadar yükselebilen, dikensiz,
pembe veya beyaz çiçekli bir bitkidir. Birçok kültür
formları, çok eski tarihlerden beri, Anadoluda
yetiştirilmektedir.

24. Dış görünüş:
Soluk sarı renkli, hafif kokulu ve ceviz tadında bir sabit
yağdır.
Bileşim:
Badem tohumu protein, selüloz ve sabit yağ
taşımaktadır.

25. Faydaları:
 Vücuda, beyne ve göze kuvvet verir. Yüksek kalori değeriyle
kilo almaya yardımcı olur. Baş ve böbrek ağrılarını
hafifletir. Soğuk algınlığı ve bronşite iyi gelir. Badem Yağı,
pek çok şifayı içinde barındıran özel bir
yağdır. Badem Yağı kabızlığı gidermede yararlanılan bir
yağdır. Acıbadem Yağı böbrekleri temizler, böbrek
iltihabını gidermeye ve böbrek kumunu dökmeye yardımcı
olur. Basur olan yere sürülürse ağrı ve yanmaları giderir.
Egzama kaşıntılarını azaltır. Tatlı badem yağı en eski bakım
ürünlerinden biridir, insanlar badem yağının yararlarını
çok eski tarihlerde keşfetmişlerdir.. Hassas ve kuru ciltlere
sürülürse cildi besler ve pürüzleri giderme noktasında
yararlanılır.

26. AYVA ÇEKİRDEĞİ( Cydonia oblonga)

27.  Cydonia oblonga türünün olgun tohumlarıdır. Bu tür
meyva elde etmek için yetiştirilen bir ağaçtır.
 Ayva çekirdeği sabit yağ ve müsilaj taşımaktadır.

28. Dahilen dekooksiyon halinde çocuk ishallerine karşı,
haricen gargara halinde boğaz hastalıklarında ve deri
üzerine tatbik edilerek yumuşatıcı olarak kullanılır.
Ayva meyvası dahilen kabız olarak etkilidir. Komposto
halinde veya taze ayvanın sıkılması ile elde edilen
usarenin bal ile tatlandırılarak alınması şeklinde
kullanılır. Etkili ve zararsız bir kabızdır. İshallerde
başarı ile kullanılır. Ayva yaprağı dekoksiyonu
uykusuzluk ve sinirlilik hallerinde yatıştırıcı olarak
etkilidir. Zayıf bir ateş düşürücü özelliği vardır. Kumaş
boyamakta da kullanılmaktadır.

29. SOĞAN (Allium cepa)

30. Morfolokik özellikleri
 Morfolojik özellikler bakımından soğanın kökleri, gövdeden tek
tek çıkar.
 Kökleri 20-25 cm kadar toprağın derinine inebilir.
 Kökleri yanlara fazla yayılmaz.
 Besin maddeleri burada toplanır.
 Gövdesi köklerin çıktığı nokta ile etli yapraklar arasında kalan
kısımdır.
 6-12 mm genişliğindedir.
 Yapraklar, önce dış yapraklar sonra iç içe yapraklar açılır.
 En genç yaprak en içteki yapraktır.
 Soğan çeşitleri olarak, Doam, Eclipse(küçük soğan),
Dehydrator(beyaz soğan), deco(taze soğan), kahverengi
soğanlar, kırmızı soğanlar olarak sıralanabilir.

31.  Soğanın anavatanı Batı Asya’dır. Memleketimizde de soğan
geniş ölçüde yetiştirilmektedir.
 İnsanlar tarafından tüketiminin eski Mısırlılar zamanına
kadar uzandığı tarihi eserlerden anlaşılmaktadır.
 Soğan Amaryllidaceae familyası, Allium L. Türü içinde
incelenmektedir.
 Allium cepa’nin 3 önemli varyetesi bulunur.
 Allium cepa var. Cepa: Dünyada en çok yayılmış ve halen
mutfaklarımızda
 kullandığımız soğandır.
 Allium cepa var. Viciporum: Soğuklara dayanıklı çok
senelik bir bitkidir.
 Allium cepa var. Aggegatum: Patates soğanıdır.

32. Ekonomik Önemi
 Kullanımı sahası oldukça fazladır. İç pazarın ihtiyacı
karşılandığı gibi ihracatta da önemli bir yer tutmaktadır.
Ülkemizde 105.000 ha alanda 2.100.000 ton kuru soğan
üretilmektedir. Ayrıca 235.000 ton da taze soğan üretimi
vardır.
 100 g taze kuru soğanda; 1,4 g protein, 0,2g yağ, 88,1 g su,
8,9 g karbonhidrat ve 0,8g selüloz bulunmaktadır. Kalori
değeri 46’dır. A, B ve C vitaminleri ile potasyum,
magnezyum, kalsiyum, sodyum, iyot, fosfor ve kükürt
mineralleri bakımından oldukça zengindir.
 Etken maddeleri:
 Dimethylthiophen grubu ve türevleri ile isofucosterol

33. Soğanın Faydaları
 Vücut direncini arttırır ve vücuda kuvvet verir.
 Zihinsel ve bedensel yorgunluğu giderir.
 Bağışıklık sistemini güçlendirir.
 Yüksek tansiyonu düşürür.
 Soğuk algınlığı, grip, astım ve bronşit hastalıklarında
faydalıdır.
 Nefes yollarını açar ve öksürüğü keser.
 Damar tıkanıklığını önler.
 Kalp ve damar hastalıkları ile kansere karşı koruyucudur.
 Kandaki şeker seviyesini ayarlayan soğan şeker hastalarına
faydalıdır.
 Böbrek ağrılarını hafifletir.

34.  Böbrek kumlarının ve taşların dökülmesine yardımcı olur
ve tekrar oluşmalarını önler.
 Mikrop öldürücü etkisi vardır.
 Vücuttaki ve kandaki zararlı maddeleri vücuttan
uzaklaştırır.
 Yaraların daha hızlı kapanmasına yardımcı olur.
 Egzama, dolama gibi cilt hastalıklarına karşı faydalıdır.
 Karaciğerin çalışmasını düzenler.
 Hazmı kolaylaştırır.
 Kanı temizler.
 Sinirleri rahatlatır, sıkıntı ve bunalıma iyi gelir.
 Uyku problemi çekenlere faydalıdır.
 Hafızayı güçlendirir.
 Cinsel gücü arttırır.
 Kemik erimesine karşı etkilidir.

35. PROPOLİS

36.  Propolis, yapışkan, reçinemsi bir maddedir. Bal arıları
değişik bitkilerden toplayarak kovanlarına getirirler.
Arılar kovanı dış etkenlerden, mikroorganizmalardan
ve diğer zararlılardan korumak için üzerini propolisle
kaplarlar.
 Arılar tarafından değişik bitki tomurcuklarından
yaprak ve gövdelerinden toplanıp biriktirilen
reçinemsi bir maddedir.

37. Propolisin Faydaları
 * Bağışıklık sistemini destekler.
* Hastalık etkenlerine yönelik vücut direncinin
yükseltilmesi amacıyla kullanılabilir.
* Antioksidatif etki açısından propolis diğer arı
ürünleri arasında en yüksek etkiye sahiptir.
* Soğuk algınlığından korunmak amaçlı alınabilir.
* Akne ve uçuk için haricen kullanılır.
* Propolis kullanımı bademcik iltihabı, farenjit,
larenjit için etkilidir.
* Ağız ve boğaz mukozası sorunları için hem oral
olarak hem de gargara biçiminde kullanılır.

38.  * Dişeti hastalıklarına karşı korucuyucu özelliktedir.
* Bioflavonoidler bakımından zengindir.
* Propolis ile ilgili yapılan araştırmalar bu maddenin
ülserler, iltihaplı hastalıklar ve yanıklar için olumlu
etkileri olduğu sonucunu ortaya koymuştur.
* Japon Kanser Araştırma kurulu tarafından 1991
düzenlenen toplantıda propolisin anti-kanser etkisiyle
ilgili tebliğ sunulmuştur.
* Amerikada yapılan bir araştırmada propolisteki
caffeic asit esterlerinin bağırsaktaki kanserli
hücrelerin büyümesini inhibe edici özellikte olduğu
görülmüştür.

39.  * Yaraların iyileşmesinde hücre yenileyici olarak
etkilidir.
* Mikroptan arındırıcı, bakteri üremesini durdurucu,
iltihap giderici, mantarlara karşı etkili ve kas gevşetici
etkileri vardır.
* Bakterilere karşı etkisi galangin, pinosembrin, kafeik
asit ve ferulik asit içeriğinden, virüslere karşı etkisi
kafeik asit, kersetin ve luteolinden, mantarlara karşı
etkisi de pinobanksin, pinosembrin, kafeik asit, benzil
ester, sakuretin ve pterostilbene ‘den
kaynaklanmaktadır.
* Prostaglandinleri üreten enzimleri bloke edici
özelliğiyle anti iltihapsal etkinliğe sahiptir.

40. Propolis Nasıl Kullanılır
 Propolis kapsül, tablet, toz, konsantre sıvı ve sakız gibi şekillerde
satılmaktadır.
Soğuk algınlığından korunmak amacıyla propolisli şuruplar da
bulunmaktadır.
Boğaz enfeksiyonlarında gargara ve pastil şeklinde
kullanılmaktadır.
Propolis krem: Yaralar için dıştan kullanılan propolis merhemleri
vardır.
Diş çürüklerini önlemek amacıyla diş macunlarına
eklenmektedir.
Astım sorunu olanlar alerji testi yaptırmadan kullanmamaları
gerekir.
2 yaşın altındaki çocuklarda arı ürünleri kullanılmamalıdır.
Arı ürünlerine alerjisi olanlar doktora danışmadan
kullanmamalıdır.