11. cumhuriyet konu anlatimi

CUMHURİYET (İNKILÂPLAR) DÖNEMİ
KONU ANLATIMI

 I. TBMM savaş yıllarında yıprandığı için 1 Nisan 1923’te
meclisin seçimle yenilenmesi kararı alınmış, 11 Ağustos
1923’te de II. TBMM açılmıştır.
 11 Ağustos 1923’ten 1 Ekim 1927’ye kadar çalışan II.
TBMM’ye “İnkılâp Meclisi” de denilmiştir.

SİYASİ ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR
 Siyasi alanda yapılan inkılâplar şunlardır;
 I. TBMM’nin Açılması
 Saltanatın Kaldırılması
 Cumhuriyetin İlanı
 Halifeliğin Kaldırılması
 Partiler ve Çok Partili Hayata Geçiş Denemeleri
 1921 ve 1924 Anayasaları

CUMHURİYETİN İLANI (29 EKİM 1923)
 Cumhuriyet’in ilanına ortam hazırlayan gelişmeler
şunlardır;
 Saltanatın kaldırılması (1 Kasım 1922)
 II. TBMM’nin açılması (11 Ağustos 1923)
 Lozan Barış Antlaşması’nın II. TBMM’de onaylanması (23
Ağustos 1923)
 Yeni Türk Devleti’nin ilk siyasi partisi olan Halk
Fırkası’nın kurulması (9 Eylül 1923)
 Türk ordusunun İtilafların boşalttığı İstanbul’a girmesi (6
Ekim 1923)
 Ankara’nın başkent olması (13 Ekim 1923)
 Mecliste meydana gelen hükümet bunalımı (25 Ekim 1923)

NOT:
Bakanların tek tek meclis içerisinden seçilmesi, hükümeti
oluşturmayı ve sürdürmeyi zorlaştırmaktaydı (Meclis
Hükümeti Sistemi). Bu yüzden bir an önce Cumhuriyeti
ilan edip Kabine Sistemi’ne geçmek gerekmekteydi.
NOT:
Ülkenin işgalden kurtarılması ve saltanatın
kaldırılmasından sonra milletvekilleri arasındaki görüş
ayrılıkları artmaya başladı. Bu da hükümet bunalımını iyice
arttırdı.

 Cumhuriyet’in ilanını gerektiren nedenler şunlardır;
 I. TBMM’nin açılmasıyla başlayan rejim konusundaki
tartışmalar
 Saltanatın kaldırılmasından sonra oluşan Devlet Başkanlığı
Sorunu
 Yeni Türk Devleti’nin yapacağı inkılâplara en uygun
rejimin Cumhuriyet olması
 Meclis Hükümeti Sistemi’nin zamanla işleyemez hale gelmesi
ve yaşanan hükümet bunalımları (1923 sonbaharında
Fethi Okyar Hükümeti’nin çekilmesi sonucu)

 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet ilan edildi. Anayasanın birinci
maddesinin sonuna yapılan ekle, “Türkiye Devleti’nin
yönetim şekli Cumhuriyettir.” denildi.
 Cumhuriyet’in ilanı ile Yeni Türk Devleti’nin Şu
Önemli Sorunları Çözümlenmiştir;
 Yeni Türk Devleti’nin adı konuldu. Böylece rejim
konusundaki tartışmalar sona erdi.
 Gazi Mustafa Kemal Paşa Cumhurbaşkanı seçilerek
Devlet Başkanlığı sorunu da kesin olarak çözüme
kavuştu.

 Meclis Hükümeti Sistemi’nden Kabine Sistemi’ne geçildi
(Başbakan’ı olan hükümetlerin kurulması sağlandı.).
Böylece Meclis’te yaşanan hükümet bunalımları da
sona erdi. Ayrıca devlet işleri ivme kazandı ve
yapılacak inkılâplara ortam hazırlandı.
 İlk Cumhuriyet Hükümeti’ni kurma görevi İsmet
Paşa’ya (Başbakanlık) verildi.
 Fethi (Okyar) Bey de TBMM Başkanlığı’na seçildi.

NOT:
Cumhuriyet’in ilanı ile ulusal egemenliğin sağlanması
yönünde en önemli adımlardan biri daha atılmış oldu.
 Teşkilat-ı Esasiye (1921 Anayasası) Kanunu’nda, 1923 yılında
yapılan değişiklikler;

 “Türkiye Devleti’nin rejimi cumhuriyettir.” maddesi anayasaya
eklenmiştir.
 Devletin başkanı Cumhurbaşkanı’dır.
 Cumhurbaşkanı’nın, TBMM tarafından kendi üyeleri arasından
seçilmesi kararı alınmıştır.
 Cumhurbaşkanlığı süresinin 4 yıl olması ve aynı kişinin tekrar
Cumhurbaşkanı seçilebilmesi karara bağlanmıştır.
 Başbakan, Cumhurbaşkanı tarafından ve TBMM üyeleri arasından
seçilir.
 Bakanlar başbakan tarafından TBMM üyeleri arasından seçilecek ve
Cumhurbaşkanı tarafından meclisin onayına sunulacaktır.
 Devletin dininin İslam ve resmi dilinin Türkçe olduğu hükmü
getirilmiştir.

Kabine Sistemi’nde;
 Cumhurbaşkanı, Meclis üyeleri arasından Başbakan’ı seçer,
 Başbakan da Meclis üyeleri arasından diğer bakanları seçer,
 Seçilen Bakanlar Kurulu, Cumhurbaşkanı tarafından
Meclis’in güvenoyuna arz olunur ve güvenoyu alan
Hükümet göreve başlardı.

CUMHURBAŞKANLARIMIZ
1) M. Kemal Atatürk
2) İsmet İnönü
3) Celal Bayar
4) Cemal Gürsel
5) Cevdet Sunay
6) Fahri Korutürk
7) Kenan Evren
8) Turgut Özal
9) Süleyman Demirel
10) A.Necdet Sezer
11) Abdullah Gül

HALİFELİĞİN KALDIRILMASI (3 MART 1924)
 Hz. Muhammed’in vefatından sonra devlet ve hükümet
işlerini yürütmek amacıyla seçilen idarecilere “Halife”
denilmiştir.
 İlk dört halife seçimle belirlenmiş, ancak Emevilerden
itibaren halifelik saltanata dönüşmüştür.
 Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi’nden sonra Halifelik,
Osmanlı padişahlarına geçmiştir (1517).

 I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti bütün
Müslümanları İtilaf Devletleri’ne karşı birleştirebilmek için
“Kutsal Cihat” ilan etmiş ancak başarılı olamamıştır.
Bu çağrı İslam Dünyası’nda destek görmemiş hatta
İngilizlerin kışkırtması ile Araplar Osmanlı Devleti’ne
karşı ayaklanmışlardır.
 1 Kasım 1922’de saltanat kaldırılırken ortam müsait
olmadığından halifelik makamına dokunulmamış,
TBMM, Vahdettin’in yerine hanedandan Abdülmecit
Efendi’yi halife olarak tayin etmiştir.

 Halifeliğin Kaldırılma Nedenleri:
 Halifeliğin ulusal egemenlikle (Cumhuriyetle)
bağdaşmaması
 Halifeliğin laik düzene geçişte en önemli engel olması
 Halifenin yasa dışı davranışları, politikaya karışması, padişah
gibi davranması
 Bazı çevrelerin halifeye yeniden siyasi haklar sağlamaya
çalışmaları
 Dış güçlerin kendi çıkarları doğrultusunda halifelik
kurumunu savunmaları ve desteklemeleri

 TBMM, 3 Mart 1924’te çıkardığı yasa ile Halifeliği resmen
kaldırdı. Aynı yasa ile Osmanlı Hanedanı’nın yurt
dışına çıkarılması kabul edildi.
 Aynı gün şu kanunlar da kabul edilmiştir;
 Tevhid-i Tedrisat Kanunu: Eğitim ve öğretim
birleştirilerek devlet denetimine alınmıştır. Tüm okullar
Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlanmıştır, Medreseler
kapatılmış, çağdaş okullar açılmıştır.

 Şer’iyye ve Evkaf Vekaleti kaldırılarak yerine Diyanet İşleri
Başkanlığı ve Vakıflar Genel Müdürlüğü kurulmuştur.
Böylece laik devlet olma yönünde önemli bir adım
atılmıştır. Ayrıca yönetimdeki iki başlılık da sona ermiştir.
NOT:
 Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kurulması ile Şeyhülislamlık
sona ermiştir.

 Halifeliğin Kaldırılmasının Önemi:
 Laik düzene geçişte önemli bir adım atılmış oldu (en
önemlisi).
 Ulusal egemenlik ilkesi pekiştirildi.
 Türkiye Cumhuriyeti’nin karakteri tam olarak ortaya çıktı.
 Eski rejim yanlılarının yuvalandığı zararlı bir odak noktası
yok edildi.
 Yapılacak inkılâplara zemin hazırlandı.
 Devlet yönetimindeki ikili yapı ortadan kalktı.
 Türkiye’deki ümmetçilik arayışları sona erdi ve
milliyetçiliğin temelleri güçlendirildi.

ÖRNEK SORU
Müslümanlar üzerinde nüfuzu olan halifeliğin
kaldırılmasında aşağıdakilerden hangisinin etkili olduğu
savunulabilir?
A) Mecelle yerine Medeni Kanun’un kabul edilmesi
B) Saltanatın kaldırılarak Cumhuriyet’in ilan edilmesi
C) Tekke ve türbelerin kapatılması
D) Anayasa’dan laikliğe aykırı maddelerin çıkarılması
E) Medreselerin kapatılması
CEVAP: B

ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ DENEMELERİ
 Siyasi Parti; Aynı siyasi görüşü benimseyen insanların bir
araya gelerek oluşturdukları, halkın istek ve görüşlerinin
yönetime yansımasını sağlayan demokrasinin vazgeçilmez
unsurlarından biridir.
 I. TBMM döneminde, meclis içerisinde partileşme yoktu.
Meclis içerisinde siyasi görüş ayrılıklarından dolayı
çeşitli gruplar meydana gelmişti.
 İlk mecliste bütün milletvekillerinin tek amacı yurdu
düşmandan kurtarmak ve Misak-ı Milli’yi
gerçekleştirmekti. Ancak 1921 Anayasası’nın
hazırlanması sırasında gruplar oluşmaya başladı.

ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ DENEMELERİ
 Bu grupların başlıcaları; Tesanüt, İstiklal, Islahat, Halk
zümreleri, Yeşil Ordu ve Mustafa Kemal’in kurduğu
Meclis’teki en etkili grup olan Müdafaa-i Hukuk
Grubu idi (Sivas Kongresi sırasında Anadolu ve
Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu olarak temelleri
atılmıştı.).
 Mustafa Kemal bu grupları birleştirme konusunda başarılı
olamayınca 151 arkadaşıyla birlikte 10 Mayıs 1921’te
Müdafaa-i Hukuk grubunu kurmuştur. Bu gruba “Birinci
Grup” muhalif gruba ise “İkinci Grup (Muhafaza-i
Mukaddesat Grubu)” denilmiştir.

CUMHURİYET HALK PARTİSİ (9 EYLÜL 1923)
 Mustafa Kemal çalışmaları sırasında Müdafaa-i Hukuk
grubuyla birlikte hareket etmiştir ve bu grubun bir uzantısı
olarak 9 Eylül 1923’te “Halk Fırkası”nı kurmuştur (İlk
siyasi parti). Cumhuriyetin ilanından sonra adı
Cumhuriyet Halk Fırkası olarak değiştirilmiştir (1924).
1935’te de Cumhuriyet Halk Partisi ismini almıştır.
 Mustafa Kemal Atatürk 1938’e kadar Cumhuriyet Halk
Partisi’nin başkanlığını yapmıştır. Atatürk’ün ölümünden
sonra ise bu görevi 1950’ye kadar İsmet İnönü yerine
getirmiştir.

 Cumhuriyet Halk Partisinin kurulma nedenleri:
 İnkılâpların yapılması için organize olmuş disiplinli bir
örgüte gerek duyulması
 Yenilikleri, halkın katılmasıyla kurulacak bir parti aracılığı ile
halka benimsetme düşüncesi
 Halkın istek ve görüşlerinin Meclise daha kolay
yansımasını sağlamak ve demokrasiyi kurum ve
kurallarıyla işletme düşüncesidir.
 Cumhuriyet Halk Fırkası, Atatürk’ün 6 temel ilkesini parti
felsefesi olarak kabul etmiştir. Ekonomide devletçilik
ilkesini benimsemiştir.

NOT: Devletçilik; sermayenin devlet eliyle kullanılması,
devletin üretim faaliyetlerinde yer almasıdır. Özel sektörün
elinde yeterli sermaye olmadığı için kabul edilen ekonomik
sistemdir.
 1946 yılına kadar Meclisteki tek parti; 1950 yılına kadar
da iktidar partisidir.
 Cumhuriyet Dönemi’nde yapılan inkılâpların ve Atatürk
ilkelerinin uygulayıcısı da Cumhuriyet Halk Partisi
olmuştur.
NOT: Türkiye Cumhuriyeti’nin en uzun iktidarda kalan
partisi Cumhuriyet Halk Partisi’dir.. Ekonomide devletçilik
ilkesini benimsemiştir.

TERAKKİPERVER CUMHURİYET PARTİSİ
(17 KASIM 1924 - 5 HAZİRAN 1925)
 Kurtuluş Savaşı yıllarında Mustafa Kemal'in Milli
Mücadeleyi birlikte yürüttüğü yakın silah arkadaşları
tarafından kurulmuştur (İlk şubesini Urfa’da
açmıştır.).
 Partinin kurucuları Kazım Karabekir (Partinin başkanı),
Refet Bey (Bele), Rauf Bey (Orbay) Ali Fuat Bey (Cebesoy),
Adnan Bey (Adıvar)’dır.
 Bu partinin kurulmasında Mustafa Kemal Paşa ile silah
arkadaşları arasında meydana gelen siyasi görüş
ayrılıkları etkili olmuştur.

TERAKKİPERVER CUMHURİYET PARTİSİ
(17 KASIM 1924 - 5 HAZİRAN 1925)
 Partinin kurucuları aynı zamanda ordu mensubu subaylardı. Bu
nedenle 19 Aralık 1924’te bir yasa çıkartıldı. Bu yasaya göre ordu
mensubu olanlar siyasi partilere üye olamayacaklardı. Bu
nedenle Terakkiperver Fırkasının kurucuları ordudan
istifa etmek zorunda kalmışlardır.
NOT:
 Bu yasanın çıkmasında 1924’te Hakkâri’de çıkan Nasturi
Ayaklanması’nı ordunun güçlükle bastırması da etkili
olmuştur (Bunun nedeni ordunun siyasete karışmasıdır.). Ayrıca
bu isyanda Musul konusunda Türkiye’yi zayıf düşürmek isteyen
İngiltere’nin de etkisi vardır.

 Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın Programı ve İlkeleri;
 Bireysel özgürlükler korunacak
 Vekil seçimlerinde tek derece usulü uygulanacak
 Milletin açık vekâleti alınmadıkça, Anayasa değiştirilmeyecek
 Âdem-i Merkeziyet esası kabul edilecek (yerinden yönetim
uygulanacak)
 Cumhurbaşkanı olan kişinin milletvekilliği kaldırılacak
 Bütçeden maaş alan devlet görevlilerinin siyasi partilere üye olması
engellenecek
 Dini düşünce ve inançlara saygılı olunacak
 Serbest ekonomi politikası (liberalizm) uygulanacak
 Hükümete ait çiftlik ve araziler topraksız köylülere verilecek

 Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın Programı ve İlkeleri;
 Terakkiperver Fırka ülke genelinde örgütlenmeye başlayınca
rejim ve laiklik karşıtı olanlar da bu partiye girmeye
başlamıştır.
 Bu sıralarda, parti, Doğu’da çıkan Şeyh Sait Ayaklanması’yla
ilgisi olduğu gerekçesiyle 5 Haziran 1925'te kapatılmıştır.
Böylece çok partili hayata geçişin ilk denemesi
başarısızlıkla sonuçlanmıştır.
NOT:
 Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, kurulan ikinci siyasi
parti ve ilk muhalefet partisidir.

ŞEYH SAİT AYAKLANMASI (13 ŞUBAT – 3 HAZİRAN 1925)
 Halifeliğin kaldırılmasından sonra, laikliğe ve Cumhuriyet
yönetimine karşı olanlar tarafından çıkarılmıştır.
 Ayaklanmanın çıkmasında, Musul konusunda Türkiye'yi zayıf
duruma düşürmek isteyen İngiltere’nin Güneydoğu
Anadolu Bölgesi’nde yaptığı çalışmalar da etkili olmuştur.
 İngiltere bu ayaklanmayı çıkartmakla Sevr Antlaşması’nda
kurulması istenen Kürdistan Devleti’ni tekrar gündeme
getirmiştir.

 Şeyh Sait Ayaklanması, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da birçok
ili (Diyarbakır’da başladı) içerisine alacak şekilde genişlemiştir.
 Ayaklanmanın bastırılması için alınan önlemler şu şekildedir;
 Fethi Okyar Hükümeti istifa etti. İsmet İnönü yeni hükümeti
kurdu.
 Takrir-i Sükûn (Huzuru Sağlama) Yasası çıkartıldı (4 Mart
1925). Bu kanun 1929’a kadar yürürlükte kaldı.

NOT:
 Takrir-i Sükûn Kanunu, ilk defa Şeyh Sait Ayaklanması’nın
bastırılmasında kullanılmıştır.
 İstiklal Mahkemeleri kuruldu (üçüncü kez)
 Bölgede kısmi seferberlik ilan edildi.
 Basına sansür uygulanmıştır.
 Bu önlemlerin alınması ve uygulanması sonucu ayaklanma 3
Haziran 1925'te bastırıldı.

 Sonuçları;
 Türkiye’nin ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver
Cumhuriyet Fırkası isyanda rolü olduğu gerekçesiyle
kapatılmıştır (5 Haziran 1925).
 Şeyh Sait isyanı, Türkiye’de çok partili hayata geçiş için
ortamın uygun olmadığını ve henüz demokrasinin tam
anlamıyla uygulanamayacağını göstermiştir.
 İngiltere bu isyanı kullanarak Musul sorununun Türkiye
aleyhine çözümlenmesini sağlamıştır.

NOT:
1926 Ankara Antlaşması’yla Musul, İngiltere’nin mandası
Irak Hükümeti’ne bırakılmıştır. Ayrıca bu durum Misak-ı
Milli’ye aykırıdır.
NOT:
Bu olay iç politikada yaşanan sorunların dış politikayı
olumsuz etkilediğini göstermiştir.
 Cumhuriyet rejimini yıkmaya yönelik ilk isyan bastırılmıştır.

MUSTAFA KEMAL’E SUİKAST GİRİŞİMİ (16 HAZİRAN 1926)
 Eski İttihatçılar tarafından planlanan bu suikast Mustafa Kemal’in
İzmir gezisi sırasında gerçekleştirilecekti.
 Ancak, olay daha önceden haber alınınca (Mustafa Kemal’in İzmir’e bir
gün gecikmeli gitmesi ve suikastçileri kaçıracak olan Giritli Şevki’nin
durumu İzmir valisine bildirmesi üzerine öğrenilmiştir)
gerçekleştirilememiş ve suikastı planlayan 13 kişi yakalanarak İstiklal
Mahkemeleri’nde (dördüncü kez) yargılanmıştır.
NOT:
Bu olaydan sonra İttihat ve Terakkiciler, devlet kadrolarından tamamen
tasfiye edilmişlerdir.

MUSTAFA KEMAL’E SUİKAST GİRİŞİMİ (16 HAZİRAN 1926)
NOT:
Bu olay aynı zamanda ulus egemenliğine dayalı rejime karşı bir
tepki niteliğindedir.
 Mustafa Kemal’in bu olaydan sonra söylediği şu sözler, onun Türkiye
Cumhuriyeti’ne verdiği önemi bir kez daha ortaya koymuştur: “Benim
naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır. Ancak Türkiye
Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır.”

SERBEST CUMHURİYET FIRKASI
(12 AĞUSTOS - 18 ARALIK 1930)
 Mustafa Kemal’in isteğiyle Fethi Okyar tarafından kurulmuştur. Bu
Partinin kurulma nedenleri;
 1929’da dünya genelinde görülen ekonomik krizden Türkiye’nin de
etkilenmesi ve bu nedenle ekonomik alanda mevcut hükümet
uygulamalarına seçenek olacak yeni görüşler üretme düşüncesi
 Demokrasiyi tüm kurum ve kurallarıyla işletme isteği
 Mevcut hükümetin uygulamalarının daha iyi denetlenmesi gereği
 Halkın istek ve görüşlerinin Meclise tam olarak yansımasını
sağlama düşüncesidir.

 Fethi Bey tarafından kurulan Serbest Cumhuriyet Partisi;
 Ekonomide liberalizmi (serbest piyasa ekonomisi) savunmuştur.
 Tek dereceli seçim sistemine geçilmesi gerektiğini vurgulamıştır.
 Cumhuriyet’e bağlı ve laik düşünceden yana olacağını belirtmiştir.
 Kadınlara da siyasal haklar verilmesini savunmuştur.
 Limanlarda uygulanan tekel sisteminin kaldırılmasını, Teşvik-i
Sanayi Kanunu’nun tamamen uygulanmasını, yabancı
sermayenin ülkeye girişinin sağlanmasını, Türk parasının
değerini koruyacak tedbirlerin alınmasını ve vergilerin halkın
durumuna göre toplanmasını savunmuştur.

 Serbest Cumhuriyet Partisi ülke genelinde teşkilatlanmaya
başlayınca, bu partiye de Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nda
olduğu gibi rejim karşıtı olanlar girmeye başlamıştır.
 Fethi Okyar bu gelişme üzerine o dönemde yapılan yerel
seçimlerde büyük başarı kazanmasına rağmen partisini
feshetmek zorunda kalmıştır (18 Aralık 1930).
 Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılması ile Cumhuriyet’in
ilanından sonraki ikinci çok partili hayata geçiş denemesi de
başarılı olamadı. Bundan sonra Atatürk döneminde bir
daha çok partili hayata geçiş girişiminde bulunulmamıştır.

MENEMEN OLAYI (23 ARALIK 1930)
 Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılmasından sonra,
İzmir’in Menemen ilçesinde rejim karşıtlarının çıkarmış
olduğu olaydır.
 Bu olay sırasında Derviş Mehmet ve yandaşları tarafından
Menemen’de askerlik görevini yapan öğretmen Asteğmen
Kubilay şehit edilmiştir.
 Ayaklanma kısa sürede bastırılmış, Derviş Mehmet ve
yandaşları yakalanarak İstiklal Mahkemeleri’nde
yargılanarak (beşinci kez) cezalandırılmışlardır.

 NOT: Menemen Olayı, Şeyh Sait İsyanı’ndan sonra rejime karşı
çıkan ikinci isyandır.
 NOT: Hem Şeyh Sait İsyanı, hem de Menemen Olayı, Türkiye’de
henüz demokrasi ortamının oluşmadığını göstermiştir.
 NOT: Cumhuriyet’in ilanından sonra bir süre tek partili bir
yönetimin sürdürülmesinin en önemli nedenleri; yapılacak olan
inkılâpların ülkeye yerleşmesini sağlama ve halkın gerekli olan
siyasal olgunluğa erişmesini beklemektir.

 Atatürk döneminde çok istenmesine rağmen çok partili
hayata geçilememiştir. Çok partili hayata ancak 1946’da
Demokrat Parti’nin kurulmasıyla geçilmiştir (üçüncü
çok partili hayat). Bu parti de Cumhuriyet Halk
Fırkası’nın devletçi politikasına karşı liberalizmi
savunmuştur. Demokrat Parti 1950’deki genel seçimler
sonrasında da iktidar partisi olmuştur (29 Eylül
1960’ta da kapatılmıştır.).

BURSA OLAYI (1 ŞUBAT 1933)
 Bursa’da ezanın Türkçe okunmasına karşı
gösterilen tepkidir.
 Olaya Atatürk’ün müdahale etmesiyle isyan
bastırılmış, reisleri bir süreliğine çeşitli karakollarda
“misafir” edilmişlerdir.

VAGON-Lİ OLAYI (22 ŞUBAT 1933)
 Vagon-Li Şirketi (Yataklı Vagonlar) Osmanlı Dönemi’nden beri
Türkiye’de demiryollarını işleten bir Fransız şirketiydi.
 22 Şubat 1933’te şirketin telefonda Türkçe konuşan memuru
Naci Bey’e Belçikalı müdür Jannoni tarafından şirkette
resmi dilin Fransızca olduğu belirtilerek, 25 Kuruş para
cezası ve 15 gün işten uzaklaştırma cezasının verilmesiyle
olay patlak verdi.
 Bu gelişme üzerine İstanbul Üniversitesi öğrencileri şirket
bürosu önünde olaylar çıkarmışlardır.
 Yaşanan bu durumlar üzerine şirket, Naci Bey’i tekrar işe
başlatmıştır. Ayrıca “Vatandaş Türkçe Konuş” Kampanyası
başlatılmıştır.

RAZGARD OLAYI (20 NİSAN 1933)
 Bulgaristan’ın Razgard bölgesinde bulunan Türk
mezarlıklarının Bulgarlar tarafından tahrip
edilmesiyle İstanbul’da bu olaylara tepki
gösterilmiştir.
 Türk gençliğinin milliyetçiliğiyle Türkiye’de Bulgarların
mezarları onarılmış ve Bulgarlara kültür dersi verilmiştir
(20 Nisan 1933).

ANAYASALAR
 Anayasa: Bir devletin rejimini, işleyişini, kişi hak ve
hürriyetlerini ortaya koyan temel kanunlar olup bir
ülke sınırları içerisinde uygulanan kanunların
dayanağıdır. Anayasaya aykırı bir kanun çıkarılamaz.
 Yeni Türk Devleti’nin ilk Anayasası 1921’de
hazırlanmıştır (Teşkilat-ı Esasiye Kanunu).

TEŞKİLAT-I ESASİYE (20 OCAK 1921)
 I. İnönü Zaferi’nden sonra hazırlanarak yürürlüğe
konmuştur. 23 temel madde ve bir geçici maddeden oluşan
özet bir anayasadır.
 Savaşın zor şartları altında hazırlanmış olmasından dolayı
olağanüstü özellikler taşıyan bir anayasadır.

 Başlıca maddeleri şu şekilde sıralanabilir;
 Egemenlik, kayıtsız şartsız milletindir.
 Yasama, yürütme, yargı yetkileri TBMM'ye aittir.
 Meclis başkanı aynı zamanda hükümetin de başkanıdır
(Meclis Hükümeti Sistemi).
 Din ve şeriat işleri TBMM aracılığıyla gerçekleştirilir.
 Seçimler 2 yılda bir yapılır.
 Seçimler çift derecelidir, çoğunluk sistemi
benimsenmiştir.
 Seçmen yaşı 18’dir.

NOT:
 Tek dereceli veya çok dereceli seçim; Tek dereceli seçimde,
seçmen doğrudan doğruya yöneticilik için aday olanlara
oyunu kullanır. Çok dereceli seçimde ise, seçmen,
yöneticileri tayin veya seçecek olan temsilci seçmeni seçer.
Tek dereceli seçim demokrasiye en uygun seçimdir.
NOT:
 Çoğunluk Sistemi; Çok partili sistemde bir seçim
bölgesinde en çok oyu alan parti listesinin seçimi
kazanmasını sağlayan seçim sistemidir.

NOT:
 1921 Anayasası’nda bütün güçlerin kaynağı millettir
(TBMM’dir.). Güçler birliği ilkesi esas alınmıştır. Tek meclis ve
meclisin üstünlüğü ilkeleri kabul edilmiştir. Laik bir anayasa
özelliği taşımaz.
NOT:
 Cumhuriyetin ilanından sonra 1921 Anayasası yetersiz kalmış, bu
nedenle 1924 Anayasası’nın hazırlanması zorunlu hale gelmiştir.
NOT:
 1921 Anayasası, ilk ve tek yumuşak (kolay değiştirilebilir)
anayasamızdır.

1924 ANAYASASI (20 NİSAN 1924)
 20 Nisan 1924’te yürürlüğe girmiştir. 6 bölüm olup, 105
maddeden meydana gelmektedir.
 1924 Anayasasına göre;
 Türkiye Devleti bir cumhuriyet’tir (ilk kez).
NOT: İlk kez Kabine Sistemi’ne geçilmiştir.
 Devletin dini İslam, dili Türkçe, başkenti Ankara’dır.
 Bütün güçlerin kaynağı millettir, egemenlik hakkı millete
aittir.
 Milletvekili ve cumhurbaşkanlığı seçimleri 4 yılda bir yapılır.
 Cumhurbaşkanı meclis içinden ve meclis tarafından seçilir ve
aynı kişi birden fazla dönem, Cumhurbaşkanı seçilebilir.

 Her 40 bin erkek seçmene bir milletvekili seçme hakkı
tanınmıştır.
 Seçmen yaşı 18’dir. Seçilme yaşı ise 30’dur.
 Seçimler çift derecelidir; çoğunluk sistemi benimsenmiştir.
 Seçme ve seçilme hakkı sadece erkekler tarafından kullanılır.
 Bütün Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları kanun önünde eşittir.
 İlköğretim zorunlu ve parasızdır.
 Yasama ve yürütme yetkisi TBMM’de belirir ve toplanır.
 Yürütme yetkisi Meclisin seçtiği cumhurbaşkanı ve onun
atayacağı Bakanlar Kurulu’nca yerine getirilir. Yargı yetkisini
ise, bağımsız mahkemeler kullanır.

NOT:
 1924 Anayasası’nda güçler ayrılığı kısmi olarak
gerçekleştirilmesinde (ilk kez) güçler birliği korunmuştur. Bu
uygulamanın nedeni yapılacak inkılâpları kolaylaştırmaktır.
NOT:
 1924 Anayasası’nda da ulusal egemenlik, güçler birliği, tek meclis
ve meclisin üstünlüğü ilkeleri 1921 Anayasası’nda olduğu gibi
devam etmiş hatta daha da geliştirilmiştir (Kabine Sistemi’ne
geçilmiştir.).

 1924 Anayasası Üzerinde Yapılan Değişiklikler:
 1928’de Anayasa’dan “Devletin dini İslam’dır” ibaresi
çıkarılmıştır. Böylece laiklik ilkesi benimsenmiştir.
 1928’de Milletvekilleri ve Cumhurbaşkanı’nın yemin şekli
değiştirilmiş “Vallahi” ifadesi yerine “Namusum üzerine söz
veriyorum.’’ ibaresi getirilmiştir.
 1929’da ormanların devletleştirilmesi ve toprak reformu
anayasaya konulmuştur.
 Kadınlara; 1930’da belediye, 1933’te muhtarlık seçimlerine
katılma hakkı, 1934’te de milletvekili seçme ve seçilme hakkı
verilmiştir.

 1924 Anayasası Üzerinde Yapılan Değişiklikler:
 5 Aralık 1934’te seçmen yaşı 18’den 22’ye çıkarılmıştır.
 1937’de Atatürk ilkeleri anayasaya konulmuştur. Böylece
Anayasa’nın laikleşme aşaması da tamamlanmış oldu.
 1945 yılında da anayasa dili sadeleştirilmiştir. Ancak 1952’de
yeniden eski haline çevrilmiştir.
 21 Temmuz 1946 genel seçimleri sonucunda tek dereceli seçim
sistemi kabul edildi.
 1924 Anayasası bütün bu değişikliklerden sonra 1960’a kadar
devam etmiştir (en uzun süre yürürlükte kalan
anayasadır.).

NOT:
1924 Anayasası, en fazla değişikliğe uğrayan anayasadır.
NOT:
27 Mayıs 1960 hareketiyle 1924 Anayasası’nın bazı hükümleri
yürürlükten kaldırıldı. Yeni bir anayasa hazırlama çalışmalarına
geçildi. Temsilciler Kurulu oluşturuldu. Bu kurul Milli Birlik
Komitesi ile birlikte Kurucu Meclis (Cemal Gürsel
başkanlığında) adı altında yeni anayasayı hazırladı.

1961 ANAYASASI (9 TEMMUZ 1961)
 1960’ta 27 Mayıs Askeri Darbesi sonunda yeni bir
anayasa hazırlandı. Bu anayasa atanmış Kurucu
Meclisi’nce hazırlanıp halkoylaması ile yürürlüğe
girmiştir (ilk defa).
 Buradaki temel değişiklik güçler birliği ilkesinin terk
edilerek, güçler ayrılığı ilkesinin benimsenmiş
olmasıdır.

 Buna göre;
 Yasama yetkisi meclise,
 Yürütme yetkisi hükümete,
 Yargı yetkisi ise bağımsız mahkemelere verilmiştir.
 Ayrıca sendikal haklar genişletilmiştir. Temel hak ve
özgürlüklere de daha geniş yer verilmiştir (Siyasi parti,
üniversite, sendika ve derneklere özerklik verilmiştir.).
 Devletin sosyal bir hukuk devleti olduğu ilk defa
belirtilmiştir.

NOT:
Anayasa daha demokratik bir hale getirilmiştir.
 1961 Anayasası’nda iki meclisin varlığı esas alınmıştır.
Bunlar;
 Senatörlerden oluşan Cumhuriyet Senatosu ile,
 Milletvekillerinden oluşan TBMM’dir.
 Yasaların kabulünde ise son söz Millet Meclisi’nindi.
 Seçimler tek derecelidir, Nispi Temsil Sistemi
benimsenmiştir.

NOT:
Nispi Temsil Sistemi; Seçime katılan her partinin aldığı oy
oranına göre mecliste temsil edilmesini sağlayan sistemdir.
 Devlet Planlama Örgütü kurulmuştur.
 Anayasa Mahkemesi ve Danıştay gibi üst mahkemeler ilk defa
kurulmuştur.
 1961 Anayasası 1980’e kadar devam etmiştir.
 12 Mart 1971 Muhtırası’yla başlayan ve iki yıl kadar süren yarı
askeri rejim döneminde parlamento dışından destek olan
hükümetlerin ön ayak olmasıyla 1971 - 1973 yıllarında Anayasa’da
önemli değişiklikler yapıldı.

1921, 1924, 1961 ve 1982 Anayasaları’nın Ortak Özellikleri
 Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.
 Bütün güçlerin kaynağı millettir.
 Cumhuriyet rejiminin ve temel niteliklerinin değiştirilemez
olmasıdır.
 Savaş ve barışa karar verme yetkisi TBMM’ye aittir.
 Süresi dolmadan seçimlerin yenilenmesi kararı TBMM’ye aittir.

HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR
 Hukuk Devrimi’nin Nedenleri:
 Osmanlı Devleti’nde uygulanan hukuk sisteminde birliğin
olmayışı (en önemlisi)
 Osmanlı hukuk sisteminin din esaslarına göre düzenlenmiş
olması ve laik ve demokratik esaslara dayalı yönetim
anlayışıyla bağdaşmaması
 Halkçılık ilkesine paralel olarak herkesi kanunlar önünde eşit
duruma getirme düşüncesi (Kadın – erkek eşitliğinin tam
olarak sağlanmak istenmesi)
 Milli birlik ve bütünleşmeyi hızlandırma düşüncesi

NOT:
Yenilikler yapılırken kanunların Batı’dan alınmasının
nedenleri; savaştan yeni çıkmış toplumda bu kanunları
hazırlayabilecek yeterli kadronun olmayışı ve hukuk
kurallarının hazırlanmasının uzun zaman almasıdır.

 Devlet Yapısındaki Laikleşmenin Aşamaları:
 Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922)
 Cumhuriyetin İlanı (29 Ekim 1923)
 Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924)
 Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Eğitim – Öğretim Birliği Yasası) (3
Mart 1924)
 Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin Kaldırılması ( 3 Mart 1924)
NOT:
Bu kurumların yerine Diyanet İşleri Başkanlığı ve Vakıflar
Genel Müdürlüğü kurulmuştur.

 1924 Anayasası’nın Kabulü (1924)
 Medreselerin Kapatılması (11 Mart 1924)
 Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması (30 Kasım 1925)
 Kılık Kıyafet Kanunu’nun Çıkarılması (1925)
 10 Nisan 1928’de Anayasa’dan “Devletin dini İslam’dır”
maddesinin çıkarılması
 1928’de Cumhurbaşkanı ve milletvekillerinin yemin biçiminin
değiştirilmesi ve yemin içindeki dinsel kelimelerin kaldırılması
 5 Şubat 1937’de anayasaya Türk devletinin laik olduğu ilkesinin
konulması (Böylece laikliğe geçiş aşaması
tamamlanmıştır.)

 Hukuk Kurallarının Laikleştirilmesi:
 17 Şubat 1926’da, İsviçre Medeni Kanunu örnek alınarak Türk
Medeni Kanunu kabul edildi; 4 Ekim 1926’da da yürürlüğe
girdi.
NOT:
 İsviçre Medeni Kanunu’nun örnek alınmasının nedenleri; Bu
alanda hazırlanan en son kanun olması, sade olması, sorunlara
pratik yollardan çözüm getirmesi, kadın ve erkek eşitliğine önem
vermesi, laik ve demokratik olmasıdır.

 İsviçre Borçlar Kanunu (İcra, İflas Hukuku) da aynı
gün kabul edildi.
 1926’da Alman Ticaret Hukuku, İtalyan Ceza Hukuku,
Alman Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu, Fransa
İdare Hukuku kabul edildi.

Türk Medeni Kanunu’nun Kabulü (17 Şubat 1926)
 Medeni Kanun: Toplumdaki bireylerin birbirleriyle olan
ilişkilerini; bireylerin mal ve mülkleriyle olan ilişkilerini
düzenleyen kurallardır.
 Osmanlı Devleti’nde bu alanda hazırlanan ilk kanun
“Mecelle”dir. Mecelle İslam dinine göre hazırlanmış (1869 –
Ahmet Cevdet Paşa) ancak tamamlanamamıştır. Ayrıca çağın
koşullarına ve toplumun ihtiyaçlarına cevap vermekten uzaktı.
 Cumhuriyetin ilanından sonra da yeni medeni kanunun
hazırlanması için gerekli zamanın olmamasından dolayı İsviçre
Medeni Kanunu alınmış, Türk Medeni Kanunu olarak kabul
edilmiştir.

 17 Şubat 1926’da kabul edilen Türk Medeni Kanunu’yla şu
gelişmeler sağlanmıştır;
 Tek eşli evlilik ve resmi nikâh zorunluluğu getirildi.
 Kadına da boşanma hakkı tanındı.
 Kadınlara mirasta eşitlik ve mahkemede şahitlik hakları tanındı.
 Aile kurma konusunda erkeğin bütün ayrıcalıkları kaldırılmıştır.
 Kadınlara istediği mesleği seçme ve çalışma hakları sağlandı.
 Anneye çocuğun vesayetini alma hakkı tanınmıştır.
 Herkese din ve vicdan özgürlüğü tanınmıştır.
 Ayrıca hukuk birliği sağlanmıştır.

NOT:
Bu haklarla Türk kadını ekonomik ve sosyal haklar yönünden
toplum içerisinde layık olduğu yeri almıştır.
 Türk kadınının siyasal alanda erkeklerle olan eşitsizliğini
gidermek amacıyla da;
 30 Nisan 1930’da belediye seçimlerine katılma hakkı,
 26 Ekim 1933’te köy muhtarı ve heyeti seçimlerine katılma hakkı,
 5 Aralık 1934’de milletvekili seçme ve seçilme hakkı verilmiştir.

NOT: Bu değişikliklerle kadınlara da yönetime katılma hakkı yani
siyasi haklar verilmiştir (Türk kadını seçme ve seçilme hakkını
birçok Avrupa ülkesinden önce elde etmiştir).
NOT: Medeni Kanun’un kabulü ile “ümmet” toplumundan “ulus”
toplumu anlayışına geçilmiştir.
NOT: 1 Ocak 2002’de yürürlüğe giren yeni Türk Medeni Kanunu’yla
birlikte kadınlara isterse eşlerinin soyadıyla birlikte kızlık
soyadlarını kullanabilme hakkı da tanınmıştır.

ÖRNEK SORU
Türkiye Cumhuriyeti’nde Türk kadını erkekle eşit olarak,
I. mirastan aynı oranda pay alma ve tanık olma,
II. milletvekili seçme ve seçilme,
III. belediye seçimlerine katılma haklarını kazanmıştır.
Bu kazanımların kronolojik sıralaması aşağıdakilerden
hangisidir?
A) I, II, III B) I, III, II C) II, I, III D) II, III, I E) III, I, II
CEVAP: B

 Türk Medeni Kanunu’nun kabul edilmesinden sonra
Patrikhane’nin evlendirme, boşanma gibi bir takım dünyevi
yetkileri de elinden alınmıştır. Sadece bir dini kurum olarak
kalması sağlanmıştır (Azınlıkların haklarını koruma
yetkileri sona erdi.).
NOT:
 Türk Medeni Kanunu, akla dayanan hukuk kurallarını
getirmekle Atatürk'ün laiklik; kadınları erkeklerle eşit
duruma getirmesi yönüyle halkçılık; tabuları yıkması
yönüyle de inkılâpçılık ilkesiyle yakından ilgilidir.

EĞİTİM - ÖĞRETİM VE KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN
İNKILÂPLAR
 Bu alanda yenilik yapılmasını gerektiren nedenler;
 Eğitim ve öğretim kurumlarında laikleşmenin sağlanabilmesi
 Osmanlı’dan kalan eğitim kurumlarının birbirlerinden kopuk
hareket etmesi ve bunun sonucu ortaya çıkan toplum içerisindeki
kültür çatışmalarının ortadan kaldırılması gerekliliği
 Eğitim ve öğretimin çağdaş esaslara göre düzenlenmesi gereği
 Eşitlikçi ve demokratik esaslara dayalı bir eğitim sisteminin
oluşturulması düşüncesi
 Milli değerleri ön planda tutan, bilimin ve teknolojinin
verilerinden en iyi şekilde yararlanmasını bilen bir neslin
yetiştirilmesi

Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924)
 Bu yasayla eğitim ve öğretim faaliyetleri
birleştirilmiştir.
 Medreseler kapatılmış (11 Mart 1924); yabancı okullar
da (Batı tarzı eğitim yapanlar, azınlık okulları), Türk
Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlanmıştır. Böylece
toplum içerisinde eğitim ve öğretim faaliyetlerinden
kaynaklanan kültür çatışmaları önlenmeye
çalışılmıştır.

 Ayrıca bu kanunla;
 Devlet eğitimin her çeşidiyle uğraşmaya başlamış, Milli Eğitim
Bakanlığı bütün eğitim ve öğretim işlerinin tek sorumlusu
haline gelmiştir.
 Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin bütçesine ayrılan eğitim payı, Milli
Eğitim Bakanlığı’na devredilmiştir.
 Din eğitimi veren bazı eskimiş okullar kapatılarak yerlerine
modern ilahiyat fakültesi, imam hatip okulları açılmıştır.
 Yabancı okulların ders programlarına Türkçe, Tarih ve Coğrafya gibi
kültür dersleri konul-muş ve bu derslerin Türk öğretmenler
tarafından okutulması sağlanmıştır.

 Ayrıca bu kanunla;
 Yabancı okulların dini ve siyasi amaçlı öğretimi
durdurulmuştur. Bu okulların sınıflarında ve ders
kitaplarındaki dini işaret ve semboller kaldırılmış, böylece
yabancı ve azınlık okullarının zararlı faaliyetleri
engellenmiştir.
 Türkiye'de eğitimin çağdaşlaşması ve laikleşmesi sağlanmıştır.

Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun (Milli Eğitim Temel
Kanunu - 2 Mart 1926)
 Laik ve çağdaş eğitim sistemine uygun bir anlayışla ilk ve orta
öğretimin esasları tespit edilmiştir.
 Bütün okul açma işlem ve faaliyetleri devletin tasarrufuna
alınmıştır.
 İlköğretim parasız ve zorunlu hale getirilmiştir.
 Eğitim hizmetlerinin modernleştirilmesi amaçlanmıştır.
 Öğretmen okullarının sayısı artırılmıştır.
 Yabancı okulların da bu kanuna uyması zorunlu
tutulmuştur.

Harf İnkılabı (1 - 3 Kasım 1928)
 Harf inkılâbıyla ulaşılmak istenen temel amaç, okuma yazmayı
kolaylaştırarak okur - yazar oranını arttırmak ve konuşma
dili ile yazı dili arasındaki farkı ortadan kaldırmaktır.
 Bu inkılâp hareketiyle Arap alfabesi kaldırılıp Türk diline daha
uygun olan Latin alfabesi kabul edilmiştir.
 Bu inkılâptan sonra okuma yazma bilenlerin sayısında artış
olmuş ve bilimsel çalışmalar hızlanmıştır.
 Ayrıca basılan kitap sayısı artmış, batılılaşma ve çağdaşlaşma
yolunda önemli bir adım atılmıştır.
 Milli kültürümüz daha da gelişmeye başlamıştır.

Millet Mekteplerinin Açılması (1928)
 Bu okulların açılmasındaki amaç; okuma yazma çağını
geçirmiş olan yetişkinlere de okuma yazma öğretmek
ve yeni Türk harflerinin tanıtılmasını sağlamaktır.
 Bu okulların açılmasıyla ülke genelinde okuma - yazma
seferberliği başlatılmıştır.
NOT:
24 Kasım 1928’de Atatürk’e Millet Mektepleri’nin
“Başöğretmeni” ünvanı verilmiştir.

Türk Tarih Kurumu’nun Açılması (15 Nisan 1931)
 Nedenleri:
 Osmanlı Devleti’nde görülen Türk tarihinin sadece Osmanlı
ve İslam tarihiyle sınırlı tutulması anlayışını
değiştirmek
 Türk milletinin menşeini (kökenini) belirleyip İslamiyet
öncesi Türk tarihini de aydınlatmak
 Türklerin dünya uygarlığına yaptıkları hizmetleri ve
katkıları ortaya koymak

 Nedenleri:
 Türklerden önceki Anadolu tarihinin de aydınlatılmasını
sağlamak
 Hanedancı, ümmetçi tarih anlayışından uzaklaşarak milli
tarih anlayışını oluşturmak
 Türkler hakkında bilgi veren kaynakların çoğunluğunun
yabancılar tarafından hazırlanmış olmasından dolayı; bu
bilgilerin doğruluğunu tespit etmek, Türklerle ilgili yanlış
bilgilerin düzeltilmesini sağlamaktır.

 Türk Tarih Kurumu’nun açılmasıyla Türk tarihi ile ilgili
çalışmalar hızlanmış; ümmetçi ve hanedancı tarih
anlayışından milli tarih anlayışına geçilmiştir.
 Arkeoloji ve müzecilik çalışmaları hızlandırılmıştır.
Atatürk’ün tarihe ve tarih öğretimine verdiği önem şu
sözleriyle daha iyi anlaşılacaktır; “Türk çocuğu
atalarını tanıdıkça daha büyük işler yapmak için
kendinde kuvvet bulacaktır.”

Türk Dil Kurumu’nun Açılması (12 Temmuz 1932)
 Nedenleri:
 Türk dilini yabancı dillerin etkisinden kurtarmak
 Türk diline yeni kelimeler kazandırmak ve sadeleştirmek
 Konuşma ve yazı dili arasındaki birlikteliği sağlamak
 Türk dilini bir bilim dili haline getirerek dünya dilleri
arasındaki saygın yerine kavuşturmak
 Türk diliyle ilgili araştırmalar yapıp Türk dilinin
zenginliğini gün ışığına çıkarmaktır.

Eğitim, Öğretim ve Kültürel Alanda Yapılan Diğer
Yenilikler
 1925 yılında Ankara Hukuk Mektebi açılmıştır (İlk
Yüksekokul).
 1926’da Yüksek Ziraat Enstitüsü açılmıştır.
 1932’de Halkevleri (Halk Eğitim Merkezleri) kurulmuştur
(Türk Ocakları’nın yerine).
NOT:
Atatürk’ün ölümünden sonra da kasaba, nahiye gibi küçük
yerleşim birimlerinde “Halk Odaları” açılmıştır.

Eğitim, Öğretim ve Kültürel Alanda Yapılan Diğer
Yenilikler
 1933’de Darülfünun’un yerine Cumhuriyet’in ilk
üniversitesi olan İstanbul Üniversitesi kurularak
Avrupa modeline göre örgütlendirilmiştir (Üniversite
Reformu).
 1936’da Ankara Dil Tarih Coğrafya Fakültesi açılmıştır.
 1939’dan itibaren Köy Enstitüleri açılmaya başlanmıştır.
 Atatürk döneminde ayrıca Güzel Sanatlar Akademisi
(Sanayi-i Nefise Mektebi’nin yerine - 1928) ve Ankara
Devlet Konservatuarı (1936) da açılmıştır.

 Atatürk Dönemi’ndeki diğer kültürel ve sosyal gelişmeler
şunlardır;
 1924’te Topkapı Sarayı’nın Müze Haline Getirilmesi
 1924’te Etnografya Müzesi’nin açılması
 1926’da Gazi Eğitim Enstitüsü’nün (Fakültesi’nin) açılması
 1927’de Köy Öğretmen Okulu’nun açılması
 İstanbul Hukuk Fakültesi’nin açılması
 1936’da Siyasal Bilgiler Fakültesi’nin açılması
 Milli Musiki ve Temsil Akademisi’nin açılması
 Mesleki Teknik Öğretim Teşkilatı’nın kurulması
 1936’da Eğitmen Kursları’nın açılması
 1937’de Köy Eğitim Yurtları’nın açılması
 Karma eğitime geçilmesi
 1937’de Dolmabahçe Sarayı’nda Resim ve Heykelcilik Müzesi’nin açılması

ÖRNEK SORU
TBMM’de öğretimin birleştirilmesine ilişkin öneri
aşağıdakilerden hangisiyle birlikte görüşülerek
yasalaştırılmıştır?
A) Halifeliğin kaldırılması
B) Cumhuriyetin ilanı
C) Saltanatın kaldırılması
D) 1921 Anayasası’nın yapılması
E) Tekke ve türbelerin kapatılması
CEVAP: A

TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR
 Devletin yapısı ve hukuk kuralları laikleştirilirken buna paralel
olarak toplumsal yaşayış da düzenlenmiştir.
Kılık Kıyafette Yenilik (25 Kasım 1925)
 Şapka Kanunu olarak da geçen bu yenilik hareketinin amacı,
topluma çağdaş bir görünüm kazandırma ve Batı ile bütünleşme
düşüncesidir.
 Şapka İnkılâbı’nda kadınlarla ilgili yasal bir düzenleme
yapılmamıştır.

TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR
 Mustafa Kemal bu inkılâp hareketini ilk defa gittiği
Kastamonu’da uygulamaya koymuştur.
 3 Aralık 1934’te çıkarılan bir kanunla da hangi din ve
mezhebe mensup olursa olsun din adamlarının mabetler
ve ayinler haricinde dini kıyafetle dolaşmaları
yasaklandı. Sadece Diyanet İşleri Başkanı, Rum ve
Ermeni Patrikleri ile Yahudi Hahambaşısı her zaman
dini kıyafet giyebileceklerdi.

Tekke - Zaviye ve Türbelerin Kapatılması (30 Kasım 1925)
 Tekke ve zaviyeler, aynı tarikatta olanların toplandığı,
çalışmalar yaptığı yerlerdir.
 Halkın dinsel duygularını sömürü aracı yaparak politik ve
ekonomik çıkar sağlayan bu çağ dışı kurumlar kapatılarak laik
devlet düzeni pekiştirilmiştir.
 Yine aynı kanunla “şeyhlik, dervişlik, dedelik, seyyitlik,
çelebilik, müritlik, falcılık, büyücülük, üfürükçülük,
muskacılık, türbedarlık” gibi ayrıcalık bildiren unvanlar da
kaldırılmıştır.

Soyadı Kanunu’nun Kabulü (24 Haziran 1934)
 Toplumsal alanda ve resmi işlerdeki kargaşayı sona erdirmek
ve ayrıcalık ifade eden unvanlara son verme
zorunluluğundan kabul edilmiştir.
 Soyadları Türkçe olacak; rütbe, memurluk, yabancı ırk ve millet
adları ile ahlâka aykırı ve gülünç kelimeler soyadı olarak
kullanılmayacaktı.
 Osmanlı Dönemi’ndeki sivil rütbe, nişan ve madalyalar
kaldırıldı.
 Ayrıca ağa, hacı, hafız, hoca, molla, şeyh, efendi, paşa vb.
ayrıcalık ifade eden unvanlar ve hitaplar da kaldırılmıştır.

Soyadı Kanunu’nun Kabulü (24 Haziran 1934)
 NOT: Böylece toplumsal alanda ayrıcalığa ve kargaşaya neden
olan unvanlar yasaklanarak herkesin kanun önünde eşit olması
sağlanmıştır.
 NOT: Bu inkılâp, Atatürk’ün halkçılık ilkesiyle doğrudan ilgilidir
(ayrıca milliyetçilik ve laiklik).
 NOT: Soyadı Kanunu ile Türk toplumu, çağdaş ve batılı bir
görünüm kazanmıştır.
 NOT: 24 Kasım 1934’te çıkarılan özel bir yasa ile TBMM
tarafından Mustafa Kemal’e “Atatürk” soyadı verildi. Kanun
gereği bu soyadını başka kimse alamayacaktı.

Uluslararası Saat, Ölçü, Rakamlar ve Takvim
Değişiklikleri
 1 Ocak 1926’dan itibaren Miladi Takvim kullanılmaya başlandı.
Aynı tarihte ayrıca uluslararası (alafranga) saat sistemine de
geçilmiştir.
 20 Mayıs 1928’de uluslararası rakamlara geçildi.
 1 Nisan 1931’de çağdaş uzunluk ve ağırlık ölçü birimlerine geçildi.
 Böylece bu kanunla eski ağırlık ve uzunluk ölçüleri değiştirilerek,
uygar ölçü birimleri sayılan onlu yönteme (metrik sistem - ondalık
rakamlara) uygun ölçüler kabul edildi.
 Yurdun her yerinde tek bir ölçü sistemi uygulanmaya başlanmış,
böylece tam bir ölçü düzeni, ölçü birliği kurulmuştur.

Hafta Sonu Tatilinin Cuma Gününden Pazara
Alınması (1935)
 Böylece devletlerarası ilişkilerde çalışma ve ticari hayatımızdaki
Batı dünyası ile olan tatil günü farklılığının yarattığı karışıklıklar
ve aksaklıklar giderilmiş oldu.
NOT:
 Tatil gününde, ölçü birimlerinde, takvim, ve saat
düzenlemelerindeki temel amaç; Batı’yla olan ticari ve ekonomik
ilişkilerin geliştirilmesidir.

Ekonomi Alanında Yapılan İnkılâplar
 Osmanlı Dönemi’nde ulusal bir ekonominin
kurulamamasının nedenleri;
 Kapitülasyonlar
 Bankacılık, ticaret, ulaşım sektörlerinin yabancıların elinde
olması
 Sanayi İnkılâbı’nın gerçekleştirilememesi
 Duyun-u Umumiye (Genel Borçlar İdaresi)
 Tarımın ilkel yöntemlerle yapılması
 Balkan ve I. Dünya Savaşları’nın yarattığı bunalımlar
 Yeraltı ve yerüstü kaynaklarının yabancıların eline geçmesi

Ekonomi Alanında Yapılan İnkılâplar
 Lozan Barış Antlaşması’yla (24 Temmuz 1923)
Kapitülasyonların kaldırılması bağımsız ve milli bir
ekonominin kurulması için gerekli olan ortamı
hazırlamış oldu.
 Çünkü Atatürk'e göre; “Siyasi ve askeri zaferler ne kadar
büyük olursa olsun, ekonomik zaferler ile
taçlandırılmazlarsa kazanılan zaferler yaşayamaz, az
zamanda söner.”di.

İzmir İktisat Kongresi (18 Şubat 1923)
 Çiftçi, tüccar, sanayici ve işçi temsilcilerinin katılımı ile
düzenlendi. Amacı, ulusal ekonomik politikalar
hakkında ulusal görüş ve ilkeleri ortaya çıkarmak;
ekonomik bağımsızlık konusundaki kararlılığı
göstermekti.
 Kongrede alınan kararlar;
 En önemli karar, temel düşüncesi ekonomik bağımsızlık olan
Misak-ı İktisadi (Ekonomi Andı – Milli Ekonomi
İlkesi)’dir.

NOT:
Ekonomik bağımsızlık için izlenecek yol; yabancıların ekonomik
boyunduruğuna girmeden, ulusal kaynaklarımızı, ulusal
güçlerimizle yine ulus için değerlendirmektir.
 Küçük işletmelerden büyük işletmelere (fabrikalara)
geçilmelidir.
 Demiryolu ulaşımına öncelik verilmelidir.
 Vergi ve toprak reformu yapılmalıdır.
 Girişimcileri destekleyen bir banka kurulmalıdır.
 Anonim şirketlerinin kurulması kolaylaştırılmalıdır.

 Özel teşebbüsün yapamadıklarını devlet üstlenmeli; devlet
ekonomik görevleri de olan bir organ olmalıdır.
 Hammaddesi yurt içinde olan ürünlerle ilgili sanayi dalları
kurulmalıdır.
 Çalışma koşulları iyileştirilmeli; çalışanların sendikalaşması
sağlanmalıdır.
 Yabancıların elinde bulunan işletmeler satın alınarak
millileştirilmelidir.
 Kapitülasyonlar kaldırılmalıdır.

NOT:
İzmir İktisat Kongresi’nde daha çok liberal (serbest piyasa
ekonomisi) bir ekonomik kalkınma politikası
benimsenmiş, devletin ekonomik alanda özendirici,
koruyucu ve düzenleyici bir rol üstlenmesi hedeflenmiştir.

ÖRNEK SORU:
17 Şubat 1923 tarihinde açılan İktisat Kongresi’nin toplantı
yeri olarak İzmir’in seçilmesinde,
I. Kurtuluş Savaşı’nın bitimini noktalayan yer olması,
II. Türkiye’nin en önemli ihracat limanlarından biri olması,
III. Kongreye her ilçeden sekiz delegenin seçilmesi,
durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
CEVAP: C

11. cumhuriyet konu anlatimi

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Mais procurados (20)

Destaque

Destaque (9)

Semelhante a 11. cumhuriyet konu anlatimi

Semelhante a 11. cumhuriyet konu anlatimi (20)

Mais de Yiğitcan BALCI

Mais de Yiğitcan BALCI (20)

11. cumhuriyet konu anlatimi