Formación da lingua galega

1. AS ORIXES DO GALEGO

2. 1.b. Substratos indoeuropeos :

3. Que é o indoeuropeo?

4. Xermanas e árabes Lingua que, nun territorio determinado, se introduciu amplamente dentro da área doutra e aínda que non conseguiu asentarse definitivamente deixou nesta algúns trazos. Superestrato Latín vulgar Lingua da que procede o galego-portugués. Lingua de orixe Linguas celtas Lingua que, a consecuencia dunha invasión de calquera tipo, queda somerxida ou substituída por outra en que deixa pegadas. Os trazos máis estables do substrato pertencen sobre todo á fonética, ao léxico non fundamental e á toponimia. A morfoloxía e o léxico básico, en cambio, raramente sobreviven na lingua de importación. Substrato

6. 1.a. Substratos preindoeuropeos (Idade de Pedra): Son tres conxuntos: ✏ Euroafricano ou mediterráneo: deixounos palabras como: cosco, gabanceira, mata, queiroga . Palabras coa raíz carr- carrasco, carroucho, carqueixa . ✏ Hispanocaucásico : coto, sobaco, morango (morodo, amorodo, amorote,...). ✏ Tirrénica : t ouza, morea, petouto, barro, lastra, cádavo, esquerdo, cama, abarca, balsa, veiga . De todo este conxunto de pobos e culturas, só chegou ata nós o nome de oestrimnios .

9. Latinización :

10. Proceso de asimilación e incorporación dos pobos ibéricos ó mundo romano. ETAPAS: 1ª. Ata fins do séc. I a.C.: hostilidades

11. 2ª. Desde o 29 a.C – séc. III d.C.: aspirar á cidadanía romana. LATÍN = lingua de prestixio = primeiras inscricións latinas

12. 3ª Romanización: século III d.C. Imposición do latín como única lingua oficial.

13. * Xermánico * Árabe Linguas de superestrato : Decadencia do Imperio Romano por presión dos pobos xermánicos

14. Xermanos

15. xa estaban bastante latinizados Nº invasores reducido Nivel cultural baixo Organización administrativa baixa Os pobos xermánicos fusionáronse grazas a:

16. Trazos do superestrato xermánico: Antropónimos: Afonso,Luís,Elvira Topónimos: • ­ar: Gondomar • ­mil: Samil • ­ende: Madrosende • ­monde: Baamonde • ­riz:Mondariz,Guitiriz • ­ulfe: Randulfe Léxico da guerra e costumes: guerra, helmo,espía,agasallar

17. Árabes

19. Principais evolucións fonéticas: CLAMARE > chamar; PLAGAM > chaga Palatalizan: Ch Grupos cons.: CL­, FL­, PL­, AURUM > ouro; TAURUM > touro Evoluciona a: ou O ditongo: AU TENERE > ter; CALENTEM > quente Desaparecen As consoantes: ­N­, ­L­ FACTUM > feito; NOCTEM > noite Evoluciona a: ­it­ O grupo cons. ­CT­ VEDERE > ver; LEGERE > ler Desaparecen As consoantes: -B-, ­D­, ­G­ POPULUM > pobo; AMICUM > amigo Sonorizan: ­B­, ­D­, ­G­ As consoantes: ­P­, ­T­, ­K­ Exemplos Galego Latín

21. Patrimoniais: Incorporáronse : na colonización romana Transmitíronse : por vía oral Evolucionaron : totalmente (transformacións fonéticas) Constitúen : a maior parte do noso léxico Exemplos: CAELUM > ceo; DIRECTUM > dereito CAUSAM > cousa; AURICULAM > orella

22. Semicultismos: Evolucionaron : parcialmente (pequenos cambios) Menos cás palabras patrimoniais, máis cós cultismos Exemplos : DELICATUM > delicado; patrimonial: “delgado” MIRACULUM > milagre; posible evolución: “mirallo” FLACCUM > fraco; posible evolución: “chago”

23. Cultismos: Incorporáronse: tardiamente Evolucionaron:pequenas alteracións Exemplos : COLLOCARE > colocar; COLUMNAM > columna Os tecnicismos: son cultismos específicos das ciencias, artes, técnica e oficios; nomean: obxectos, operacións... Fórmanse por: ­Incorporar palabra gregas ou latinas: mecánica ­Creación de neoloxismos con elementos gregos e latinos:encefalograma Os latinismos son expresións puramente latinas: Apriori, ídem, lapsus, ipsofacto, voxpopuli

24. cálido Caldo CALIDUM Colocar Colgar COLLOCARE Concilio Concello CONCILIUM Cultismo Voz patrimonial LATÍN

25. Regular Regra Rella REGULAM Plena Prea(mar) Chea PLENAM Clavícula Caravilla Chavella CLAVÍCULAM Cultismo Semicult. Voz patrimonial LATÍN

26. Chegou o momento de estudar

27. exercicios tema 1

28. 1. Relaciona as formas galegas coas correspondentes latinas: bieito VERSORIA chavella DOMINA prazo ABELLA abelá SALTU xanela CITO vello PLACITU soño BENEDICTU caveira IANUAELLA vasoira BRACCHIU eixada IOCULARE sono MATAXA dona MATTIANA brazo ASCIATA xesta VEC'LU xograr GENISTA feo SOMNU madeixa CLAVIC'LA souto CALAVARIA mazá FOEDU cedo SOMNIU VERSORIA DOMINA ABELLA SALTU CITO PLACITU BENEDICTU IANUAELLA BRACCHIU IOCULARE MATAXA MATTIANA ASCIATA VEC'LU GENISTA SOMNU CLAVIC'LA CALAVARIA FOEDU SOMNIU VASOIRA DONA ABELÁ SOUTO CEDO PRAZO BIEITO XANELA BRAZO XOGRAR MADEIXA MAZÁ EIXADA VELLO XESTA SOÑO CHAVELLA CAVEIRA FEO SOÑO

29. 11. Coloca nos ocos a palabra correspondente que aparece ó final. Clasifícaas segundo a súa orixe. - A sopa estaba saborosa e non quedou nada na pota , pero o carneiro ó espeto estaba un pouco cru. - Esta ben o orgullo de gañar . Pero non debes gabarte demasiado. - Dese home din que rouba o diñeiro dos ricos para dárllelo ós pobres. - Estendeu a toalla de cor branco no chan e deitouse xardín no como se estivese na praia. - O cosco recobre os grans de millo e outros cereais. - Os xermanos antes de britar ou infrinxir un pacto non podían menos que esgrimir as espadas. - Unha pala é un burato ou cova baixo as pedras do río, onde se esconden as troitas. - A lastra é unha laxe de pouca espesura que se usa para facer valados. - Esa alfaia que roubaron é un torque de ouro celta. - No xardín lixou a roupa que era o seu orgullo pois era un modelo único dun alfaiate galego; agora terá que limpala cun xabón especial.

31. Guillerme árabe cattus arroz ibérica wardom gato celta barro barro xermano alruz aceite árabe wilhelm gardar xermano alzait P.PATRIMONIAL LINGUA ÉTIMO

33. 4.Indica a forma galega que corresponde a cada unha destas palabras latinas: PLICARE > pregar ALTARIU > outeiro CLAUSA > chousa IEIUNU > xexún NEBULA > néboa CATENA > cadea SAXU > seixo ALTERU > outro LAETU > ledo TRUCTA > troita

34. plena fría PLENAM plano litigar LIMPIDUM lidar límpido PLANUM fríxida chea/cheia FRIGIDAM prea-(mar) chan/chao LITIGARE RESULTADOS ÉTIMOS

35. 7. Dá unha voz patrimonial (como mínimo) emparentada lexicamente con cada un dos seguintes cultismos: Plano: chan / chao Clave: chave Personalidade: persoa, persoal Medicina: menciña Pleno: cheo Secretario: segredo Solitario: solteiro Audición: oír Directo: dereito Flamante: rechamante

36. 8. Nas seguintes palabras, nas que se indica a evolución do latín ó galego, hai algunhas evolucións fonéticas que poden atribuírse ó substrato celta. Explica que fenómenos fonéticos se producen en cada un dos casos: TE CT U > teito BO N A > boa RI P ARIA > ribeira FA CT U > feito Ve n a > vea AMI C U > amigo CI T O > cedo CAE C U > cego SE C ARE > segar FOE D U > feo DIRE CT U > dereito CU P A > cuba

37. 9. Pon as formas galegas correspondentes a cada unha das seguintes palabras latinas e indica que fenómenos fonéticos teñen lugar en cada caso: LA CT EM > leite LU N AM > lúa PE CT UM > peito FACERE > facer G E N ISTAM > xesta FO LI AM > folla RO T AM > roda O CT O > oito ARE N AM > area SO N ARE > soar LU P UM > lobo NO CT E > noite LA N A > la BO N A > boa

38. subir a algún sitio agatuñando; rubir saga maneira, feito, procedemento ataviar nome xenérico de antigas lendas escandinavas trepar peza da armadura que cubría a cabeza e o rostro, con viseira talar que se vangloria e se arroga méritos extraordinarios britar destruír, cortar ufano hasta de ferro puntiaguda que serve para asar carne ou peixe guisa quebrantar, violar, infrinxir helmo presente, regalo espeto adornar, asear agasallo