This article is available in Dutch only. Dit artikel uit het Ingenieursblad 2/2011 beschrijft de noodzaak van en een oplossing voor het netcentrisch samenwerken tussen bedrijven en overheden in crisissituaties. Werd geschreven in samenwerking met Lt. Kolonel Chris Addiers van de Brandweer Stad Antwerpen.

1. Een sterke organisatie onderscheidt zich
pas van de rest door in tijden van crisis
even performant te handelen als tijdens
haar reguliere werking. Crisissituaties
dwingen organisaties tot krachtige beleids-
matige beslissingen. De opmaak van een
bedrijfsnoodplan of voor de overheid een
algemeen (of bijzonder) nood- en interven-
tieplan, vormt hierin een basisdocument,
maar geeft geenszins garantie tot een
doelmatig crisisbeheer.
De interactieve koppeling van alle betrok-
ken partners, bij middel van een beleidson-
dersteunende software, betekent een grote
stap voorwaarts in het domein van het cri-
sismanagement. Beleidsverantwoordelijken
kunnen hierdoor, op basis van gelijktijdige,
gemeenschappelijke en gevalideerde
informatie op real-time basis en van op
diverse locaties, beslissingen nemen en
delen. Deze netcentrische aanpak vormt
ontegensprekelijk de uitdaging voor het
toekomstig crisisbeheer.
Beleidsondersteunende so
Netcentrisch samenwerken tussen overheid en bedrijven
I
n de haven van Antwerpen draait momenteel het Probleembeschrijving
project Calahan op deze methodiek. Binnen het
project werd een protocol gecreëerd waardoor Zodra een incident zich voordoet moet de crisisorganisatie
bedrijven en overheden hun crisisbeleid op elkaar van alle partijen naadloos samenwerken op het terrein
kunnen afstemmen. De crisisbeheersprocessen wer- maar ook op het beleidsniveau. De complexiteit van deze
den geüniformiseerd. De rollen en verantwoordelijk- samenwerking tussen alle belanghebbenden is enorm.
heden werden vastgelegd in scenario’s per type inci- Grootschalige incidenten zoals de brand van het tanken-
dent. Deze informatie werd verankerd in een internet park te Buncefield, de olieramp in de Golf van Mexico
gebaseerd softwareprogramma: NoKeos [1] . NoKeos maar ook dichter bij huis de gasramp van Ghislenghien,
is een beslissingsondersteunend incident manage- het broomincident te Antwerpen en de treinramp van
ment systeem dat initieel werd ontwikkeld voor de Buizingen hebben aangetoond dat het beslissingsproces
industrie maar nadien werd aangepast aan de en de communicatie in dergelijke rampen uiterst complex
behoefte van de Belgische overheid. is en kan leiden tot onnoemelijk menselijk leed en grote
28 | Het Ingenieursblad JG 80 · 2/2011

2. Chris Addiers
Xavier Criel
oftware bij crisissituaties
schade. De geschiedenis leert ons dat de besluitvorming verankeren. Hierdoor is de kennis en ervaring opge-
in crisissituaties vaak problematisch is. Opmerkelijk is dat daan uit eerdere incidenten beschikbaar voor iedere
vrijwel steeds dezelfde foutenstructuur zich herhaalt: burgemeester, bedrijfsleider of officier waar hij zich ook
fragmentaire informatie, onvolledige beeldvorming, bevindt, zolang hij maar internet geconnecteerd is. Dit
ongestructureerde besluitvorming, ontbreken van ervaring, stelt een aantal eisen aan het softwaresysteem op het
tegenstrijdige communicatie, gebrek aan opvolging. Het vlak van informatieverwerking en gebruikersinterface.
efficiënt afhandelen van een crisissituatie hangt vandaag
de dag dus voornamelijk af van ongecontroleerde factoren.
Engineering uitdagingen bij het
Het project Calahan heeft daar verandering in gebracht.
ontwerp van de software
Dit door op het strategisch beleidsniveau standaard
crisisbeheersprocessen met grensoverschrijdende rollen Bij het ontwerpen van een softwaretool ter ondersteu-
en verantwoordelijkheden voor bedrijven en overheid ning van beleidsvoerders tijdens de crisissituaties stellen
vast te leggen in scenario’s en deze softwarematig te zich een aantal bijzondere uitdagingen:
JG 80 ·2/2011 Het Ingenieursblad | 29

3. Crisis
- de kwaliteit van de informatie moet hoog en relevant zijn; De twee belangrijkste uitdagingen bleken:
- de beeldvorming van de crisissituatie moet overal
gelijktijdig hetzelfde zijn ; - enerzijds de communicatie tussen verschillende par-
- het moet duidelijk zijn welke informatie gevalideerd is tijen die zich fysiek op verschillende locaties kunnen
en wat nog niet bevestigd werd; bevinden (en die ten allen tijde de juiste, gevalideerde
- schermen moeten overzichtelijk zijn en zeer intuïtief in informatie ter beschikking moeten hebben);
gebruik; - en anderzijds het ontwerpen en ontwikkelen van een
- gebruik van een gemeenschappelijke GIS kaart rules engine die condities evalueert en die suggesties
waarop alle partijen notities kunnen aanbrengen en maakt over incident type/grootte, fase, taken en
met elkaar delen; benodigde informatie.
- betrouwbaarheid van het softwareplatform op alle
mogelijke locaties via internet. Om elk openstaand NoKeos scherm steeds automatisch te
voorzien van de laatste wijzigingen is er een dubbelzijdige
communicatie nodig met de server (duplex messaging of
ook wel ‘server push’ genoemd). Elke 2 seconden stuurt
iedere client (= gebruikersscherm) een klein berichtje, een
‘poll’, naar de NoKeos server. Via dit berichtje komt een
client te weten of er nieuwe gegevens beschikbaar zijn.
De bedrijfslogica op de server dient enkel te zorgen voor
het klaarzetten van meldingen wanneer er zaken zijn
gewijzigd. Als bovendien een client te lang niet meer
van zich laat horen dan wordt die door de NoKeos server
als afgemeld beschouwd. Indien dit de verantwoordelijke
beleidsvoerder voor het incident is wordt automatisch
deze verantwoordelijkheid gedelegeerd naar de eerstvol-
gende in de hiërarchie. Zo komt het systeem nooit vast te
zitten door technische problemen met de verbinding. Het
mechanisme dat deze flexibiliteit aanbiedt is gebaseerd
op het “polling duplex” onderdeel van WCF (Windows
Communication Foundation).
De NoKeos server reageert ook op bepaalde gebeur-
tenissen tijdens het verloop van een incident. Het
onderdeel dat hiervoor verantwoordelijk is, is gebaseerd
op het concept van een reactif rules engine volgens het
ECA patroon (Event => Condition => Action). De rules
engine beschouwt elke gevalideerde wijziging in een
incident als een trigger (= Event). In een scenario kun-
nen aan objecten een aantal voorwaarden gekoppeld
worden (Conditions). Zo kan bijv de taak ‘evacueer de
bevolking’ afhankelijk zijn van het antwoord op de vraag
‘zijn er schadelijke gevolgen voor de mens?’. Of kan de
taak opschalen afhankelijk zijn van het antwoord op de
vraag ‘zijn er voldoende mensen en middelen voor de
Crisisorganisatie bestrijding van het incident?’ en de huidige fase van het
incident. De software ‘denkt’ vooruit en kan als het ware
Een standaard crisisorganisatie bestaat uit een operationeel niveau tijdig suggereren om de crisisstaf af te lossen als het
(hulpverlening op het terrein), een tactisch coördinatieniveau op het incident langer dan 8u zal duren of voldoende dekens
terrein (commandopost Operaties) en een strategisch niveau (crisis- te laten aanrukken als er 100 mensen moeten worden
cel) en dit zowel bij bedrijf als overheid. Informatie over het incident geëvacueerd wanneer de temperatuur beneden 8°C is.
loopt van het operationeel niveau naar het tactisch niveau waar de
coördinatie van de verschillende hulpdiensten en de interventie een-
heden van het bedrijf gebeurt. Het tactische niveau geeft informatie Controlepaneel
door aan het strategische niveau samen met eventuele knelpunten
Iedere rol binnen de crisisorganisatie heeft een contro-
waarover het strategische niveau moet beslissen. De taak van het lepaneel met daarop de taken die moeten uitgevoerd
strategische niveau is om het tactische niveau te ondersteunen en de worden en de informatie die het beleid van hen ver-
impact op mens en omgeving, de bedrijfsvoering en lange termijnim- wacht. Deze taken en vragen zijn afhankelijk van de
pact te beperken. Eén van de belangrijke taken is crisiscommunicatie voorwaarden die bepaald werden in het scenario. Zo
naar de media en de bevolking maar ook naar personeel, klanten/ heeft de crisisstaf in het bedrijf een eigen controlepa-
leveranciers en buurbedrijven. neel met taken uit het bedrijfsnoodplan en vragen naar
informatie die de overheid nodig heeft. De brandweer
heeft een eigen taken- en vragenlijst in functie van het
30 | Het Ingenieursblad JG 80 · 2/2011

4. Crisis
Figuur 1:
De videowall in de crisisruimte van de Stad Antwerpen
type incident en de verantwoordelijkheid die zij op dat een crisissituatie heeft men niet de tijd om eerst een
ogenblik dragen. opleiding te volgen over de software of om via talloze
schermen de gezochte informatie terug te vinden.
Een belangrijke randvoorwaarde hierbij is dat de software Dit werd een behoorlijke uitdaging bij het ontwerp
het ‘denkproces’ bij de crisismanagers niet uitschakelt van de gebruikersschermen. Er werd gekozen om het
maar eerder als een soort intelligent ‘geheugensteuntje’ principe van de ‘geur van informatie’ [3] te gebrui-
functioneert in de hectiek van een incident. Het is nog ken in het ontwerp van de gebruikersinterface. Dit
steeds aan de crisismanager om deze suggesties al dan concept van Jared Spool wordt vaak gebruikt in
niet goed te keuren. e-commerce websites. Hierbij is het de bedoeling om
de gebruiker aan de hand van aanwijzingen te leiden
De technische software omgeving werd gebouwd rond naar die informatie die hij belangrijk vindt. In Nokeos
een Microsoft.Net platform met Silverlight gebruikers- wordt het spoor dat de gebruiker moet volgen
interface, SQL Server databank en MapDotNet UX [2] grotendeels bepaald door de crisisbeheersproces-
middleware om verschillende GIS databanken te kun- sen. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen
nen raadplegen. informatie die gewijzigd is en belangrijk kan zijn
en informatie waarop de gebruiker moet reageren
zoals dringende vragen en validatie van gegevens.
Gebruiksvriendelijkheid Gewijzigde informatie licht op in een oranje gloed
en een ‘*’ en daar waar dringend actie ondernomen
Ondanks de complexiteit van het onderliggende systeem moet worden wordt dit duidelijk gemaakt door een
moet het gebruik ervan zeer intuïtief zijn. Immers, in rode gloed en ‘!’ tekentjes .
Figuur 2:
Het incident management scherm
JG 80 ·2/2011 Het Ingenieursblad | 31

5. Crisis
Efficiëntiewinst voor bedrijven en overheden
Tijdens het project is gebleken dat er nog heel uitgewerkt dat analoog aan NoKeos Incident
wat ruimte is voor verbetering van de rap- Manager de bedrijven en overheden op één
portering rond noodplanning die de bedrij- internet platform laat samenwerken aan het
ven doen bij de diverse overheden. Dezelfde bouwen en verspreiden van deze noodplan-
informatie moet immers in andere documen- nen. Dit project werd gefinancierd door de
ten gemeld worden aan FOD Waso Afdeling dienst IWT en kwam tot stand in samenwer-
Chemische Risico’s, Binnenlandse Zaken via de king met Brandweer Vereniging Vlaanderen,
provinciale diensten noodplanning, de dien- de provincie Antwerpen, stad Antwerpen,
sten milieu van de gewesten en de gemeente gemeente Beveren, FOD Waso, LNE, Solvay en
met haar brandweer. Hiervoor werd een model BASF.
Besluit
Door het verwerken van jarenlang opgebouwde exper- De auteurs
tise en ervaringen met betrekking tot crisisbeheersing in Lt. Kolonel Chris ADDIERS, brandweer Stad Antwerpen
een internet gebaseerde software kunnen nu ook alle E-mail: brandweer@stad.antwerpen.be
partners in crisis, zowel bedrijven als overheden, zich Xavier CRIEL, Calahan Program Manager, Safety Centre Europe
efficiënter wapenen tegen dreigende crisissituaties. De E-mail: xcriel@safetycentre.eu
ontwikkeling van deze netcentrische software werkt de
“missing link” tussen het crisismanagement van de over- Met dank aan: Johan Verhaegen, the Human Interface Group en Ben
heid en dit van de bedrijfswereld definitief weg. Pittoors, Item Solutions voor hun bijdrage tot het artikel
Om die reden mocht gouverneur Cathy Berx, eind 2009, Voetnoten
de prestigieuze ‘partners in preparedness award’ in [1] NoKeos (No Chaos) is eigendom van Fire Protection Consultants nv
ontvangst nemen in Orlando uit de handen van de pre- (www.fpc.be)
sident van the International Association of Emergency [2] MapDotNet UX is eigendom van ISC inc. (www.matdotnet.com)
Managers (IAEM). [3] ‘Designing for the Scent of information’ door Jared Spool, (www.uie.com)
32 | Het Ingenieursblad JG 80 · 2/2011