1. Verslag “Darwin voor Leiders”
18 februari 2011; 13.00-15.00 uur; ABN AMRO Zuidas
Door: Radboud Lucassen en Susan Heijen
Een middag met Jan van Hooff, Patrick Vermeren, Lex Bouter, Elmer Mulder en
Marry de Gaay Fortmann
Dagvoorzitter is Lennart Booij
Sociaal Ondernemen houdt meer in dan op een verantwoorde manier met je rol in
het maatschappelijke leven omgaan. In dit middagsymposium vroegen we ons af wat
het betekent om als leider het Sociaal Ondernemen binnen je organisatie te
bevorderen.
Welk leiderschapsconcept past bij Sociaal Ondernemen en wat kan de natuur ons
daarover leren? Het werk van evolutionair bioloog Mark van Vugt, die deze middag
zijn oratie uitsprak aan de Vrije Universiteit, kan daarvoor als inspiratie dienen.
Tijdens de lange evolutie van mens en dier zijn allerlei vormen van leiderschap
ontstaan, en de populaire gedachte dat in de dierenwereld het recht van de sterkste
met het daarbij behorende beeld van het dominante alfamannetje overheersend is,
blijkt volgens wetenschappelijk onderzoek hopeloos tekort te schieten. Juist de
natuur leert ons dat dienend leiderschap in veel gevallen de norm is.
Het symposium
Welkomstwoord door Tom Doude van Troostwijk (directeur VUconnected)
Variatie in leiders
- Variatie in leiderschap bij verschillende diersoorten door Jan van Hooff
Jan van Hooff is primatoloog en vertelde hoe zelfs in dominante
leiderschapsstructuren, bij de chimpansees bijvoorbeeld, er meer is dan louter
dominant gedrag. Ook daar is empathie, mee kunnen voelen met de andere leden
van de groep, essentieel voor het individu dat domineert om zich te kunnen
handhaven.
Powerpointpresentatie
- Variatie in leiderschap bij mensen door Patrick Vermeren
Patrick Vermeren gaf aan dat leiderschap bij mensen op een natuurlijke manier
ontstaat. De natuurlijke leider is de ‘first mover’, de eerste die behoefte voelt om te
veranderen. Daarbij hoort ook een ‘volger’, en de eerste volgeling speelt ook een
zeer belangrijke sturende en leidinggevende rol.
De vorm van leiderschap is vervolgens afhankelijk van andere omstandigheden. Bij
schaarste bijvoorbeeld is het delen van goederen en een bescheiden opstelling van
de leider belangrijk, terwijl bij overvloed het pronken met grote hoeveelheden en

2. indrukwekende presentaties mogelijk wordt en zelfs noodzakelijk is om je als leider
te onderscheiden.
De verschillende stijlen kun je onderverdelen op grond van wenselijkheid en
effectiviteit. Inspirerend, coachend en participatief horen bij mensgerichtheid, en
zijn altijd toepasbaar. In sommige situaties is het goed om toegeeflijk of juist
directief te werk te gaan, terwijl de conflictueuze leiderschapstijlen: autoritair,
wantrouwend en teruggetrokken; nooit wenselijk zijn.
Powerpointpresentatie
Verschil in organisaties
- Leidinggeven in een universiteit door Lex Bouter
Volgens de test in het boek van Mark van Vugt is de heer Bouter arbitrair en
manager. Hier is de heer Bouter niet geheel blij mee, maar na het lezen van de
beschrijving van deze begrippen in Van Vugts boek, lijkt het toch enigszins te
kloppen.
Volgens Bouter moet je niet beginnen met leiding geven aan
professionals/academici. Deze mensen zijn creatief, innovatief, op vrijheid gesteld en
verslaafd aan debat. Als leider van deze mensen moet je zorgen voor seminars en
debat en nagaan welke ondersteuning er echt toe doet. Focus en creativiteit: voor
beide moet plaats zijn binnen een universiteit.
Als leider van een universiteit moet je saai, stabiel en voorspelbaar zijn. Daarnaast
inspireren, interacteren, luisteren en coachen. Als leider moet je openstaan voor
meningen en reacties uit je omgeving, ook als die tegen je eigen meningen ingaan.
Het belangrijkste is mensenkennis. Je hebt tegenstemmen in je omgeving nodig.
Essentieel is ook het ‘voorleven’ van datgene wat je de organisatie vraagt.
Gezag berust op grond van eigen prestaties. Je eigen prestaties moeten wat
voorstellen, anders neemt men je niet serieus.
Als leider moet men goed onthouden dat dingen stuk maken eenvoudiger is dan
constructief bezig zijn.
Ten slotte is de tip van Bouter: lees goede romans, zoals The Aubrey-Maturin series
van Patrick O’Brian om uit te leren en niet zo zeer managementboeken. Al is Mark
van Vugt’s De Natuurlijke Leider een uitzondering.
- Leidinggeven in een ziekenhuis door Elmer Mulder
Leiderschap is het vermogen te binden, te inspireren, richten en innoveren via het
scheppen van nieuwe betekenissen. Daaruit ontstaat een strategie voor de
organisatie. Als leider binnen een complexe organisatie als een academisch
ziekenhuis moet je dus op de eerste plaats betekenis geven. Je leiderschap moet
vooral waarden communiceren en is in de eerste plaats een dienend leiderschap.
Ondertussen is binnen de organisatie zelf, binnen de afdelingen, een op
professionaliteit gericht leiderschap wenselijk. Hij noemt dat clinical leadership.
Powerpointpresentatie
- Leidinggeven in het bedrijfsleven door Marry de Gaay Fortman
Leiderschap is een bepalende factor voor de performance van een bedrijf, maar
moet nooit verward worden met het beheersen van risico’s. Er zijn veel stijlen, maar
een tendens is dat de nadruk tegenwoordig vooral ligt op het scheppen van

3. mogelijkheden, het geven van ruimte, terwijl men vroeger juist ongewenste
praktijken probeerde uit te sluiten. Het is juist belangrijk ruimte te scheppen voor
het excelleren van je medewerkers. Leiders van bedrijven moeten risico’s durven
nemen en kansen creëren om mensen te laten ontwikkelen; zingevend leiderschap
aan een groep geven. Bedrijven moeten niet individualistisch, maar
gemeenschappelijk zijn.
First mover is ondertussen wel belangrijk: dat geldt zeker voor het doorhakken van
knopen.
Powerpointpresentatie
Debat
Debat over aanpassing en variatie in het leiderschap van de toekomst en de
stimulering van natuurlijk leiderschap o.l.v. Lennart Booij, tv-maker en stategisch
adviseur.
Lennart Booij herhaalt wat eerder gezegd is: je moet je zelf als leider kunnen
beoordelen. Wie is de meest zingevendste leider van de drie sprekers?
Volgens zowel Elmer Mulder als Lex Bouter, moet je diversiteit organiseren; je moet
je eigen tegenspraak organiseren. Marry de Gaay Fortman vindt het moeilijk om dat
over zichzelf te zeggen. Ze weet verbindingen binnen organisaties te leggen en via
het verbinden kun je zaken verder brengen.
Volgens Elmer Mulder zijn bestaande problemen vaak samenwerkingsproblemen.
Daar moet over gesproken worden. Op een effectieve manier moeten problemen
opgelost worden.
Lex Bouter zegt dat hij het eens is met de “Ja, mits…”-houding van leiders die Marry
de Gaay Fortman in haar presentatie noemde. Je moet aanmoedigen, een positief
klimaat en draagvlak creëren.
Marry de Gaay Fortman herhaalt dat men als leider niet bang moet zijn, maar keuzes
moet maken. Dit vraagt moed. (Directief leiderschap.) In organisaties vindt men het
prettig te weten wat de richting is binnen een bedrijf, ook al is men het er niet mee
eens. Een leider moet besluiten nemen en durven.
Wanneer er echt nood aan de man is, dan moet je, volgens Elmer Mulder,
leiderschap laten zien. Dat zijn je momenten en dan moet je je laten zien en je nek
uitsteken.
Jan van Hooff reageert op het debat en brengt in dat er binnen organisaties
verschillen zijn tussen mannen en vrouwen zijn. En ook Patrick Vermeren beaamt dat
een goede mix van vrouwen en mannen binnen een organisatie gewenst is. Vrouwen
voorkomen interne complexen en mannen zijn beter met externe complexen.
Mannen zijn minder voorzichtig, uiten vaker machogedrag, hebben een korte
termijngedrag en zijn direct competitief: dit alles in tegenstelling tot vrouwen. Een
mooie mix van vrouwen en mannen is ideaal.
De vraag is wat goede ervaringen/succesfactoren van de leiders zijn. Lex Bouter
beantwoordt deze vraag met het volgende: men moet mensen het gevoel geven dat
de organisatie ook van hen is. Men moet samen zingeving geven. Het beleidsplan
van de VU is van een groep geworden. (Een aspect hiervan is Wisdom of the crowd.)
Eerst moet er een authentieke en solide discussie zijn en daarna moeten er besluiten
uit volgen. En ook al is niet iedereen het er mee eens, men accepteert het dan wel.

4. Elmer Mulder geeft zingevingsbijeenkomsten voor iedereen binnen de organisatie.
Andere dimensies geven en reflecteren is een goede zaak. Op die manier wil de
professional benaderd worden. Medewerkers helpen hem ook dit te bewaken. Het
informeren van een organisatie en de besluiten vanuit een groep worden gedeeld in
een hele organisatie.
Volgens Marry de Gaay Fortman moet je vertrouwen in een organisatie hebben. Dat
werkt prettig. Ze is het eens met Vermerens punt over de combi van mannen en
vrouwen, maar heeft het liever over type eigenschappen van mensen die verbonden
moeten worden. Dat is belangrijk. Ook zegt ze dat leiders elkaar moeten durven
aanspreken. En uit ervaring weet ze dat mannen dat erg moeilijk vinden.
Lex Bouter zegt dat je elkaar inderdaad bij de les moet houden. Leiders moeten
elkaar zo nu en dan opzoeken. Intercollegiale toetsing is belangrijk. Ook reageert hij
op De Gaay Fortmans punt over de combi van verschillende type eigenschappen. Het
streven naar een samenstelling van diverse groepen is goed.
Elmer Mulder benadrukt dat hij als leider open is, ook over wat hij fout doet. Jezelf
kwetsbaar durven opstellen is volgens hem een goede eigenschap van een leider.
Lex Bouter zegt dat je met elkaar tot een consensus over de koers van de organisatie
probeert te komen. Ook moeten er knopen doorgehakt worden, wanneer er een
aantal personen tegen zijn.
Een reactie uit de zaal: in Amerika is men verder dan in Nederland.
Een reactie uit de zaal: dienend + leiderschap is een tautologie. Deze stelling beaamt
Mark van Vugt in essentie.
Volgens Jan van Hooff wordt elke machthebber geaccepteerd, omdat men hem wel
wil hebben als leider.
Boekpresentatie
Mark van Vugt presenteert zijn boek De natuurlijke leider (uitgeverij Bruna).
Einde