Dituri 5 Liber mesuesi

Valbona IMERAJ

Libër mësuesi
DITURIA 5

Miratuar nga Ministria e Arsimit dhe e Shkencës
Maj, 2011

Arti grafik dhe kopertina: Eldion NEVRUZI
Shtypi: shtypshkronja “PEGI”

Të gjitha të drejtat janë të rezervuara © Pegi 2011
Të gjitha të drejtat lidhur me këtë botim janë ekskluzivisht të zotëruara nga shtëpia botuese
“Pegi” sh.p.k. Ndalohet çdo riprodhim, fotokopjim, përshtatje, shfrytëzim ose çdo formë tjetër
qarkullimi tregtar pjesërisht ose tërësisht pa miratimin paraprak nga botuesi.

Shtëpia botuese: Tel: 042 374 947 cel: 069 40 075 02 pegi@icc-al.org
Sektori i shpërndarjes: Tel/Fax: 048 810 177 Cel: 069 20 267 73
Shtypshkronja: Tel: 048 810 179 Cel: 069 40 075 01 shtypshkronjapegi@yahoo.com

PËRMBAJTJA
KAPITULLI 1: SJELLJE TË LËNDËVE
Tema 1.1: Uji në natyrë
Tema 1.2: Burimet e ujit dhe llojet e ndryshme të tij
Tema 1.3: Uji dhe disa veti të tij
Tema 1.4: Përdorimi i ujit
Tema 1.5: Ajri
Tema 1.6: Ngrohja globale

19
21
23
25
26
27

KAPITULLI 2: NDRYSHIME TË LËNDËVE
Tema 2.1: Ndotja e ujit
30
Tema 2.2: Oksigjeni ndihmon djegien (punë praktike)
31
Tema 2.3: Ozoni 33

KAPITULLI 3: NDARJA E LËNDËVE
Tema 3.1: Distilimi, filtrimi dhe shkripëzimi i ujit (punë praktike)
Tema 3.2: Ndotja e ajrit
Tema 3.3: Uji i pijshëm

35
36
38

KAPITULLI 4: SISTEMI DIELLOR
Tema 4.1: Sistemi diellor
40
Tema 4.2: Modelimi i sistemit diellor (punë praktike)
43
Tema 4.3: Yjësitë
44
Tema 4.4: Dielli dhe ne
45
Tema 4.5: Toka si planet
47
Tema 4.6: Dita dhe nata
48
Tema 4.7: Stinët
50
Tema 4.8: Hëna
52
Tema 4.9: Fazat e Hënës
54
Tema 4.10: Eklipsi
55
Tema 4.11: Tërmetet
57
Tema 4.12: Dëmet dhe mbrojtja nga tërmetet
58
Tema 4.13: Vullkanet 60

KAPITULLI 5: TINGULLI
Tema 5.1: Në botën e tingujve
Tema 5.2: Përhapja e tingullit
Tema 5.3: Vetitë e tingullit
Tema 5.4: Jehona
Tema 5.5: Tingujt muzikorë
Tema 5.6: Ritme me tinguj të ndryshëm
Tema 5.7: Lëndët veçuese dhe përçuese të tingullit
Tema 5.8: Ndotja akustike

62
64
65
67
69
70
71
72

KAPITULLI 6: TË NJOHIM DHE TË STUDIOJME TË GJALLËN
Tema 6.1: E gjalla dhe jo e gjalla
74
Tema 6.2: Ndërtimi i qelizës
75
Tema 6.3: Të njihemi me mikroskopin
77
Tema 6.4: Punë praktike: Si të shohim me mikroskop
78
Tema 6.5: Si është i ndërtuar një organizëm?
79
Tema 6.6: Përsëritje 81

KAPITULLI 7: BIMËT DHE MJEDISI I TYRE
Tema 7.1: Llojet e bimëve 82
Tema 7.2: Kërkesat që kanë bimët
84
Tema 7.3: Faktorët e mjedisit që ndikojnë në rritjen e bimës
85

KAPITULLI 8: NDËRTIMI DHE FUNKSIONI I BIMËVE
Tema 8.1: Si është e ndërtuar një bimë?
87
Tema 8.2: Rrënja
88
Tema 8.3: Kërcelli
90
Tema 8.4: Llojet e kërcejve
91
Tema 8.5: Ndërtimi i gjethes dhe llojet e tyre
92
Tema 8.6: Funksionet e gjethes
94
Tema 8.7: Formimi i niseshtesë dhe çlirimi i
oksigjenit te bimët (punë praktike) 95
Tema 8.8: Bimët pa lule
97
Tema 8.9: Bimët me lule
98
Tema 8.10: Pjalmimi te bimët dhe llojet e tij
100
Tema 8.11: Bimët farëzhveshura dhe bimët farëveshura
102
Tema 8.12: Shumimi vegjetativ te bimët
103
Tema 8.13: Nga fara, te lulja dhe fruti
105

KAPITULLI 9: BIMËT DHE NJERIU
Tema 9.1: Marrëdhëniet midis kafshëve, bimëve dhe njeriut
Tema 9.2: Bimët në jetën e njeriut
Tema 9.3: Të kujdesemi për mjedisin

107
109
110

Libër mësuesi: Dituria 5

Plani mësimor analitik për lëndën
Dituri natyre 5
35 javë x 2 orë mësimi në javë = 70 orë

Nr.

Linja

Orë

Nënlinjat

Orë

1

Lëndët dhe vetitë e tyre

12

Sjellje të lëndëve

6

Ndryshime të lëndës

3

Ndarja e lëndëve

3

Sistemi diellor

13

Tingulli

9

Të njohim dhe të studiojmë të gjallën

6

Bimët dhe mjedisi i tyre

3

Ndërtimi dhe funksioni i bimëve

13

Bimët dhe njeriu

4

2

3

4

Mjedisi fizik

Gjallesat dhe proceset e jetës

22

26

Orë të lira

10

10

Gjithsej

70

70

5

6
Përdorimi i ujit

Ajri

1.3

1.4

1.5

3

4

5

Të përkufizojnë konceptin e ajrit.
Të emërtojnë elementet përbërës te ajrit.
Të emërtojnë shtresat përbërëse te ajrit.
Të shpjegojnë rëndësinë e ajrit për jetën në
Tokë.

Të listojnë përdorimet e ujit.
Të japin shembuj të përdorimeve të ujit nga
njeriu.
Të klasifikojnë përdorimet e ujit sipas
qëllimeve për të cilat ai përdoret

Të tregojnë gjendjet e ujit në natyrë.
Të emërtojnë llojet e ujërave në natyrë.
Të tregojnë cilësitë e llojeve te ujerave që
gjenden në natyrë.

Uji dhe disa veti
të tij

1.2

2

libri i nxënësit,
enciklopedi për
fëmijë, foto
me burime të
ndryshme ujore
tenxhere, bombol
gazi e vogël, ujë,
libri i nxënësit,
pikatore, sheqer,
uthulla, kafe, çaj,
pluhur apo lëng
larës i rrobave,
kripë.
libri i nxënësit,
fotografi
që tregojnë
përdorimet e ujit,
ngjitës, karton
për poster, foto
të përdorimit
shtëpiak, bujqësor,
industrial te ujit.
libri i nxënësit,
materiale
nga interneti,
enciklopedia për
fëmijë.
Të shpjegojnë kuptimin e fjalës burim.
Të emërtojnë lloje të ndryshme te burimeve.
Të përshkruajnë formimin e burimeve.

Burimet e ujit dhe
llojet e ndryshme
të tij

1

enciklopedia për
fëmijë, libri i
nxënësit.

Uji në natyrë

1.1

Sjellje të
lëndëve

Lëndët dhe
vetitë e tyre

Të tregojnë karakteristikat e ujit.
Të klasifikojnë ujërat sipas vendit ku gjenden
të Tokë.
Të shpjegojnë rëndësinë e ujit për planetin
Tokë.

Tema

Mjetet

Ora

Objektivat

Nënlinja

Linja

Nr

Biblioteka e klasës

Interneti, revista,
dosja e mjeteve
personale të
nxënësit

Kabineti i diturisë



Burimet


Ndryshime të
lëndës

Nënlinja

Tema

Ngrohja globale

Ora

1.6

Ndotja e ujit

Linja

10

3.1

Filtrimi distilimi
dhe shkripëzimi i
ujit P.P

2.3

9

Ndarja e
lëndëve

Ozoni

2.2

8

7

Oksigjeni ndihmon
djegjen P.P.

2.1

6

Nr

Laboratori i
diturisë



Interneti , revista

libri i nxënësit,
enciklopedi për
fëmijë
fotografi që
tregojnë ndotjen
e ujit.

Të listojnë faktorët që e ndotin ujin.
Të tregojnë mënyra me të cilat mund te
kryhet pastrimi i ujit.
Të tregojnë pasojat që
sjell ndotja e ujit.

Të kryejnë eksperimentin sipas hapave të
përshkruara në libër.
qiri, enë qelqi
Të përshkruajnë dukurinë që ndodhi gjatë
(kavanoz),
eksperimentit.
shkrepëse, letër të
Të nxjerrin një konkluzion prej
lagur me ujë.
eksperimentit që bëri.
Të përshkruajnë përbërjen e shtresës së
ozonit.
libri i nxënësit,
Të tregojnë funksionin e shtresës së ozonit.
enciklopedi për
Të shpjegojnë si ndodh dëmtimi i shtresës
fëmijë
së ozonit.
Të bëjnë distilimin e ujit.
distilator, llambë
Të bëjnë filtrimin e ujit.
me alkool, ujë i
Të shpjegojnë ç’do të thotë shkripëzim i ujit.
përzier me pak
Të përshkruajnë shkripëzimin e ujit të detit
dhe, letër filtër,
me anë të avullimit.
hinkë,2 enë kimike


libri i nxënësit,
enciklopedi për
fëmijë

Të shpjegojnë kuptimin e ngrohjes globale.
Të emërtojnë faktorët që shkaktojnë
ngrohjen globale.
Të tregojnë pasojat e ngrohjes globale.

Burimet

Mjetet

Objektivat


7

8
Sistemi diellor

Modelimi i sistemit
diellor P.P.

Yjësitë

Dielli dhe ne

4.2

4.3

4.4

14

15

16

13

4.1

Sistemi diellor

Uji i pijshëm

3.3

12

Mjedisi fizik

Ndotja e ajrit

3.2

11

Nënlinja

Tema

Linja

Ora

Nr

Të modelojnë me mjete të thjeshta sistemin
diellor.
Të emërtojnë pjesët përbërëse të sistemit
diellor.
Të tregojnë përse përdoret teleskopi.
Të përkufizojnë konceptin e yjësisë.
Të emërtojnë shkencën që merret me
studimin e yjeve.
Të tregojnë emrat e disa yjësive.
Të përshkruajnë cilësitë fizike të Diellit.
Të shpjegojnë nga prodhohet nxehtësia që
çliron Dielli.
Të argumentojnë rëndësinë që ka Dielli për
Tokën

Të përkufizojnë konceptin e sistemit diellor.
Të emërtojnë trupat që përfshin sistemi
diellor.
Të emërtojë planetët e sistemit diellor.

Të tregojnë faktorët që shkaktojnë ndotjen
e ajrit.
Të tregojnë pasojat që sjell ndotja e ajrit.
Të tregojnë si mund të mbrohet ajri nga
ndotja.
Të tregojnë karakteristikat e ujit të pijshëm.
Të listojnë fazat nëpërmjet të cilave bëhet
pastrimi i ujit te ëmbël.
Të tregojnë disa mënyra për të kursyer ujin
e pijshëm.

Objektivat

Laboratori i
diturisë

Burimet


Mjetet e nxënësit

Mjetet e nxënësit

Gjilpëra me kokë,
pe (ose spango),
karton, vizore,
laps, letër.

Interneti , revista,

libri i nxënësit,
fotografi , fletore,
lapsa.
enciklopedia për
fëmijë, libri i
nxënësit, fotografi
me trupa te
sistemit diellor.

Interneti , revista,
mjetet e punës së
nxënësit

Libri i nxënësit,
foto me ndotës të
ajrit.

Mjetet

libri i nxënësit,
enciklopedia për
fëmijë, fletë A4
libri i nxënësit,
enciklopedia për
fëmijë


27

Tingulli

5.2

5.1

Vullkanet

4.13

25

26

Dëmet dhe mbrojtja
nga tërmetet

4.12

24

Përhapja e tingullit

Dridhjet dhe tingulli

Tërmetet

4.11

23

Nënlinja

Tema

Linja

Ora

Nr

Të përkufizojnë konceptin e tingullit
Të prodhojnë tinguj me mënyra të
ndryshme.
Të shpjegojnë si formohet zëri i njeriut.
Të tregojnë si kryhet përhapja e tingullit në
ajër.
Të shpjegojnë si përhapet tingulli në trupat e
ngurtë dhe në trupat e lëngët.
Të argumentojnë rëndësinë e ajrit në
përhapjen e tingullit.

Të tregojnë se çfarë është vullkani.
Të emërtojnë elementet përbërëse të
vullkanit.
Të tregojnë faktorët që shkaktojnë
shpërthimin e vullkanit

Të tregojnë se çfarë është tërmeti.
Të përshkruajnë procesin e shkaktimit të
tërmetit.
Të emërtojnë elementet përbërëse të
tërmetit.
Të emërtojnë zonat me aktivitetin me të
lartë sizmik në botë dhe në Shqipëri.
Të tregojnë pasojat që shkaktojnë tërmetet.
Të listojnë masat mbrojtëse që mund te
merren ndaj tërmeteve.

Objektivat

Burimet

kuti konservash
dhe një fije teli,
libri i nxënësit

shishe, një vizore,
kopsa, tavolinë,
çekiç, tenxhere.

enciklopedi për
fëmijë, libri i
me shpërthime
vullkanike.

Mjetet e nxënësit

Mjetet e nxënësit

Mjetet e nxënësit
Revista, interneti

libri i nxënësit,
fotografi me pamje Biblioteka e klasës
të pasojave të
Mjetet e nxënësit
tërmeteve
Revista, interneti

libri i nxënësit,
pamje me pasojat e
Mjetet e nxënësit
tërmetit.
Revista, interneti

Mjetet


9

Burimet

10
Mjetet e nxënësit

enë për të mbajtur
ujin, guralecë, libri
i nxënësit.
kasetë e edukimit
muzikor me
melodi nga vegla
të ndryshme
muzikore, libri i
nxënësit
kuti këpucësh,
pineska, llastiqe të
hollë, gozhdë , tub
metali, llastiqe

Të dallojnë tingujt nga njëri-tjetri.
Të shpjegojnë përse tingujt nuk janë të njëjtë
me njëri- tjetrin.
Të emërtojnë karakteristikat e tingullit.
Të shpjegojnë dukurinë e jehonës.
Të ilustrojnë me shembuj dukurinë e
jehonës.
Të japin shembuj të shfrytëzimit të dukurisë
së jehonës nga njeriu.
Të dallojnë tingujt muzikore nga zhurmat.
Të tregojnë si formohet muzika.
Të tregojnë cila pjesë e veglës muzikore e
krijon tingullin
Të përshkruajnë prodhimin e tingullit nga
disa vegla muzikore.
Të skicojnë pajisje që prodhojnë tinguj të
ndryshëm.
Të prodhojnë pajisje që prodhojnë tinguj

Vetitë
(karakteristikat) e
tingullit

Jehona

Tingujt muzikorë

Ritme me tinguj të
ndryshëm

Të dallojnë materialet që e përçojnë tingullin
nga ato që nuk e përçojnë atë.
Të emërtojnë materialet që e përçojnë
Lëndët veçuese dhe
tingullin dhe materialet që nuk e përçojnë
përçuese të tingullit
atë.
Të klasifikojnë materialet sipas cilësisë të
përçimit të tingullit.

5.3

5.4

5.5

5.6

5.7

28

29

30

31

32

polisterol (bukë
peshku), leckë,
pambuk, materiale
me vrima dhe
materiale metalike
dhe druri).

Mjetet e nxënësit

burime tingujsh
të ndryshëm, libri
i nxënësit, kasetë
me regjistrime
tingujsh, zërash,
zhurmash të
ndryshme

Mjetet e nxënësit

Mjetet e nxënësit

Mjetet e nxënësit

Mjetet

Objektivat

Nënlinja

Tema

Linja

Ora

Nr


36

35

Gjallesat dhe
proceset e
jetës

Të njohim
dhe TË
studiojmë të
gjallën
E gjalla dhe jo e
gjalla

Ndërtimi i qelizës

6.1

6.2

Mjetet e nxënësit
Revista, interneti

libri i nxënësit,
enciklopedi për
fëmijë, fotografi
me pamje të botës
së gjallë dhe jo të
gjallë.

libri i nxënësit,
figura e qelizës.

Të emërtojnë karakteristikat e së gjallës.
Të emërtojnë karakteristikat e jo të gjallës.
Të japin shembuj të botës së gjallë e jo të
gjallë.
Të përkufizojnë konceptin e qelizës.
Të tregojnë karakteristikat e qelizës.
Të klasifikojnë organizmat në një qelizore
dhe në shumë qelizore.
Të emërtojnë pjesët përbërëse të qelizës.
Të vizatojnë një qelizë.

Mjetet e nxënësit
Revista, interneti

Mjetet e nxënësit
Revista, interneti

Mbrojtja nga ndotja
akustike

5.9

34

Burimet

libri i nxënësit,
foto me ndotës të Mjetet e nxënësit
ndryshëm akustike. Revista, interneti

Mjetet

libri i nxënësit,
foto që tregojnë
masat që mund
të merren ndaj
ndotjes akustike

Të tregojnë disa masa që mund të merren
për zvogëlimin e mbrojtjes akustike.
Të tregojnë si mund të mbrohet nga ndotja
akustike.

Ndotja akustike

5.8

33

Objektivat
Të dallojnë tingujt nga zëri dhe zhurma në
një mjedis (për shembull, zërin e njeriut nga
buria e makinës).
Të diskutojnë mbi problemet e ndotjes
akustike të mjedisit.
Të diskutojnë mbi pasojat e tingujve të lartë
dhe zhurmave mbi dëgjimin.

Nënlinja

Tema

Linja

Ora

Nr


11

Burimet

12
Mjetet e nxënësit

Mikroskop,
doreza, objektivi,
tryeza, diafragma,
vida e madhe
rrotulluese, vida e
vogël rrotulluese,
diafragma,
bazamenti, pincetë,
xham mbulues,
xhama objektivi,
pikatore, një qepë,
kruajtëse dhëmbësh.
Mikroskop,
doreza, objektivi,
tryeza, diafragma,
vida e madhe
rrotulluese, vida e
vogël rrotulluese,
diafragma,
bazamenti, pincetë,
xham mbulues,
xhama objektivi,
pikatore, një qepë,
kruajtëse dhëmbësh.
libri i nxënësit, figura
e qelizës , indeve,
sistemeve, organeve,
organizmave

libri i nxënësit

Të emërtojnë pjesët e mikroskopit.
Të tregojnë përse përdoret mikroskopi.
Të listojnë disa rregulla të përdorimit të
mikroskopit.

Të përdorin mikroskopin për të parë një qelizë
bimore.
Të përshkruajnë qelizën bimore duke u bazuar në
vëzhgimin e saj në mikroskop.
Të vizatojnë qelizën e parë në mikroskop.

Të përkufizojnë konceptin e indit.
Te shpjegojnë rolin e indeve në formimin e
organeve të trupit.
Të shpjegojnë si formohen sistemet e trupit të
njeriut.
Të shpjegojnë si formohet një organizëm .
Të tregojnë kushtet që i duhen një gjallese për të
jetuar.
Të shpjegojnë funksionin e qelizës në organizmat
e gjalla.
Të klasifikojnë objektet si natyrë e gjallë dhe jo e
gjallë.

Të njihemi me
mikroskopin P.P

Si të shohim me
mikroskop P. P

Si është i ndërtuar një
organizëm

Përsëritje

6.3

6.4

6.5

6.6

37

38

39

40

Mjetet e nxënësit
Revista, interneti

Mjetet e nxënësit
Revista, interneti

Mjetet e nxënësit

Mjetet

Objektivat

Nënlinja

Tema

Linja

Ora

Nr


45

44

Si është e ndërtuar
një bimë

Përsëritje

7.3

43

Rrënja

8.1

Faktorët e mjedisit
ndikojnë në rritjen e
bimëve P.P

7.2

42

Ndërtimi dhe
funksioni i
bimëve

Llojet e bimëve

7.1

Bimët dhe
mjedisi i tyre

41

Tema

Ora

Linja

Nënlinja

Nr

8.2

Të tregojnë funksionin e rrënjës.
Të emërtojnë pjesët përbërëse të rrënjës.
Të identifikojnë në figurë llojet e ndryshme
të rrënjëve.

T emërtojnë pjesët e bimës.
Të përshkruajnë funksionin e pjesëve të
bimës.
Të tregojnë faktorët që marrin pjesë në
procesin e fotosintezës

libri i nxënësit,
fotografi që
tregojnë bimësi
dhe habitate të
ndryshme.
libri i nxënësit,
foto me pamje
të bimëve të
shëndetshme dhe
të thara.

Të listojnë faktorët që ndikojnë në llojin e
bimësisë së një vendi.
Të përkufizojnë konceptin e habitatit.
Të tregojnë vendet që shërbejnë si habitat
për bimët.
Të listojnë nevojat e bimës për tu rritur.
Të tregojnë rëndësinë e dritës në procesin e
rritjes së bimës.
Të argumentojnë rëndësinë e faktorëve që
ndikojnë në rritjen e bimës.
Të emërtojnë disa lloje bimësh që rriten në
vendin tonë.
Të listojnë faktorët që ndikojnë në rritjen
dhe zhvillimin e bimëve.
Të përshkruajnë katet e bimëve që shohin
në foto.
një bimë që
përmban të
gjitha pjesët e saj,
fotografi me një
bimë me të gjitha
pjesët përbërëse,
libri i nxënësit,
fletë A4.
libri i nxënësit,
figura me
ndërtimin e
rrënjës, figura me
llojet e ndryshme
të rrënjëve

Libri i nxënësit

Mjetet

Objektivat

Mjetet e nxënësit
Revista, interneti

Mjetet e nxënësit

Mjetet e nxënësit

Mjetet e nxënësit
Revista, interneti

Mjetet e nxënësit
Revista, interneti

Burimet


13

14
Mjetet e nxënësit
Revista, interneti

Mjetet e nxënësit

libri i nxënësit,
pamje të procesit
të fotosintezës
Një shishe me
jod, një pikatore,
dhe disa produkte
ushqimore si
patate, mollë,
karota, grurë,
oriz, qumësht,
makarona,
niseshte.

Të emërtojnë pjesët përbërëse të gjethes.
Të përshkruajnë ndërtimin e nervurave.
Të klasifikojnë gjethet sipas ndërtimit të tyre.

Të përshkruajnë me fjalët e tekstit rolin e
klorofilit.
Të përkufizojnë procesin e fotosintezës.
Të përshkruajnë procesin e fotosintezës.

Lloje të kërcenjve

Ndërtimi i gjethes
dhe llojet e saj

Funksionet e gjethes

8.4

8.5

8.6

48

49

Mjetet e nxënësit
Revista, interneti

Libri i nxënësit,
figura që tregojnë
lloje të ndryshme
kërcejsh.

Të emërtojnë llojet e shndërrimeve
nëntokësore dhe mbitokësore të kërcejve.
Të dallojnë llojet e ndryshme kërcejve.
Të klasifikojnë kërcejtë duke u bazuar
karakteristikat e tyre .

47

Mjetet e nxënësit
Revista, interneti

Kërcelli

Të përshkruajnë me fjalët e tekstit
funksionin e kërcellit
Të emërtojnë pjesët përbërëse të kërcellit.
Të dallojnë pjesët e kërcellit.

8.3

Libri i nxënësit,
figura me pamje
të kërcellit dhe
pjesëve përbërëse
të tij, kërcej
të bimëve të
ndryshme.

46

Burimet

Mjetet

Objektivat

Nënlinja

Tema

Linja

Ora

Nr


54

53

52

51

50

Nr

Linja

Nënlinja

Tema

Objektivat

Mjetet

Burimet

bimë me gjethe
mëllage, letër, gota
qelqi, pincete,
alkool, tretësirë
Të vërtetojnë praninë e niseshtesë në gjethe
Jodi.
nëpërmjet eksperimentit.
8.7 Punë eksperimentale
pjesë të një bime
Të vërtetojnë çlirimin e oksigjenit nga
Mjetet e nxënësit
ujore, enë qelqi e
gjethja nëpërmjet eksperimentit.
madhe, provëza në
formë hinkë, ujë,
shkrepëse, burim
drite.
Libri i nxënësit,
Të emërtojnë disa bimë pa lule.
figura që tregojnë Kabineti i diturisë
8.8
Bimët pa lule
Të tregojnë si behët pllenimi te bimë pa lule. pjesët e ndryshme Mjetet e nxënësit
të lules, lule.
Të emërtojnë pjesët e lules.
libri i nxënësit,
Të përshkruajnë shkurt procesin e pjalmimit
fotografi që
Mjetet e nxënësit
8.9
Bimët me lule
tek bimët.
tregojnë mënyra
Revista, interneti
Të klasifikojnë frytet e bimëve sipas
te ndryshme te
karakteristikave të tyre.
pjalmimit
Të tregojnë mënyrat e pjalmimit tek bimët
me lule.
Libri i nxënësit,
Mjetet e nxënësit
Pjalmimi dhe llojet
Të tregojnë llojet e pjalmimit tek bimët me
8.10
foto të llojeve të
Revista, interneti
e tij
lule.
frutave.
Të përshkruajnë procesin e pjalmimit te
bimët me lule.
Të emërtojnë farat sipas llojit te tyre.
fara groshe, libri
Bimët farëzhveshura Të tregojnë karakteristikat e dy grupeve të
i nxënësit, figura Kabineti i diturisë
8.11
dhe bimët
farave.
që tregojnë fazat e Mjetet e nxënësit
farëveshura
Të përshkruajnë shumimin e dy grupeve të
mbirjes së farës.
farave

Ora


15

16
Tema

Mjetet

Burimet

libri i nxënësit,
fotografi të
Mjetet e nxënësit
ndryshme që
Revista, interneti
tregojnë mjedise të Biblioteka e klasës
ndryshme.

Të tregojnë disa mënyra me të cilat njeriu
ndot mjedisin.
Të tregojnë përse ka rëndësi mjedisi për
njeriun.
Të shpjegojnë si duhet ta ruajë njeriu
mjedisin.

Të kujdesemi për
mjedisin

9.3

59

Mjetet e nxënësit
Revista, interneti

58

57

Bimët në jetën e
njeriut

Mjetet e nxënësit
Revista, interneti

Të tregojnë rëndësinë që kanë bimët për
enciklopedia për
kafshët dhe njerëzit.
fëmijë, libri i
Të tregojnë rolin që luajnë njeriu dhe kafshët nxënësit, fotografi
tek bime.
me pamje nga
Të shpjegojnë ndërvarësinë që kanë mes
habitate të llojeve
njëra tjetrës bota bimore me atë shtazore
të ndryshme.

9.2

Mjetet e nxënësit

fara bimësh të
ndryshme, libri i
me pamje të farave

Të shpjegojnë kuptimin e embrionit të
bimës.
Të përshkruajnë zhvillimin e bimës sipas
fazave të saj rritjes.

Të emërtojnë mënyrat e shumimit vegjetativ.
libri i nxënësit,
Mjetet e nxënësit
Të përshkruajnë mënyrat e shumimit
foto me pamje nga
Revista, interneti
vegjetativ.
llojet e shumimit
Të përkufizojnë procesin e shartimit.
vegjetativ.

Objektivat

libri i nxënësit,
fotografi të
ndryshme që
tregojnë rolin e
bimëve tek njeriu.

8.13

Nga fara, te lulja
dhe fryti

Shumimi vegjetativ i
8.12
bimëve

Ora

Të tregojnë rolin që kanë bimët për jetën e
njeriut.
Të japin shembuj të rolit të bimëve në jetën
e njeriut.
Të listojnë vlerat ushqimore që kanë bimët
për njeriun.

Bimët dhe
njeriu

Nënlinja

Marrëdhëniet midis
kafshëve, bimëve
dhe njeriut

Linja

9.1

56

55

Nr


Përsëritje

9.4

3
4
5
6
7
8
9
10

64

65

66

67

68

69

70

1

Tema

Ora

63

Nënlinja

2

Orë të lira

Linja

62

61

60

Nr

Mjetet

Të gjejnë në cilin habitat rriten kafshët e
paraqitura në figurë.
Libri i nxënësit,
Të shpjegojnë rëndësinë që kanë për njeriun
fletë dhe figura për
bimët dhe kafshët.
postera.
Të shprehin qëndrimin e vet për mjedisin
nëpërmjet hartimit të posterave.

Objektivat

Burimet


17


KAPITULLI 1: SJELLJE TË LËNDËVE
Tema 1.1: Uji në natyrë
Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësit duhet të jenë të aftë:
-- të tregojnë karakteristikat e ujit;
-- të klasifikojnë ujërat sipas vendit ku gjenden në Tokë;
-- të shpjegojnë rëndësinë e ujit për planetin tonë.
Fjalë kyç: ujë, ujëra sipërfaqësore, ujëra nëntokësore, përrenj nëntokësorë, lumenj
nëntokësorë.
Mjete: “Enciklopedia për fëmijë”, libri i nxënësit.
Struktura e mësimit: PNP
Fazat e strukturës

Strategjitë
mësimore

Veprimtaritë e
nxënësit

Parashikimi
(nxitja për të nxënë)

Stuhi mendimesh

Ndërtimi i njohurive
(përpunimi i përmbajtjes)

Lexim me kodim

Përforcimi
(konsolidimi i të nxënit)

Poezia pesëvargëshe

Organizimi i
nxënësit

Diskutim i ideve
Paraqitje grafike e
ideve
Paraqitje grafike e
informacionit
Nxitje e diskutimit
Ndërtim i shprehive
studimore

Punë me gjithë klasën.
Punë me gjithë klasën
Punë në dyshe, punë
individuale

Përsosje e shkrimit

Punë individuale

Zhvillimi i mësimit
Parashikimi: stuhi mendimesh
Nxënësit njihen me temën, e cila shkruhet në tabelë. U kërkohet atyre të thonë sa më shumë
karakteristika që dinë për ujin. Idetë e tyre paraqiten në mënyrë grafike në tabelë si më poshtë:
deti

breshëri
shiu

liqeni
lëng pa erë

UJI

i kripur
burimi

oqeani

i ëmbël

bora

lëng pa ngjyrë
lumi

19

Ndërtimi i njohurive: lexim me kodim
Nxënësit udhëzohen të lexojnë materialin në libër, i cili shpjegon rëndësinë e ujit, duke përdorur
këto shenja kodimi:
•• Me NJ do të shënohet rëndësia e ujit për njeriun.
•• Me M do të shënohen ujërat mbitokësore
•• Me N do të shënohen ujërat nëntokësore.
•• Me K do të shënohet rëndësia e ujit për kafshët.
•• Me B do të shënohet rëndësia e ujit për bimët.
Pasi të lexohet dhe të kodohet materiali do të hidhet në tabelën me kodime, të kësaj forme:
NJ

Uji

20

K

B

M

N

70% e trupit të
njeriut është ujë.
Mungesa për
disa ditë e ujit te
njeriu, shkakton
vdekjen e tij.
Uji termal
kuron njerëz
që vuajnë nga
sëmundje të
ndryshme.
Uji shërben
si rrugë për
transportin e
mallrave dhe
njerëzve.
Nëpërmjet ujit
njeriu merr
kripëra minerale
që gjenden të
tretura në të.
Ujërat e
lumenjve të
mëdhenj kanë
shërbyer si vatra
për lindjen e
qytetërimeve të
lashta.
Bregdetet,
lumenjtë,
liqenet përdoren
për çlodhje dhe
turizëm.

Një përqindje e
madhe e trupit
te kafshës është
e përbërë nga
uji.
Mungesa e
ujit te kafshët
për disa ditë
shkakton
ngordhjen e
tyre.
Shumë kafshë
zhyten në ujërat
e pellgjeve,
lumenjve apo
liqene për të
hequr nga
lëkura e tyre
parazitë që
shkaktojnë
sëmundje të
rrezikshme.
Shumë kafshë
e gjejnë
ushqimin e
tyre në ujërat e
deteve, liqeneve,
lumenjve.
Ujërat shërbejnë
për shumë
kafshë si
habitati i tyre.
Aty depozitojnë
vezët, lindin,
rriten,
ushqehen.

Një përqindje e
madhe e trupit
të bimës është e
përbërë nga uji.
Mungesa e ujit
te bimët për
disa kohë (në
varësi të llojit të
bimës) shkakton
tharjen e tyre.
Deti, liqeni
dhe pellgjet
shërbejnë si
habitat për
bimët.

Oqeanet, detet,
lumenjtë,
liqenet, burimet,
përrenjtë.

Lumenj
nëntokësorë,
përrenj
nëntokësorë.

Përforcimi: poezia pesëvargëshe
Nxënësit do të bëjnë një poezi pesëvargëshe për ujin sipas këtij modeli
UJI
Jetik i shëndetshëm (2 mbiemra)
Pastron hidraton shëron
(3 folje)
Uji është i rëndësishëm për jetën. (fjali me 4 fjalë)

Lëngu i jetës
(fjalë ose shprehje sinonimike)
Vlerësimi: Nxënësit vlerësohen me notë për përgjigjet e dhëna.
Detyrë shtëpie

Tema 1.2: Burimet e ujit dhe llojet e ndryshme të tij
-- të shpjegojnë kuptimin e fjalës burim;
-- të emërtojnë lloje të ndryshme burimesh;
-- të përshkruajnë formimin e burimeve.
Fjalë kyç: ujëra nëntokësore, burime, ujëra termale, pus.
Mjete: teksti i nxënësit, “Enciklopedia për fëmijë”, foto me burime të ndryshme ujore.
Fazat e strukturës

Strategjitë
mësimore

Veprimtaritë e
nxënësit

Organizimi i
nxënësit

Parashikimi

Harta e konceptit

Diskutim i ideve
Paraqitje grafike e
ideve


Përvijim i të
menduarit

Të le Paraqitje grafike
e informacionit
Nxitje e diskutimit
studimore xuarit
ndërveprues

individuale


Parashikimi: harta e konceptit
Nxënësit njihen me temën, e cila shkruhet në tabelë. Më pas pyeten se çfarë dinë për burimet
natyrore, nëse kanë parë të tilla dhe ku. Pasi merren mendimet e tyre, mësuesja shkruan kuptimin
e fjalës në tabelë.

21


BURIM

Ujë që del nga thellësia e tokës.

Ndërtimi i njohurive: përvijim i të menduarit
Mësuesja shkruan këto pyetje në tabelë:
-- Në cilat mjedise të tokës dalin burimet?
-- Nga e kanë prejardhjen burimet?
-- Sa lloje burimesh njohim në natyrë?
-- Çfarë cilësish të veçanta kanë këto burime?
-- Përse i përdor njeriu këto burime?
Nxënësit lexojnë këto informacione në tekst dhe plotësojnë grafikun.
në tokë të thatë
lumenj

nga reshjet e shiut

liqene
dete
Dalin

Prejardhja
BURIMET
Llojet
burimet natyrore
ujërat termale
puset

Përdorimet
kurues për sëmundje
të ndryshme
për vaditje
ujë i pijshëm

Përforcimi: mendo - puno në dyshe - shkëmbe mendime
Nxënësit do të punojnë në grupe dyshe për të plotësuar ushtrimet 1 dhe 2 në libër. Fillimisht
do të punojnë në dyshe dhe më pas do të shkëmbejnë librat me njëri-tjetrin dhe do të bëjnë
korrigjimet e duhura. Të dy do të bien dakord për përgjigjen më të mirë.
Vlerësimi: Mësuesja vlerëson nxënësit për përvetësimin e koncepteve të reja me notë.
Detyrë shtëpie: Vizatoni një burim natyror, një pus ose burime me ujëra termale sipas
dëshirës.

22


Tema 1.3: Uji dhe disa veti të tij
-- të tregojnë gjendjet e ujit në natyrë;
-- të emërtojnë llojet e ujërave në natyrë;
-- të tregojnë cilësitë e llojeve të ujërave që gjenden në natyrë.
Fjalë kyç: ujëra të kripura, ujëra të ëmbla, ujë i fortë, ujë i butë, ujë i distiluar.
Mjetet: tenxhere, bombol gazi e vogël, ujë, libri i nxënësit, pikatore, sheqer, uthull, kafe, çaj,
detergjent rrobash pluhur apo lëng, kripë.
Fazat e strukturës

Strategjitë
mësimore

Veprimtaritë e
nxënësit

Organizimi i
nxënësit

Parashikimi

Diskutim për
njohuritë paraprake

Diskutim i ideve
Paraqitje grafike e
ideve



Punë praktike

studimore
Nxitje e diskutimit

Punë në grupe

Përforcimi

Harta semantike

Nxitje e diskutimit
Paraqitje grafike

Punë individuale
Punë me klasën

Parashikimi: diskutim për njohuritë paraprake
Shkruhet tema në tabelë. Mësuesja u kërkon nxënësve të rikujtojnë nga mësimet e mëparshme
gjendjet në të cilat gjendet uji në natyrë. Mendimet e tyre shkruhen në tabelë.
UJI

i lëngët
uji

i gaztë
avulli

i ngurtë
akulli

Ndërtim njohurish: punë praktike
Ndahet klasa në grupe. Çdo grup ka mjetet e veta të punës. Mësuesja u shpjegon provën që do
të zhvillojnë me ujin.
Provë 1:
Nxënësit do të marrin një lugë kafeje me kripë, do ta hedhin në një gotë me ujë dhe do ta
përziejnë.
-- Çfarë vini re pasi e keni përzier ujin për disa sekonda?
-- Çfarë ndodhi me lëndët që futen brenda në ujë?

23

Prova bëhet edhe me lëndë të tjera, si: sheqer, uthull, kafe, çaj, detergjent rrobash pluhur apo
lëng etj.
-- Çfarë vetie të ujit tregojnë këto prova?
Provë 2:
Në një tenxhere hidhet pak ujë me kripë dhe lihet të vlojë. Tenxheren e mbulojmë me kapak në
mënyrë që të mbledhim avullin e ujit. Pasi kapaku ka mbledhur avull, e heqim nga tenxherja dhe
nxënësit thithin me pikatore piklat që formohen nga kondensimi. Nxënësit provojnë shijen e ujit.
Mësuesja pyet:
-- A ka shije ky ujë?
-- A është ai i kripur siç ishte uji në tenxhere?
-- Pse uji nuk është më i kripur?
Mësuesja sqaron nxënësit se ky ujë që u përftua nëpërmjet avullimit quhet ujë i distiluar.
Provë 3:
Në tenxhere hidhet përsëri ujë, por pa lëndë të tjera brenda. Lihet të avullojë i gjithi. Mësuesja
pyet nxënësit:
-- Çfarë vini re në fund të tenxheres?
Mësuesja sqaron që kjo shtresë e bardhë përbëhet nga kripërat që janë të tretura në ujë. Sa më
shumë kripëra të ketë uji aq më i fortë është, sa më pak kripëra aq më i butë.
Mësuesja pyet nxënësit:
-- Çfarë shije ka uji i detit? Si quhet ai?
-- Po uji që ne pimë, përse quhet ujë i ëmbël? A ka vërtet shije të ëmbël?
Përforcimi: harta semantike
Pyeten nxënësit:
-- Çfarë mësuam sot për ujin? Në sa gjendje e gjejmë atë në natyrë? Sa lloje të ujit njohim?
Nxënësit paraqesin njohuritë që morën për ujin në hartën semantike, si më poshtë:

UJI

gjendjet e ujit

llojet e ujit

i lëngët
i gaztë
i ngurtë

i kripur - i ëmbël
i fortë – i butë
i distiluar

Vlerësimi: Mësuesja vlerëson nxënësit me notë për punën që bënë dhe për përfundimet që
formuluan.
Detyrë shtëpie

24


Tema 1.4: Përdorimi i ujit
-- të listojnë përdorimet e ujit;
-- të japin shembuj të përdorimeve të ujit nga njeriu;
-- të klasifikojnë përdorimet e ujit sipas qëllimeve për të cilat përdoret.
Fjalë kyç: bujqësi, industri, prodhim i energjisë elektrike.
Mjete: libri i nxënësit, fotografi që tregojnë përdorimet e ujit, ngjitës, karton për poster, foto të
përdorimit shtëpiak, bujqësor dhe industrial të ujit.
Struktura e mësimit
Fazat e strukturës

Strategjitë
mësimore

Veprimtaritë e
nxënësit

Organizimi i
nxënësit

Parashikimi

Imagjinatë e drejtuar

Të dëgjuarit aktiv dhe
ndërveprues
Simulim



Punë praktike

studimore
Nxitje e diskutimit

Punë në grupe

Përforcimi

Turi i galerisë

Paraqitje grafike

Punë individuale

Parashikimi: imagjinatë e drejtuar
Mësuesja shkruan temën në tabelë dhe i fton nxënësit të imagjinojnë të gjitha vendet ku përdoret
uji nga njeriu. Ata mbyllin sytë dhe ajo i drejton në një udhëtim imagjinar: të shkojnë në det për t’u
larë, në një hidrocentral për të parë digën, në një fabrikë ku prodhohen pije freskuese, në një fushë
për të ujitur grurin që po rritet etj. Ky udhëtim duhet të zgjasë 2-3 minuta, në mënyrë që nxënësit
të mos humbin interesin. Pasi udhëtimi imagjinar mbaron, nxënësit tregojnë të gjitha përdorimet e
ujit që hasën gjatë udhëtimit të tyre imagjinar.
për t’u pirë
për të gatuar

për t’u larë

për të larë rrobat

Përdorimi i ujit

për të pastruar

për t’u argëtuar

për të ujitur

Ndërtimi i njohurive: punë praktike
Klasa do të ndahet në grupe.
Grupi i parë do të bëjë një poster, në të cilin tregohen përdorimet e ujit në jetën e përditshme
nga njeriu.

25

Grupi i dytë do të tregojë përdorimet e ujit në bujqësi dhe grupi i tretë do të bëjë një poster me
përdorimet e ujit në industri.
Përforcimi: turi i galerisë
Nxënësit ekspozojnë posterat dhe prezantojnë atë që paraqet posteri që kanë bërë, duke
emërtuar dhe duke shpjeguar si e përdor njeriu ujin për qëllime të ndryshme.
Vlerësimi: Mësuesja vlerëson me notë nxënësit për punën që kryen dhe për njohuritë e
përvetësuara.
Detyrë shtëpie: Klasifikoni përdorimet e ujit sipas qëllimeve për të cilat përdoret.

Tema 1.5: Ajri
-- të përkufizojnë konceptin mbi ajrin;
-- të emërtojnë elementet përbërëse të ajrit;
-- të emërtojnë shtresat përbërëse të ajrit;
-- të shpjegojnë rëndësinë e ajrit për jetën në Tokë.
Fjalë kyç: atmosferë, oksigjen, azot, dioksid karboni, troposferë, stratosferë, mezosferë, jonosferë,
ekzosferë.
Mjete: libri i nxënësit, materiale nga interneti, “Enciklopedia për fëmijë”.
Fazat e strukturës

Strategjitë
mësimore

Veprimtaritë e
nxënësit

Organizimi i
nxënësit

Parashikimi

Dil rrotull - fol rrotull

Diskutim i ideve



Mbajtja e strukturuar
e shënimeve

Paraqitje grafike e
informacionit
Nxitje e diskutimit

individuale

Përforcimi

Dy të vërteta - një
gënjeshtër

Të nxënit në
bashkëpunim

Punë individuale dhe
në dyshe

Parashikimi: dil rrotull-fol rrotull
Mësuesja i nxjerr nxënësit jashtë dhe u kërkon atyre të vrapojnë me fluger në duar. Pas disa
sekondash, mësuesja përplas duart dhe nxënësit ndalojnë. Ajo i pyet nxënësit:
-- Çfarë ndodhi me flugerin tuaj kur vrapuat?
-- Kush e bëri flugerin të rrotullohet? A e shohim ne ajrin?
Tregoni shembuj të tjerë që tregojnë praninë e ajrit.

26


Ndërtimi i njohurive: mbajtja e strukturuar e shënimeve
Nxënësve lexojnë informacionin e librit, duke nënvizuar fjalët kyç. Mësuesja drejton diskutimin
për sqarimin e kuptimit të koncepteve kryesore dhe në të njëjtën kohë plotësohet organizuesi
grafik në tabelë.
Pyetjet që i drejtohen nxënësit:
-- Ç’është atmosfera?-- Cilat janë elementet që e përbëjnë atë?
-- Si quhen shtresat përbërëse të atmosferës? Perse shërben atmosfera?
dioksid karboni
pluhur
azot
avuj uji
ozoni
oksigjen

Element natyror i mjedisit
Mbështjellje e gaztë
me trashësi 1 500 km

është

elementet
AJRI

shtresat
troposfera
stratosfera
mezosfera
jonosfera
ekzosfera

shërben
Përmban gazet e domosdoshme
për zhvillimin e jetës
Zhvillohen dukuritë atmosferike
Mbron tokën nga rrezet
e dëmshme të diellit
Ruan ngrohtësinë e Tokës

Përforcimi: dy të vërteta - një gënjeshtër
Nxënësit shkruajnë në fletore dy pohime të vërteta dhe një të gënjeshtërt në lidhje me atmosferën
dhe i lexojnë me zë ato. Të tjerët duhet të gjejnë cila fjali ishte e gënjeshtërt.
Vlerësimi: Nxënësit vlerësohen me notë për përgjigjet e dhëna, bashkëpunimin dhe pjesëmarrjen.
Detyrë shtëpie

Tema 1.6: Ngrohja globale
-- të shpjegojnë kuptimin e ngrohjes globale;
-- të emërtojnë faktorët që shkaktojnë ngrohjen globale;
-- të tregojnë pasojat e ngrohjes globale.

27


Fjalë kyç: ngrohje globale, efekti serrë.
Mjete: libri i nxënësit, “Enciklopedia për fëmijë”.
Fazat e strukturës

Strategjitë
mësimore

Veprimtaritë e
nxënësit

Organizimi i
nxënësit

Parashikimi

Harta e konceptit

Diskutim i ideve



Çfarë - e çfarë - po
tani çfarë?

Paraqitje grafike e
informacionit
Nxitje e diskutimit

individuale

Përforcimi

Rrjeti i diskutimit

Nxitje e diskutimit
Diskutim i ideve


Shkruhet tema dhe pyeten nxënësit nëse kanë dëgjuar për ngrohjen globale, ku kanë dëgjuar të
flitet për të dhe çfarë kanë dëgjuar.
Mësuesja përmbledh mendimet që dhanë nxënësit në një formulim të plotë dhe e paraqet atë
në tabelë.
NGROHJA GLOBALE
Rritja e temperaturave, ngrohja në përgjithësi e klimës së Tokës si
pasojë e shtimit të gazit karbonik dhe metanit në atmosferë.

Ndërtimi i njohurive: çfarë - e çfarë - po tani çfarë?
Shtrohen për diskutim pyetjet:
-- Çfarë po ndodh në atmosferën e Tokës?
-- Çfarë pasojash po sjell kjo dukuri për Tokën?
-- Çfarë masash duhen marrë që të ndërpritet dukuria e ngrohjes globale?
Nxënësit studiojnë në dyshe materialin e tekstit dhe shkruajnë përgjigjet në tabelë:

28

Çfarë?

Çfarë po ndodh në
atmosferën e Tokës?
Çfarë pasojash po sjell kjo
dukuri për Tokën? Çfarë
masash duhen marrë që të
ndërpritet dukuria e ngrohjes
globale?

E çfarë ?

Po tani çfarë?

1. Gaze të tilla si: dioksidi i karbonit,
metani etj. që prodhohen nga djegia e
lëndëve djegëse, nga tymi që nxjerrin
makinat etj. ndikojnë në rritjen e
temperaturës së ajrit, e cila shkakton
ngrohjen globale.
2. Nga fundi i shekullit XIX,
temperaturat e sipërfaqes së Tokës
janë rritur me 0,4 deri në 0,6◦C.
Temperaturat e larta bëjnë të
mundur përhapjen e mushkonjave,
të cilat përhapin sëmundje ngjitëse.
Gjithashtu, temperaturat e larta
rrezikojnë njerëzit me sëmundje të
zemrës.
Ndryshimet e temperaturave, reshjeve
apo thatësira sjellin ndryshime të
klimës.
Përmbytjet e shumta apo thatësira e
gjatë krijojnë probleme në prodhimet
bujqësore.
Gaze, si dioksidi i karbonit, që
çlirohen nga veprimtaritë e ndryshme
të njeriut, qëndrojnë në ajër duke i
penguar rrezet e diellit të kthehen dhe
kështu temperature e ajrit rritet, duke
shkaktuar efektin serrë.
3. Duhet të pakësohet prodhimi i gazit
karbonik dhe i metanit.

Në rast se nuk merren masa
për ndërprerjen e ngrohjes
globale, në fund të shekullit
XXI, Toka do të pësojë
ndryshime shumë të mëdha
klimatike.

Pasi plotësohet tabela, nxënës të ndryshëm lexojnë përgjigjet që kanë shkruar.
Përforcimi: rrjeti i diskutimit
Çështja që do të shtrohet për diskutim është: Ngrohja globale mund të ndalet.
Nxënësit japin argumente pro ose kundër.
PO

PSE?

JO

Vlerësimi: Mësuesja vlerëson nxënësit me notë për përgjigjet e dhëna.
Detyrë shtëpie: Ushtrimi 3 në libër.

29


KAPITULLI 2: NDRYSHIME TË LËNDËVE
Tema 2.1: Ndotja e ujit
-- të listojnë faktorët që e ndotin ujin;
-- të tregojnë kushtet në të cilat uji cilësohet si i ndotur;
-- të tregojnë mënyra me të cilat mund të kryhet pastrimi i ujit;
-- të shpjegojnë përse duhet kursyer uji.
Fjalë kyç: ndotje, shpërdorim, pastrim, filtrim, kursim.
Mjetet: teksti i nxënësit, fotografi që tregojnë ndotjen e ujit.
Fazat e strukturës

Strategjitë
mësimore

Parashikimi

Stuhi mendimesh


Të nxënit me
këmbime

Përforcimi

Shkrim i shpejtë

Veprimtaritë e
nxënësit
Diskutim i ideve
Paraqitja grafike e
ideve
Paraqitje grafike e
informacionit
Nxitje e diskutimit

Organizimi i
nxënësit


Punë individuale

Punë në dyshe
Punë individuale

Nxënësit njihen me temën dhe u kërkohet të japin sa më shumë mendime për lëndët që
shkaktojnë ndotjen e ujit.
mbeturina nga djegiet
kimikate
jashtëqitje

mbeturina plastike
naftë

Ndotja e ujit
mbeturina

baktere

mbetje helmuese të fabrikave

Ndërtimi i njohurive: të nxënit me këmbime
Ndahet klasa në grupe me nga 4 nxënës. Secili nxënës brenda grupit do të këtë numrin e tij.
Jepet pyetja për nxënësit me numrin 1:
-- Cilët janë ndotësit e ujërave?

30

Pyetja për nxënësit me numrin 2:
-- Si mund të mbrohet nga ndotja uji i burimeve, i lumenjve, i deteve?
Pyetja për nxënësit me numër 3:
-- Si mund të pastrohet uji i ndotur?
Pyetja për nxënësit me nr 4:
-- Çfarë masash mund të merrni për të kursyer ujin?
Nxënësit përgatisin me shkrim përgjigjen për pyetjen që kanë. Më pas do të mblidhen nxënësit në
grupe sipas numrave që kanë, duke formuar grupin e ekspertëve. Përgjigjja e duhur formulohet
në grup.
Grupi i ekspertëve nr. 1


Ndotësit kryesorë të ujërave janë:
ujërat e zeza, plehrat kimike, mbetjet
e fabrikave, derdhjet e centraleve
elektrike dhe bërthamore, bakteret,
mbeturina plastike, mbeturina nga
djegiet etj.

Mbeturinat nuk duhen të derdhen
në këto ujëra ose, në rast se duhet
patjetër të derdhen aty, duhet të jenë
të pastruara më parë nga impiantet e
pastrimit të ujërave.



Ujërat e ndotura me prejardhje
urbane dhe industriale mund të
pastrohen me impiante të posaçme
për të shpërbërë substancat
helmuese dhe ndotëse.

Kur lajmë duart ose dhëmbët nuk
duhet ta mbajmë çezmën gjatë
gjithë kohës hapur. Duhet të blejmë
makina larëse që kursejnë ujin.
Duhet të mbushim makinën larëse
me gjithë kapacitetin e saj. Nuk
duhet të ujisim kopshtin me ujin e
pijshëm.

Përforcimi: shkrim i shpejtë
Nxënësit do të shkruajnë disa rregulla, të cilat do t’i zbatojnë për të mbrojtur ujin nga ndotja.
Pas shkrimit, nxënësit lexojnë rregullat që kanë shkruar.
Vlerësimi: Mësuesja vlerëson nxënësit për përgjigjet me notë.
Detyrë shtëpie: Ushtrimi 2 në librin e nxënësit.

Tema 2.2: Oksigjeni ndihmon djegien (punë praktike)
-- të kryejnë eksperimentin sipas hapave të përshkruar në libër;
-- të përshkruajnë dukurinë që ndodhi gjatë eksperimentit;
-- të nxjerrin një konkluzion nga eksperimenti që kryen.

31

Fjalë kyç: oksigjen, djegie
Mjete: qiri, enë qelqi (kavanoz), shkrepëse, letër të lagur me ujë.
Fazat e strukturës

Strategjitë
mësimore

Veprimtaritë e
nxënësit

Organizimi i
nxënësit

Parashikimi

Diskutim për

Diskutim i ideve



Punë praktike

studimore
Nxitja e diskutimit

Punë në grupe

Përforcimi

Shkrim i shpejtë

Përsosje e të shkruarit

Punë individuale

Nxënësit njihen me temën, e cila shkruhet në tabelë. Shtrohen pyetjet:
-- Ku keni dëgjuar të flitet për oksigjenin?
-- Çfarë është oksigjeni?
-- Për çfarë është i rëndësishëm ai?
-- A do të kishte jetë në tokë pa oksigjen?
Mësuesja u shpjegon nxënësve se nëpërmjet punës praktike që do të zhvillojnë në klasë, do
tëvënë re një veti tjetër të oksigjenit. Këtë veti do ta vini re në fund të provës.
Klasa ndahet në grupe pune dhe kryhet eksperimenti duke ndjekur këta hapa:
Hapi 1
Në një enë qelqi (kavanoz), nxënësit vendosin brenda një qiri. Marrin disa letra të lagura me ujë
dhe i bashkojnë duke formuar me to një kapak për enën e qelqit, ose e lënë enën apo kavanozin
hapur.
Hapi 2
Nxënësit i vënë flakën qiriut dhe mësuesja i pyet se ç’po ndodh me qiriun. Ata përgjigjen se
qiriu po digjet.
Hapi 3
U kërkohet nxënësve të vënë mbi enën e qelqit (kavanoz) një kapak dhe pyeten sërish se
ç’ndodh me qiriun.
Ata do të vënë re se flaka e qiriut sa vjen e bëhet më e zbehtë, derisa fiket fare (kjo ndodh për
më pak se një minutë).
Hapi 4
Nxënësit hapin kapakun e enës së qelqit ( kavanozit) për të vëzhguar substancat e formuara në
enë, që janë tymi dhe avuj uji të kondensuar. Lihen nxënësit të vëzhgojnë fitilin e qiriut.
Pas kësaj pune, mësuesja pyet:
-- Çfarë shikoni ose ndjeni ju se është prodhuar nga djegia e qiriut?
-- Çfarë ndodhi me qiriun? Përse u fik ?
-- Çfarë u përdor në qiriun që nuk u fik, që ndihmoi në mbajtjen e flakës ndezur?

32

Qiriu shpenzoi të gjithë sasinë e oksigjeni që ishte brenda në kavanoz për t’u djegur dhe kështu
flaka u fik.
Nxënësit shkruajnë konkluzionin që nxorën nga prova e kryer.
Që të digjet, një trup kërkon oksigjen. Pa oksigjen nuk do të kishte zjarr.
Vlerësimi: Mësuesja vlerëson nxënësit për ndjekjen me korrektësi të hapave të eksperimentit dhe
konkluzionin e nxjerrë.

Tema 2.3 : Ozoni
-- të përkufizojnë konceptin mbi ozonin;
-- të përshkruajnë përbërjen e shtresës së ozonit;
-- të tregojnë funksionin e shtresës së ozonit;
-- të shpjegojnë si ndodh dëmtimi i shtresës së ozonit;
-- të listojnë disa masa që duhen marrë për mbrojtjen e shtresës së ozonit.
Fjalë kyç: ozoni, çarje e ozonit.
Fazat e strukturës

Strategjitë
mësimore

Veprimtaritë e
nxënësit

Organizimi i
nxënësit

Parashikimi

Harta e konceptit

Diskutim i ideve



Pyetja sjell pyetjen

individuale

Përforcimi

Rrjeti i diskutimit

Paraqitje grafike e
informacionit, nxitje e
diskutimit.
Nxitja e diskutimit
Diskutimi i ideve


Shkruhet tema në tabelë dhe pyeten nxënësit nëse kanë dëgjuar për ozonin, ku kanë dëgjuar të
flitet për të dhe çfarë kanë dëgjuar.
Mësuesja përmbledh mendimet që dhanë nxënësit në një formulim të plotë të konceptit dhe e
paraqet në tabelë.
OZONI
Ozoni është një shtresë e ngjashme me oksigjenin, në shtresat
e larta të atmosferës, 20-40 km mbi sipërfaqen e Tokës.

33

Ndërtimi i njohurive: pyetja sjell pyetjen
Mësuesja u shtron nxënësve këto pyetje:
-- Çfarë roli ka ozoni për planetin Tokë?
-- Çfarë e prish shtresën e ozonit?
-- Çfarë pasojash ka prishja e shtresës së ozonit?
-- Çfarë mund të bëjmë për t’u ruajtur nga rrezet e dëmshme të diellit?
Nxënësit studiojnë tekstin dhe shkruajnë përgjigjet në tabelën përkatëse.
Çfarë po mësoj?

Çfarë është shtresa e
ozonit?
Çfarë roli ka ozoni për
planetin Toke?
Çfarë e prish shtresën
e ozonit?
Çfarë pasojash ka
prishja e shtresës së
ozonit?
Çfarë mund të bëjmë
për t’u ruajtur nga
rrezet e dëmshme të
diellit?

Çfarë di unë për këtë temë?

Marrëdhënia shkakpasojë

Ozoni është një shtresë e ngjashme me oksigjenin,
në shtresat e larta të atmosferës, 20-40 km mbi
sipërfaqen e Tokës.
Kjo shtresë shërben si filtër, që pengon depërtimin e
rrezeve të dëmshme të diellit.
Tymi i fabrikave apo ajri ftohës i disa frigoriferëve,
spraje të ndryshme aromatizues, spërkatësve me
pesticide lëshojnë në ajër gaze të dëmshme, që
njihen ndryshe si substancë CFC.
Kjo sjell depërtimin e rrezeve ultravjollcë, të cilat
janë të dëmshme për jetën e njeriut. Këto rreze
shkaktojnë dëmtime në lëkurën e njeriut, duke
shkaktuar sëmundje të pashërueshme, shkaktojnë
dëmtim të syve, dëmtim të bimëve në bujqësi,
dëmtime të kafshëve.
Të kufizojmë daljen në diell në verë në orët e drekës,
kur këto rreze janë shumë të dëmshme.
Përdorimi i kapelës dhe i syzeve të diellit kur dalim
në diell.
Përdorimin e kremrave me filtër mbrojtës kur dalim
në plazh.

Shkaku/prishja e
shtresës së ozonit
pasoja/dëmtimi i jetës
në tokë.

Çështja që do të ngrejë mësuesja për diskutim është:
Ne mund ta ruajmë shtresën e ozonit.
Nxënësit do të thonë po ose jo, duke dhënë argumente, të cilat shkruhen në tabelë.
PO PSE?

Vlerësimi: Mësuesja vlerëson nxënësit me notë për përvetësimin e koncepteve të reja.
Detyrë shtëpie: Ushtrimi 2 i librit të nxënësit.

34

JO


KAPITULLI 3: NDARJA E LËNDËVE
Tema 3.1: Distilimi, filtrimi dhe shkripëzimi i ujit (punë praktike)
-- të shpjegojnë se ç’do të thotë me “ujë i distiluar”;
-- të përshkruajnë procesin e distilimit;
-- të bëjnë distilimin e ujit;
-- të shpjegojnë se ç’do të thotë “filtrim i ujit”;
-- të përshkruajnë procesin e filtrimit;
-- të bëjnë filtrimin e ujit;
-- të tregojnë ku bëhet filtrimi i ujit.
Fjalë kyç: distilim, filtrim.
Mjete: distilator, llambë me alkool, ujë i përzier me pak dhè, letër filtër, hinkë, 2 enë kimike.
Fazat e strukturës

Strategjitë
mësimore

Veprimtaritë e
nxënësit

Organizimi i
nxënësit

Parashikimi

Diskutim për

Diskutim i ideve
Paraqitje grafike e
ideve



Punë praktike

studimore
Nxitje e diskutimit

Punë në grupe

Përforcimi

Shkrim i shpejtë


Punë individuale
Punë me klasën

Parashikimi: parashikimi me terma paraprakë
Shkruhet tema dhe fjalë kyç në tabelë: distilim, filtrim.
-- A ju kujtohet procesi i distilimit për të cilin folëm orën e kaluar?
-- Çfarë është uji i distiluar?
-- Si përftohet ai?
-- Pse distilohet uji?
-- Për çfarë e përdor njeriu ujin e distiluar? A keni dëgjuar ndonjëherë për filtrimin? Në çfarë
rrethanash e keni dëgjuar?
-- Për çfarë përdoret ai?
-- Duke folur për këto terma: distilim, filtrim, si mendoni çfarë do të bëjmë në këtë orë
mësimi?

35


Mësuesja i ndan nxënësit në grupe dhe u shpjegon punën që do të bëjnë, se si ata do të përftojnë
vetë ujë të distiluar dhe ujë të filtruar.
Provë 1
Distilimi i ujit
Mjete: enë konike, tapë me një tub të gjatë të përthyer, enë kimike, ujë i zakonshëm, llambë me
alkool.
E mbushim enën konike me ujin e zakonshëm. I vendosim tapën me tubin e qelqit, në mënyrë
që ana tjetër e tubit të futet tek ena kimike. Vendoset mbi llambën me alkool dhe nxehet. Kur uji
avullon, avulli kalon nëpër tub ku lëngëzohet përsëri dhe derdhet në enën kimike. Uji i përftuar
është i pastër nga kripërat minerale dhe quhet ujë i distiluar. Edhe uji i shiut është i distiluar.
Provë 2
Filtrimi i ujit
Me anë të filtrimit bëjmë ndarjen e ujit nga trupat e ngurtë nga uji.
Mjete: ujë i përzier me pak dhè, letër filtër, hinkë, 2 enë kimike.
-- Në një enë kimike përziejmë ujin me dheun. Marrim letrën filtruese dhe e palosim më
katërsh. E hapim në mes dhe e vendosim në hinkë. Hinkën me gjithë filtrin e vendosim
tek ena tjetër kimike. Ujin me përzierjen e dheut e derdhim me kujdes në hinkë. Çfarë do
të shihni?
Provë 3
Realizohet edhe prova e tretë dhe nxirren konkluzionet.
Nxënësit do të përshkruajnë shkurt në fletore punën që bënë mbi procesin e distilimit, si
realizohet, për çfarë qëllimi bëhet; për procesin e filtrimit, si bëhet dhe për çfarë qëllimi bëhet.
Vlerësimi: Mësuesja vlerëson nxënësit me notë për përvetësimin e njohurive të reja.
Detyrë shtëpie

Tema 3.2: Ndotja e ajrit
-- të tregojnë faktorët që shkaktojnë ndotjen e ajrit;
-- të emërtojnë dukuritë që ndodhin si pasojë e ndotjes së ajrit;
-- të përshkruajnë dukuritë që ndodhin si pasojë e ndotjes së ajrit;
-- të tregojnë disa masa që mund të marrë njeriu për të pakësuar ndotjen e ajrit.
Fjalë kyç: ndotje e ajrit, smog, shi acid, ndotje e ajrit të brendshëm.

36

Fazat e strukturës

Strategjitë
mësimore

Veprimtaritë e
nxënësit

Organizimi i
nxënësit

Parashikimi

Stuhi mendimesh

Diskutim i ideve



Organizimi grafik i
njohurive

Përforcimi

Paraqitje grafike e
informacionit
Nxitje e diskutimit

individuale

Shkrim i shpejtë


Punë individuale

Shkruhet tema dhe nxënësve u kërkohet të japin mendime rreth ndotjes së ajrit:
-- Çfarë është ndotja e ajrit dhe kush e shkakton atë?
ajër me gaze të dëmshme
për shëndetin
ajër jo i pastër

tymi i mbeturinave që digjen
NDOTJA E AJRIT

tymi i cigareve

tymi i fabrikave
tymi i makinave

pluhuri

Ndërtimi i njohurive: organizimi grafik i njohurive
Mësuesja do t’u shtrojë këto pyetje nxënësve:
-- Çfarë është ndotja e ajrit? Kush e shkaton atë?
-- Cilat janë dukuritë e ndotjes së ajrit?
Nxënësit studiojnë tekstin për t’iu përgjigjur këtyre pyetjeve. Puna bëhet në grupe dyshe.
Cilët janë faktorët që
e ndotin ajrin?

Çfarë është ndotja e ajrit?
Ndotja e ajrit është prania e
konsiderueshme e elementeve
që nuk janë pjesë përbërëse
e ajrit ose e një sasie më të
madhe se norma e elementeve
përbërëse te tij.

Qymyri, nafta, gazi natyror të
cilat shkaktohen nga mjetet
e transportit, nga industria,
prodhimi i energjisë elektrike,
djegia e plehrave etj .

Ajri

Çfarë dukurish shkakton
ndotja e ajrit?
Smogun
shiun acid

37

Pasi plotësojnë grafikun, nxënësit lexojnë përgjigjet e tyre.
Mësuesja u kërkon nxënësve të listojnë disa masa që mund të merren për të pakësuar ndotjen
e ajrit.
Përgjigjet e tyre vlerësohen me notë.
Detyrë shtëpie: Përshkruani shiun acid dhe smogun.

Tema 3.3: Uji i pijshëm
-- të shpjegojnë se çfarë është uji i pijshëm;
-- të tregojnë karakteristikat e ujit të pijshëm.
-- të listojnë fazat nëpërmjet të cilave bëhet pastrimi i ujit të ëmbël;
-- të tregojnë disa mënyra për të kursyer ujin e pijshëm.
Fjalë kyç: ujë i pijshëm, ujë i ëmbël, klorifikim.
Mjetet: libri i nxënësit, fotografi, fletore, lapsa.
Fazat e strukturës

Strategjitë
mësimore

Parashikimi

Stuhi mendimesh



Përforcimi

Veprimtaritë e
nxënësit
Diskutim i ideve,
Paraqitja grafike e
ideve
studimore.
Të lexuarit
ndërveprues

Mendo - puno në
dyshe - shkëmbe
mendime

Nxitja e diskutimit
Diskutimi i ideve

Organizimi i
nxënësit

Punë në dyshe
Punë individuale
Punë në dyshe

Shkruhet tema në tabelë dhe u kërkohet nxënësve të tregojnë cilësitë e ujit, që ata konsumojnë
çdo ditë.
Përgjigjet e nxënësve shkruhen në tabelë.
pa shije

i pastër
UJI I PIJSHËM

pa erë

38

i tejdukshëm

Mësuesja shkruan në tabelë pyetjet:
-- Çfarë është uji i pijshëm?
-- Nga vjen ai?
-- Çfarë karakteristikash ka uji i pijshëm? Si bëhet pastrimi i tij?
-- Si duhet ta kursejmë ujin?
Nxënësit gjejnë përgjigjen e këtyre pyetjeve në libër dhe shkruajnë përgjigjet në tabelë:
Çfarë po mësoj

Çfarë është uji i
pijshëm?
Nga vjen ai?
Çfarë karakteristikash
ka uji i pijshëm?
Si bëhet pastrimi i
ujit ?
Si duhet ta kursejmë
ujin?

Çfarë di rreth kësaj teme

Marrëdhënia shkakpasojë

Uji që përdorim për të pirë, për të gatuar, për t’u
larë, për të ujitur bimët, është uji i ëmbël i pastruar.
Ai vjen nga lumenjtë, liqenet, burimet.
Uji pijshëm duhet të jetë i tejdukshëm dhe pa aromë.
Gjithashtu, shija e tij nuk duhet të jetë as e kripur, as
e ëmbël
Në fillim, ai grumbullohet në disa rezervuarë apo
ujëmbledhës. Në dalje të rezervuarëve janë disa
makineri, të cilat filtrojnë ujin nga papastërti të
ndryshme. Pastaj, ai klorinohet në mënyrë të tillë që
ta pastrojë ujin nga mikroorganizma të dëmshëm.
Me anë të pompave të fuqishme dhe tubacioneve, uji
i pastruar shpërndahet nëpër banesa.
Nuk duhet ta mbajmë çezmën gjatë gjithë kohës të
hapur kur lajmë duart ose dhëmbët. Duhet të blejmë
makina larëse që kursejnë ujin. Duhet të mbushim
makinën larëse me gjithë kapacitetin e saj. Nuk
duhet të ujisim kopshtin me ujin e pijshëm.

Shkaku /uji i pijshëm
është në një sasi të
kufizuar;
pasoja/shpërdorimi i
tij çon në mungesën e
ujit të pijshëm.

Pasi plotësojnë tabelën, nxënësit i lexojnë përgjigjet me zë.
Përforcimi: mendo - puno në dyshe - shkëmbe mendime
Mësuesja kërkon nga nxënësit të shkruajnë disa rregulla që duhet të ndjekin për të kursyer ujin
e pijshëm
Nxënësit punojnë në grupe dyshe, i lexojnë rregullat e tyre dhe japin mendimin për rregullat që
kanë shkruar shokët.
Mësuesja vlerëson nxënësit për përgjigjet e dhëna dhe punën e bërë.
Detyrë shtëpie: Ushtrimi 2 në libër.

39


KAPITULLI 4: SISTEMI DIELLOR
Tema 4.1: Sistemi diellor
-- të përkufizojnë konceptin mbi sistemin diellor;
-- të emërtojnë trupat që përfshihen në sistemin diellor;
-- të përkufizojnë konceptin e planetit;
-- të përkufizojnë konceptin e satelitit;
-- të emërtojnë planetët e sistemit diellor.
Fjalë kyç: sistem diellor, planetë, satelitë, kometa, asteroidë, planetë të brendshëm, planetë të
jashtëm.
Mjetet: “Enciklopedia për fëmijë”, teksti i nxënësit, fotografi me trupa të sistemit diellor.
Fazat e strukturës

Strategjitë
mësimore

Veprimtaritë e
nxënësit

Organizimi i
nxënësit

Parashikimi

Grafiku i fjalorit

Diskutim i ideve
Paraqitje grafike

Punë individuale


Alfabeti i
njëpasnjëshëm në
tryezë të rrumbullakët

Diskutim i ideve
studimore

Punë në grupe
Punë individuale

Përforcimi

Turi i galerisë

Paraqitja grafike e
informacionit

Punë individuale

Parashikimi: grafiku i fjalorit
Nxënësit njihen me temën, e cila shkruhet në tabelë. Mësuesja u shpjegon atyre fjalën “sistem”.
Për këtë bëhet kërkimi i fjalës në fjalor, gjendet sinonimi i fjalës dhe përdorimi i saj në fjali.
SHPJEGIMI I FJALËS NË FJALOR
Tërësia e përbërë nga elemente apo pjesë që
kanë lidhje të ngushta me njëra- tjetrën dhe
marrëdhënie të ndërsjella mes tyre.
SISTEM
PËRDORIMI NË FJALI
Sistemi diellor përfshin Diellin dhe gjithçka
tjetër që rrotullohet rreth tij, duke përfshirë
planetët dhe satelitët e tyre; asteroidët dhe
kometat; pluhurin dhe gazet ndërmjet
planetëve.

40

SINONIMI
tërësi elementesh

Nxënësit lexojnë me zë dhe përsërisin kuptimin e konceptit mbi sistemin dhe përdorimin e tij
në fjali, gjë që shpjegon edhe kuptimin e konceptit “Sistem diellor”.
Ndërtimi i njohurive: Alfabeti i njëpasnjëshëm në tryezë të rrumbullakët
Nxënësit do të ndahen në grupe me nga 5 nxënës. Ata do të hapin enciklopeditë apo harta
të sistemit diellor. Mësuesja do t’u kërkojë atyre të shohin dhe të lexojnë emrat e të gjithë trupave
qiellorë që shohin në këto harta. Emrat e tyre do t’i vendosin në hartat alfabetike, duke u bazuar
në shkronjën e parë me të cilën fillon emri i trupit, p.sh. Toka fillon me “T”, do të shënohet emri
në kutinë e shkronjës T.
Asteroidë
Afërdita

B

C

C

Dielli

DH

E

E

F

G

GJ

Hëna

I

Jupiteri

Kometa

L

LL

Marsi
Merkuri

Neptuni

NJ

O

Plutoni
Planetë

Q

R

RR

Saturni
Satelite

SH

Toka

TH

Urani

V

X

XH

Ylli

Z

ZH

Pasi nxënësit u njohën me trupat që përbëjnë sistemin diellor, ata e vizatojnë atë sipas modelit
më poshtë, i cili bën dhe klasifikimin e llojeve të planetëve. Kjo skemë mund t’u jepet e gatshme
dhe nxënësit bëjnë vetëm emërtimet e trupave.

41

SISTEMI DIELLOR

TA

ME
KO

id

ë

M

HË

DS
EN re)
o
BRmb
TEshkë
Ë
Toka
ET ërje
1 satelit
ANpërb
L (

ro

Jupiteri
16 satelitë

Marsi

P

te

Saturni
18 satelitë

As

Urani

PL
A
(Pë NET
rbë Ë T
rje
pre Ë JA
j ga SH
zi, a TË
kul M
li)

Neptuni

Afërdita

DIELLI
Merkuri

Paraqitja grafike do të bëhet në tabelë nga mësuesja dhe në fletë A4 nga nxënësit. Punimet e
nxënësve ekspozohen në ambientet e klasës dhe mësuesja vlerëson punën e nxënësve me notë dhe
me shprehje motivuese.
Detyrë shtëpie: Përkufizoni me shkrim sistemin diellor, planetët, yllin, satelitët, asteroidët,
kometat.

42


Tema 4.2: Modelimi i sistemit diellor (punë praktike)
-- të emërtojnë teleskopin;
-- të tregojnë përse përdoret teleskopi;
-- të modelojnë me mjete të thjeshta sistemin diellor.
Fjalë kyç: sistem diellor, teleskop, Jupiteri, Saturni.
Mjetet: gjilpëra me kokë, pe (ose spango), karton, vizore, laps, letër.
Fazat e strukturës

Strategjitë
mësimore

Veprimtaritë e
nxënësit

Organizimi i
nxënësit

Parashikimi

Diskutim për

Diskutim i ideve


Punë praktike

Përforcimi

Diskutim i ideve
studimore.

Punë individuale

Turi i galerisë

Ekspozim i punimit

Punë në grupe
Punë individuale,
punë në grupe

Nxënësit njihen me temën, e cila shkruhet në tabelë. Para se të nisin punën për modelimin e
sistemit diellor, atyre u kërkohet të përsërisin njohuritë që kanë marrë për të.
-- Çfarë është sistemi diellor?
-- Cili është ylli i sistemit tonë diellor? Cilët janë planetët e sistemit diellor?
-- Çfarë janë satelitët?
-- Cilët janë planetët që kanë satelitë?
-- Si quhet sateliti i Tokës?
-- Çfarë mjeti përdorim për të parë trupat qiellorë? A mund ta identifikoni teleskopin në
libër?
Mësuesja vizaton në tabelë hartën e sistemit tonë diellor dhe bëhet emërtimi i trupave që janë
aty. Më pas, nxënësit nisin modelimin e sistemit duke përdorur mjete dhe udhëzimet në libër.
Nxënësit paraqesin punën që kryen dhe shpjegojnë hapat që kryen për realizimin e detyrës.
Nxënësit vlerësojnë punën e grupeve të ndryshme në klasë dhe bëjnë vërejtje në rast se është e
nevojshme, duke sugjeruar si mund të ishte kryer puna më saktë.
Mësuesja vlerëson nxënësit me notë.

43


Tema 4.3: Yjësitë
-- të përkufizojnë konceptin mbi yjësinë;
-- të emërtojnë shkencën që merret me studimin e yjeve;
-- të tregojnë emrat e disa yjësive;
-- të shpjegojnë pse ndryshon pozicioni i yjeve në qiell.
Fjalë kyç: yjësi, astronomi, Arusha e madhe, arusha e vogël, yjësia e Orionit.
Mjete: enciklopedia për fëmijë, teksti i nxënësit, fletë A4.
Fazat e strukturës

Strategjitë
mësimore

Veprimtaritë e
nxënësit

Organizimi i
nxënësit

Parashikimi


Diskutim i ideve

Punë me të gjithë
klasën


Lexim dhe pyetje

Diskutim i ideve
studimore

klasën

Përforcimi

Harta e konceptit

Paraqitje grafike e
konceptit

Punë individuale

Nxënësit njihen me temën e cila shkruhet në tabelë. Ajo u kërkon atyre të mbyllin sytë dhe të
imagjinojnë qiellin e natës plot me yje dhe të përshkruajnë pamjen:
-- Si duken yjet natën? A kanë ngjyra të ndryshme apo janë me të njëjtën ngjyrë?
-- Yjet janë larg apo afër Tokës? Larg apo afër njëri-tjetrit?
-- Çdo natë në qiell, shohim të njëjtën pamje yjesh apo pamja ndryshon?
Mësuesja nxit diskutimin e nxënësve dhe mirëpritet çdo përgjigje të tyre. Është e rëndësishme
që nxënësit të shfaqin interes dhe dëshirë për të mësuar dhe për të folur për temën.
Ndërtimi i njohurive: lexim dhe pyetje
Mësuesja u kërkon nxënësve të hapin enciklopedinë, në të cilën tregohet harta e yjeve. Nxënësit
shohin hartën e yjeve dhe u tërhiqet vëmendja mbi grupet e yjeve që janë të bashkuara me vija.
Mësuesja pyet:
-- A ekzistojnë me të vërtetë këto vija lidhëse midis këtyre yjeve?
-- Përse mendoni se njerëzit i kanë lidhur yjet me vija?
-- Për të krijuar grupe yjesh që përfaqësojnë figura simbolike dhe që i ndihmojnë për t’u
orientuar.
Këto grupe yjesh quhen yjësi.
Mësuesja u kërkon nxënësve të shikojnë yjësinë e Orionit, Arushës së Madhe, Dragoit, Demit
dhe të shpjegojnë përse njerëzit u kanë vënë këta emra këtyre yjësive.

44

Pas kësaj veprimtarie, nxënësit lexojnë informacionin e tekstit. Para se të fillojnë, mësuesja
shkruan në tabelë dy pyetje, përgjigjet e të cilave nxënësit duhet t’i gjejnë gjatë leximit:
-- Si quhet shkenca që merret me studimin e yjeve? Përse ndriçojnë yjet?
Pas leximit, nxënësit nënvizojnë paragrafin ku ndodhet përgjigja dhe e lexojnë.
Përforcimi: harta e konceptit
Nxënësit do të përmbledhin njohuritë që morën në grafikun më poshtë.
Yjësia
Yjësia është një grupim imagjinar yjesh

Yjësia e
Demit

Yjësia e
Orionit

Arusha
e Madhe

Arusha
e Vogël

Yjësia e
Dashit

Vlerësimi: Mësuesja vlerëson nxënësit me notë.
Detyrë shtëpie: Vizatoni në fletore Arushën e Madhe dhe Arushën e Vogël.

Tema 4.4: Dielli dhe ne
-- të përshkruajnë cilësitë fizike të Diellit;
-- të shpjegojnë nga prodhohet nxehtësia që çliron Dielli;
-- të argumentojnë rëndësinë që ka Dielli për Tokën.
Fjalë kyç: Diell, njollat e errëta të Diellit, burim i jetës.
Fazat e strukturës

Strategjitë
mësimore

Veprimtaritë e
nxënësit

Organizimi i
nxënësit

Parashikimi

Di

Diskutim i ideve.

klasën


Dua të di

Diskutim i ideve.
studimore.

klasën

Përforcimi

Mësova

Punë individuale

Parashikimi: Di
Pasi prezantohet tema e mësimit, nxënësit shprehin të gjitha njohuritë që kanë për Diellin. Këto
informacione hidhen në tabelë. Pyetja është:
-- Çfarë keni mësuar ju deri tani për Diellin?

45

Di

Dua të di

Mësova

Dielli është një yll.
Ai ka nxehtësi shumë të madhe.
Ai është i madh.
Ka formë sferike.
Me dritën dhe ngrohtësinë e
diellit bëhet e mundur jeta e
gjallesave në Tokë.

Ndërtimi i njohurive: dua të di
Nxënësit formulojnë pyetje për të marrë më shumë informacion rreth Diellit. Këto pyetje, ata i
shënojnë në kolonën e dytë të tabelës. Për të formuluar pyetjet, mësuesja i ndihmon duke i pyetur:
-- Çfarë do t’ju interesonte të dinit më shumë rreth Diellit?
Nxënësit përgjigjen duke formuluar pyetjet.
Di

Dua të di

Ai është i madh.
Ka formë sferike.

Mësova

Pse ndriçon Dielli?
Sa herë është Dielli më i madh
se Toka?
Pse shohim njolla të errëta në
sipërfaqen e Diellit?
Sa larg Tokës është Dielli?
Përse Hëna dhe planetët e tjerë
ndriçojnë natën?

Pasi janë hedhur pyetjet në tabelë, nxënësit studiojnë tekstin dhe shënojnë me numra 1, 2 ...
përgjigjen për çdo pyetje të bërë në libër.
Përforcimi: mësova
Nxënësit shkruajnë në tabelë përgjigjet që kanë gjetur për pyetjet e bëra. Në fund i lexojnë
përgjigjet me zë.
Di

Ai është i madh.
Ka formë sferike.

Dua të di

Mësova

Pse ndriçon Dielli?
Sa herë është Dielli më i madh
se Toka?
Pse shohim njolla të errëta në
sipërfaqen e Diellit?
Sa larg Tokës është Dielli?
Përse Hëna dhe planetët e tjerë
ndriçojnë natën?

Dielli ndriçon nga flakët e
djegies së gazeve që e përbëjnë
atë.
Dielli është 1 300 000 herë më i
madh se Toka.
Njollat e errëta janë vendet
me temperaturë më të ulët në
sipërfaqen e Diellit.
Dielli është 150 milionë
kilometra larg Tokës.
Hëna dhe planetët e tjerë
ndriçojnë sepse pasqyrojnë
dritën që marrin nga Dielli.

Detyrë shtëpie: Përshkruani me shkrim situatën imagjinare “Një Tokë pa Diell”.

46


Tema 4.5: Toka si planet
-- të japin të dhëna mbi disa karakteristika të jashtme të planetit Tokë;
-- të përshkruajnë formimin e brendshëm të planetit Tokë;
-- të shpjegojnë formimin e kontinenteve.
Fjalë kyç: planeti Tokë, korja e Tokës, manteli, bërthama, kontinentet.
Mjete: enciklopedi për fëmijë, teksti i nxënësit.
Fazat e strukturës

Strategjitë
mësimore

Veprimtaritë e
nxënësit

Organizimi i
nxënësit

Parashikimi

Diskutim për

Diskutim i ideve
Paraqitje grafike



Lexim me kodim,
grupi i ekspertëve

Diskutim i ideve
studimore

Punë me grupe
Punë individuale

Përforcimi

Paraqitja grafike e
informacionit

Diskutim i ideve
Paraqitje grafike

Punë individuale

Parashikimi: diskutim i njohurive paraprake
Shkruhet tema e mësimit dhe pyeten nxënësit:
-- Çfarë dini ju për Tokën?.
Përgjigjet e nxënësve shkruhen në tabelë:
TOKA

Ka jetë

Ka ujë

Rrotullohet
rreth Diellit

Ka satelitë

Është planet

Ndërtimi i njohurive: lexim me kodim, grupi i ekspertëve
Nxënësit ndahen në grupe me nga 3 vetë. Secilit nga nxënësit e grupit i jepet një numër nga 1-3.
Më pas, u thuhet që nxënësit me numrin 1 do të lexojnë informacionin që tregon për të dhënat e
përgjithshme të planetit Tokë.
Grupi i dytë do të lexojë informacionin që tregon përbërjen e Tokës, grupi i tretë do të
lexojë informacionin për krijimin e kontinenteve. Nxënësit punojnë individualisht në grupe dhe
shkruajnë informacionet që u kërkohen në fletore. Pasi mbarojnë, nxënësit bashkohen në grupe
sipas numrave të punës dhe rishikojnë informacionin e shkruar, për të përcaktuar formulimin më
të saktë të tij. Informacioni i shkruar lexohet nga një përfaqësues i secilit grup.

47


Përforcimi: paraqitja grafike e informacionit
Nxënësit paraqesin grafikisht të tri informacionet që morën nëpërmjet studimit.
Korja e Tokës përbëhet nga disa
pllaka gjigante. Ato lëvizin rreth
mantelit. Lëvizja e këtyre pllakave
e ka ndarë Tokën në pjesë të
mëdha që quhen kontinente.
Pllakat, duke lëvizur, përplasen
me njëra-tjetrën dhe formojnë
malet apo luginat.

TOKA
Toka është një ndër 9 planetët
që rrotullohen rreth Diellit. Ajo
duket si një top me ngjyra: blu, i
bardhë dhe i gjelbër. Rrotullohet
me shpejtësi 107 000 km/orë.
Ka ujë, ajër, temperaturë të
përshtatshme. Është krijuar rreth
4.6 bilionë vjet më parë.

Shtresa e sipërme e saj quhet kore
e Tokës 70 % e kores së Tokës
është e mbuluar nga uji i deteve
dhe i oqeaneve. Shtresa poshtë
kores, quhet mantel. Poshtë
mantelit ndodhet bërthama.

Vlerësimi: Mësuesja vlerëson përgjigjet e nxënësve me notë.
Detyrë shtëpie: Ushtrimi 1 në librin e nxënësit.

Tema 4.6: Dita dhe nata
-- të tregojnë kohën që i duhet Tokës për një rrotullim të plotë rreth vetes;
-- të shpjegojnë formimin e ditës dhe të natës;
-- të shpjegojnë përse jo në të gjitha vendet, dita dhe nata nuk janë 12-orëshe,
Fjalë kyç: rrotullim i Tokës rreth vetes, dita, nata.
Mjetet: një llambë ndriçuese, një top, teksti i nxënësit, enciklopedi për fëmijë.

48

Fazat e strukturës

Strategjitë
mësimore

Parashikimi

Punë praktike


DDM

Përforcimi

Veprimtaritë e
nxënësit
studimore
Diskutim i ideve
Diskutim i ideve
Nxitje për të përsosur
të shkruarin

Dy të vërteta - një
gënjeshtër

Diskutim i ideve

Organizimi i
nxënësit
klasën
Punë me klasën
Punë individuale
Punë individuale
Punë me klasën

Parashikimi: punë praktike
Nxënësit njihen me temën, e cila shkruhet në tabelë.
Me marrëveshje, abazhuri i ndezur do të quhet “Dielli”. Ndërsa topi, me marrëveshje, do të
luajë rolin e Tokës.
Topi vendoset pranë Diellit. Nxënësit pyeten:
-- A ndriçohet i gjithë topi nga drita?
-- Cila pjesë është e ndriçuar dhe cila jo?
-- Në rastin tonë, që e kemi quajtur topin Tokë, a do të ishte e gjithë Toka e ndriçuar
njëkohësisht?
-- Cila pjesë do të kishte ditën dhe cila do të kishte natën?
Pas kësaj faze, mësuesja e rrotullon topin rreth vetes duke imituar rrotullimin e Tokës rreth
vetes. U shtron nxënësve pyetjet:
-- Përse e rrotullova topin rreth vetes?
-- Çfarë ndodhi me pjesën që ishte në errësirë? Po me pjesën që ishte në dritë?
Vazhdohet rrotullimi rreth vetes dhe rreth dritës, duke vazhduar imitimin e rrotullimit të Tokës
rreth vetes dhe rreth Diellit. Mësuesja shton se Tokës i duhen 24 orë për të bërë një rrotullim të
plotë rreth vetes. I pyet nxënësit:
-- Dita dhe nata krijohen sepse Toka rrotullohet rreth vetes apo Dielli rreth Tokës?
Ndërtimi i njohurive: DDM
Pyeten nxënësit se çfarë dinë ani për formimin e ditës e të natës, dhe mënyrës së realizimit të
tij. Pas kësaj, mësuesja pyet:
-- Përse dita dhe nata nuk janë gjithmonë 12-orëshe?
Nxënësit kërkojnë përgjigjen e kësaj pyetjeje në libër dhe pasi e gjejnë përgjigjen, e shkruajnë
atë në tabelë.
Di

Dua të di

Mësova

Dita dhe nata formohen nga
rrotullimi i Tokës rreth boshtit
të vet.

Përse dita dhe nata nuk janë
gjithmonë 12-orëshe?

Kjo ndodh për shkak të
pjerrtësisë së boshtit të Tokës.

49


Përforcimi: dy të vërteta - një gënjeshtër
Nxënësit përgatisin dy pohime të vërteta dhe një të gënjeshtërt mbi formimin e ditës dhe të
natës. Ata i lexojnë pohimet e tyre me zë dhe shokët do të gjejnë cili është pohimi i vërtetë dhe do
ta thonë atë.
Vlerësimi: Mësuesja vlerëson nxënësit me notë.
Detyrë shtëpie: Përshkruani shkurt formimin e ditës dhe të natës.

Tema 4.7: Stinët
-- të përkufizojnë konceptin e orbitës;
-- të tregojnë sa kohë zgjat një rrotullim i plotë i Tokës rreth Diellit;
-- të përshkruajnë formimin e stinëve;
-- të shpjegojnë kuptimin e solsticit;
-- të shpjegojnë kuptimin e ekuinoksit.
Fjalë kyç: orbita, rrotullimi i plotë rreth Diellit, stinët, solstici, ekuinoksi.
Mjetet: globi, llambë ndriçuese, libri i nxënësit, enciklopedi për fëmijë.
Fazat e strukturës

Strategjitë
mësimore

Veprimtaritë e
nxënësit

Organizimi i
nxënësit

Parashikimi

Grafiku i fjalorit

studimore
Paraqitje grafike

klasën


Punë praktike

studimore
Diskutim i ideve

klasën
Punë individuale

Përforcimi

Shkrim i shpejtë


Punë individuale

Nxënësit njihen me temën, e cila shkruhet në tabelë. Gjithashtu shkruhet në tabelë fjala orbitë.
-- A e dini ju se çfarë është orbita? Le ta gjejmë shpjegimin e kësaj fjale në fjalor.
(Hapet fjalori dhe shkruhet shpjegimi në tabelë.)

50


Rruga që përshkon një
trup qiellor në hapësirë

SISTEM

SINONIMI
ORBITË rrugë rrethore

Rruga që Toka përshkon rreth Diellit quhet
orbitë.

Nxënës të ndryshëm përsërisin përkufizimin e konceptit të orbitës.
-- A e dini ju si formohen stinët?.
Pret përgjigjet e nxënësve pa dhënë vlerësim mohues dhe vazhdon me eksperimentin.
Ndizet llamba dhe vendoset globi pranë saj, në mënyrë që hemisfera veriore të jetë më pranë
Diellit. Nxënësit shohin gjithë globin dhe tregojnë se cilat pjesë të tij janë më pranë dhe cilat
më larg saj. Ata parashikojnë se çfarë temperaturash do të ketë në këto zona, duke qenë se nuk
ndodhen të gjitha njësoj larg Diellit. Nxënësit gjejnë Shqipërinë dhe duke parë largësinë e saj nga
Dielli, thonë se çfarë stine do të kishte në këtë moment vendi ynë. Më pas, shkohet në pozicionin
tjetër, në të cilin të dyja hemisferat janë të ndriçuara njësoj nga Dielli e më tej në pozicionin kur
hemisfera veriore është në një kënd të vogël të kthyer nga Dielli. Në fund, në pozicionin në të
cilin të dyja hemisferat ndriçohen njësoj nga Dielli. Gjatë gjithë këtij udhëtimi, nxënësve u tërhiqet
vëmendja në sasinë e ndriçimit që merr njëra apo tjetra hemisferë në një moment të caktuar.
Ata përshkruajnë atë çka shohin në çdo fazë të rrotullimit. Gjatë kësaj pune, mësuesja shpjegon
solsticin e dimrit dhe të verës, ekuinoksin e vjeshtës dhe të pranverës.
Pas këtij eksperimenti, mësuesja e përsërit rrotullimin me një top, i cili qëndron drejt, pa pjerrësi.
Pyeten nxënësit:
-- Çfarë vini re?
-- A ndriçohen gjithmonë njësoj të dy pjesët e tij? Pse ndodh kjo gjë me topin? Pse te globi,
kjo dukuri ndodhte vetëm dy herë në vit? Çfarë ndryshimi ka globi nga topi?
Nxënësit do të venë re pjerrësinë e boshtit të globit si faktorin që krijon stinët.
Nxënësit përshkruajnë shkurt formimin e stinëve dhe shpjegimin e fjalëve: solstici i dimrit dhe
i verës, ekuinoksi i vjeshtës dhe i pranverës.
Vlerësimi: Nxënësit vlerësohen me notë për përvetësimin e koncepteve.
Detyrë shtëpie: Krahasoni katër stinët, nga: temperatura, bimësia, orët e ditës, gjatësia e hijes.

51


Tema 4.8: Hëna
-- të rendisin disa karakteristika të Hënës;
-- të shpjegojnë çfarë janë njollat e errëta të Hënës;
-- të japin shembuj të përpjekjeve të njeriut për të njohur Hënën.
Fjalë kyç: kratere, meteorë, astronaut.
Mjete: “Enciklopedi për fëmijë”, teksti i nxënësit, pamje të Hënës.
Fazat e strukturës

Strategjitë
mësimore

Veprimtaritë e
nxënësit

Organizimi i
nxënësit

Parashikimi

Diskutim për

Paraqitje grafike
Diskutim i ideve

klasën


Mbajtja e strukturuar
e shënimeve

Studimore
Diskutim i ideve
Paraqitje grafike

klasën
Punë individuale

Përforcimi

Diagrami i Venit

Paraqitje grafike

Punë individuale

Parashikimi: diskutim i njohurive paraprake
Nxënësit njihen me temën, e cila shkruhet në tabelë. U kërkohet të thonë gjithçka që dinë mbi
Hënën. Informacionet e tyre shkruhen në tabelë.
HËNA
është më e ndriçon ka njolla ka formë Satelit i
vogël se Toka
të errëta sferike
Tokës

Ndërtimi i njohurive: mbajtja e strukturuar e shënimeve
Mësuesja kërkon që, duke studiuar tekstin, nxënësit t’u përgjigjen këtyre kërkesave: karakteristikat
e Hënës, njollat e errëta të Hënës, studimi i Hënës nga njeriu.

52

KARAKTERISTIKAT E
HËNËS
Hëna rrotullohet rreth Tokës
dhe rreth Diellit.
Një ditë-natë e saj është sa 27
ditë e Tokës.
Nuk ka as ajër, as ujë, pra nuk
ka as jetë.
Forca tërheqëse e saj është
shumë e vogël.
Hëna ndriçon për shkak të
pasqyrimit të rrezeve të Diellit

NJOLLAT E ERRËTA TË
HËNËS
Shkëmbinjtë janë llavë e ngrirë,
Ndërsa gropat janë kratere të
vullkaneve,
të shkaktuara edhe nga rënia e
meteorëve.

HËNA

STUDIMI I HËNËS
Në vitin 1600, shkencëtari italian
Galileo Galilei
vëzhgoi Hënën me teleskop.
Njeriu zbriti në Hënë në vitin
1969,
me anije kozmike.

Nxënësit duhet të lexojnë tekstin dhe të shkruajnë informacionin sipas këtyre tri kërkesave.
Punohet në dyshe.
Përforcimi: diagrami i Venit
Nxënësit do të gjejnë të përbashkëtat dhe ndryshimet mes Hënës dhe Tokës.
TË PËRBASHKËTAT

TOKA

planet
ka ujë, ajër, jetë

trupa qiellorë
rrotullohen rreth
vetes dhe rreth
Diellit

HËNA

satelit
s’ka ajër, ujë, jetë

Vlerësimi: Mësuesja vlerëson nxënësit me notë për gjetjen dhe nxënien e informacionit.
Detyrë shtëpie: Ushtrimi 1 i librit të nxënësit.

53


Tema 4.9: Fazat e Hënës
-- të tregojnë se çfarë janë fazat e Hënës;
-- të emërtojnë fazat e Hënës;
-- të përshkruajnë formimin e fazave të Hënës.
Fjalë kyç: fazat e Hënës, Hënë e plotë, Hënë e re, çerek hëne.
Mjetet: dritë e fortë, që do të luajë rolin e Diellit; një top i madh në rolin e Hënës.
Fazat e strukturës

Strategjitë
mësimore

Veprimtaritë e
nxënësit

Organizimi i
nxënësit

Parashikimi


Diskutim i ideve

klasën


Punë praktike

studimore.
Diskutim i ideve

klasën
Punë individuale

Përforcimi

Turi i galerisë

Paraqitje grafike

Punë individuale

Nxënësit njihen me temën, e cila shkruhet në tabelë. U kërkohet nxënësve të japin ndonjë
informacion në lidhje me temën. Pasi kanë dhënë disa mendime, kërkohet që ata të rikujtojnë
pamjet e Hënës.
Nxënësit pyeten:
-- A është Hëna gjithmonë në të njëjtën formë?
-- Çfarë formash merr ajo në kohë të ndryshme?
Mësuesja i përmbledh mendimet e nxënësve duke thënë se ndryshimi i vazhdueshëm i formës
së Hënës përbën dhe fazat e saj.
Nëpërmjet kësaj pune praktike, nxënësit do të shohin konkretisht se si formohen fazat e Hënës.
Puna do të kryhet sipas këtyre hapave:
1. Hëna e plotë
Një nxënës, i zgjedhur nga mësuesja, do të ulet midis elektrikut të dorës dhe topit. E gjithë faqja
e topit, e cila ndodhet përballë nxënësit, do të jetë e ndriçuar, siç është Hëna e plotë.
2. Gjysmëhëna
Një nxënës tjetër, do të lëvizë topin në të majtë të tij dhe do të kthehet me fytyrë nga topi. Të
tjerët do të shohin se vetëm gjysma e topit do të jetë në dritë, siç është gjysmëhëna.

54


3. Hëna në rritje
Një nxënës tjetër do të lëvizë topin pothuajse midis vetes dhe elektrikut të dorës. Pjesa më e
madhe e topit do të jetë në hije. Të tjerët do të shohin vetëm një pjesë të vogël të topit, siç është
Hëna në rritje.
Nxënësit bëjnë një përmbledhje me të fazave nëpër të cilat kalon Hëna, duke i përshkruar ato.
Nxënësit do të vizatojnë fazat e Hënës dhe do t’i emërtojnë ato. Punimet e tyre do të ekspozohen
në ambientet e klasës dhe do të vlerësohen nga shokët dhe nga mësuesja.

Tema 4.10: Eklipsi
-- të përkufizojnë konceptin e eklipsit;
-- të shpjegojnë si ndodh eklipsi i Hënës;
-- të shpjegojnë si ndodh eklipsi i Diellit.
Fjalë kyç: eklips, eklips i pjesshëm, eklips i plotë, eklips i Diellit, eklips i Hënës.
Mjete: “Enciklopedia për fëmijë”, teksti i nxënësit, foto të llojeve të ndryshme të eklipseve, burim
drite (projektor ose dritë e fortë), top tenisi, glob, shtizë.
Fazat e strukturës

Strategjitë
mësimore

Veprimtaritë e
nxënësit

Organizimi i
nxënësit

Parashikimi

Grafiku i fjalorit

Diskutim i ideve



Grafiku linear kohor

studimore.
Diskutim i ideve

Punë me klasën
Punë individuale

Përforcimi

Punë praktike

Paraqitje grafike

Punë individuale

Mësuesja shkruan temën në tabelë dhe pyet nxënësit nëse e dinë kuptimin e fjalës “eklips”. Pasi
merren mendimet e nxënësve bëhet studimi i fjalës në fjalor.

55

Errësimi i përkohshëm i
një trupi qiellor
prej një trupi tjetër qiellor.
SINONIMI
errësim

EKLIPS
Eklipset ndodhin kur Dielli, Toka dhe
Hëna janë në vijë të drejtë.

Nxënësit mund të japin shembuj të tjerë me përdorimin e fjalës “eklips”.
Ndërtimi i njohurive: grafiku linear kohor
Mësuesja shkruan në tabelë pyetjet:
-- Si krijohet eklipsi i Hënës?
-- Si krijohet eklipsi i Diellit?
Nxënësit lexojnë në libër për të gjetur informacionin dhe pasi përgjigjen me zë, plotësojnë
grafikët si më poshtë:
Mësuesja vizaton në tabelë grafikët:
Dielli

Toka

Hëna

Eklipsi i Hënës

Dielli

Toka

Hëna

Eklipsi i Diellit

Përforcimi: punë praktike
Zhvillimi i punës:
Topi i tenisit do të përfaqësojë Hënën; globi Tokën dhe burimi i dritës, Diellin.
1. Do të vendoset topi i tenisit (Hëna) në një shtizë.
2. Do të lëvizet topi i tenisit (Hëna) rreth globit.
3. Gjatë rrotullimit të topit të tenisit (Hënës) rreth globit, do të vihen re vendndodhjet e tyre,
që krijojnë modelin e eklipsit të burimit të dritës (Diellit).
4. Të vendosen objektet në mënyrë të tillë që të realizohet eklipsi i Hënës.
5. Të emërtohen pozicionet e secilit.
6. Të përsëritet veprimtaria, duke treguar eklipset e pjesshme të Diellit dhe të Hënës.
Vlerësimi: Mësuesja vlerëson nxënësit me notë për punën e kryer dhe nxënien e koncepteve të
reja.
Detyrë shtëpie: Përshkruani eklipsin e plotë të Diellit dhe të Hënës.

56


Tema 4.11: Tërmetet
-- të tregojnë se çfarë është tërmeti;
-- të tregojnë njësinë matëse me të cilën matet forca e tërmetit;
-- të përshkruajnë procesin e shkaktimit të tërmetit;
-- të emërtojnë elementet përbërëse të tërmetit.
Fjalë kyç: tërmet, epiqendër, vatër e tërmetit, valet e tërmetit, sizmolog, sizmologji, sizmograf,
shkalla Rihter.
Mjetet: libri i nxënësit, pamje me pasojat e tërmetit.
Fazat e strukturës

Strategjitë
mësimore

Veprimtaritë e
nxënësit

Organizimi i
nxënësit

Parashikimi

Diskutimi i drejtuar

Diskutim i ideve




studimore.
Diskutim i ideve

Punë me klasën
Punë individuale

Paraqitje grafike

Punë individuale

Përforcimi

Parashikimi: diskutim i drejtuar
Shkruhet tema në tabelë. Nxënësve u kërkohet të shpjegojnë kuptimin e fjalës dhe të japin
përvoja personale ose të para në TV të një tërmeti.
Mësuesja shkruan disa pyetje në tabelë:
Çfarë po mësoj?

Çfarë mësova rreth kësaj teme?

Marrëdhënia shkak pasojë e mundshme

Çfarë është tërmeti?
Si shkaktohen tërmetet?
Si quhen elementet
studimore të një tërmeti?
Me çfarë njësie matëse
matet forca e tërmetit?
Si quhet aparati që
mat forcën e tërmetit?
Si quhen personat që
merren me studimin e
tërmetit?

Tërmetet janë dukuri natyrore që shkaktojnë lëkundje të
një pjese të kores së Tokës, si rezultat i zhvendosjeve të
masave të mëdha shkëmbore ose lëvizje vullkanike.
Përplasja e pllakave tektonike, të cilat janë vazhdimisht në
lëvizje, shkakton një presion të lartë i cili e dredh ose e çan
tokën.
Në një tërmet dallojmë vatrën, epiqendrën, valën e
tërmetit.
Tërmeti matet me shkallë Rihter.
Aparati që mat forcën e tërmetit quhet sizmograf.
Personat që merren me studimin e tërmetit quhen
sizmologë.

Shkaku/përplasja e
pllakave tektonike;
pasoja/tërmeti.

57

Nxënësit do të studiojnë tekstin për t’iu përgjigjur pyetjeve. Leximi bëhet individual, ndërsa
plotësimi i përgjigjeve në dyshe.
Çështja që do të shtrohet për diskutim është:
A mund të mbrohet njeriu nga tërmeti?
Po

Pse?

Jo

Klasa do të ndahet në dy grupe: ata që do të thonë “Po, mund të mbrohet” dhe do ta argumentojnë
atë dhe në grupin e atyre që do të thonë “Jo” dhe do ta argumentojnë përgjigjen e tyre.
Vlerësimi: Mësuesja vlerëson me notë përgjigjet e nxënësve.
Detyrë shtëpie: Vizato skicën e një tërmeti.

Tema 4.12: Dëmet dhe mbrojtja nga tërmetet
Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësi duhet të jenë të aftë:
-- të emërtojnë zonat me aktivitetin më të lartë sizmik në botë dhe në Shqipëri;
-- të tregojnë pasojat që shkaktojnë tërmetet;
-- të listojnë masat mbrojtëse që mund të merren ndaj tërmeteve.
Fjalë kyç: zona sizmike, tsunami.
Mjetet: libri i nxënësit, fotografi me pamje të pasojave të tërmeteve.
Fazat e strukturës

Strategjitë
mësimore

Veprimtaritë e
nxënësit

Organizimi i
nxënësit

Parashikimi

Di

Diskutim i ideve

klasën


Dua të di

studimore.
Diskutim i ideve

Punë me të klasën
Punë individuale

Përforcimi

Mësova


Punë individuale

Parashikimi: Di
Shkruhet tema e mësimit në tabelë. Mësuesja u rikujton nxënësve veprimtarinë që kryen orën
më parë mbi temën nëse njerëzit mund të mbrohen nga tërmetet ose jo. Ajo i fton nxënësit të
studiojnë informacionet e reja që do të marrin nga tema e ditës.

58

Mësuesja i fton nxënësit të plotësojnë kolonën e parë të tabelës DDM me informacionet që
kanë mbi tërmetet.
Di

Dua të di

Mësova

Tërmetet janë fenomene natyrore
që shkaktojnë lëkundje të një
pjese të kores së Tokës, si rezultat i
zhvendosjeve të masave të mëdha
shkëmbore ose lëvizje vullkanike.
Përplasja e pllakave tektonike të
cilat janë vazhdimisht në lëvizje
shkakton një presion të lartë i cili
krijo dridhje ose çan tokën.
Në një tërmet dallojmë vatrën,
epiqendrën, valën e tërmetit.
Aparati që mat forcën e tërmetit
quhet sizmograf.
Personat që merren me studimin
e tërmetit quhen sizmologë.

Ndërtimi i njohurive: Dua të di
Mësuesja shkruan pyetjet për të cilat nxënësit kërkojnë përgjigje në tabelë dhe kërkon që
nxënësit të lexojnë me qëllimin për t’iu përgjigjur këtyre pyetjeve. Përgjigjet nxënësit i thonë me zë
dhe më pas i shkruajnë në tabelë në kolonën e tretë.
Di

Dua të di

Tërmetet janë fenomene natyrore
që shkaktojnë lëkundje të një
pjese të kores së Tokës, si rezultat i
zhvendosjeve të masave të mëdha
shkëmbore ose lëvizje vullkanike.
Përplasja e pllakave tektonike të
cilat janë vazhdimisht në lëvizje
shkakton një presion të lartë i cili
krijo dridhje ose çan tokën.
Në një tërmet dallojmë vatrën,
epiqendrën, valën e tërmetit.
Aparati që mat forcën e tërmetit
quhet sizmograf.
Personat që merren me studimin
e tërmetit quhen sizmologë.

Mësova

Cilat janë zonat me aktivitet më
të lartë sizmik në botë dhe në
Shqipëri?
Çfarë dëmesh shkakton tërmeti?
Cilat janë masat që mund të marr
për të pakësuar pasojat e tërmetit?

Përforcimi: Mësova
Nxënësit plotësojnë përgjigjet e pyetjeve të bëra në kolonën e fundit të tabelës.

59

Dituri 5 Liber mesuesi

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Mais procurados (20)

Destaque

Destaque (7)

Mais de Valbona Imeraj

Mais de Valbona Imeraj (20)

Dituri 5 Liber mesuesi