1.  Соѐл гэж юу вэ?
 Соѐлын бүтэц, бүрдэл?
 Соѐлын шинж, үүрэг
 Соѐлын түвшин, хэлбэр
 Үндэсний соѐлын онцлог
 Дэлхийн соѐл иргэншилд Монголчуудын оруулсан хувь нэмэр
гэсэн багц мэдлэг чадварыг хамтран бүтээх юм.

2. Олон ургальч үзлийн үүднээс хандах нь
Дэлхийн практикт соѐлын тухай 500 гаруй тодорхойлолт
байгаа нь соѐл өөрөө маш өргөн утга агуулга бүхий нийгмийн
үзэгдэл болохыг харуулж байна.Соѐлыг хамгийн өргөн утгаар
тодорхойлбол:
• Хүмүүс байгаль, нийгэм, өөртэйгөө харьцах байдал
• Хүний амьдрал үйл ажиллагааны эхлэл, явц, үр дүн
• Материаллаг ба оюун санааны үнэт зүйлсийн нийлбэр
гэж үзэж болно.
Эндээс дэлхий нийтээр түгээмэл хэрэглэгдэж байгаа соѐлын
тодорхойлолт гэвэл

3. Хүн төрөлхтний бүтээж
хуримтлуулсан материаллаг ба
оюуны үнэт зүйлийн цогц, хүнийй
хөгжлийн хүрсэн түвшин
Баялгийг бүтээх явцад
үйлдвэрлэлин үр дүнд бий Оюуны баялгийг бүтээх
болсон материаллаг юмс явцыг улам боловсронгуй
биш тэдгээрийг бүтээж болгодог арга технологи
сайжруулсан арга технологи юм.
юм

5. X-2
Итгэл Шашин Үнэлэлт Ёс
Бэлгэ тэмдэг Хэл Мэдлэг Хууль
үнэмшил шүтлэг үнэлэмж суртахуун
1.Утгын ертөнц 1.Соѐлын 1.Танин 1.Аливаад 1.Итгэл 1.Нийтээр 1.юуг сайн юуг 1.Зөв
амин сүнс мэдэхүйн сэтгэл бишрэл дагаж муу гэж үзэх буруу,сайн
үр дүн зүрхээрээ мөрдөх ойлголт муу,гэж
үнэнч байх дүрэм үнэлэгдэх
журам сайшаах
буруушаах
хэм
хэмжээ
2.Бүх харилцаа 2.Харилцааны 2.Мэдлэг 2.Эрдэмтэд 2.Сүм хийд 2.хэм 2.Үнэн чбайх 2.Сайныг
тэмдэгээр хэрэглүүр бол хүч өөрийнхөө хэмжээг нь эрхэм худал дэмжих
дамжина онолын үнэнд сахиулах ярих нь урвалт саарыг
итгэдэг арга жигших
хэрэгсэл
3.Мэдээлэлийг 3.Үндэстэн 3.Мэргэшс 3.Лам
удаан хадгалах угсаатныг эн үйл хуврага
биет хэлбэр нэгтгэх,тусгаар ажиллагаа
лах ны үр дүн
4.Сургаал
номлолыг
багтаасан
өргөн
хүрээтэй
оюуны үнэт
зүйл

6. • Оюуны соѐлын бүрдэл гэсэн багшийн хүснэгтэн мэдээллийг ашиглан соѐлын
бүтэц, бүрдлийг тодорхойлох “Мод бүтээх” дасгалыг ажиллуулж –Яагаад?
соѐлын бүрдэл болж байгааг жишээгээр тайлбарлан байр сууриа илэрхийлэх
ажлыг гүйцэтгэнэ.Энэхүү бүтээх модоо маш сайхан эерэг сэтгэлгээтэй бүтээгээрэй
гэдгийг зөвлөх байна.

7. Ìýäëýã Õýì õýìæýý Áýëãý òýìäýã
Итгэл ¿íýìøè
Øàøèí Íèéãìèéí
ø¿òëýã ¯íýëýìæ õÿíàëò
ѐñ ñóðòàõóóí
Õýë
Óòãà çîõèîë
Àëáàí
õýì õýìæýý
Î
Þ
Ó
Í
Û
Ñ
Î
Ё
Ë
Û
Í
Á
¯
Ð
Ä
Ý
Ë

10. X-5
Ямар дүрс
байна вэ?
Бэлэг Яагаад энэ
тэмдгийг дүрсийг
тайлбарлан сонгосон
уншихын учир нь
учир юу бэ?
БҮТЭЭЛЧ
АСУУДЛУУД
Харангуут
ямар Ямар утга
сэтгэгдэл илэрхийлж
төрсөн бэ? байна вэ?

11. • “Блумын ба бүтээлч асуултуудыг” дэвшүүлэх замаар –Бэлгэ тэмдэг
яагаад
утгын ертөнц болдог талаар өөрийн байр сууриа илэрхийлэн бэлгэ
тэмдэгийн
дүрсийг унших мэдлэг чадварыг бүтээх юм.

12.  Хувьсгалаас өмнөх үеийн ба өнөө үеийн Монголчуудын амьдарлын хэв
маягийн ялгаа ба өөрчлөлт
 Олон зуун жилийн түүхтэй нүүдлийн соѐл иргэншил өнөөг хүртэл
хадгалагдаж байгаа
 Хамраа юмуу? уруулаа цоолж гархи зүүж гоѐдог үндэстний соѐл хачин
сонин боловч, биеийн чимэглэл хэрэглэдэг нь бүх ард түмний соѐлын
нийтлэг юм гэсэн дээрх 3 тохиолдол дээр сурагчдыг ажлуулж соѐлын мөн
чанар шинжийг тодорхойлж болно.

13. X-6
Динамик Статик Түгээмэл универсаль
Соѐл хүний бүтээл
Соѐлын тогтвортой болохынхоо хувьд
Соѐлын өөрчлөгдөх
хадгалагдах,өвлөгдөх дэлхийн улс түмэнд
шинж
шинж нийтлэг адилхан
байдаг шинж

14. Багшийн өгөгдөл хэрчмүүдийг үзүүлэн түүнийг ашиглаж соѐлын нийгмийн үүргийг
гинжин хэлхээсээр бүтээж өөрсдийн байр сууриа илэрхийлэх ажлыг гүйцэтгэнэ.
Õýð÷èì ¹1
Ñî¸ë áîë õ¿íèéã õ¿í áîëãîäîã. Áèå õ¿í íèéãýìøèõ òóñìàà èðãýí, íèéãìèéí ãèø¿¿í,
áèå õ¿í áîëíî. ªºðººð õýëáýë , ººðèéí àðä ò¿ìýí, íèéãìèéí á¿ëýã, õ¿í òºðºëõòíèé
õýë, áèëýã òýìäýã, ¿íýò ç¿éë, õýì õýìæýý, ¸ñ çàíøèë, óëàìæëàëûã ýçýìøäýã.
Õýð÷èì ¹2
Áèå õ¿íèé ñî¸ë èõýíõ òîõèîëäîëä á¿òýýë÷ àâü÷àñ ÷àäâàðûí õºãæèëò, îþóíû
÷àäàìæ, óðëàãèéí á¿òýýë îéëãîõ ÷àäâàð, òºðºëõ àá ãàäààä õýëèéã ýçýìøñýí
áàéäàë, íÿìáàé ÷àíàð, ýåëäýã õàðüöàà, ºíäºð ¸ñ ñóðòàõóóí ãýõ ìýò.
Õýð÷èì ¹3
Íýã øàøèíòàé íýã çàí çàíøèëòàé àðä ò¿ìýí íýã óëñ îðíóóä øàøèíû îëîí
òºðë¿¿äýä õóâààãääàã. Òóõàéëáàë: Ýíýòõýã óëñ
Õýð÷èì ¹4
Íèéãìèéí ¿éë ÿâöàä ¿íýò ç¿éë, ÷èí ýðìýëçëýë, çàí òºðõèéí õýì õýìæýý áà õ¿íèé
ººðèéí óõàìñðûí õýñýã áîëîí òºëºâøäºã. Òýäãýýð íü çàí òºðõèéã òºëºâø¿¿ëæ
çîõèöóóëæ áàéäàã.
Õýð÷èì ¹5
Ñî¸ë íü õ¿íèé çàí áàéäëûã ãýð á¿ë, ñóðãóóëü, ¿éëäâýðëýë, àõóéí õ¿ðýýíä
çîõèöóóëäàã. Ó÷èð íü òýðýýð çºâøººðºãäñºí áà õîðèãëîãäñîí ç¿éëñèéí òîãòîëöîîã
àãóóëæ áàéäàã.

15. X-8
Соёлын
хүмүүжлийн
үүрэг
Соёлын Соёлын
зохицуулагч боловсролын
үүрэг үүрэг
Соёлын
Соёлын
нэгтгэгч
салгагч үүрэг
үүрэг

16. - Даяаршиж буй дэлхий ертөнцөд соѐлын 3 түвшин үйлчилдэг юм.
Үүнийг тойрог үзүүлэнгээр үзүүлбэл:

17. X-11

18. • ОУын соѐл бол үндэсний хил хязгаараас давж ОУ-ын шинж чанартай гар
утас, интернэт гэх мэт мэдээлэл харилцаа холбооны технологийн ачаар
дэлхийн интернационалч соѐл бүрэлдэн эрчимжиж байна.
• Нэг үндэстний иргэдийн нийгмийн хүртээл болсон итгэл үнэмшил, зан
жаншлын нийлбэр бөгөөд дахин давтагдашгүй өвөрмөц онцлогтой соѐлыг
үндэсний соѐл гэнэ.
• Нийгэм нь үндэстний, хүн амын, мэргэжлийн гэсэн бүлгүүдэд
хуваагдана.Тэдгээр нь өөрсдийн соѐлыг бүрдүүлдэг.Үүнийг дагуул соѐл
гэнэ.

19. Үндэсний соѐлыг хэн бүтээж байна вэ?
Ямар түвшний соѐл байна вэ? гэдгээс нь хамаарч
• Элитийн соѐл
• Ардын соѐл
• Нийтийн соѐл
гэсэн 3 хэлбэр,зонхилох соѐл, сөрөг соѐл гэсэн 2 төрөлд
хуваадаг байна.

27. Ийнхүү -багшийн хэрэглэгдэхүүн зургуудыг үзүүлж соѐлын
хэлбэрүүдийг тодорхойлон яагаад гэсэн асуултанд хариулах
үндэслэгээ нотолгоо гарган үзэл бодлоо илэрхийлж болно.
мөн дээрх соёлын хэлбэр, төрөл тус бүрт багтах жишээг тоочин
нэрлэж болно.
Элитийн соѐл Ардын соѐл Нийтийн соѐл
. . .
. . .
. . .

29. Төсөлт хичээлийг дараах үе шат, удирдамжын дагуу
гүйцэтгэж болох юм.
• Материалаа цуглуулах
• Боловсруулалт хийж төлөвлөх
• Энгийн аргуудыг ашиглан анхдагч судалгаа хийх
• Бүтээлийн сангаа бүрдүүлэх
• Бүтээлээ хамгаалах
• Хэлэлцүүлэгт оруулах

30. Бичгийн соѐлд оруулсан хувь нэмэр
Àëòàí ñî¸ìáî áèчèã 1686 îí Ñî¸ìáî ¿ñýã ĺðâºëæèí áèчèã 1687 îí

31. Бичгийн соѐлд оруулсан хувь нэмэр
Òîä áèчèã XVII –çóóí

32. Бичгийн соѐлд оруулсан хувь нэмэр
ĺðâºëæèí ýâõìýë Óãàëçàí ýâõìýë Ìîíãîëûí áèчèã ¿ñýã áàäàð òóãàé

46. I. Á¿òöèéí ºìíºõ ò¿âøíèé äààëãàâàð
• “Ñî¸ë” õýìýýõ îéëãîëòîíä àëü íü áàãòàõã¿é âý?
À. Îäîò òýíãýð B. Øàøèí
C. ѐñ ñóðòàõóóí D. Óðëàã
II. Ýíãèéí ìýäëýãèéí ò¿âøèíä
• Ýëèòèéí ñî¸ëûã õýðýãëýã÷èäýä àëü íü õàìààðàõã¿é âý?
À. Òåàòð ñóäëàà÷ B. Çóðàà÷
C. Õºãæìèéí çîõèîë÷ D. Õººìèé÷èä

47. III. Íèéëìýë ò¿âøèíä
Ñî¸ëûí õýëáýð¿¿äèéã çºâ òîõèðóóë
•Çîíõèëîx ñî¸ë À. Íèéãìèéí òîäîðõîé á¿ëãéèí ¿íýëýìæýýð
áèé áîëñîí ñî¸ë
•Äàãóóë ñî¸ë B. Íèéãìèéí ãèø¿¿äèéí îëîíõèéí õ¿ëýýí
çºâøººðñºí ¿íýëýìæ, èòãýë ¿íýìøèë, óëàìæëàë,
•Ñºðºã ñî¸ë çàí çàíøèë
Ñ. Çîíõèëîx ñî¸ëòîé çºðчèëäºæ áàéäàã ñî¸ë

48. IV. Óчèð øàëòãààíò ò¿âøèí
• Ǻâ äàðààëàëä îðóóëæ ºã¿¿ëáýð çîõèî
Õóâèðч ¿¿íèéã áóþó áîë ñî¸ëûí ñî¸ë äèíàìèê ÿìàãò íýðëýíý ãýæ
ººðчëºëò õºãæäºã ººðчëºãääºã øèíýчëýãäýæ
V. Õèéñâýð ò¿âøèíä
5. “Ýðõýì áèå õýâðýã áîëîâч ýíý íýð ìºíõ, Ñàðóóë óõààíààñ èë¿¿ ñàéí
íºõºð áàéäàãã¿é õýìýýõ íóóö òîâчîîíû ¿ãèéã áè õýëýõ äóðòàé” ýíý íü
ñî¸ëûí ¿íäñýí ýëåìåíò¿¿äèéí àëèíû øèíæèéã èë¿¿ èõ èëýðõèéëñýí áàéíà
âý?
À. ѐñ çàíøèë B. Çàí ¿éë
C. ¯íýò чàíàð C. Áэлгэ òýìäýã

50. • Дэлхийн шинжлэх ухааны нээлтэд бүртгэгдсэн Монгол
эрдэмтдийн хийсэн 7 нээлтийг олж мэдэх
.........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................

51. •Зураг унших аргачлалд суралцах
-Хэдий үеийнямар нэртэй зураг вэ?
- Дээрх зургууд яагаад сонгодог ба элит соѐл болдог вэ?
- Зураач сонгодог зургаар ямар үзэл санаа илэрхийлсэн вэ?
- Зургийн агуулгыг өөрийн үзэл бодлоор тодорхойлох

52. •Танай ангийн хүүхдүүдийн хамгийн түгээмэл хэрэглэдэг эерэг сөрөг
үгсийг хүснэгтээр жагсаан бичиж ярианы соѐлоо дээшлүүлэхэд чиний
хувь нэмэр гэсэн бяцхан зөвлөгөө бэлтгэнэ үү.
Эерэг Сөрөг