1. “ Эко-ази ” байгаль орчин
менежментийн дээд сургууль
Гүйцэтгэсэн: Б.Үнэнжаргал
ЭБХ III-р курс
Улаанбаатар хот
2014 он

2. “гамшиг” гэж аюулт үзэгдэл,
техникийн холбогдолтой
осол, алан хядах ажиллагаа,
дэлбэрэлтийн улмаас олон
хүний эрүүл мэнд, амь нас
хохирох, мал, амьтан олноор
хорогдох, эд хөрөнгө,
хүрээлэн байгаа орчинд улс,
орон нутгийн дотоод нөөц
боломжоос давсан хохирол
учрахыг хэлнэ.
.

3. Гамшигтай тэмцэх үйл ажиллагааны цар хүрээ нөлөөлөх
хүчин зүйлүүд:
 Зохион байгуулалт
 Төлөвлөлт
 Нөөц, хүч хэрэгслийг ашиглах
 Мэргэжлийн дадлага туршлага эзэмшүүлэх
 Сургалт хэрэгцээ
Гамшгийг даван туулах арга хэмжээг хэрэгжүүлэх шаардлагын үүднээс
зохион байгуулалт, төлөвлөлтийн болон бусад арга хэмжээний цар
хүрээг тодорхойлох нь ажил үүргийн хуваарийг тогтооход тус дөхөм
болдог.

4. энэ нь:
 Зарлан мэдээллийг дамжуулах
 Гамшгийн хөнөөл хохиролын улмаас үүсэх үр дагаврыг үнэлж
мэдээллэх
 Аврах ажил явуулах
 Нэрвэгдэгсдэд туслам үзүүлж, эмчлэх
 Нурангийг зайлуулах, авто болон төмөр зам,онгоцны буудал, бусад
зам тээврийн объетыг сэргээн засварлах
 Хүнс, ахуйн ундны усаар хангах
 Түр орогнох орон байраар хангах
 Гамшгийн голомтоос хүн ам, тал сүргийг нүүлгэн шилжүүлэх
 Эрчим хүч, цэвэр усны болон нийгэм ахуйн бусад чухал системийг
сэргээн засварлах

5.  Гамшиг, ослын эсрэг авах арга хэмжэг хэрэгжүүлэх ажлыг аэлыг
удирдан зохион байгуулах, харилцан ажиллагааг хангах
 Хүн амд зөвлөмж, мэдээлэл хүргэх
 Нэрвэгдэгсдэд санхүүгийн яаралтай тусламж үзүүлэх
 Хүн амын сэтгэл санааны бэлтгэлийг хангах
 Яаралтай туслаамжийн барааг хувиарлах, түүнд хяналт тавих
 Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлтэй холбоо тогтоох
 Хүн амын хүнсний бүтээгдэхүүний хангалт, газар тариалангийн
үйлдвэрлэлийг нөхөн сэргээх
 Онцгой нөхцөл байдалд түргэн хугацаанд орон сууц барих хөтөлбөр
боловсруулж хэрэгжүүлэх
 Онцгой нөхцөлд баримтлах дүрэм, журам боловсруулан мөрдөх гэх
мэт болно.

6. Гамшигтай тэмцэх ажлыг удирдан зохион байгуулахтай
холбогдсон олон талт асуудалд системтэйгээр нягт нямбай
хандахыг шаарддаг. Дээрх үүргийг гүйцэтгэх ажлын хэсэг
нь дадлага, туршлагатай, шуурхай ажиллах чадвартайн
дээр ихээхэн хүчин зүтгэл гаргаж ажиллаж чадах боловч
үйл ажиллагаагаа зохих шаардлагын хэмжээнд явуулахад
амаргүй байдаг.

7. Гамшиг аливаа улс орон, хүн амд асар их хэмжэний
хохирол учруулдаг, түүнтэй тэмцэх үүрэг хариуцлага
хамгийн түрүүнд засгийн газарт оногддог.
Засгийн газар нь гамшгийн улмаас хүн амд учирсан
хохирлыг арилгах, тэдгээрийн амьдралын хэрэгцээ,
шаардлагыг хангахаас гадна нийгмийн амьдралын бусад
амин чухал тулгамдсан асуудлуудыг шийдвэрлэх үүрэг
хүлээх учиртай.
Засгийн газар нь дээрхи үүргийг хэрэгжүүлэхдээ
төрийн бус байгууллага, хувийн хэвшил, иргэд олон
нийтээс, зарим тохиолдолд олон улсын болон гадаад
улсуудаас тусламж дэмжлэг авах шаардлагатай байдаг.

8. гамшигтай тэмцэх тогтолцоо нь засгийн газар, яам,
агентлагуудын үйл ажиллагаанд шууд хяналт
тавих,тэдгээрийн ажил үүргийг зааж, зааварлах эрхгүй
байдаг, бөгөөд энэхүү гол үүрэг бол засгийн газрын
байгууллагуудын нөөц бололцоо, үйл ажиллагааг
гамшигтай тэмцэх ажилд чиглүүлж тэдгээрийн харилцан
ажиллагааг хангахад оршино.
Зөвхөн гамшигтай тэмцэх тогтолцооны тусламжтайгаар
засгийн газар, ард иргэдийн хамтын хүч, чармайлтын үрд
дүнд аливаа гамшиг, ослыг амжилттай даван туулж гарах
юм.

9. Гамшгийг даван туулах арга хэмжээг
хэрэгжүүлэхэд тавигдах шаардлагыг тодорхойлохоос
өмнө түүнд нөлөөлөх хүчин зүйлийг авч үзэх нь чухал
ач холбогдолтой байдаг.
Энэхүү хүчин зүйлд:
 гамшигтай тэмцэх шаардлага ач холбогдлыг ойлгох,
ялангуяа түүнийг засгийн газрын хэмжээнд авч үзэх
 Гамшгийн улмаас улс оронд учруулах аюулыг
бодитойгоор үнэлэх
 Гамшигтай тэмцэх менежментийн талаар үр дүнтэй
бодлого боловсруулж хэрэгжүүлэх зэрэг юм.
Эдгээр хүчин зүйлүүд нь байгууллагийн бүтэц зохион
байгуулалт төлөвлөлт ,нөөц хүчин зүйлсийн ашиглалт,
сургалтанд тавигдах шаардлагад гол үндэслэл болдог.

10. Удирдлага зохион байгуулалт
тухайн улс улсын засаг захиргааны нэгж удирдлагын
бүтэц зохион байгуулалтыг түшиглэж гамшиг ослын
үеийн шаардлага хэрэгцээг хангаж чадахуйц хэлбэрээр
байгуулах нь илүү үр дүнтэй.
Гамшигтай тэмцэх бүтэц зохион байгуулалт хэр
оновчтой эсэхийг шалгахдаа эхний ээлжинд сум, орон
нутгийн түвшинд тухайн шаардлагыг хангаж байгаа
эсэхийг судалж үзсэний дараа доод түвшний шаардлагад
дээд түвшин нь хэрхэн нийцэж байгааг судлах нь иүү
оновчтой болно.

12. Гамшгийн менежментийн зохион байгуулалтын тогтолцоо нь мөн
чанартаа эрчимтэй үйл ажиллагаа бүхий организм юм.
Гамшгийн менежментийн мөгчлөгийн бүхий л үе шатуудад эрчимтэй
үйл ажиллагаа явуулахын тулд тусгай тоног төхөөрөмж техник
технологиор хангагдсан байх ёстой. Тэдгээрийг доорх чиглэлээр
ашигладаг. Үүнд:
 гамшигтай тэмцэхтэй холбогдсон үйл ажиллагааг чиглүүлэх
зохицуулах
 Шуурхай удирдлагын төвийн үйл ажиллагаа
 Шаардлагатай үед гамшигтай тэмцэх удирдлагын тогтолцооны үйл
ажиллагааг идэвхижүүлэх
 Холбоог зохион байгуулах
 Зарлал мэдээлэл дажуулах
 Цагийн байдлыг үнэлэх хяналт судалгаа явуулах
 Мэдээлээр хангах ажлыг зохион байгуулах
 Ард талын хангалтыг зохион байгуулах

13. Гамшгийн менежмент үр дүнтэй байх гол нөхцөл бол
зохион байгуулалтын зөв бүтэцтэй байлгах нь чухал юм.
Гамшгийн хор уршгийг арилгах ажлын явцад удирдлагын
оперативын тасралгүй ажиллагаа хангах гэдэг утгаар
ойлгож болно.
Удирдлагын тасралтгүй дэс дараалалтай ажиллагаа гэдэг нь:
Гамшиг осолтой тэмцэх ажлын удирдан зохион байгуулж
байгаа албан тушаалтан гамшиг, ослын үед нөхцөл байдал,
хэрэгцээг бүх л хугацааны турш тодорхой мэдэж,
шаардлагатай арга хэмжээг цаг хугацаанд нь шуурхай
хэргжүүлэхийг хэлнэ.

14. Төлөвлөлт
Аливаа улс орон гамшигтай тэмцэх төлөвлөгөө
буюу төлөвлөлтийг болвсруулах хэрэгжүүлж байх нь
зүйтэй.
Олон улсын практикт төлөвлөлт хийгдээгүй буюу
буруу хийгдсэн улс оронд гамшиг тохиолдсон үед хүн
ам, эдийн засаг нь /төлөвлөлтийг зохих хэмжээнд
боловсруулж хэрэгжүүлж байгаа орныхоос / илүү
хохирол амсдаг болох нь ажиглагдсан байна.

15. Зөв боловсруулагдсан төлөвлөгөө дараах ач холбогдолтой
байдаг. Үүнд :
 Гамшигтай тэмцэх ажилд хандах хандлагыг тодорхой ойлгомжтой,
дэс дараатай болгох.
 Гамшигтай тэмцэх ажилд оролцох үүрэг бүхий яам
байгууллагуудын тухай тухай нэгдсэн судалгаатай болох
 Гамшигтай тэмцэх үйл ажиллагаа харилцан зохицуулагдах суурь
тавигдах
 Гүйцэтгэх ажил үүргийн хуваарь, хариуцлага тодорхой болгох
гамшигтай тэмцэх талаар явуулах сургалтыг оновчтой төлөвлөх
 Гамшигтай тэмцэх ажлыг зохион байгуулж удирдах талаар тухайн
үед болон цаашид тавигдах шаардлагыг үнэлэх нөхцөл бололцоо
олгох
Төлөвлөгөөг байнга тодотгох шаардлагатай үед засвар оруулж
шинэчлэж байх ёстой байдаг.

16. Төлөвлөгөөг хэргжүүлэх систем өөрөө оновчтой бус
байвал уг төлөвлөгөө үйлчилж чадахгүйд хүрнэ.
Өөрөөр хэлбэл зайлшгүй шаардлагатай хүн хүч техник,
багаж хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж, мэргэжилтэй
боловсон хүчний хангалт дутагдалтай байх зэрэг
шалтгаанаас болж төлөвлөгөө бодит байдалд нийгэмд
нийцэхгүйд хүрнэ. Зарим улс оронд ийм байдал гардаг
нь дараах шатлгаанас болдог. Үүнд:
 Гамшигтай тэмцэх талаар төрөөс баримтлах цэгцтэй
бодлогоггүй байх
 Зарцуулах төсөв, хөрөнгийг буруу тооцох
 Мэдлэг чадвар дутагдах гэх мэт хүчин зүйлс гэхдээ
бодит байдал нийцсэн төлөвлөгөөтэй байх зайлшгүй
шаардлагатай .

17. Гамшиг,ослын хор уршгийг арилгах үеийн
төлөвлөгөө хэрэгжүүлэх явцад үүсч болзошгүйг
анхаарах зарим асуудлууд:
 Гамшиг ослын улмаас онцгой нөхцөл байдал үүсэх
 Гамшгийн хөнөөл удирдлагын бүтэц, зохион
байгуулалтанд нөлөөлөх
 Мэдээллийг дамжуулах удирдлагын систем доголдох
 Гамшгийн дараах ажиглалт хяналт увуулах, хохирлыг
үнэлэх, илтгэж тайлагнах арга хэмжээг оновчтой бус
төлөвлөх
 Гамшигтай тэмцэх ажилд дайчлагдан оролцох
байгууллагуудын ажил үүргийг хувиарлах
 Гамшигтай тэмцэх үйл ажиллагааны харилуан
ажиллагааг хангаж зохицуулах

18. Гамшиг, осолтой тэмцэх ажлыг зохион байгуулах
ажил нь нөөц материал , хэрэгсэл хүн хүчийг зөв
зохистой ашиглах явдал юм.
Доорхи нөхцөл шалтгааны улмаас бэрхшээл үүсдэг
байна. Үүнд :
 гамшигтай тэмцэх төлөвлөлт оновчтой бус байх
 Төлөвлөлтийн явцад бүх боломжтой нөөц , хүч
хэрэгслийг тооцоолоогүй байх
 Гамшгийн хөнөөлийн улмаас зарим нэг хүё хэрэгсэл
байгууллага сүйрэх, үүрэг гүйцэтгэх боломжгүй болох
 Гамшгийн хөнөөлийн улмаас нөөц, хүч хэрэгслийн
хүрэлцэн ирэх ,үүрэг гүйцэтгэх нь удаашрах

19.  Нөөц хэрэгслийг ашиглах, удирдах үйл
ажиллагааг нь зохицуулах удирдлагын систем
оновчтой бус
 Тухайн байгууллага оногдсон үүргээ гүйцэтгэх
дадлага туршлага дутагдах
 Үнэн биш буруу мэдээлэл нь нөөц, хүч
хэрэгслийг үр дүнтэй ашиглаж чадахгүйд хүргэх
 нөөц., хэрэгслийг удирдлагаар муу хангаж
ажиллах нь гамшгийн хор уршгийг арилгах арга
хэмжээнд давхардлыг эсвэл цоорхой бий болгох.

20. Гамшигтай тэмцэх үед нөөц, хүч хэрэгслийг ашиглахдаа
доорхи байгууллагуудыг хослуулан ажлуулдаг үүнд:
 Засгийн газрын яам, агентлаг, (зарим үед зэвсэгт
хүчнийг оролцуулдаг)
 Төрийн бус байгууллагууд
 Орон нутгийн буюу бүлэг хүмүүс
 Олон улсын байгууллагын баг болон сайн дурыхан
г.м
Төлөвлөлтийг хийх явцад дээрх нөөц, хүч
хэрэгслийн цар хүрээг нарийн тооцоолох
боломжгүй.

21. Дээрх чухал зүйлсийг үндэслэн хүч хэрэгслийг үр ашигтай
ашиглах нөхцөл нь дараах 4 шалтгаанаас хамаарна.
Үүнд:
 Шуурхай удирдлагын төвийн ажиллах боломж чадвар
 Үнэн зөв мэдээлээр шуурхай хангах
 Гамшигтай тэмцэх ажлыг зохион байгуулж, удирдах эрх
бүхий байгууллага болон оролцох байгууллага
хоорондын ажлын нягт улдаа холбоо
 Гамшигтай тэмцэх ажилд дайчлагдан оролцох
байгууллага, өөрийн гүйцэтгэх чадвар бололцооны
хэрээр оногдсон үүрэг даалгавраа бүрэн биелүүлэх зэрэг
болно.

22. мэргэжлийн дадлага туршлага
Гамшигтай тэмцэх менежментийг зохих түвшинд үр
дүнтэй байлгахын тулд олон төрлийн мэргэжлийн
дадлага, чадвар эзэмшүүлсэн байх ёстой.
Мэргэжлийн дадлага туршлагаа дараах үйл
ажиллагаанд ашиглана.
 Ажиглалт хянал явуулах цагийн байдлыг үнэлж
мэдээлэх
 Эрэн хайх, авран туслах ажил явуулах
 Нэрвэгдэгсдэд эмнэлгийн болон бусад анхан
шатны тусламж үзүүлэх
 Хоол хүнсээр хангах
 Ар талын хангалт
 Мэдээ, мэдээлээр хангах.

23. Сургалт явуулах хэрэгцээ
Гамшгаас хамгаалах сургалтын зорилт нь
гамшгийн аюулаас урьдчилан сэргийлэх, аврах, хор
уршгийг арилгах, хойшлуулшгүй сэргээн босгох
үйл ажиллагаанд байгууллага, алба, албан
тушаалтан, иргэдийг сургаж, дадлагажуулахад
оршино
Зөв оновчтой гамшгийн менежментийн нэг
гол хэсэг нь бие бүрэлдэхүүний сургалт юм.
Олон улсын байгууллагуудын туршлагаас үзэхэд
гамшиг, осолтой тэмцэх ажлыг удирдах талаар
сургалт явуулах нь зайлашгүй чухал асуудлын нэг
болох нь нотлогдсон байна.

24. Сургалт явуулахдаа дараах чиглэлийг баримтална.
Үүнд:
 Тухайн улс өөрийн оронд сургалт явуулах хэрэгцээ
энэ талаар баримтлах биеэ даасан бодлого
тодорхойлох, бусад орны туршлагыг шууд
хуурбарлан авч хэрэглэх нь тухайн сургалтын
хэрэгцээг бүрэн хангах магадлал багатай байдаг
 Сургалтн хөтөлбөрийг боловсруулахдаа гамшиг,
осолтой тэмцэх төлөвлөгөөтэй уялдуулах
 Сургалтыг хариуцсан байгууллагуудын гүйцэтгэх
үүргийг оновчтой тодорхойлох талаар гамшиг,
осолтой тэмцэх арга хэмжээний төлөвлөгөөнд
тусгах хэрэгтэй .

25. Сургалтын талаар баримтлах бодлого
хөтөлбөрийг бовсруулах ажлын чухал алхам бол
сургалт явуулах үйл ажиллагааны цар хүрээг
тодорхойлох явдал юм.
• Гашгийн удирлагын талаар төрөөс баримтлах
бодлого
• Гамшиг осолтой тэмцэх ажлыг зохион байгуулах
бүх шатны удирлагын бүтэц зохион байгуулалт
• Засгийн газрын яам агентлаг болон засгийн
газрын бус байгууллагуудын төлөвлөгөө
• Хүн амд сургалт, сурталчилгаа явуулах хэрэгцээ
тэдэнд нийцэх сургалтын хөтөлбөр
• Сургалттай холбогдолтой мэдээллийн эх үүсвэр
(бусад орны сургалтын хөтөлбөрийг харьцуулан
авч үзэх)

26. • Додтооддоо явуулах сургалт:
гамшигтай тэмцэх талаар төрийн
баримтлах бодлого болон
хөтөлбөрийн дагуу дотоодын
сургалтын хэрэгцээнд үндэслэж
өөрийн орны нөөц бололцоог бүрэн
ашиглах
• Олон усын хэмжээнд явуулах сургалт
: зорилго нь гамшиг осолтой тэмцэх
ажил эрхэлсэн удирдах албан
тушаалтан мэргэжилтнүүдэд гамшиг
осолтой тэмцэх асуудлаар туршлага,
санаа бодлоо солилцох замаар замаар
өргөн мэдлэгэ олгоход оршдог
Сургалтыг
дараах 2
үндсэн
чиглэлээр
явуулдаг