GALICIA NA GUERRA CIVIL E NA DITADURA. A LITERATURA DO EXILIO (1936-1975)

1. GALICIA NA GUERRA CIVILGALICIA NA GUERRA CIVIL
E NA DITADURA. AE NA DITADURA. A
LITERATURA DO EXILIOLITERATURA DO EXILIO
(1936-1975)(1936-1975)

2. GUERRA CIVILGUERRA CIVIL
1936-19391936-1939

3. • Tras o inicio da guerra civil española en 1936,Tras o inicio da guerra civil española en 1936,
milleiros de persoas vense obrigadas a exiliar caramilleiros de persoas vense obrigadas a exiliar cara
outros puntos da xeografía mundial.outros puntos da xeografía mundial.

4. Primeira etapa: 1936-1939Primeira etapa: 1936-1939
• Nesta primeiraNesta primeira
etapa os exiliadosetapa os exiliados
fuxían cara afuxían cara a
outros paísesoutros países
europeos comoeuropeos como
Francia, AlemañaFrancia, Alemaña
ou Portugal.ou Portugal.

5. Segunda etapa: 1940-1945Segunda etapa: 1940-1945
– Nunha segunda etapaNunha segunda etapa
tras o estalido datras o estalido da
Segunda Guerra Mundial,Segunda Guerra Mundial,
os exiliados buscabanos exiliados buscaban
outros lugares europeosoutros lugares europeos
como poden ser Grancomo poden ser Gran
Bretaña ou Rusia.Bretaña ou Rusia.

6. Segunda etapa 1940-1945Segunda etapa 1940-1945
• Entre estes anosEntre estes anos
tamén abondan astamén abondan as
viaxes cara a América.viaxes cara a América.
Por todo o continentePor todo o continente
americano podiamosamericano podiamos
encontrar refuxiadosencontrar refuxiados
españois e galegos enespañois e galegos en
lugares como Boslugares como Bos
Aires, Chile,Aires, Chile,
Venezuela, Cuba…Venezuela, Cuba…

7. • Nacionalismo galego: aniquilado ( fusilamentos -Alexandre Bóveda;Nacionalismo galego: aniquilado ( fusilamentos -Alexandre Bóveda;
asasinados en cunetas -Anxel Casal; exilio -Castelao; fuxidos -asasinados en cunetas -Anxel Casal; exilio -Castelao; fuxidos -
Alonso Ríos; cárcere -Carballo Calero; silenciados -OteroAlonso Ríos; cárcere -Carballo Calero; silenciados -Otero
Pedrayo…). Outros escritores apoiaron o réxime (Cunqueiro,Pedrayo…). Outros escritores apoiaron o réxime (Cunqueiro,
Risco…)Risco…)
• Desaparición de empresas culturais.Desaparición de empresas culturais.

8. Guerra civil (1936-1939)Guerra civil (1936-1939)
• Despois da guerraDespois da guerra
civil, á cultura galegacivil, á cultura galega
quedábanlle dousquedábanlle dous
camiños: ficar encamiños: ficar en
Galicia (silencio,Galicia (silencio,
morte, cárcere) oumorte, cárcere) ou
“viaxar en barco” cara“viaxar en barco” cara
ao exilio.ao exilio.

11. EXILIO INTERIOREXILIO INTERIOR

12. Actividade cultural e políticaActividade cultural e política
no exiliono exilio
• Toda a actividadeToda a actividade
levada a cabo atalevada a cabo ata
ese momento enese momento en
Galicia se trasladouGalicia se trasladou
aos Centros Galegosaos Centros Galegos
de América (Bosde América (Bos
Aires, Habana,Aires, Habana,
México…)México…)

13. Labor feito no exilioLabor feito no exilio
• Creación de editoriais (Citania, Botella alCreación de editoriais (Citania, Botella al
Mar…)Mar…)
• Emisións de radio.Emisións de radio.
• Representacións teatrais.Representacións teatrais.
• Xornais e revistas (Vieiros, GaliciaXornais e revistas (Vieiros, Galicia
Emigrante…).Emigrante…).
• Asociacións para difundir a cultura galega.Asociacións para difundir a cultura galega.

14. LABOR FEITO NOLABOR FEITO NO
EXILIOEXILIO

16. Características daCaracterísticas da
literatura galega no exilioliteratura galega no exilio

17. POESÍPOESÍ
AA

18. LUIS SEOANELUIS SEOANE

19. Luís SEOANE (1910)Luís SEOANE (1910)
• Segundo o historiador CarlosSegundo o historiador Carlos
Fernández Santander, SeoaneFernández Santander, Seoane
podería ser o autor que, baixo opodería ser o autor que, baixo o
pseudónimo de Hernán Quijano,pseudónimo de Hernán Quijano,
escribiu ”escribiu ”Galicia Mártir” –Galicia Mártir” –
Episodios del terror blanco en lasEpisodios del terror blanco en las
provincias gallegasprovincias gallegas. Este libro,. Este libro,
publicado en París e Arxentinapublicado en París e Arxentina
en 1938, narra a sublevaciónen 1938, narra a sublevación
militar e a feroz represión nasmilitar e a feroz represión nas
provincias de Pontevedra e Aprovincias de Pontevedra e A
Coruña entre agosto e decembroCoruña entre agosto e decembro
de 1936.de 1936.

20. LUÍS SEOANE:LUÍS SEOANE:
TEATROTEATRO
• A soldadeiraA soldadeira
• Minia, a soldadeira, serve deMinia, a soldadeira, serve de
enlace entre o pasado e oenlace entre o pasado e o
presente.presente.
• Guía aos labregos do 36 poloGuía aos labregos do 36 polo
mundo medieval, mentresmundo medieval, mentres
realiza o seu traballo derealiza o seu traballo de
mensaxeira entre os gemiosmensaxeira entre os gemios
artesanais de Compostela e asartesanais de Compostela e as
forzas labregas de Roi Xordo.forzas labregas de Roi Xordo.
• Escolle o mundo medieval porEscolle o mundo medieval por
estar normalizado lingüística eestar normalizado lingüística e
culturalemente.culturalemente.

21. A mediados dos anos noventa, a
partir dos fondos conservados pola
viúva de Seoane, Maruxa, creouse
a Fundación Luís Seoane na
Coruña, que desde entonces
realiza e promove mostras sobre a
súa obra e a súa época.

22. [Noivos en xogo]
1939
Gravado en linóleo
sobre papel
26 x 19 cm.
Colección Fundación
Luís Seoane, A Coruña

23. LORENZO VARELALORENZO VARELA
• Catro poemas paraCatro poemas para
catro gravadoscatro gravados
• LonxeLonxe
• SaudadeSaudade
• Guerra civilGuerra civil
• Louvanza de figurasLouvanza de figuras
míticas de Galiciamíticas de Galicia
(bispo Adaúlfo, Roi(bispo Adaúlfo, Roi
Xordo…)Xordo…)

24. EMILIO PITAEMILIO PITA
• JacobuslandJacobusland
• Cantigas de nenosCantigas de nenos
• Mesmos temas queMesmos temas que
os dous autoresos dous autores
anteriores.anteriores.

25. NARRATIVANARRATIVA
• Ramón deRamón de
Valenzuela,Valenzuela, NonNon
agardei por ninguénagardei por ninguén..
• Sivio Santiago,Sivio Santiago, OO
silencio redimidosilencio redimido
• Antón Alonso Ríos,Antón Alonso Ríos, OO
señor Afranio ouseñor Afranio ou
como me rispei dascomo me rispei das
gadoupas da mortegadoupas da morte,,
““Memorias dunMemorias dun
fuxidofuxido””

26. Ramón deRamón de
ValenzuelaValenzuela
(1914-80)(1914-80)

27. ““Non agardei por ninguén”Non agardei por ninguén”19519577
• Escrita dende una perspectivaEscrita dende una perspectiva
republicana en Galiza, na que serepublicana en Galiza, na que se
pode observar a recensiónpode observar a recensión
autobiográfica do autor,autobiográfica do autor,
aparecendo na novela coaparecendo na novela co
pseudónimo de D. Gonzalopseudónimo de D. Gonzalo
Ozores de Ulloa. Nesta novela,Ozores de Ulloa. Nesta novela,
Ramón recrea Galiza noRamón recrea Galiza no
levantamento militar do 1936,levantamento militar do 1936,
onde o protagonista foxe daonde o protagonista foxe da
represión con compañeiros dorepresión con compañeiros do
ideal pasándose ao bandoideal pasándose ao bando
republicanorepublicano..

28. ““As bágoas do demoAs bágoas do demo” 1964” 1964
• Esta obra mostra ao espectadorEsta obra mostra ao espectador
emigrante galego unha Galiza tanxible eemigrante galego unha Galiza tanxible e
recoñecible visualizada nas terras dorecoñecible visualizada nas terras do
TrasDeza. O mundo rural, coa súaTrasDeza. O mundo rural, coa súa
propia dinámica, pouco esperanzadorapropia dinámica, pouco esperanzadora
para cambios sociais, impón a súapara cambios sociais, impón a súa
propia lei. “As bagoas do demo” é unhapropia lei. “As bagoas do demo” é unha
peza significativa do teatro dapeza significativa do teatro da
emigración. Aporta una visión do mundoemigración. Aporta una visión do mundo
rural, coas contradicións enrural, coas contradicións en
confrontación coas aspiracións do propioconfrontación coas aspiracións do propio
autor, cun punto de vista existencial eautor, cun punto de vista existencial e
cultural, construído dende a loita e acultural, construído dende a loita e a
emigración.emigración.

29. ““O NARANXOO NARANXO” 1974” 1974
Neste libro, ValenzuelaNeste libro, Valenzuela
xoga coas perspectivasxoga coas perspectivas
dun tolo e dun cordo,dun tolo e dun cordo,
contrapoñéndoas, nacontrapoñéndoas, na
procura dunha reflexiónprocura dunha reflexión
filosófica, mesturada defilosófica, mesturada de
afecto e humanidade.afecto e humanidade.

30. ““Historia do galeguismo político”Historia do galeguismo político” 19761976
• Onde desatou unha forteOnde desatou unha forte
polémica: fai apolémica: fai a
consideración histórica deconsideración histórica de
que foron os galegos e nonque foron os galegos e non
os estranxeiros quenos estranxeiros quen
liquidaron a cultura e aliquidaron a cultura e a
personalidade galega.personalidade galega.

31. ““Era tempo de apandarEra tempo de apandar” 1980” 1980
• Segunda e última novelaSegunda e última novela
do noso autor quedo noso autor que
complementa os aspectoscomplementa os aspectos
máis novelescos da súamáis novelescos da súa
biografía. Ambas novelasbiografía. Ambas novelas
son narradas nunson narradas nun
escenario Trasdezano,escenario Trasdezano,
así como case todos osasí como case todos os
protagonistas son daprotagonistas son da
contorna da Bandeira.contorna da Bandeira.

32. Antón Alonso RíosAntón Alonso Ríos
• Antón Hipólito Alonso
Ríos, nado en
Camporrapado,
Cortegada, Silleda, o 15
de agosto de 1887 e
finado en 1980, foi un
mestre, escritor, líder
agrarista e político galego
que presidiu o Consello
de Galicia tras a morte de
Castelao. Morre na
Arxentina en 1980.

33. Antón Alonso RíosAntón Alonso Ríos
• É unha das persoas máis
importantes de Galicia xa que
conseguiu sobrevivir nos montes
de Galicia mentres que os seus
amigos e compañeiros foron
capturados, torturados e
asasinados. Durante este tempo
fíxose chamar “Siñor Afranio” e
traballou como mendigo, criado e
traballador nas colleitas.

34. ENSAIOENSAIO
• Sempre en GalizaSempre en Galiza
• Reflexión sobre a políticaReflexión sobre a política
da época.da época.
• Trazos que definen aTrazos que definen a
Galicia como unha naciónGalicia como unha nación
• Historia de GaliciaHistoria de Galicia
• Políticas prácticas paraPolíticas prácticas para
acabar coas inxustizasacabar coas inxustizas
históricas do noso paíshistóricas do noso país
• Luís Seoane: artigos eLuís Seoane: artigos e
estudos sobre a arteestudos sobre a arte
galega.galega.

35. TEATRO NA DIÁSPORATEATRO NA DIÁSPORA
• Teatro popularTeatro popular
• Apela ao corazón e oApela ao corazón e o
sentimento.sentimento.
• Pezas rurais,Pezas rurais,
costumistas e concostumistas e con
presenza do humor.presenza do humor.
• Elementos de críticaElementos de crítica
social.social.
• Varela BuxánVarela Buxán
• Teatro cultoTeatro culto
• Apela á razónApela á razón
• Incorporación deIncorporación de
elementos dramáticoselementos dramáticos
propios das correntespropios das correntes
máis modernas emáis modernas e
vangardistasvangardistas
• Castelao, Blanco-Castelao, Blanco-
Amor, Seoane.Amor, Seoane.

36. Os vellos non deben de namorarseOs vellos non deben de namorarse
• Simetría estruturalSimetría estrutural
• Tradición e combinaciónTradición e combinación
• Amor e morteAmor e morte
• Falsidade nas relacións, poder do diñeiro, obxectualización daFalsidade nas relacións, poder do diñeiro, obxectualización da
mullermuller
• Teatro da arte (espectáculo integral)Teatro da arte (espectáculo integral)

37. Epílogo deEpílogo de Os vellos non debenOs vellos non deben
dede namorarsenamorarse

38. VARELA BUXÁNVARELA BUXÁN
• Taberna sin donoTaberna sin dono
• A xustiza dunA xustiza dun
muiñeiromuiñeiro
• Pezas onde sePezas onde se
recrean costumesrecrean costumes
rurais e mariñeiros.rurais e mariñeiros.

39. EDUARDO BLANCOEDUARDO BLANCO
AMORAMOR

40. TEATROTEATRO
• Teatro PopularTeatro Popular
GalegoGalego
• Farsas para títeresFarsas para títeres
• Elementos satíricos eElementos satíricos e
fantásticos.fantásticos.
• InfluenciasInfluencias
(esperpento valle-(esperpento valle-
inclaniano e teatro doinclaniano e teatro do
absurdo europeo).absurdo europeo).

41. NARRATIVANARRATIVA

46. CreaciónCreación
O exilioO exilio

47. Manuel COLMEIROManuel COLMEIRO
• Manuel Colmeiro GuimarásManuel Colmeiro Guimarás
.. Nace en Chapa, Silleda Nace en Chapa, Silleda
(Pontevedra), o 7 de agosto (Pontevedra), o 7 de agosto
de 1901. Fillo de Balbino e de 1901. Fillo de Balbino e
María Guimarás. Os seus María Guimarás. Os seus
primeiros anos vive entre primeiros anos vive entre
Chapa e Santa Fiz de Chapa e Santa Fiz de
Margaride. Margaride.
• Con 16 anos adquire Con 16 anos adquire
experiencia na Academia de experiencia na Academia de
Belas Artes da capital Belas Artes da capital
arxentina. Funda cun grupo arxentina. Funda cun grupo
de amigos un núcleo artístico de amigos un núcleo artístico
de aprendizaxe autodidacta.de aprendizaxe autodidacta.
http://www.manuelcolmeiro.com/

48. ““Despedida” (1938)Despedida” (1938)
““Mineiros” (1929)Mineiros” (1929)

49. MARUJA MALLOMARUJA MALLO
• Nada en Viveiro en 1902, a profesión do seu pai -funcionario de aduanas-Nada en Viveiro en 1902, a profesión do seu pai -funcionario de aduanas-
levouna a residir en distintas provincias españolas até a definitivalevouna a residir en distintas provincias españolas até a definitiva
instalación da familia en Madrid en 1922.instalación da familia en Madrid en 1922.
• Anos máis tarde ingresa na Academia de Belas Artes e empeza aAnos máis tarde ingresa na Academia de Belas Artes e empeza a
relacionarse coa nova xuventude de poetas e artistas que irrompen narelacionarse coa nova xuventude de poetas e artistas que irrompen na
escena española, algúns deles conformarían a Xeración do 27. Coñece aescena española, algúns deles conformarían a Xeración do 27. Coñece a
Salvador Dalí e á poeta Concha Méndez, que a introducen no círculo daSalvador Dalí e á poeta Concha Méndez, que a introducen no círculo da
Residencia de Estudiantes, onde estreita lazos de amizade e camaradaríaResidencia de Estudiantes, onde estreita lazos de amizade e camaradaría
con Lorca, Buñuel e en especial con Rafael Alberti, con que mantén unhacon Lorca, Buñuel e en especial con Rafael Alberti, con que mantén unha
relación amorosa importante e longo tempo silenciada tanto na súarelación amorosa importante e longo tempo silenciada tanto na súa
biografía como na do poeta.biografía como na do poeta.
• Concha Méndez e Maruja pasearon por Madrid como mulleres modernasConcha Méndez e Maruja pasearon por Madrid como mulleres modernas
e emancipadas, manexando bicicletas, facendo deporte, asistindo aose emancipadas, manexando bicicletas, facendo deporte, asistindo aos
cafés, a eventos literarios ou a verbenas populares.cafés, a eventos literarios ou a verbenas populares.
• Nestes anos, Maruja crea a súa propia linguaxe artística, atenta aos ecosNestes anos, Maruja crea a súa propia linguaxe artística, atenta aos ecos
das distintas vangardas que empezan a chegar a España -futurismo,das distintas vangardas que empezan a chegar a España -futurismo,
surrealismo, cine- e cos ollos abertos á arte popular. Mestura todo coa súasurrealismo, cine- e cos ollos abertos á arte popular. Mestura todo coa súa
particular interpretación.particular interpretación.

50. A súa obra é cada vez máis valoradaA súa obra é cada vez máis valorada
especialmente pola crítica españolaespecialmente pola crítica española
máis nova, que ve nela a encarnaciónmáis nova, que ve nela a encarnación
dunha vangarda oculta polodunha vangarda oculta polo
franquismo.franquismo.
Tras a morte de Franco chégalle oTras a morte de Franco chégalle o
recoñecemento total; a súarecoñecemento total; a súa
culminación podería establecerse naculminación podería establecerse na
Medalla de Ouro de Belas Artes, noMedalla de Ouro de Belas Artes, no
1982, e na exposición antolóxica que1982, e na exposición antolóxica que
en 1993 lle dedica, entre unha forteen 1993 lle dedica, entre unha forte
polémica polo inadecuado dopolémica polo inadecuado do
momento, o Centro Galego de Artemomento, o Centro Galego de Arte
Contemporánea.Contemporánea.
Para entón Maruja está xa moiPara entón Maruja está xa moi
enferma. Encamada, morre o 6 deenferma. Encamada, morre o 6 de
febreiro de 1995 na residencia defebreiro de 1995 na residencia de
anciánsanciáns Menéndez Pidal de MadridMenéndez Pidal de Madrid

52. Ángel BOTELLOÁngel BOTELLO
• Pintor galego, nado en Cangas doPintor galego, nado en Cangas do
Morrazo, Pontevedra, en 1913. NonMorrazo, Pontevedra, en 1913. Non
acabara os estudos de bacharelatoacabara os estudos de bacharelato
cando pasou a Burdeus, Francia, ondecando pasou a Burdeus, Francia, onde
durante cinco anos estudou pintura. Dedurante cinco anos estudou pintura. De
regreso a España sorpréndeo a guerraregreso a España sorpréndeo a guerra
civil e emigra coa súa nai e as irmás ácivil e emigra coa súa nai e as irmás á
República Dominicana. Botello BarrosRepública Dominicana. Botello Barros
estivo pouco tempo residindo en Santoestivo pouco tempo residindo en Santo
Domingo, de aí foi a Haití. DespoisDomingo, de aí foi a Haití. Despois
dunha exposición en 1944, casa cunhadunha exposición en 1944, casa cunha
haitiana, permanecendo naquel paíshaitiana, permanecendo naquel país
durante doce anos. Tras unha brevedurante doce anos. Tras unha breve
temporada en Nova York trasládase atemporada en Nova York trasládase a
Puerto Rico, instalando unha galería dePuerto Rico, instalando unha galería de
arte que leva o seu nome.arte que leva o seu nome.

54. Arturo SOUTOArturo SOUTO
• Nado no ano 1902. Foi fillo do maxistrado eNado no ano 1902. Foi fillo do maxistrado e
pintor Alfredo Souto Cuero que foi o seupintor Alfredo Souto Cuero que foi o seu
primeiro mestre; e de Pilar Feijoo Freire. Osprimeiro mestre; e de Pilar Feijoo Freire. Os
diferentes destinos do seu pai levárono adiferentes destinos do seu pai levárono a
vivir en Oviedo, Zaragoza, Lugo e A Coruña,vivir en Oviedo, Zaragoza, Lugo e A Coruña,
ata establecerse en Sevilla, onde estudouata establecerse en Sevilla, onde estudou
(entre 1916 e 1920) na Escola Industrial de(entre 1916 e 1920) na Escola Industrial de
Artes e Oficios e de Belas Artes.Artes e Oficios e de Belas Artes.
• O seu pai inclinouno cara unha carreiraO seu pai inclinouno cara unha carreira
máis positiva, e cursa estudos demáis positiva, e cursa estudos de
aparellador. Todos os anos pasan o veránaparellador. Todos os anos pasan o verán
en Galiza, e os ambientes rurais e mariñosen Galiza, e os ambientes rurais e mariños
influirán decisivamente na inicial visióninfluirán decisivamente na inicial visión
plástica de Arturo.plástica de Arturo.
• O artista busca ambientes pechados para asO artista busca ambientes pechados para as
súas acuarelas, como os cafés cantantes esúas acuarelas, como os cafés cantantes e
incluso as casas de lenocinio, apaixonadoincluso as casas de lenocinio, apaixonado
pola figura feminina e en concreto polospola figura feminina e en concreto polos
corpos espidos.corpos espidos.

56. Eugenio GRANELLEugenio GRANELL
• Eugenio Granell nace naEugenio Granell nace na
Coruña en 1912. Vive aCoruña en 1912. Vive a
maior parte da súamaior parte da súa
infancia en Santiago deinfancia en Santiago de
Compostela, cidade queCompostela, cidade que
marcará gran parte da súamarcará gran parte da súa
obra artística.obra artística.
• Desde pequeno mostraDesde pequeno mostra
unha gran predisposiciónunha gran predisposición
na arte, en concreto ána arte, en concreto á
música, e en 1928música, e en 1928
trasládase a Madrid paratrasládase a Madrid para
cursar estudos de violíncursar estudos de violín
na Escola Superior dena Escola Superior de
Música. Música.

58. ISAAC DÍAZ PARDOISAAC DÍAZ PARDO
• Isaac Díaz PardoIsaac Díaz Pardo (Santiago de(Santiago de
Compostela,Compostela, 22 de agosto22 de agosto de 1920 -de 1920 -
A Coruña, 5 de enero de 2012) FoiA Coruña, 5 de enero de 2012) Foi
un intelectual galeguista, pintor,un intelectual galeguista, pintor,
• ceramista, deseñador, editorceramista, deseñador, editor
e empresario.e empresario.
• Fillo do pintor e escenógrafo CamiloFillo do pintor e escenógrafo Camilo
Díaz Baliño, na súa casa tiñan lugarDíaz Baliño, na súa casa tiñan lugar
reunións diversas relacionadasreunións diversas relacionadas
coascoas Irmandades da FalaIrmandades da Fala, das que, das que
Díaz Baliño era membro activo eDíaz Baliño era membro activo e
nas que participan personalidadesnas que participan personalidades
como Castelao, Vicentecomo Castelao, Vicente
Risco, Otero Pedrayo, RamónRisco, Otero Pedrayo, Ramón
Cabanillas, Antón VillarCabanillas, Antón Villar
Ponte, Eduardo Blanco AmorPonte, Eduardo Blanco Amor
ou Asorey.ou Asorey.

61. JoséJosé SUÁREZSUÁREZ

62. CarlosCarlos
VELOVELO