สุนทรียศาสตร์ หลักปรัชญาศิลปะ ทฤษฎีทัศนศิลป์ ศิลปะวิจารณ์

1. บทนํา
พอล เคล (Paul Klee, ค.ศ. 1879-1940) ชือผลงาน Seneclo, 1922
่
ผลงานจิตรกรรมสีนามัน ขนาด 40.6 x 38 ซม., อยูทพพธภัณฑเมืองบาเซิล สวิตเซอรแลนด
ํ้  ี่ ิ ิ

2. บทนํา
INTRODUCTION
คุณสมบัตดงเดิมตามธรรมชาติของคน หรือเรียกวาสัญชาตญาณ เปนสิงทีธรรมชาติให
ิ ั้ ่ ่
มาตังแตเกิด มีทงทีเ่ ปนความรูสกและพฤติกรรม โดยไมตองมีใครมาสังสอน เชน ความหวาด
้ ั้ ึ  ่
กลัว ความโกรธ ความรัก ความหิว และอื่น ๆ อีกมาก ยิ่งกวานั้น มนุษยยงไดรูจักพัฒนาสิ่งตาง ๆ
ั
เหลานี้ใหเจริญกาวหนาขึ้นไปอีก พวกเขารูจักสังเกต จดจํา และมีจินตนาการ นํามาสราง
เครื่องไมเครื่องมือเพื่อยังชีพ กอรางสรางบานเรือนสําหรับอยูอาศัย ทําทุกสิ่งทุกอยางเพื่อให
ชีวตมีความสุข สะดวกสบาย สิ่งเหลานี้ไดทําใหพนสภาพจากสัตวมาเปนมนุษยอยางสมบูรณ
ิ
จากชีวิตที่เรียบงายตั้งแตครั้งบรรพกาล ผานยุคกอนประวัติศาสตร สูยุคสมัยโบราณใน
สมัยราชอาณาจักรอียิปต สาธารณรัฐกรีซ จักรวรรดิโรมัน และเรื่อยมาจนถึงปจจุบัน มนุษย
ไดสรรสรางสิ่งตาง ๆ ที่เกี่ยวของกับศิลปะไวมากมายเหลือคณา ทั้งเพื่อประโยชนทางกาย
และบํารุงบําเรอจิตวิญญาณ โดยมีสิ่งหนึ่งที่ซอนเรนอยูในสิ่งตาง ๆ เหลานั้นเสมอ นั่นคือ
ความงามที่หลากหลาย เปนภาษาพูด ภาษาเขียน ภาษาภาพ ภาษากาย และภาษาเสียง โดย
สะทอนถึงความรักความพึงพอใจ ความศรัทธา ความกลัวเกรง และความระทมทุกข สิ่งเหลา
นี้คอสิ่งที่เรียกวางานศิลปะ ภาษาพูด ภาษาเขียน ทําใหไดมีบทกวีนิพนธและวรรณกรรม
ื
ภาษาภาพคืองานจิตรกรรม ประติมากรรม และสถาปตยกรรม ภาษากายกอใหเกิดนาฏศิลป
และภาษาเสียงคือดนตรี ซึ่งลวนเปนผลงานหลักของศิลปะและวัฒนธรรม อันเปนแกนสําคัญ
แกนหนึ่งในโครงสรางของสังคม
จากผลงานศิลปะที่สรางขึ้นอยางเรียบงายตั้งแตโบราณกาล ไดเพิ่มความสลับซับซอน
ตามสภาพบริบทตาง ๆ ของสิ่งแวดลอมทางสังคม จึงทําใหเกิดคําถามมากมายเกี่ยวกับ
ปญหาทางสุนทรียศาสตร เชน บอเกิดของสุนทรียศาสตรเกิดขึ้นที่ไหน อะไรเปนแรงดลใจ
ใหเกิด ความงามกับความไมงาม ความงามกับความดี ความงามกับความจริง มีศาสตร
อื่นใดบางที่เขามาเกี่ยวกับสุนทรียศาสตร ปญหาความงามในธรรมชาติกับสุนทรียศาสตร
งานศิลปะกับสุนทรียศาสตร วิทยาศาสตรกับสุนทรียศาสตร ฯลฯ อยางไรก็ตาม บอเกิดแหง
สุนทรียศาสตรหรือความรูสกในความงามของมนุษยนน พอสรุปไดวา มีแหลงกําเนิดมาจาก
ึ ั้ 
ธรรมชาติกบผลงานศิลปะทุกสาขา
ั
ปญหาตาง ๆ ทางความงามหรือสุนทรียภาพ จึงกอประเด็นปญหาที่สลับซับซอนและ
เปลี่ยนแปลงลึกซึ้งทางสุนทรียศาสตร ซึ่งลวนทาทายการคนหาคําตอบอยูตลอดมา
บทนํา 3

3. สุ น ท รี ย ศ า ส ต ร์
A E S T H E T I C S
กอนทีจะกลาวถึงสุนทรียศาสตร ซึงมีผลจากศาสตรหลายศาสตรเขามาเกียวของดวย ดวย
่ ่ ่
เหตุนจงขอแนะนําศาสตรตาง ๆ ทีเ่ ขามามีความสัมพันธมาเสนอ เพือทําความเขาใจเบืองตน
ี้ ึ  ่ ้
กอน
1. วิิชาปรัชญา (Philosophy)
คือวิชาที่วาดวยความจริง แบงออกเปน 4 สาขา คือ
1. อภิปรัชญา (Metaphysics)
2. ญาณวิทยา (Epistemology)
3. จริยปรัชญา (Ethic)
4. ตรรกวิทยา (Logics)
ทัง 4 สาขาเรียกปรัชญาบริสทธิ์ (pure philosophy) สวนสุนทรียศาสตรเปนปรัชญาประยุกต
้ ุ
(applied philosophy) มีสวนเกี่ยวของกับญาณวิทยา ซึ่งเปนปรัชญาสําคัญสาขาหนึ่งที่วา
ดวยบอเกิด ลักษณะหนาที่ ประเภท ระเบียบวิธี และความสมเหตุสมผลของความรู หรือเรียก
วาเปน ทฤษฎีความรู (theory of knowledge) เพื่อนํามาใชสอบสวน คนหา และตอบปญหา
ถึงแหลงกําเนิดและอื่น ๆ ของสุนทรียภาพ สวนศาสตรแหงคุณคา (axiology) นํามาเพื่อใช
เปนหลักเกณฑในการประเมินคุณคาทางสุนทรียภาพ
คุณวิทยา, อรรฆวิทยา หรือศาสตรแหงคุณคา (axiology)
เปนวิชาทีวาดวยเรืองของคุณคา (value) เปนสาขาหนึงของญาณวิทยา มีการพิจารณาถึง
่ ่ ่
ปญหาคุณคาของสิงตาง ๆ มีดวยกัน 4 ปญหาใหญดวยกัน คือ
่
1. ลักษณะคุณคา
2. ประเภทคุณคา
3. บรรทัดฐานแหงคุณคา
4. สถานะทางอภิปรัชญาของคุณคา
คุณวิทยามีสวนสําคัญโดยตรงกับสุนทรียศาสตรในการพิจารณาปญหาคุณคาทางสุนทรียะ

วาดวยเรืองของความงาม ความดี และความจริงนันมีความสําคัญยิง ในการประเมินคุณคา
่ ้ ่
และการตัดสินเชิงสุนทรียภาพตอสุนทรียศาสตร โดยมีตรรกศาสตรและจริยศาสตรเขามา
เกียวของดวย
่
4 บทนํา

4. คุณวิทยา สามารถแบงออกเปนลักษณะและประเภทได ดังนี้
1. ลักษณะคุณคา
1.1 คุณภาพ (quality) หมายถึง ลักษณะที่เปนคุณของสิ่งใดสิ่งหนึ่ง หรือลักษณะ
ประจําบุคคลหรือสิ่งของ แบงออกเปน 2 แบบ คือ
ก. คุณภาพปฐมภูมิ (primary quality) เปนลักษณะคุณภาพหลัก เชน รูปราง
รูปทรง การกินทีในอากาศ การเคลือนไหว การหยุดนิง สิงเหลานีพบไดใน
่ ่ ่ ่ ้
ธรรมชาติ และงานจิตรกรรม ประติมากรรม สถาปตยกรรม และอืน ๆ ตัวอยาง ่
เชน เสียงเปนคุณภาพปฐมภูมของดนตรี
ิ
ข. คุณภาพทุติยภูมิ (secondary quality) เปนลักษณะคุณภาพรอง ไมมีอยู
ในสิ่งนั้น เกิดคุณภาพไดขนอยูกบการรับรูของผูหนึงผูใดรับรส เชน ไดยนเสียง
ึ้  ั   ่  ิ
ไดเห็นสี ไดกลิน ไดรรส ไดสมผัส ซึงมีผลตอการเกิดอารมณสนทรียภาพ
่ ู ั ่ ุ
1.2 คุณลักษณะ (attribute) เปนลักษณะประจําที่เปนสวนสําคัญและจําเปนอัน
ขาดมิไดของสิ่งใดสิ่งหนึ่ง ซึ่งทําใหสิ่งนั้นแตกตางไปจากสิ่งอื่น ๆ เชน ไมมีคุณ-
ลักษณะแตกตางไปจากเหล็ก จิตรกรรมมีคุณลักษณะแตกตางไปจากดนตรี
1.3 คุณคา คา (value) เปนคําทีใชกนทัวไป หมายถึง สิงใดก็ตามทีเ่ ชือวามีคณคา
่ ั ่ ่ ่ ุ
เพราะตอบสนองความปรารถนาของมนุษย หรือคุณคาที่เปนประโยชนนาสนใจ 
ตอบุคคล ความมีคาหรือมีคณคาสําหรับแตละคนไมเหมือนกัน หรืออาจคลายกัน
 ุ
ก็ได โดยเฉพาะคุณคาทางนามธรรม เชน ความงามหรือสุนทรียภาพเปนคุณคา
ของงานศิลปะ สวนความดีเปนคุณคาทางจริยศาสตร
1.4 คุณสมบัติ สมบัติ (property) หมายถึง คุณหรือคุณคาประจําตัวของบุคคล
หรือสิ่งตาง ๆ ซึ่งมีอยูแลว กอนที่จะไดมาซึ่งสิทธิหรือตําแหนงหรือเปนอยู
1.5 คุณพิเศษ คุณวิเศษ ความดีที่แปลกกวาสามัญชนทั่วไป
1.6 คุณธรรม (virtue) สภาพคุณความดี
1.7 คานิยม (good will value) เปนคุณคาทีเ่ กิดจากบุคคลหรือกลุมบุคคลใหคานิยม
 
สิงใดสิงหนึงรวมกัน
่ ่ ่
คําเหลานี้ลวนมีการนํามาใชในสุนทรียศาสตรกันมาก
บทนํา 5

5. สุ น ท รี ย ศ า ส ต ร์
A E S T H E T I C S
2. ประเภทคุณคา แบงออกเปน 2 ประเภท คือ
2.1 คุณคานอกตัว (extrinsic value) หมายถึง คุณคาของสิ่งใดสิ่งหนึ่งที่มีคา
อยูนอกตัว หมายความวา ถาเราตองการสิ่งใดสิ่งหนึ่ง ไมใชจากสิ่งนั้น ๆ หากแต
เปนความตองการเพราะสิ่งนั้นมีคานอกตัวสําหรับไปไดสิ่งอื่น เชน ตองการซื้อ
งานจิตรกรรมภาพนั้น ไมใชเกิดจากเห็นคุณคาในงาน แตเปนเพราะผลงานภาพ
นั้นมีคุณคานอกตัว สามารถนําไปขายไดเงินมากกวาที่ซื้อมา เงินเปนคุณคา
นอกตัว สําหรับใชจายซื้อสิ่งของตาง ๆ เพื่อบํารุงบําเรอความสุข

2.2 คุณคาในตัว (intrinsic value) การที่สิ่งใดสิ่งหนึ่งมีคาในตัวเอง หมายความ
วา เราตองการสิ่งนั้นเพราะตัวสิ่งนั้นมีคณคาอยูในตัวเอง คุณคาตรงนี้ตรงขาม
ุ
กับคุณคานอกตัว เชน เห็นคุณคาในตัวของงานศิลปะ
3. บรรทัดฐานแหงคุณคา แบงออกเปน 2 ประเภทใหญดวยกัน คือ
3.1 คุณคาเชิงวัตถุวสัย (objective value) เปนมาตรฐานการชีขาดของการ
ิ ้
ตัดสินขึนอยูกบคุณคาทางวัตถุวสยหรือปรนัยวิสยทีเ่ คยยึดถือ และยอมรับกัน
้ ั ิ ั ั
ในกลุมสังคม เชน คุณคาของศิลปวัตถุตาง ๆ มีอยูแลวในตัวของมันเอง นอกจาก
  
นี้ นักสุนทรียศาสตรแนววัตถุนยมยังถือเปนคุณคาทีสาคัญ เพราะเชือวามีวตถุ
ิ ่ํ ่ ั
จึงทําใหมสนทรียภาพเกิดขึน
ีุ ้
3.2 คุณคาเชิงจิตวิสัย (subjective value) เปนมาตรฐานการตัดสินที่ขึ้นอยูกับ
การประเมินของบุคคลหรือของกลุม ยึดถือตามสถานการณทางสังคม กําหนด
และยึดถือกันมา มีการใชความรูสึกเปนตัวกําหนด คุณคาเชิงจิตวิสัยนี้ถือเอา
ความรูสึกที่เปนนามธรรมมีความสําคัญสูงสุด เปนทรรศนะตรงกันขามกับ
คุณคาเชิงวัตถุวสย เชื่อวาเพราะมีจิตกําหนดจึงทําใหเกิดสุนทรียภาพ
ิ ั
นอกจากนี้ บรรทัดฐานแหงคุณคายังมีทรรศนะและการนําไปใชทแตกตางออกไปอีก เชน
ี่
คุณคาทางจริยธรรม คุณคาทางประเพณี เปนตน อีกทั้งยังแบงคุณคาออกไปอีกเปนคุณคา
ทางเศรษฐกิจ คุณคาทางสุนทรียศาสตร คุณคาทางจริยศาสตร คุณคาทางตรรกศาสตร
คุณคาทางวิทยาศาสตร คุณคาทางญาณวิทยา คุณคาทางอภิปรัชญา และอื่น ๆ
6 บทนํา

6. ปญหาเรื่องคุณคาจึงเปนประเด็นปญหาใหญ โดยเฉพาะเรื่องบรรทัดฐานแหงคุณคานั้น
ยังแบงออกเปน มีความเชื่อวาคุณคามีความคงที่ถาวรไมเปลี่ยนแปลง หรือไมมีมาตรฐาน
ของบรรทัดฐานที่แนนอน เปลี่ยนแปลงได นอกจากนี้ ปญหาเรื่องของคุณคายังมีคุณคาที่เปด
เผยเห็นไดชัดเจน ไมตองการคําอธิบาย กับคุณคาที่แฝงเรน สามารถรูไดดวยการสํานึก ความ
ซาบซึ้ง และการอรรถาธิบาย ดังเชน คุณคาทางสุนทรียศาสตรที่มีคุณคาทั้งสองประการ
ตรรกศาสตร ตรรกวิทยา (logic, logics) เปนศาสตรหนึ่งในวิชาปรัชญาวาดวยเรื่อง
วิธีของการวิเคราะหและการตัดสินตามสมเหตุสมผลในการอางเหตุผล คําที่ใชในตรรกะ
(logical term) สําหรับขอเสนอหรือขอความ มีทั้งที่เปนประโยคบอกเลาและประโยคปฏิเสธ
มีเนื้อหาเปนขอเท็จจริงหรือความจริงอยางใดอยางหนึ่งเทานั้น จะมีความหมายกํากวมไมได
หรือสรางประพจน (proposition) หรือขอเสนอใหม คําตรรกะที่ใชกันมากไดแก และ หรือ ไม
ถา-ก็ ทุก บาง เปนตน
ตรรกศาสตร เปนศาสตรที่ละเอียดออนซับซอน มีทั้งการใชคณิตศาสตร เชน คณิต
ตรรกศาสตร (mathematic logic) ตรรกศาสตรสัญลักษณ (symbolic logic) ที่ใชภาษา
สัญลักษณแทนภาษาถอยคํา วิชานี้ใชกันมากในศาสตรอื่น ๆ สวนในสุนทรียศาสตรนั้นนํามา
ใชบาง เพราะเปนเรื่องของความรูสกคอนขางมาก
ึ
บทนํา 7

7. สุ น ท รี ย ศ า ส ต ร์
A E S T H E T I C S
จริยศาสตร (ethics)
เปนสาขาหนึงในวิชาปรัชญา จึงมีอกชือหนึงวา จริยปรัชญา มีสวนเกียวของกับกฎเกณฑ
่ ี ่ ่  ่
ขอบังคับในทางศาสนา และความเชือในลัทธิตาง ๆ อยูบาง แตจริยศาสตรหรือจริยปรัชญา
่   
ตางจากหลักศาสนาไปบางตรงทีมงเนนถึงเนือหาสาระหรือแกน(substance)เนือหา(content)
่ ุ ้ ้
เนือเรือง (subject matter) สาระหรือแกนสาร (essence) ทีวาดวยเรืองของการแสวงหาความดี
้ ่ ่ ่
สูงสุดของชีวิตมนุษย คนหาเกณฑในการพิจารณาตัดสินความประพฤติของมนุษยวาอยาง
ไหนผิดไมผด ถูกไมถก ดีไมดี ควรไมควร และพิจารณาปญหาเรืองสถานภาพของคุณคาทาง
ิ ู ่
ศีลธรรม ซึ่งสุนทรียศาสตรบางสํานักยึดถือเปนมาตรฐานสําคัญสําหรับเกณฑการตัดสินเชิง
สุนทรียภาพ
สํานักจริยศาสตรมทรรศนะตางกันอยูหลายสํานัก เชน พวกอาเวค (อารมณ) นิยม (Emotiv-
ี 
ism) มีหลักทฤษฎีอาเวคนิยม (Emotion Theory Ethics) เชือในการตัดสินดวยอารมณ ความ
่
รูสกเกียวกับศีลธรรมสําคัญมากกวาอาศัยขอเท็จจริง สวนพวกจริยศาสตรแบบธรรมชาตินยม
 ึ ่ ิ
(Natural Ethics) มีทรรศนะวาควรหาวิธขอเท็จจริงเชิงประจักษ (empirical fact) มีกรอบการ
ี
ศึกษายึดถือมนุษยในสังคม เกียวของกับอะไรถูกอะไรผิดอะไรดีไมดี สํานักนีไมนยมคนหา
่ ้ ิ
เกณฑการตัดสินตายตัว หากเชือในสิงหรือประสบการณทเี่ ปนอยูทเี่ กิดขึนตามธรรมชาติเปน
่ ่  ้
ขอเท็จจริงทางธรรมชาติ จริยศาสตรแนวประโยชนนยม (Utilitarianism) ของจอหน สจวต
ิ
มิลล (ค.ศ. 1806-1873) ทีเ่ ชือวาการมีศลธรรมดีหรือไมดขนอยูกบการนําความสุขสูมหาชน
่ ี ี ึ้  ั 
เชน ดุรยางคศิลปเปนสิงทีดี ดวยเหตุผลเพราะทําใหเกิดความรืนรมย
ิ ่ ่ ่
จริยศาสตรมสวนเขามาสัมพันธกบสุนทรียศาสตรคอนขางแนบแนน โดยเปนหนึงในปญหา
ี ั  ่
หลักของสุนทรียภาพในเรืองของความดีหรือจริยธรรม ความสุนทรียหรือความงาม และความ
่ 
จริงหรือสัจธรรม ซึงจําเปนตอการสอบสวน วิเคราะห และวิจยในงานศิลปะทุกสาขา เชน ยุค
่ ั
กอนประวัตศาสตร และยุคประวัตศาสตร มีสวนผูกพันกับสุนทรียศาสตรคอนขางมาก โดยมี
ิ ิ  
ศาสนาเปนหลัก สวนยุคสมัยใหมแมจะลดบทบาทลงบางจากลัทธิศลปะบางลัทธิทมทรรศนะ
ิ ี่ ี
วา การสรางสรรคงานไมจาเปนตองคํานึงถึงเพราะไมใชหนาที่ แตกยงมีความสําคัญอยูไมนอย
ํ ็ั  
เนืองจากยังมีผเู ห็นดวยอยูเ ชนกัน
่
8 บทนํา

8. แนวคิดในเรื่องมาตรการในจริยศาสตร แบงออกเปน 2 แนวทาง คือ
1. อัตนัยนิยม หรือจิตวิสย (Subjectivism) เชือวาจริยศาสตรไมมมาตรการตายตัว
ั ่ ี
สามารถเปลียนแปลงได เพราะเกิดจากมนุษยกาหนดขึนเอง มาตรการตาง ๆ ทีสราง
่ ํ ้ ่
มานั้น จะประสบผลขึ้นอยูกับมีคนเชื่อมากนอยเพียงไร ถาตองการใหมีความเชื่อ
มาก ก็ขนอยูกบการสรางวิธการตาง ๆ เพือใหเกิดศรัทธา
ึ้  ั ี ่
2. ปรนัยนิยม หรือวัตถุวสัย (Objectivism) มีทรรศนะวามาตรการทางจริยศาสตรนั้น
ิ
มีความแนนอนตายตัวในระดับสูงสุด หรือขันสากล ดังนัน มนุษยจงมีหนาทีคนควา
้ ้ ึ ่
ศึกษาใหรมาตรการนัน เทาทียงไมรูก็เปนเพราะยังไมสามารถเขาถึงได
ู ้ ่ั
จริยศาสตรในยุคโบราณ และยุคกลางของชาวตะวันตกและชาวตะวันออก มีความเขม
งวดมาก ทั้งนี้ขึ้นอยูกับมาตรการควบคุมความประพฤติของทางศาสนา และลัทธิความเชื่อ
ในเวลานั้นกําหนดขึ้น ซึ่งมีผลสะทอนปรากฏในผลงานศิลปะทุกสาขาดวย นั่นยอมหมายถึง
มีสวนสงผลตอสุนทรียศาสตรโดยตรง
เพื่อใหเกิดความกระจางในจริยศาสตร จึงขอนําเสนอคําศัพทที่มักพบเห็นเสมอ ดังนี้
• จริยธรรม (ethic) มาจากคํา จริย + ธรรม มีแนวในการใชอยู 2 แนวทาง คือ
ก. เปนความประพฤติทดงาม ทังเพือประโยชนแกตนและสังคม เชน ปฏิบตตามหลัก
่ี ี ้ ่ ั ิ
ศีลธรรมทางศาสนา ทางวัฒนธรรมประเพณี หลักกฎหมาย และจรรยาบรรณใน
วิชาชีพ
ข. เปนเรื่องของความรูสึกนึกคิด และสติปญญาของบุคคล ใชไตรตรอง อะไรควร
ไมควร
• จรรยา (eliquette) คือความประพฤติ หมายความวา เปนพฤติกรรมทีควรปฏิบติ ่ ั
เปนมารยาททางสังคม และเปนจรรยาบรรณทีบคคลในอาชีพตาง ๆ ควรปฏิบติ เชน ครู
่ ุ ั
แพทย ชางหรือศิลปน เปนจรรยาบรรณวิชาชีพ (professional code) อาจมีการเขียน
กําหนดหรือไมมการเขียนไวกได
ี ็
• ศีลธรรม (moral) คําวา moral นันนํามาจากภาษาละติน moralis หมายถึง หลักของ
้
การประพฤติทดี สวนคําวาศีลธรรม นํามาจากคําในพระพุทธศาสนา หมายถึง หลักของ
ี่
ความประพฤติทดทงาม มีศลมีธรรม
ี่ ี ี่ ี
บทนํา 9

9. สุ น ท รี ย ศ า ส ต ร์
A E S T H E T I C S
• มโนธรรม (conscience) เปนความรูสึกทางใจ ในเรื่องของความผิดชอบชั่วดี อะไร
ควรทํา ไมควรทํา
• คุณธรรม (virtue) เปนสภาพของคุณงามความดี ทั้งในดานความประพฤติ และจิตใจ
เชน ซื่อสัตยสุจริต อุทิศเสียสละ ความอดกลั้นอดทน ความรับผิดชอบ
• คตินิยม (ideology) ความคิดหรือความเชื่อ อันมีจุดมุงหมายรวมกันของกลุมชน
เชน กลุมวิชาชีพ นิกายศาสนา พรรคการเมือง
• คติชาวบาน เปนเรืองราวความเชือของชาวบานเกียวกับอดีต เลากันปากตอปากและ
่ ่ ่
ประพฤติสบตอกันมาหลายชัวอายุคน สวนมากมักเปนเรืองของคติความเชือ ประเพณี
ื ่ ่ ่
นิยาย นิทาน เพลง ภาษิตปริศนา บทเสียงทาย งานศิลปกรรม การละเลน ปจจุบน
่ ั
มีการศึกษากันอยางลึกซึงในมนุษยศาสตร สังคมศาสตร และสุนทรียศาสตร
้
• คติธรรม เปนคํานาม หมายถึง ธรรมที่เปนแบบอยาง
นอกจากนี้ คําวา คติ ยังนําไปใชเพื่อแสดงถึงความคิด ความเชื่อ และประพฤติปฏิบติ
ั
กันอีกมาก เชน คติโลกวิสัย (secularism) ใชในจริยศาสตร สุนทรียศาสตร และปรัชญาทาง
ศิลปะอยูมาก เพราะเกี่ยวของกับทางโลกวิสัยโดยตรง ปรากฏในงานศิลปะจํานวนมาก เชน
คติสขารมณ (hedoism) มีทรรศนะที่เชื่อวาความพึงพอใจในความสุข (pleasure) นั้น เปน
ุ
สิ่งประเสริฐสูงสุด และเปนคุณความดีที่แทจริง หลักการของคตินี้แนะนําใหบุคคลมุงแสวงหา
ความสุขจากรสสัมผัส เปนความสุขทางโลกียสุข ปญหานี้เปนปญหาโลกแตก หรือปญหาที่
ยังคงเปนปญหามาตั้งแตโบราณกาลจนถึงปจจุบัน ตัวอยางที่ชัดเจน ไดแก แนวคิดในการ
สรางงานศิลปะในสมัยโรโกโก ในฝรั่งเศส เมื่อคริสตศตวรรษที่ 17 ที่เห็นวางานศิลปะตอง
ตอบสนองเรื่องของความสุขเทานั้น เปนตน คตินิยมตน หรือ อัตตานิยม (egoism) นับเปน
คติที่สาคัญ มักพบเห็นเสมอในผูสรางสรรคงานศิลปะ คตินิยมสิทธิสตรี (feminism) ซึ่งเริ่มมี
ํ
บทบาทในคริสตศตวรรษที่ 20 เรื่อยมา เมื่อสตรีมีบทบาทตอการสรางสรรคงานศิลปะและ
หนาที่การงานอยางมากในปจจุบัน คติอณาธิปไตย (anarchism) ที่เกิดจากคติมองโลกใน
แงราย หรือทุนิยมตอสังคม แนวคิดนี้เชื่อวาอํานาจใด ๆ ที่มนุษยกําหนดขึ้นไมสําคัญ เพราะ
มนุษยสามารถบริหารและกําหนดตัวเองไดโดยไมจําเปนตองบังคับ
แนวคิดทางจริยศาสตรเหลานี้ ลวนเขาไปอยูในประเด็นปญหาทางสุนทรียศาสตร
ทั้งสิ้น
10 บทนํา