1. testo Saveris Sistemi ile Pera Müzesi’nde Eserler
Artık İdeal İklimlendirme Koşullarında!
Binalarda iklimlendirme koşullarının izlenmesi özellikle müze, kütüphane ve arşiv odaları gibi, hassas, değerli ve pahalı
nesnelerin bulunduğu ortamlarda çok önemlidir. Koşulların sürekli izlenmesi ve kayıt altında tutulması sıcaklık ve nem
profillerinin çıkartılmasına olanak tanır. Otomatik bir izleme ve kontrol sistemi, asıl amaç olan ortam sıcaklık ve nem
değerlerinin izin verilen aralıklarda tutulması için gerekli sistemlerin kurulmasının ilk adımıdır. Müzelerde ve sergi
alanlarında ortam koşullarının stabil tutulması iki temel sebepten dolayı mecburidir: Saklanan veya sergilenen en-
vanterin korunması, ziyaretçilerin rahat bir ortamda bulunması.
Havalandırma sistemleri alanındaki her uzman muhakkak “comfort zone” (konfor alanı) terimine aşinadır. Bu ASHARE
esaslarında veya DIN 1946 kısım 2’de belirtilmiştir. Örneğin: %30 ... %65 bağıl nem, üst limit geçerli sıcaklık değeri
ile değişiklik göstermekle birlikte, odada bulunanlar için hoş bir ortam sağlamaya uygun değer aralığıdır. Sonuç olarak
şu garantilenmelidir ki; en azından minimum nem değerine ulaşılmış ve maksimum nem değeri aşılmamış olmalıdır.
Bu nem kontrolü şunu ifade eder; “comfort zone” içerisinde ne nemlendirme ne de kurutma yapılmasına ihtiyaç ol-
mayan bir “doğal kontrol alanı” vardır. Bu konfor alanının sağlanması, ziyaretçilerin ortam koşullarından kaynaklı bir
sıkıntı yaşamadan sergi alanında uzun süre kalabilmelerini sağlayacaktır. Aksi takdirde konforsuz bir alan, kon-
santrasyon problemlerine de neden olarak ziyaretin kısa sürede sonlanmasına neden olacaktır.
We measure it.

2. We measure it.
Ortamdaki sıcaklık ve nem değerlerinin sürekli ve hızlı değişimleri ziyaretçileri rahatsız edeceği kadar, sergilenen eser-
lere de büyük zararlar verecektir. Smithsonian Museum Conservation Institute (Müze Koruma Enstitüsü) yüksek veya
düşük ortam nemi kadar, bağıl nem değerindeki büyük dalgalanmaların da özellikle resimler için önemli bir risk
oluşturduğuna işaret etmektedir. Ortamdaki düşük bağıl nem değeri ile minimum düzeyde kimyasal değişiklik mey-
dana gelecektir, ancak resimlerde kırılma veya bükülme gibi fiziksel hasarlar meydana gelebilir. Benzer şekilde yük-
sek bağıl nem değeri ile minimum düzeyde fiziksel hasar meydana gelecektir, ancak yüksek nem biyolojik mikroor-
ganizma ve küflerin oluşmasına neden olacaktır ki bu da özellikle kanvas ve akrilik resimlerde siyah noktalar şeklinde
kendini gösterir [1].
Havadaki nem miktarına benzer şekilde, sıcaklık değerinin de özellikle aşırı düşük olması plastik, verniklenmiş ve
cilalanmış materyalleri, yağlı boya, alkid ve akrilik resimleri tehdit eder. Böylelikle boyanmış ve cilalanmış mobilyalar,
müzik enstrümanları, ahşap ve kanvas üzerine yapılmış resimler ortam sıcaklığının düşük olmasından olumsuz etk-
ilenir, hatta ahşap materyallerin düşük sıcaklıklarda ciddi bir kırılma riski vardır [2]. Ayrıca sıcaklığın sabit olduğu bir
ortamda yüksek bağıl nem değerlerinde, çiğleşme noktası değeri de yükselecek ve havadaki bağıl nemin yoğuşma
riski artacaktır. Benzer şekilde sıcaklık değerindeki aşırı bir düşüş de bağıl nemi ve yoğuşma riskini arttıracaktır.
Resim, heykel, gravür gibi eserlerin üzerinde çiğ oluşumu da, örneğin boyanın yapışkanlığını azaltacak veya heykelde
aşınmaya neden olacak, sonuç olarak esere büyük ölçüde zarar verecektir. Ortamdaki yüksek veya düşük bağıl nem
değerleri kadar, bağıl nemin sürekli dalgalanması da eserlere büyük ölçüde zararlar verir. Özellikle ahşap panel res-
imler aşırı nem dalgalanmaları sonucu üzerlerindeki boyanın da etkisiyle yavaş yavaş konkav bir forma sahip olma eğilimi
gösterirler [1].
Eserlerin saklandığı veya sergilendiği alanlarda ortam neminin kontrol edilmemesi sonucu en sık görülen problem, izin
verilen limitlerin üzerindeki nemin resimlere, hem kanvas hem ahşap materyallere nüfuz etmesidir. Büyük bir kısmı tar-
ihi binalar olan müzelerde, resimlerin asıldığı iç ortam duvarların üzerinde suyun yoğuşması pek çok farklı sebepten
dolayı gerçekleşebilir. Bu sebeplerden en belirgini kışın iç ortam bağıl neminin kontrolsüz yükselmesi durumudur. Dış
ortam ile temasta olan bina duvarları hava değişimiyle, hızla ve aşırı derecede soğuyabilir. Bunun sonucunda soğuyan
duvarların iç yüzeyi çiğleşme noktası sıcaklığına ulaşır. Çiğleşme noktası sıcaklığı havada bulunan su buharının gaz
fazından sıvı fazına geçtiği, yani yoğuşmanın gerçekleştiği sıcaklık değeri olarak tanımlanır. Duvar iç yüzeyi ile temas
eden hava, çiğleşme noktası sıcaklığında veya üzerinde olacağından, duvar yüzeyinde ve aynı zamanda duvarla temas
halinde olan resimler üzerinde yoğuşma gerçekleşir. Tam tersi olarak yaz aylarında da duvarlar ısı depolayarak, resim
ile arasındaki havada, galeri iç ortamından daha sıcak bir mikroklima oluşturur ki bu da resmin temasta olduğu havanın
bağıl nemini %35 gibi düşük bir değere kadar indirebilir [3]. Ayrıca kışın soğuyan tarihi binaların büyük ve kalın
duvarları, yüksek termal kütleleri ile bahar geldiğinde ortama göre çok daha yavaş ısınır. Bu sebeple ziyaretçilerin giriş
çıkışları sırasında galeri ortamına dolan ılık ve nemli hava, kısmen soğuk duvarlar üzerinde kolayca yoğuşmaya sebep
olur.
Nem değerlerindeki aşırı dalgalanma, yalnızca çevresel faktörlerden dolayı oluşmaz. Pek çok geleneksel kaplama
tekniğinde kullanılan yapıştırıcılar ve kaplama pastaları, boya içeriğindeki nemin yükselmesine katkıda bulunur. Bu yük-
selme orijinal resmin tuvalinde aşırı büzülme riskini arttırır ve boyanın orijinal yapışkanlığını zayıflatır [3]. Aşağıdaki fotoğraf
19. yüzyılda yapılmış bir İtalyan resmini göstermektedir. Resmi oluşturan boyanın fiziksel deformasyona uğrayarak,
tuval üzerinden ayrıldığı net olarak görünmektedir (Resim Matteo Rossi Doria tarafından çekilmiştir) [3].

3. We measure it.
Nem ve sıcaklık parametrelerinin hem kişiler, hem de eserler üzerindeki olumsuz etkilerinden korunmak için, para-
metrelerin düzenli olarak izlenmesi ve kontrol altında tutulması gerekmektedir. Nem ve sıcaklık değerlerinin hangi
aralıklarda tutulması gerektiği ile ilgili pek çok araştırma yapılmaktadır. Örneğin ziyaretçilerin konfor seviyesinin
sağlanması için ASHRAE, bağıl nemin 30…65 %RH, sıcaklığın 23…25 ºC aralığında tutulması gerektiğine işaret eder.
Avustralya Milli Galerisi eserlerin, özellikle resimlerin korunması adına sıcaklık değerinin 20 ºC ±1 ºC, bağıl nem
değerinin ise %50 ± %3 %RH aralığında tutulmasını standart haline getirmiştir [4]. Benson Ford Araştırma Enstitüsü
ise yağlı boya resimlerin saklandığı ve sergilendiği ortamlarda, parametrelerdeki değişimlerin minimum tutulması ön
koşuluyla kışın ve yazın kabul edilen limitleri ayrı ayrı belirlemektedir. Buna göre eserler kışın 65…70 ºF (18.3…21.1
ºC) sıcaklık ile %40…%45 bağıl nem aralıklarında, yazın ise 70…75 ºF (21.1…23.8 ºC) sıcaklık ile %45…%55 bağıl
nem aralıklarında tutulmalı, direkt güneş ışığı ile temas etmeyen ve ısıtma/soğutma kaynaklarından mümkün olduğunca
uzaktaki noktalarda konumlandırılmalıdır [5]. Florida Tarih Müzesi ise, eserlerin bulunabileceği bir diğer ortamı hedef
seçmiş ve saklanma koşulları hakkında koleksiyonerleri bilgilendirmiştir. Resimleri evlerinde muhafaza eden kolek-
siyonerler için ortam koşullarını 65…75 ºF (18.3ºC…23.8ºC) ve %40…%60 %RH aralığında tutmaları gerektiği ve
bağıl nem değerinin %70’e ulaşması ile birlikte küf oluşma riskinin önemli oranda arttığını belirtmiştir [6].

4. We measure it.
Testo, Saveris Veri İzleme Sistemi ve Nem-Sıcaklık kontrolüne imkan tanıyan transmiterlerini bir arada kullanarak
ortam koşullarının ölçümü, kaydı, izlenmesi ve kontrolü ile ilgili tüm ihtiyaçlara cevap verir. Saveris sisteminin alarm
yönetimi sayesinde farklı koşullar altında saklanması gereken eserler, koşullar daha istenmeyen seviyelere gelme-
den, ön alarm ve alarm tanımlamaları ile koruma altına alınır. PDF formatında otomatik veya manuel raporlama seçenek-
leri ve Excel formatında veri aktarımı sayesinde müze, galeri ve kütüphane arşivleri gibi ortamların iklimlendirme
koşulları gerekli merciler ile zahmetsizce paylaşılabilir.
Güvenilir ve verimli bir kontrol sisteminin temeli, uzun süreli stabil ve hassas bir ölçüm sistemidir. Neme duyarlı eser-
lerin saklandığı veya sergilendiği ortamlarda, bağıl nem değerinin dalgalanmasını engellemek için yüksek doğrulukta
ölçüm yapabilen sensörlerin kullanılması ön koşuldur. Aksi takdirde iklimlendirme cihazları çok sık açılıp kapatılarak
nem değerinin büyük aralıklarda dalgalanması problemi ile karşılaşılır. Bu sebeple hassas ölçüm cihazları istenilen kon-
trol sisteminin kalbidir. Testo 6651 nem sıcaklık transmiterleri ortam koşullarının kontrolü için özel tasarlanmış duvar
tipi probları ile, ±0.2 ºC sıcaklık ve ±1.7%RH nem doğruluğu ile ortam koşullarının ideal şartlarda tutulmasını garanti
eder. Testo 6651 nem-sıcaklık transmiterleri entegre ethernet arayüzleri sayesinde Testo Saveris Veri İzleme sistemi
ile doğrudan, standart ethernet ağ yapısı üzerinden IP tabanlı olarak haberleşebilir. Dijital veri aktarım teknolojisine
ek olarak Testo 6651 istenildiği şekilde programlanabilecek 2 adet analog sinyal çıkışı ve 4 adet röle seçeneği ile
basit aç-kapa işlemlerinden, ileri seviyedeki sistemlere kadar tüm kontrol ihtiyaçlarına cevap verir. LCD ekranı ve
güvenlikli tuş takımı ile, ölçüm değerlerinin anlık gösterimi, analog çıkışların ayarlanması, röle çıkışlarına set değerlerinin
atanması, histerizis özelliklerinin girilmesi gibi uygulamaya yönelik tüm işlemler kolaylıkla gerçekleştirilebilir. Testo
P2A yazılımı ile desteklenen 6651 transmiterleri, sahada ayar, test ve analiz imkanları sayesinde, bakım ve işletim maliyet-
lerini minimuma indirir.

5. We measure it.
SQL veri tabanı ile entegre çalışan Saveris Profesyonel Yazılımı ölçüm işleminin başladığı andan itibaren tüm veri-
lerin istenildiği zaman görüntülenmesini ve raporlanmasını sağlar. Ayrıca otomatik raporlama seçenekleri ile günlük,
haftalık veya aylık olarak otomatik raporlar oluşturulabilir, bu raporlar istenilen kişilere e-posta ile gönderilebilir.
Böylece eserlerin uygun koşullarda saklandığı belgelenmiş olur.
Ahşap tabloların, mermer heykellerin, tunç madalyonların
saklanma koşulları birbirinden farklıdır. Bu sebeple
ortamın iklimlendirme koşulları da farklı olacaktır. Saveris
sistemi ileri alarm yönetimi sayesinde farklı alarm
senaryolarının oluşturulmasına olanak tanır. Böylelikle
her bir alan için farklı alarm ve ön alarm koşulları belir-
lenebilir, bu alarmların farklı ilgililere iletilmesi sağlanabilir.
Sesli, görsel, e-posta ve opsiyonel olarak SMS gönder-
imi üzerinden alarm iletimi seçenekleri ile istenmeyen
koşullar daha oluşmadan gerekli bilgilendirmeler
yapılarak sorunlar çözülür. Sunucu-istemci prensibi ile
çalışabilen Testo Saveris Yazılımı sayesinde, SQL veri
tabanına entegre Server (sunucu) yazılımına ek olarak, ağ
içerisinde istenildiği kadar bilgisayara istemci yazılımları
yüklenebilir, veri izleme, rapor ve alarm alma özellikleri
birden çok kullanıcı tarafından kullanılabilir. Hatta kullanıcı
hesap ayarları ile kullanıcıların, yalnızca sorumlu oldukları
alanı takip etmeleri sağlanabilir. Müze alanlarında farklı
sergilerin farklı sorumluları olduğu göz önüne alındığında,
Saveris gereksiz bilgi iletimini ortadan kaldırarak, tüm
ilgililerin sadece kendileri için önemli olan verilere eş
zamanlı erişimlerini mümkün kılar.
Yüksek doğrulukta çalışan transmiterler kontrol sis-
temlerinin maksimum verimde çalışması için yeter-
lidir, ancak ideal bir veri kaydı, raporlama ve alarm
fonksiyonları açısından eksik kalmaktadır. Testo,
ölçüm teknolojisindeki profesyonelliğini, Saveris
Veri İzleme Sistemindeki esnekliği ile birleştirerek,
ortam koşullarının izlenmesi için ideal çözümü
sunmaktadır. Saveris ethernet ağı üzerinden
haberleşebileceği prob seçeneklerine ek olarak,
radyo frekansı ile haberleşebilen kablosuz probları
ile, elektrik veya veri hattının çekilmesinin mümkün
olmayacağı noktalarda bile ideal izleme imkanı
sunar. Müzelerin özel sergi alanlarında veya kablo-
lama işlemlerinin tarihi bina dokusuna zarar
vereceği ortamlarda, pil ile çalışan kablosuz nem
sıcaklık ölçüm probları ile Saveris ideal bir
çözümdür.

6. Suna ve İnan Kıraç Vakfı Pera Müzesi değerli eserlerinin ideal iklimlendirme koşullarında saklandığından ve
sergilendiğinden emin olmak için Testo Saveris Veri İzleme Sistemini seçti. 8 Haziran 2005’te açılan Pera Müzesi,
Suna ve İnan Kıraç Vakfı’nın nitelikli ve geniş ölçekli kültür-sanat hizmeti vermek amacıyla kurduğu bir özel müzedir.
2003-2005 döneminde restoratör mimar Sinan Genim’in hazırladığı proje çerçevesinde Tepebaşı'ndaki tarihi Bristol
Oteli’nin cephesi korunarak çağdaş ve donanımlı bir müze olarak inşa edilen binasında faaliyet göstermektedir. Pera
Müzesi, Suna ve İnan Kıraç Vakfı’na ait “Oryantalist Resim”, “Anadolu Ağırlık ve Ölçüleri” ve “Kütahya Çini ve Seramik-
leri” koleksiyonlarını ve bu koleksiyonların temsil ettiği değerleri, ; sergiler, yayıncılık ürünleri, sözlü etkinlikler, eğitim
etkinlikleri ve bilimsel çalışmalar aracılığıyla kamuyla paylaşmakta, gelecek kuşaklara aktarmayı amaçlamaktadır.
Tepebaşındaki müze binasının birinci katında, Kütahya Çini ve Seramikleri’yle, Anadolu
Ağırlık ve Ölçüleri koleksiyonlarının vitrinler içinde sergilendiği galerilerde nem ve sıcaklık
değerlerinin sürekli olarak izlenmesi gerekmekteydi. Farklı türde malzemelerden üretilmiş
eserlerin yer aldığı bu iki koleksiyonun iklimlendirme koşulları farklı olduğundan, her alan
için bir adet kablosuz nem sıcaklık probu uygun bir şekilde konumlandırılmıştır. Kablo-
suz problardan alınan ölçüm değerleri, kat içerisinde uygun bir noktaya yerleştirilen
Saveris Çevirici ünitesine aktarılmakta ve buradan da müzenin ağ yapısı üzerinden Saveris
Baz Üniteye aktarılmaktadır. Sistemin kablolu ve kablosuz iletişim teknolojilerini bir arada
kullanmaya imkan tanıyan esnekliği sayesinde, kablo çekilmesi imkanlı olmayan sergi
alanındaki ölçümler, bilgi-işlem odasında konumlandırılan Baz Ünite ve sunucu bilgisayarına
rahatlıkla iletilebilmektedir.
Pera Müzesi’nin, Oryantalist Resim Koleksiyonu’undan eserlerin sergilendiği 2’nci kat galerileriyle; 3, 4, 5’inci katlar-
daki süreli sergilere ayrılmış galerilerin bağıl nem değerlerinin ayarlanması, katlardaki lokal nem alıcı üniteler ve bi-
nadaki merkezi nemlendirme ünitesi ile yapılmaktadır. Benzer şekilde sıcaklık ayarı ise katlardaki fancoiller aracılığıyla
gerçekleştirilmektedir. Her katta bulunan ikişer adet sergi salonuna Testo 6651 nem sıcaklık transmiteri yerleştirilerek,
ortam parametreleri düzenli olarak ölçülmektedir. Her bir transmiter, ölçüm değerini ethernet ağı üzerinden Saveris
Baz Ünitesine aktarmaktadır. Aynı zamanda her bir transmiter, bulunduğu alandaki eserlerin sergilenme koşullarına
göre, parametreleri müze sergi sorumluları tarafından belirtilen değerlerde tutabilmek için programlanmıştır. Buna
göre transmiterlerdeki entegre röleler, sıcaklık ve nem limitlerine atanmış ve salonlardaki nem alıcı üniteler ile fancoillere
bağlanmıştır. Ayrıca her bir transmiter için Saveris sisteminden ayrıca alarm yapılandırması kurgulanmıştır. Böylelikle
ortam koşulları, belirlenen limitlerin dışına çıktığında hem yetkililer bilgilendirilmekte, hem de ilgili cihazlar devreye alınarak
nem ve/veya sıcaklık değerlerinin istenilen seviyelere çekilmesi sağlanmaktadır. Böylece eserlerin ideal şartlarda
tutulması garanti altına alındığı gibi, ziyaretçilerin de rahat hissedecekleri bir sergi ortamı yaratılmaktadır.

7. Pera Müzesi yetkilileri, resimlerin sergilendiği alanlar kadar, saklandıkları
depolarda da ideal koşulların sağlandığından emin olmak istemektey-
diler. Sıcaklık ve nem kontrollü bir iklimlendirme cihazının bulunduğu
resim deposunda, yüksek doğrulukta çalışan Saveris nem sıcaklık probu
konumlandırılarak, hem değerlerin kontrolü sağlanmakta, hem de is-
tenmeyen durumların oluşmaması için alarm ile limit aşımı durumlarında
bilgilendirme yapılmaktadır. Depo içerisinde kablolama problemi
olmayacağından, burada ethernet üzerinden haberleşebilen bir prob
seçilmiştir. Böylece bilgi-işlem odasından 5 kat altta bulunan depoda,
ek hiçbir ekipmana gerek duymadan veri ölçümü ve iletimi kolaylıkla
sağlanmıştır.
Testo Elektronik satış, teknik servis ve kalibrasyon ekipleri ile projenin çıkarılmasından, kurulumuna kadar tüm
aşamalarda yer alarak sistemin eksiksiz devreye alındığından emin olmuştur. Müze İdari İşler Yöneticisi Gürkan
Demirhan, projeye dair görüşlerini şu şekilde ifade etmektedir: “Nem ve Sıcaklık ölçümlerinin hatasız olarak izlenebilmesi
ve raporlanması müzemiz için çok önemlidir. Bu sistemin kurulmasından sonra Pera Müzesinin iklimlendirme siste-
minde görülen eksiklikler, sistem sayesinde nereye hangi cihazların takviye yapılacağı daha net anlaşılmıştır. Kurum
olarak Testo veri izleme sisteminin kurulmasından sonra, çok doğru bir karar verdiğimizi ve çok memnun olduğumuzu
ifade etmek isterim.”
Testo Saveris H1E
Ethernet Nem Sıcaklık Probu

8. Testo Elektronik ve Test Ölçüm Cihazları Dış Tic. Ltd. Şti.
Fulya Mah. Vefa Deresi Sok. Gayrettepe İş Merkezi C Blok No:5/1
D:2-3-4-5 34394 Gayrettepe/İstanbul
Tel: 0212 217 01 55 Fax: 0212 217 02 21
E-Mail: infotesto@testo.com.tr www.testo.com.tr
Testo Uluslararası
Testo, 30 ülkedeki organizasyonu ve 80’den fazla ülkedeki partnerleri
ile her zaman müşterilerinin yanı başındadır.
www.testo.com
We measure it.
Kaynakça
[1] Smithsonian Museum Conservation Institute, “Caring For Your Paintings”.
[2] Marion F. Mecklenburg, Smithsonian Museum Conservation Institute, Determining the Acceptable Ranges of Rel-
ative Humidity And Temperature in Museums and Galleries, Part 2 Structural Response to Temperature.
[3] ] Marion F. Mecklenburg, Smithsonian Museum Conservation Institute, Determining the Acceptable Ranges of
Relative Humidity And Temperature in Museums and Galleries, Part 1 Structural Response to Relative Humidity.
[4] National Gallery of Australia, Collection Conservation, Preventive Conservation, “Paintings”.
[5] “The Care and Preservation of Oil Paintings” Mary Fahey, Head of Preservation/Chief Conservator, Benson Ford
Research Center.
[6] “Preserving Oil Paintings in Your Home”, The Museum of Florida History