1. Escolma Poética
ROSALÍA DE CASTRO
IES de Curtis
Curso 2012-13

2. ROSALÍA DE CASTRO
Escolma Poética
Cantares Gallegos
Edición Juan Compañel, Vigo, 1863 2

3. ROSALÍA DE CASTRO
Escolma Poética
Nasín cando as plantas nasen,
no mes das flores nasín,
nunha alborada mainiña,
nunha alborada de abril.
Por iso me chaman Rosa,
mais a do triste sorrir,
con espiñas para todos,
sen ningunha para ti. ¿De que, pois, te queixas, di,
Desque te quixen, ingrato, cando sabes que morrera
todo acabou para min, por te contemplar felís?
que eras ti para min todo, Duro cravo me encravaches
miña gloria e meu vivir. con ese teu maldesir,
¿De que, pois, te queixas, Mauro? con ese teu pedir tolo
que non sei que quer de min,
pois dinche canto dar puden
avariciosa de ti.
Cantares Gallegos
O meu corasón che mando
cunha chave para o abrir,
nin eu teño máis que darche,
nin ti máis que me pedir
3

4. ROSALÍA DE CASTRO
Escolma Poética
Campanas de Bastabales, Non me roubaran, traidores,
cando vos oio tocar, ¡ai!, uns amores toliños,
mórrome de soidades. ¡ai!, uns toliños amores.
I Que os amores xa fuxiron,
Cando vos oio tocar, as soidades viñeron...
campaniñas, campaniñas, de pena me consumiron.
sen querer torno a chorar.
II
Cando de lonxe vos oio, Aló pola mañanciña
penso que por min chamades, subo enriba dos outeiros,
e das entrañas me doio. lixeiriña, lixeiriña.
Dóiome de dor ferida, Como unha cabra lixeira,
que antes tiña vida enteira, para oír das campaniñas
i hoxe teño media vida. a badalada primeira.
Cantares Gallegos
Solo media me deixaron A primeira da alborada
os que de aló me trouxeron, que me traen os airiños
os que de aló me roubaron. por me ver máis consolada.
Por me ver menos chorosa, 4
nas súas alas ma traen
rebuldeira e queixumbrosa.

5. ROSALÍA DE CASTRO
Escolma Poética
Queixumbrosa e retemblando Cal se deita, cal se esconde,
por entre a verde espesura, mentras tanto corre a lúa
por entre o verde arborado. sen saberse para onde.
Para onde vai tan soia,
E pola verde pradeira, sen que aos tristes que a miramos
por riba da veiga llana, nin nos fale, nin nos oia.
rebuldeira e rebuldeira.
Que si oíra e nos falara,
III moitas cousas lle dixera,
Paseniño, paseniño, moitas cousas lle contara.
vou pola tarde calada,
de Bastabales camiño. IV
Cada estrela, o seu diamante;
Camiño do meu contento; cada nube, branca pluma;
i en tanto o sol non se esconde, triste a lúa marcha diante.
nunha pedriña me sento.
Diante marcha clarexando
Cantares Gallegos
E sentada estou mirando veigas, prados, montes, ríos,
como a lúa vai saíndo, onde o día vai faltando.
como o sol se vai deitando. Falta o día, e noite escura
baixa, baixa pouco a pouco,
por montañas de verdura.
5

6. ROSALÍA DE CASTRO
Escolma Poética
De verdura e de follaxe, Vén a noite..., morre o día,
salpicada de fontiñas as campanas tocan lonxe
baixo a sombra da ramaxe. o tocar da Ave María.
Da ramaxe onde cantan Elas tocan pra que rece;
paxariños piadores eu non rezo, que os saloucos,
que coa aurora se levantan. afogándome parece
que por min ten que rezar.
Que coa noite se adormecen
para que canten os grilos Campanas de Bastabales,
que coas sombras aparecen. cando vos oio tocar,
mórrome de soidades.
V
Corre o vento, o río pasa;
corren nubes, nubes corren
camiño da miña casa.
Miña casa, meu abrigo:
Cantares Gallegos
vanse todos, eu me quedo
sen compaña, nin amigo.
Eu me quedo contemplando
as laradas das casiñas
por quen vivo suspirando. 6

7. ROSALÍA DE CASTRO
Escolma Poética
— Meniña, ti a máis fermosa Mais, de onde queira que sexas,
que a luz do sol alumbrara; tristísima pasionaria,
ti a estrela da mañanciña por ti sento un amor puro
que en puras tintas se baña; que pouco a pouco me mata.
ti a flor das floridas cumbres, Por ti, de noite e de día,
ti a ninfa das frescas augas, cal vaga sombra encantada,
ti como folla do lirio preto do teu vivir ximo,
branca, pura e contristada ximo cos ventos que pasan
¿Quen es, fada sen nome facendo vibrar sonoras
de tan dormentes miradas, sentidas cordas dun harpa,
de tan dorida sonrisa que con ecos tembladores
de feituriña tan cándida? dos meus amores che falan.
¿Quisais de muller naceches Mais dime: ¿por que estás muda,
sendo tan limpia e tan casta? di por que estás solitaria,
¿Quisais das brisas da tarde, di por que vives nos montes
quisais das brétemas vagas cos paxariños que cantan,
Cantares Gallegos
das burbulliñas dun río, mentras ti choras e choras
quisais dunha nube branca? ó pé dun olmo sentada,
¿Ou as espumas do mare toda de loito cuberta,
a un raio de sol xuntadas toda cuberta de lágrimas.
pousáronte ó ser de aurora
nunha cunchiña de nácar? 7

8. ROSALÍA DE CASTRO
Escolma Poética
— Déixame vivir nos montes, as suaves cordas dun harpa
déixame estar solitaria, que nin dá vida ós que morren
déixame cos paxariños nin as tristes tombas levanta.
que en derredor de min cantan. Cala, galán, cos cantares
Déixame vestir de loito, que con paixón de amor cantas,
cuberta por tristes bágoas, que os meus amores morreron
i eco de homes non escoite i aló antre as tombas me agardan.
nin son de harmoniosas harpas, Para min morreu a dicha,
que eses sons de amor á vida morreu tamén a esperanza,
rompen as miñas entrañas. cubreuse o seu de tristura
¿Si deles, galán, por sorte i a terra de ásperas plantas.
doce consolo arrancaras Déixame vivir nos montes,
para un dor que non ten cura, déixame estar solitaria,
para un mal que non se acaba! déixame vestir de loito,
¡Si ó seu vibrar sonoroso cuberta de amargas lágrimas.
as tombas se levantaran
i o polvo que nelas mora Que a rula que viudou,
Cantares Gallegos
volto a vivir se axitara…! xurou de non ser casada,
Mais, cala, galán…, non toques nin pousar en ramo verde
nin beber da iauga clara.
8

9. ROSALÍA DE CASTRO
Escolma Poética
¡Adiós groria! ¡Adiós contento!
Adiós, ríos; adios, fontes; ¡Deixo a casa onde nacín,
.
adios, regatos pequenos; deixo a aldea que conozo
adios, vista dos meus ollos: por un mundo que non vin!
non sei cando nos veremos. Deixo amigos por estraños,
deixo a veiga polo mar,
Miña terra, miña terra, deixo, en fin, canto ben quero...
terra onde me eu criei, ¡Quen pudera non deixar!...
hortiña que quero tanto, .........................................
figueiriñas que prantei, Mais son pobre e, ¡mal pecado!,
prados, ríos, arboredas, a miña terra non é miña,
pinares que move o vento, que ata lle dan de prestado
paxariños piadores, a beira por que camiña
casiña do meu contento, ó que naceu desdichado.
muíño dos castañares, Téñovos, pois, que deixar,
noites claras de luar, hortiña que tanto amei,
campaniñas trimbadoras, fogueiriña do meu lar,
Cantares Gallegos
da igrexiña do lugar, arboriños que plantei,
amoriñas das silveiras fontiña do cabañar.
que eu lle daba ó meu amor, Adiós, adiós, que me vou,
camiñiños antre o millo, herbiñas do camposanto,
¡adios, para sempre adios! onde meu pai se enterrou,
herbiñas que biquei tanto, 9
terriña que nos criou.

10. ROSALÍA DE CASTRO
Escolma Poética
Adiós Virxe da Asunción,
branca como un serafín;
.
lévovos no corazón:
Pedídelle a Dios por min,
miña Virxe da Asunción.
Xa se oien lonxe, moi lonxe,
as campanas do Pomar;
para min, ¡ai!, coitadiño,
nunca máis han de tocar.
Xa se oien lonxe, máis lonxe
Cada balada é un dolor;
voume soio, sen arrimo...
¡Miña terra, ¡adiós!, ¡adiós!
¡adiós tamén, queridiña!...
¡adiós por sempre quizais!...
Dígoche este adiós chorando
desde a beiriña do mar.
Cantares Gallegos
Non me olvides, queridiña,
si morro de soidás...
tantas légoas mar adentro...
¡Miña casiña!,¡meu lar!
10

11. ROSALÍA DE CASTRO
Escolma Poética
Follas Novas
Madrid, A Habana, 1880
11

12. ROSALÍA DE CASTRO
Escolma Poética
Daquelas que cantan as pombas i as flores,
todos din que teñen alma de muller;
pois eu que non as canto, Virxe da Paloma,
¡ai! ¿de que a terei?
Follas Novas
12

13. ROSALÍA DE CASTRO
Escolma Poética
A XUSTICIA POLA MAN
Aqués que tén fama de honrados na vila
roubáronme tanta brancura que eu tiña:
botáronme estrume nas galas dun día,
a roupa de cote puñéronma en tiras.
Nin pedra deixaron en onde eu vivira;
sen lar, sen abrigo, morei nas curtiñas;
ó raso coas lebres dormín nas campías;
meus fillos… ¡meus anxos!… que tanto eu quería
¡morreron, morreron coa fame que tiñan!
Quedei deshonrada, mucháronme a vida,
fixéronme un leito de toxos e silvas,
i en tanto, os raposos de sangre maldita,
tranquilos nun leito de rosas durmían.
—Salvádeme ¡ouh, xueces!, berrei... ¡Tolería!
De min se mofaron, vendeume a xusticia.
Follas Novas
—Bon Dios, axudaime, berrei, berrei inda…
tan alto que estaba, bon Dios non me oíra.
13

14. ROSALÍA DE CASTRO
Escolma Poética
A XUSTICIA POLA MAN
Aqués que tén fama de honrados na vila
roubáronme tanta brancura que eu tiña:
botáronme estrume nas galas dun día,
a roupa de cote puñéronma en tiras.
Nin pedra deixaron en onde eu vivira;
sen lar, sen abrigo, morei nas curtiñas;
ó raso coas lebres dormín nas campías;
meus fillos… ¡meus anxos!… que tanto eu quería
¡morreron, morreron coa fame que tiñan!
Quedei deshonrada, mucháronme a vida,
fixéronme un leito de toxos e silvas,
i en tanto, os raposos de sangre maldita,
tranquilos nun leito de rosas durmían.
—Salvádeme ¡ouh, xueces!, berrei... ¡Tolería!
De min se mofaron, vendeume a xusticia.
Follas Novas
—Bon Dios, axudaime, berrei, berrei inda…
tan alto que estaba, bon Dios non me oíra.
14

15. ROSALÍA DE CASTRO
Escolma Poética
Estonces, cal loba doente ou ferida,
dun salto con rabia pillei a fouciña,
rondei pasenino (nin as herbas sentían)
I a lúa escondíase, i a fera dormía
cos seus compañeiros en cama mullida.
Mireinos con calma, i as mans estendidas,
dun golpe ¡dun soio! deixeinos sen vida.
I ó lado, contenta, senteime das vítimas,
tranquila, esperando pola alba do día.
I estonces… estonces cumpreuse a xusticia:
eu, neles; i as leises, na man que os ferira.
Follas Novas
15

16. ROSALÍA DE CASTRO
Escolma Poética
XAN
Xan vai coller leña ó monte, Pepa, a afortunada Pepa,
Xan vai a compoñer cestos, muller do Xan que sabemos,
Xan vai a podar as viñas, mentres seu home traballa,
Xan vai a apañar o esterco, ela lava os pés no rego,
e leva o fol ó muíño, cátalle as pulgas ó gato,
e trai o estrume ó cortello, peitea os longos cabelos,
e vai á fonte por auga, bótalle millo ás galiñas,
e vai á misa cos nenos, marmura co irmán do crego,
e fai o leito i o caldo. mira se hai ovos no niño,
Xan, en fin, é un Xan completo, bota un ollo ós mazanceiros
deses que a cada muller e lambe a nata do leite,
lle conviña un polo menos, e se pode bota un neto
pero cando un busca un Xan, coa comadre, que agachado
casi sempre atopa un Pedro. traillo embaixo do mantelo.
Follas Novas
16

17. ROSALÍA DE CASTRO
Escolma Poética
E cando Xan pola noite
chega cansado e famento,
ela xa o espera entre as mantas,
e ó velo entrar dille quedo:
—Por Dios non barulles moito,
que me estou mesmo morrendo.
—¿Pois que tes, ña mulleriña?
—¿Que hei de ter? Deita eses nenos,
que esta madre roe en min
cal roe un can nun codelo,
i ó cabo ha de dar comigo
nos terrós do simiterio…
—Pois, ña Pepa, toma un trago
de risolio que aquí teño,
e durme, ña mulleriña,
mentres os meniños deito.
Follas Novas
De bágoas se enchen os ollos
de Xan ó ver tales feitos;
mas non temás, que antre mil
non hai máis que un anxo antre os demos;
non hai máis que un atormentado
17
antre mil que dan tormentos.

18. ROSALÍA DE CASTRO
Escolma Poética
P
¡ RA A HABANA!
I
Vendéronlle os bois,
vendéronlle as vacas,
o pote do caldo
i a manta da cama.
Vendéronlle o carro
i as leiras que tiña;
deixárono soio
coa roupa vestida.
—María, eu son mozo,
pedir non me é dado;
eu vou polo mundo
para ver de ganalo.
Galicia está probe,
i á Habana me vou…
¡adiós, adiós, prendas
Follas Novas
do meu corazón!
18

19. ROSALÍA DE CASTRO
Escolma Poética
Unha vez tiven un cravo
cravado no corazón,
i eu non me acordo xa se era aquel cravo
de ouro, de ferro ou de amor.
Soio sei que me fixo un mal tan fondo,
que tanto me atormentou,
que día e noite sen cesar choraba
cal chorou Madanela na pasión.
«Señor, que todo o podedes,
-pedinlle unha vez a Dios-
daime valor para arrincar dun golpe
cravo de tal condición».
E doumo Dios e arrinqueino,
mais... ¿quen pensara...? Despois
xa non sentín máis tormentos
nin soupen que era delor;
soupen só que non sei que me faltaba
Follas Novas
en onde o cravo faltou,
e seica, seica tiven soidades
daquela pena... ¡Bon Dios!
Este barro mortal que envolve o esprito
¡quen o entenderá, Señor...! 19

20. ROSALÍA DE CASTRO
Escolma Poética
Mais vé que o meu corazón
é unha rosa de cen follas,
i é cada folla unha pena
que vive apegada noutra.
Quitas unha, quitas dúas,
penas me quedan de sobra;
hoxe dez, mañán corenta,
desfolla que te desfolla...
¡O corazón me arrincaras
desque as arrincares todas!
Follas Novas
20

21. ROSALÍA DE CASTRO
Escolma Poética
Tecín soia a miña tea,
sembrei soia o meu nabal,
soia vou por leña ó monte,
soia a vexo arder no lar.
Nin na fonte nin no prado,
así morra coa carrax,
el non ha de virme a erguer,
el xa non me pousará.
¡Que tristeza! O vento soa,
canta o grilo ó seu compás…
Ferve o pote… mais, meu caldo,
soíña te hei de cear.
Cala, rula, os teus arrulos
ganas de morrer me dan;
cala, grilo, que si cantas,
sento negras soïdás.
O meu homiño perdeuse,
Follas Novas
ninguén sabe en onde vai…
Anduriña que pasache
con el as ondas do mar;
anduriña, voa, voa,
ven e dime en onde está. 21

22. ROSALÍA DE CASTRO
Escolma Poética
Miña casiña, meu lar A vista se me barría,
Miña casiña, meu lar, que era aquel moito aunar.
¡cántas onciñas Fun á porta dun veciño
de ouro me vals! que tiña todo a fartar;
pedinlle unha pouca broa
Vin de Santiago a Padrón
e non ma quixo emprestar.
cun chover que era arroiar,
As bagullas me caían,
descalciña de pé e perna,
que me fora a avergonzar.
sen comer nin almorzar.
Volvinme á miña casiña
Polo camiño atopaba
alumada do luar;
ricas cousas que mercar,
rexistrei cada burato
i anque ganas tiña delas,
para ver de algo atopar;
non tiña para as pagar.
atopei fariña munda,
Nos mesóns arrecendía
un puñiño a todo dar.
a cousas de bon gustar,
Vino no fondo da artesa.
mais o que non ten diñeiro
Púxenme a Dios alabar.
sen elas ten que pasar.
Fun chegando á miña casa
Follas Novas
toda rendida de andar,
non tiña nela frangulla
con que poidera cear.
22

23. ROSALÍA DE CASTRO
Escolma Poética
Quixen alcender o lume, Mentras escaravellaba
non tiña pau que queimar; na cinza, vin relumbrar
funllo pedir a unha vella, un ichavo da fertuna...
tampouco mo quixo dar, ¡Miña Virxe do Pilar!
se non era un toxo verde Correndiño, correndiño
para me facer rabiar. o fun en sal a empregar,
Volvín triste como a noite máis contenta que unhas páscoas
a chorar que te chorar; volvín a porta pechar,
collín un feixe de palla, e na miña horta pequena
do meu leito o fun pillar; unhas coles fun catar.
rexistrei polo cortello Con un pouco de unto vello
mestres me puña a rezar que o ben soupen aforrar,
e vin uns garabulliños e coa fariñiña munda,
e fieitos a Dios dar. xa tiña para cear.
¡Meu San Antón milagroso,
xa tiven fogo no lar!
Arrimei o pote ó lume
con auga para quentar.
Follas Novas
23

24. ROSALÍA DE CASTRO
Escolma Poética
Fixen un caldo de gloria
que me soubo que la mar;
fixen un bolo do pote
que era cousa de envidiar;
despóis que o tiven comido,
volvín de novo a rezar;
e despois que houben rezado,
puxen a roupa a secar,
que non tiña fío enxoito
de haber tanto me mollar.
Nantramentras me secaba,
púxenme logo a catar
para que me oíran
en todo o lugar:
Meu lar, meu fogar,
¡cántas onciñas
Follas Novas
de ouro me vals!
24

25. Casa - Museo Rosalía de Castro
Padrón (A Coruña)
ROSALÍA DE CASTRO
25