Prezentacja ze szkolenia dla osób, spotykających się w swojej pracy z dziećmi z autyzmem.

1. AUTYZM
METODY PRACY
TEORIA I PRAKTYKA
Ewelina Jankowiak
Anna Kolan-Zwolińska

2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA
OSÓB Z AUTYZMEM
• deficyty w obrębie wielu sfer funkcjonowania pojawiające się przed 3 r. ż.
• zaburzenie mowy, komunikowania się z otoczeniem, naśladowania, percepcji, w obrębie zachowań społecznych,
zaburzenia emocjonalne, zachowania niepożądane
• stosunek 4:1 (chłopcy: dziewczynki)
• autyzm a upośledzenie umysłowe
• należy do grupy całościowych zaburzeń rozwoju (F84.0 ICD-10)
• zaburzenia ze spektrum autyzmu ASD (Autism Spectrum Disorder): autyzm dziecięcy, autyzm atypowy, zespół Retta,
zespół Aspergera, inne całościowe zaburzenia rozwoju
• rys historyczny: Kanner (psychiatra) - zapoczątkował badania nad autyzmem w 1943 r. ; Asperger (psychiatra)
wyróżnił Zespół Aspergera w 1944 r. ; Ferster w 1963 uważał, że rodzina źle oddziałuje na dzieci i trzeba zabrać je
od rodziców i umieścić w zamkniętych zakładach, model „zimnej matki”; Lovaas (psycholog) był odmiennego zdania i
uważał, że dziecko i rodzina to jedna całość 1970, zapoczątkował behawioralną teorię dzieci z autyzmem, ABA
(stosowana analiza behawioralna).

3. CHARAKTERYSTYKA BEHAWIORALNA
WG J. KOZŁOWSKIEGO (INSTYTUT
PSYCHOLOGII UNIWERSYTETU GDAŃSKIEGO)
• deficyty w obrębie zachowań
społecznych • autostymulacje/stereotypie
• zaburzenia mowy, języka i komunikacji • agresja i autoagresja
niewerbalnej
• upośledzenie umysłowe (70-80%)
• nieadekwatne reakcje na środowisko
• dysharmonie rozwojowe
• wymaganie niezmienności otoczenia i • nieprawidłowy afekt
zachowania rytualistyczne
• brak spontanicznej zabawy
• specjalne umiejętności

4. PRZYCZYNY AUTYZMU
• niedobór enzymów i przerost
• podejście genetyczne
drożdżaków
• toksyczna substancja chemiczna
• zaburzenia regulacji układu
immunologicznego
• zatrucie metalami ciężkimi
• zaburzenie regulacji
• szczepienia metalotioneiny
• wirusy

5. METODY PRACY
• Metoda Marii Montessori
• Metoda Integracji Sensorycznej
• Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne
• Metoda Knilla
• Metoda Opcji Kauffmana
• Metoda Affolter
• Zooterapia
• Farmakoterapia
• Metoda behawioralna

6. CELE TERAPII BEHAWIORALNEJ
1.Rozwijanie zachowań deficytowych
2.Redukowanie zachowań niepożądanych
3.Generalizowanie i utrzymywanie efektów terapii:
a. generalizacja bodźca
b.utrzymanie w czasie
c. generalizacja reakcji
d.generalizacja w obrębie różnych sfer

7. PRZYGOTOWANIE DO PRACY Z DZIECKIEM
• Siadanie na krześle
• Kontakt wzrokowy – reakcja na imię
• Atrakcyjne nagrody
• Minimum przedmiotów na stoliku – lepsze skupienie na zadaniu.
• Na początku zadania łatwiejsze, żeby dziecko odniosło sukces i chętnie pracowało
• Naprzemienność zadań trudnych i nowych z zadaniami opanowanymi lub lubianymi.

8. SFERY ROZWIJANE W TERAPII
1. Naśladowanie
2. Dopasowywanie
3. Mowa bierna (rozumienie mowy)
4. Mowa czynna
5. Umiejętności szkolne
6. Samodzielność
7. Zachowania społeczne
8. Zabawa
Ilość sfer rozwijanych w terapii zależy od poziomu funkcjonowania dziecka.
Początek terapii-program dotyczy podstawowych umiejętności (siedzenie na krześle,
kontakt wzrokowy, naśladowanie).

9. NAŚLADOWANIE
1. Ruchy motoryki dużej
2. Użycie przedmiotów
3. Ruchy motoryki małej
4. Ruchy ust
5. Sekwencje ruchów
6. Rysowanie
7. Zabawa
cel: rozwinięcie umiejętności obserwacji otoczenia i robienia tego, co inni. Opanowanie
naśladowania=wprowadzanie dziecka do grupy.

10. DOPASOWYWANIE
1. Identyczne przedmioty
2. Identyczne zdjęcia, obrazki
3. Przedmioty do zdjęć i zdjęcia do przedmiotów
4. Nieidentyczne przedmioty, obrazki
5. Kolory, kształty, litery
6. Kategorie
cel: rozwijanie podobieństwa i różnic między przedmiotami.

11. ROZUMIENIE MOWY
1. Wykonywanie poleceń 6. Wskazywanie przedmiotów w
jednoetapowych otoczeniu
2. Wskazywanie części ciała 7. Wskazywanie przedmiotów po ich
funkcji
3. Wskazywanie przedmiotów i
obrazków 8. Identyfikowanie pomieszczeń
4. Wskazywanie znajomych osób 9. Identyfikowanie emocji
5. Wskazywanie czynności na 10.Wykonywanie poleceń złożonych
obrazkach

12. MOWA CZYNNA
NAŚLADOWANIE MOWY
1. Wzmacnianie wszelkich wokalizacji
2. Imitacje określonych dźwięków
3. Naśladowanie słów

13. MOWA CZYNNA
KOMUNIKOWANIE SIĘ
1. Odpowiadanie na pytania 8. Opisywanie przedmiotów
2. Proszenie o pożądane rzeczy 9. Zadawanie pytań
3. Adekwatne odpowiadanie tak/nie 10.Czas przeszły/przyszły
4. Nazywanie przedmiotów, czynności, części 11.Liczba pojedyncza/mnoga
ciała
12.Odmiana przez przypadki
5. Zaimki osobowe (ja, ty, on...), dzierżawcze
(moje, twoje...) 13.Używanie spójników, (a, i, oraz, lub...)
6. Określanie funkcji przedmiotów 14.Używanie przyimków (z, do, na, bez...)
7. Nazywanie miejsc, kategorii, emocji 15.Konwersacje

14. UMIEJĘTNOŚCI SZKOLNE
1. Czytanie
2. Liczenie
3. Pisanie
4. Umiejętności społeczne, interakcje z rówieśnikami

15. SAMODZIELNOŚĆ
1. Jedzenie/ picie
2. Ubieranie się/rozbieranie się
3. Sznurowadła, guziki, zamki
4. Czynności domowe
5. Samodzielność w najbliższym otoczeniu (posługiwanie się pieniędzmi,
telefonem, komputerem itd.)
Uczymy w oparciu o metodę małych kroków. Stosujemy podpowiedzi,
albumy.

16. ZACHOWANIA SPOŁECZNE
1. Umiejętne stosowanie form grzecznościowych
2. Zachowania w miejscach publicznych (kościoły, restauracje itp.)
3. Właściwe zachowania w miejscach publicznych (normy)
4. Przebywanie w grupie rówieśniczej
5. Odczuwanie emocji i prawidłowe reakcje

17. ZABAWA
1. Proste zabawy zabawkami
2. Zabawy ruchowe, tematyczne
3. Plany aktywności

18. ĆWICZENIE

19. KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI
METODA MAŁYCH KROKÓW

20. MYCIE RĄK
1.Podejdź do zlewu. 8.Odłóż mydło na mydelniczkę.
2.Podwiń rękawy. 9.Pocieraj ręce o siebie.
10.Spłucz mydło pod wodą
3.Odkręć wodę zimną.
11.Zakręć wodę ciepłą.
4.Odkręć wodę ciepłą.
12.Zakręć wodę zimną.
5. Zmocz ręce.
13.Weź ręcznik, wytrzyj dłonie.
6.Weź mydło. 14.Odłóż ręcznik.
7.Namydlij ręce. 15. Spuść rękawy.

21. ROBIENIE HERBATY
1. Podejdź do blatu 9. Postaw kubek na blacie.
2. Weź czajnik 10. Wyciągnij z szafy herbatę.
11. Włóż herbatę do kubka.
3. Otwórz czajnik.
12. Wlej do kubka zagotowaną wodę (do
4. Nalej wody do czajnika (poziom połowy – poziom można też oznaczyć
można oznaczyć rysując czerwoną czerwoną kreską).
kreskę). 13. Weź dzbanek z chłodną przegotowaną
wodą.
5. Włącz czajnik.
14. Dolej chłodnej wody do kubka do
6. Podejdź do szafki.
oznaczonego poziomu.
7. Otwórz szafkę. 15. Zanieś herbatę do stołu i wypij ją.
8. Wyciągnij kubek. 16. Zanieś kubek do zlewu.

22. PODPOWIEDZI
Podpowiedziami są instrukcje, gesty, dotyk, demonstracje,
które aranżujemy, aby zwiększyć prawdopodobieństwo
wykonania przez dziecko właściwej reakcji.
Jedno polecenie - brak reakcji - drugie polecenie - brak
reakcji - trzecie polecenie+podpowiedź

23. RODZAJE PODPOWIEDZI
1. Podpowiedź reakcji: 2. Podpowiedź bodźca:
a. podanie polecenia wraz z jakimś
a. manualna (szczególnie na
sygnałem (np. postawa ciała,
początku terapii) wskazanie palcem)
b. werbalna (dziecko wysoko b. „wyłącz światło”, „usiądź na
krześle”, „umyj ręce”, „chodź do
funkcjonujące)
mnie”...
c. modelowanie (dziecko c. stosujemy, gdy nie działa
musi umieć naśladować) podpowiedź reakcji

24. EFEKTYWNOŚĆ PODPOWIEDZI MANUALNYCH
1. Muszą być delikatne
2. Stosujemy od tyłu, stoimy zawsze za dzieckiem
3. Unikamy podpowiedzi werbalnych (tylko do zainicjowania
zadania)
4. Nie wskazujemy palcem
5. Po zakończonym zadaniu podpowiadamy dziecku, aby
wróciło do planu.

25. STOSOWANIE PODPOWIEDZI
1. Pełna podpowiedź manualna
2. Stopniowe wycofywanie podpowiedzi (nadgarstki, łokcie,
ramiona)
3. Cieniowanie (terapeuta porusza ręką/dłonią dla
zainicjowania pomocy, nie dotykając dziecka; ręka terapeuty
podąża jak cień za mającą się poruszyć ręką dziecka,
równolegle do niej)
4. Wycofywanie obecności terapeuty

26. WZMOCNIENIA
Wzmocnienie to każde wydarzenie zwiększające siłę
zachowania, po jakim następuje wzmocnienie, czyli poprzez
wzmocnienie zwiększa się prawdopodobieństwo ponownego
pojawienia się tego zachowania w podobnych okolicznościach.

27. ZASADY PODAWANIA WZMOCNIEŃ
1. Nie wiemy, czy wydarzenie będzie wzmocnieniem, dopóki go nie
zastosujemy.
2. To co jest wzmocnieniem dla jednej osoby, nie musi być wzmocnieniem
dla drugiej osoby.
3. Musi być podane w trakcie lub bezpośrednio po sytuacji, którą chcemy
wzmocnić.
4. Musi być warunkowe, jeśli ma być skuteczne-osoba powinna „zarobić”
na wzmocnienie swoim zaangażowaniem w zachowanie.
5. Częste wzmocnienia podczas nauki nowego zachowania.

28. RODZAJE WZMOCNIEŃ
1. Rzeczowe
2. Dotyczące przywilejów lub aktywności
3. Społeczne
4. Symboliczne czyli żetonowe (tokeny)

29. WZMOCNIENIA

30. WZMOCNIENIA

31. WZMOCNIENIA

32. ZASADY PROWADZENIA TERAPII INDYWIDUALNEJ
1. Konstruowanie przestrzeni (ograniczenie, mało zabawek, jak najmniej dystraktorów, stałe
miejsce pracy, pomoce ułożone w sposób przejrzysty)
2. Wydawanie poleceń:
a. krótko (np. „zrób tak”, „dopasuj”)
b. zawsze tak samo
c. po wykonaniu polecenia jest wzmocnienie (stosujemy od razu po zachowaniu
pożądanym)
d. nie dajemy nagrody ani polecenia, gdy dziecko źle się zachowuje i/lub spada z krzesła
3. Krótkie przerwy (timer, nagroda za powrót do zadania)
4. Siedzenie na krześle i umiejętność pracy 1:1

33. ZASADY PROWADZENIA TERAPII INDYWIDUALNEJ
5. Kilka godzin terapii dziennie od poniedziałku do piątku (ośrodek, dom, zajęcia dodatkowe)
6. Zajęcia indywidualne i grupowe:
a. początek terapii-tylko zajęcia indywidualne
b. po 2 latach terapii 90% terapia ind.+10% grupa
c. po 4 latach terapii 70% terapia ind.+30% grupa
d. po 6 latach terapii 40% terapia ind. 60% grupa (szkoła)
7. Program terapeutyczny dostosowany do możliwości dziecka
8. Ustalenie wspólnie z rodzicami systemu nagradzania dziecka

34. ZASADY PROWADZENIA TERAPII INDYWIDUALNEJ

35. DOKUMENTACJA
• niezbędna w terapii
• rejestracja wyników w procentach
• opisowa
• tabelki
• używanie symboli zrozumiałych dla innych (+, -, +/-) (D, Z, P, BD)
• przedstawienie różnych form zapisywania osiągnięć dziecka
używanych w Stowarzyszeniu „ProFuturo”.

36. PLANY AKTYWNOŚCI
1.Warunki wprowadzenia planu: 2. Rodzaje planów:
a.dziecko akceptuje a.plan dnia
podpowiedzi manualne
b.plan zabawy
b.zdolne jest do przemieszczania
się i przyniesienia pomocy c.plan na pracę samodzielną
c.zawarte są aktywności, które d.plan na wykonanie złożonych
dziecko lubi wykonywać czynności samoobsługowych

37. PLANY AKTYWNOŚCI
3. Formy: 4. Sposób wprowadzania:
a. pierwszy plan-krótki (5-6 czynności)
a. obrazkowa z odklejanymi
symbolami b. hasłem jest krótkie polecenie
„Sprawdź plan”
b. obrazkowa z pokazywanymi
obrazkami c. podczas zadania regulowanego przez
terapeutę można użyć hasła„koniec
zadania”
c. pisemna (sylaby, wyrazy,
czynności) d. dziecko wraca samodzielnie do planu

38. PLANY AKTYWNOŚCI

39. PLANY AKTYWNOŚCI

40. PLANY AKTYWNOŚCI

41. PLAN DNIA

42. LITERATURA
• „Autyzm-epidemiologia, diagnoza, terapia” pod red.T. Pietrasa, A.Witusika, P. Gałeckiego.
Wrocław 2010
• Lovaas O. I „Nauczanie dzieci niepełnosprawnych umysłowo” WSiP, Warszawa 1993
• „Autyzm-kontrowersje i wyzwania” po red. W. Dykcika. Poznań 1994
• „Dzieci z głodującymi mózgami”. Przewodnik terapii medycznych dla chorób spektrum
autyzmu. Wydanie trzecie 2007. Dr Jaquelyn McCandless.
• „Zachowanie się organizmów” F. Skinner, PWN, Warszawa 1995
• „Autyzm u dzieci diagnoza, klasyfikacja, etiologia” Ewa Pisula, PWN, Warszawa 2002
• „Małe dziecko z autyzmem” Ewa Pisula, GWP 2005

43. LITERATURA
• „Autyzm- Jak pomóc rodzinie” P. Randall, J.Parker, GWP, Gdańsk 2001
• „Ćwiczenia edukacyjne dla dzieci autystycznych” tom III, SPOA, pod red. M. Rybickiej
• „Jak uczyć poprzez modelowanie i imitację” Sebastian Striefel, SPOA Gdańsk 2002
• „Jak stosować wzmocnienia” R. Vance Hall i Marylin L. Hall SPOA Gdańsk 2002
• „Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka”, M.
Bogdanowicz, B.Kisiel, M. Przasnyska, WSiP, Warszawa 1992
• „Dziecko autystyczne- dziennik terapeuty” M. Grodzka, PWN, Warszawa 2000
• „Zespół Aspergera” T. Attwood, Zysk i S-ka 2006