4. Help! “… however tacit or habitual, to accept vulnerabilitiy to the potential ill will of others by granting them discretionary power over some good” (Mark E. Warren)
Veel nieuwsberichten gaan over vertrouwen, of beter over het ontbreken van vertrouwen. Burgers vertrouwen de overheid niet meer. Klanten vertrouwen banken niet meer. Mensen vertrouwen elkaar niet meer. Sloten gaan voor de deuren. De overheid wordt opgeroepen meer te controleren en vooral hard in te grijpen. En tegelijkertijd vertrouwen we die overheid minder en minder. In deze korte workshop gaan wij op zoek naar het wezen van vertrouwen. Wat is dat nu eigenlijk? Waarom is het zo belangrijk? En wat kunnen we er aan doen om het te behouden en te herstellen?
Honderdduizenden jaren geleden liepen onze voorouders door het bos. Zo nu en dan schoot er uit het struikgewas een tijger op ons af. Wij stammen af van de mensen die dachten: gevaarlijk beest, wegwezen hier! De mensen die dachten: leuke knuffelpoes hebben het niet overleefd. Dat instict van vluchten of vechten als wij gevaar waarnemen, dragen we met ons mee. En gevaar komt uit veel hoeken. Alles wat onbekend is zet in ons hoofd alarmbellen af.
Het laatste niveau is het maatschappelijk vertrouwen. Kan je duidelijk maken welke bijdrage je aan de samenleving levert? Van groot belang voor de overheid maar ook voor mensen onderling.
Het vierde niveau is het vertrouwen in de markt. De spullen die je koopt, de diensten die je afneemt moeten doen wat ze beloven. Dan bouwen aanbieders een reputatie op die de basis is voor vertrouwen in de markt.
Het derde niveau gaat over vertrouwen in de organisatie. Vertrouwen tussen leiding en medewerkers draait om afstemming. Van elkaar weten dat je niet zomaar iets doet, maar mensen betrekt bij het oplossen van problemen.
Het tweede nieuw gaat om vertrouwen in relaties met andere mensen. Vertrouwen in degene waarmee je samenwerkt of leeft heeft zijn basis in consequent gedrag. Ik weet dat ik op die ander kan bouwen.
Vertrouwen begint bij ons zelf. Iedereen – bestuurder, ondernemer, burger, vader, moeder, kind – moet op zichzelf kunnen vertrouwen. Het is onmogelijk vertrouwen van een ander te vragen als je jezelf niet vertrouwt. Geloofwaardigheid is de basis van zelfvertrouwen. We weten van onszelf wanneer we de kluit belazeren en ons steviger voordoen dan we zijn of onszelf kleiner maken dan nodig.
Vertrouwen is nodig omdat we soms onderuit gaan. Mensen nemen risico’s en soms loopt het fout. Het gevoel dat er anderen klaar staan om je op te vangen geeft vertrouwen. De overheid worstelt hier sterk mee. De verzorgingsstaat biedt geen garanties meer. De nationale overheid verliest zeggingskracht tegenover Europa en grote multinationale ondernemingen. De marktwerking zendt het signaal: mensen moeten het zelf kunnen oplossen. Mensen gaan meer op elkaar vertrouwen dan op de overheid.
Als we dit weten zijn er drie eenvoudige principes waarmee we vertrouwen kunnen behouden en zelfs herstellen.
Het eerste principe: niets is zeker (en zelfs dat niet). Hoe goed we een project ook plannen. Hoe veel we ook met anderen praten. Er kan altijd iets onverwachts gebeuren. Een gegeven dat wij over het hoofd hebben gezien. Iemand waarmee we vergeten zijn te praten. Een procedure die wij achteraf niet juist hebben toegepast. Het werkt niet als we krampachtig proberen alle fouten uit te bannen. We komen dan in een samenleving van angstige mensen terecht waar niets meer gebeurt. Ook in een bedrijf kan dit leiden tot verlamming en gebrek aan initiatief.
Het tweede principe zegt dat – zelfs al zit je helemaal aan de top van de pyramide – je zelden alleen bent. Er zijn altijd wel mensen waarop je kunt terugvallen. Jij springt wel in die rivier, maar er staat iemand achter je die erachter aan komt.
Het toepassen van de eerste twee principes bouwt zelfvertrouwen op. Het derde principe komt aan bod wanneer het fout gaat. Iemand keert zich van je af, het vertrouwen is verbroken. Ga dan niet je uiterste best doen om die ander terug te halen. “Ik wil het nog een keer uitleggen” werkt niet. Vraag de ander waarom hij jou zijn rug toekeert. Wat is er gebeurd? Het stellen van de vraag creeert ruimte, het blijven praten sluit de deur.
We gaan even oefenen met vertrouwen behouden en terugwinnen. Daarvoor kunnen we gebruik maken van de drie principes: Niets is zeker Je bent zelden alleen Vraag waarom Drie mensen gaan een gesprek voeren met elkaar. Zij krijgen ieder een korte instructie. De opdracht is het vertrouwen in elkaar in stand te houden. Vrijwilligers?
