1. Ι΢ΣΟΡΙΑ Α’ ΝΤΜΕΙΟΤ
1.ΟΙ ΠΟΝΙΣΙ΢ΞΟΙ ΣΘ΢ ΕΓΓΤ΢ ΑΟΑΣΟΝΘ΢
2. Θ Αίγυπτοσ.
2.1 Θ χϊρα
Οι αρχαίοι Ζλλθνεσ ονόμαηαν Αίγυπτο το βορειοανατολικό τμιμα τθσ Αφρικισ που
το διαπερνοφςε ο Νείλοσ. Ιταν τόςο μεγάλθ θ προςφορά του Νείλου ςτθν Αίγυπτο,
ϊςτε ο Θρόδοτοσ ονόμαςε τθν Αίγυπτο «δϊρο του Νείλου». Ο ποταμόσ
διακλαδίηεται ςε παραπόταμουσ δθμιουργϊντασ ζνα δζλτα, κάνοντασ ζφορο το
ζδαφοσ. Ρζρα από αυτό το δζλτα απλϊνεται θ ζρθμοσ. Θ Αίγυπτοσ εξελίχκθκε γιατί
ο Νείλοσ πλθμμφριηε το καλοκαίρι και όταν απομακρφνονταν τα νερά του, άφθνε
μία λάςπθ που βοθκοφςε τθ γθ να καρποφοριςει. Στθ νότια χϊρα δεν υπιρχαν
δάςθ, μόνο πζτρεσ ςυνεπϊσ ζλειπε θ ξυλεία. Στισ όχκεσ του Νείλου ζβριςκε κανείσ
καλάμια, λωτοφσ, πάπυρουσ και πολλά είδθ πουλιϊν. Θ χϊρα χωρίηεται ςε δφο
τμιματα: 1) Το νότιο και ορεινό ( Άνω Αίγυπτοσ), και 2) Το βόρειο με το δζλτα του
Νείλου. Αυτό το τμιμα βρζχεται από τθ Μεςόγειο. Εδϊ όμωσ βριςκόταν και το πιο
αδφναμο ςθμείο τθσ Αιγφπτου, θ χερςόνθςοσ του Σινά, γιατί από εδϊ ειςζβαλλαν οι
εχκροί τθσ Αιγφπτου. Ραρόλα αυτά, αποτελοφςε το μζροσ όπου θ Αίγυπτοσ
επικοινωνοφςε με τουσ υπόλοιπουσ λαοφσ τθσ Ανατολισ.
2.2 Οικονομικι, κοινωνικι και πολιτικι οργάνωςθ.
Θ ηωι των Αιγυπτιϊν εξαρτιόταν από το Νείλο και τισ πλθμμφρεσ του. Οι κάτοικοι
ζμακαν να ςυνεργάηονται για τθν άρδευςθ των χωραφιϊν και για να ςυντθροφν τα
αυλάκια που μετζφεραν το νερό του Νείλου για πότιςμα. Ζπρεπε όμωσ να υπάρχει
και ζνα κράτοσ που κα επιβλζπει αυτζσ τισ εργαςίεσ. Οι Αιγφπτιοι καλλιεργοφςαν
ςιτάρι, κρικάρι, λινάρι, οπωροφόρα και κθπευτικά. Μάηευαν λωτοφσ και παπφρουσ
από τισ όχκεσ του Νείλου. Ρολλζσ οικογζνειεσ καταςκεφαηαν μπφρα από κρικαρζνιο
ψωμί. Οι Αιγφπτιοι αςχολικθκαν και με τθν κτθνοτροφία και το ψάρεμα ςτο Νείλο.
Βάςθ τθσ οικονομίασ ιταν θ γεωργία. Τθν οργάνωςι τθσ αναλάμβανε και επζβλεπε
το κράτοσ. Οι βαςιλικοί υπάλλθλοι παρακολουκοφςαν τισ εργαςίεσ και ζνα ποςοςτό
τθσ παραγωγισ το κρατοφςαν για τον Φαραϊ.
Ο λαόσ εργαηόταν ςτα μεγάλα ζργα που καταςκεφαηαν οι Φαραϊ (ναοί, ανάκτορα,
ταφικά μνθμεία). Επίςθσ υπιρχαν πολλοί τεχνίτεσ ( μεταλλουργοί, ξυλουργοί,
κεραμοποιοί, ναυπθγοί, αρχιτζκτονεσ). Αρκετοί από αυτοφσ εργάηονταν ςε ιδιωτικά
εργαςτιρια όμωσ οι περιςςότεροι εργάηονταν για λογαριαςμό του Φαραϊ ςτα
ανάκτορα, γιατί θ παραγωγι και το εμπόριο ελζγχονταν από το Φαραϊ. Σο εμπόριο
γινόταν με προϊόντα τα οποία περίςςευαν ςτουσ Αιγυπτίουσ όπωσ δθμθτριακά,
πάπυροσ, χρυςόσ, κλπ. Ζκαναν ειςαγωγι ςε προϊόντα που τουσ ζλειπαν όπωσ

2. ξυλεία, χαλκόσ, άργυροσ κλπ. Επίςθσ άλλοσ ζνασ κλάδοσ που απαςχολοφςε πολλοφσ
Αιγυπτίουσ ιταν θ παροχι υπθρεςιϊν. Μορφωμζνοι πολίτεσ με ειδικζσ γνϊςεισ
δοφλευαν ςτθ διοίκθςθ του κράτουσ: ιερείσ ( το κράτοσ ιταν κεοκρατικό), γραφείσ
που ιξεραν τα δφςκολα ιερογλυφικά, επαγγελματίεσ ςτρατιωτικοί για τθν άμυνα.
Ζτςι το κράτοσ οργανϊκθκε καλφτερα και λειτουργοφςε εφρυκμα.
Θ κοινωνία: Επειδι ςυμμετείχαν οι Αιγφπτιοι ςτθν παραγωγι, διαμορφϊκθκαν
ανάλογα και οι κοινωνικζσ τάξεισ. 1) Φαραϊ: ιταν ο επίγειοσ κεόσ και το κράτοσ. Ο
λαόσ ςτιριηε τισ ελπίδεσ του ς’αυτόν και ζτςι πίςτευε ότι όλθ αυτι θ ςυλλογικι
προςπάκεια για τθ χϊρα, κα αποδϊςει. Θ κζλθςθ του Φαραϊ ιταν νόμοσ. Ιταν
απροςπζλαςτοσ.
2) Οι ιερείσ: ανϊτατοι κρατικοί υπάλλθλοι –
γραφείσ: ιταν θ τάξθ των ιςχυρϊν. Ιταν γνϊςτεσ των ιερογλυφικϊν.
3) Οι επαγγελματίεσ ςτρατιωτικοί: Ιταν
κλθρονομικό επάγγελμα. Ο Φαραϊ τουσ παραχωροφςε εκτάςεισ γθσ. Για
καλλιζργεια.
4) Οι ελεφκεροι πολίτεσ: Αποτελοφςαν το
μεγαλφτεροσ μζροσ τθσ αιγυπτιακισ κοινωνίασ, ιταν γεωργοί ι τεχνίτεσ που
εργάηονταν για το Φαραϊ.
5) Οι δοφλοι: προζρχονταν από πολζμουσ ι τουσ
αγόραηαν. Υπιρχαν ιδιωτικοί δοφλοι, ςυνικωσ δφο για κάκε οικογζνεια και κρατικοί
δοφλοι που ανικαν ςτο φαραϊ και δοφλευαν ςε κρατικά εργαςτιρια, λατομεία,
ορυχεία, ναοφσ κλπ.
Στθν κοινωνικι πυραμίδα τθσ Αιγφπτου υπιρχε ευελιξία δθλαδι μποροφςε κάποιοσ
να περάςει από τθ μία τάξθ ςτθν άλλθ. Ζτςι άνκρωποι χαμθλισ κοινωνικισ τάξθσ
κατάφεραν να αποκτιςουν ανϊτατα αξιϊματα.
Θ πολιτικι οργάνωςθ: Θ οργάνωςθ του κράτουσ βαςιηόταν ςτθν ιδζα τθσ
κεοποίθςθσ του Φαραϊ. Θ κρθςκεία κακόριηε αποφαςιςτικά τθ ηωι των Αιγυπτίων.
Επιγραφζσ αναφζρουν το φαραϊ ωσ κεό, ενϊ ςε άλλα κείμενα αντιμετωπίηεται ωσ
άνκρωποσ. Πμωσ αυτό δεν μειϊνει τθ κεϊκι υπόςταςι του γιατί ςτθ κρθςκεία των
Αιγυπτιϊν και ςτουσ μφκουσ τουσ οι κεοί είχαν ανκρϊπινεσ ιδιότθτεσ.
Ο ΜΤΜΝΑΔΙΜΟ΢ ΠΟΝΙΣΙ΢ΞΟ΢
Αναπτφχκθκε κατά τθν 3θ χιλιετία π.Χ ςτα νθςιά των Κυκλάδων. Θ καλι
γεωγραφικι κζςθ των νθςιϊν και το γεγονόσ ότι βρίςκονταν κοντά το ζνα ςτο
άλλο, διευκόλυνε τθν επικοινωνία μεταξφ τουσ. Θ οικονομία τουσ ςτθριηόταν ςτθν
γεωργία, τθν κτθνοτροφία, τθν αλιεία αλλά κυρίωσ ςτθ βιοτεχνία και το εμπόριο.
Υπιρχαν πλοφςια κοιτάςματα ορυκτϊν ( μάρμαρο ςτθν Ράρο και τθ Νάξο, οψιανόσ

3. ςτθ Μιλο, άργυροσ ςτθ Σίφνο, με αποτζλεςμα οι Κυκλαδίτεσ να αςχολθκοφν με τθ
μεταλλοτεχνία, τθν καταςκευι μαρμαρινων αγγείων και εργαλείων από οψιανό.
Επίςθσ ιταν οι πρϊτοι που ζφτιαξαν πλοία που ταξίδευαν ςτθν ανοιχτι κάλαςςα.
Τα προϊόντα τθσ βιοτεχνίασ τουσ τα αντάλλαςαν με γεωργικά προϊόντα από τα
οποία είχαν ζλλειψθ. Θ οικονομία τουσ ενιςχφκθκε και από το διαμετακομιςτικό
εμπόριο, οι βάςεισ του οποίου μπικαν αυτι τθν περίοδο, με τθ μεταφορά αγακϊν
από άλλεσ περιοχζσ. Μάλλον αςχολοφνταν και με τθν πειρατεία. Οι Κυκλαδίτεσ
ιταν κυρίαρχοι ςτο Αιγαίο ςτθν 3θ χιλιετία και είχαν επεκτακεί εμπορικά ςε μεγάλθ
κλίμακα. Απόδειξθ για αυτό είναι κάποιεσ κυκλαδικζσ εγκαταςτάςεισ που βρζκθκαν
ςτθν Κριτθ και ςτισ ανατολικζσ ακτζσ τθσ Θπειρωτικισ Ελλάδασ.
Θ οργάνωςθ τθσ κοινωνίασ τουσ ιταν εξελιγμζνθ όπωσ και θ κακθμερινι ηωι τουσ.
Αυτό αποδεικνφεται από: 1) Τα μαρμάρινα και κεραμικά ςκεφθ που είχαν παράξενα
ςχιματα και πρωτότυπθ διακόςμθςθ 2) τα μαρμάρινα ειδϊλια 3) τα αρχιτεκτονικά
απομεινάρια από οικιςμοφσ 4) τα ζργα μεταλλοτεχνίασ.
Στισ αρχζσ τθσ 2θσ χιλιετίασ, ο κυκλαδικόσ πολιτιςμόσ αρχίηει να χάνει τθν
πρωτοτυπία του και επθρεάηεται από τθν Κριτθ και τθν θπειρωτικι Ελλάδα. Ζτςι ο
κυκλαδικόσ πολιτιςμόσ τθσ μζςθσ εποχισ του χαλκοφ, είναι ζνα κράμα από
νθςιωτικό πολιτιςμό, κρθτικά ςτοιχεία και επιρροζσ από τθν κυρίωσ Ελλάδα. Επίςθσ
μειϊνεται και θ κυριαρχία των Κυκλαδιτϊν ςτο Αιγαίο κακϊσ θ ναυτικι δφναμθ των
Μινωιτϊν ενιςχφεται. Για να διατθριςουν τθν ανεξαρτθςία τουσ πρόςφεραν τισ
ναυτικζσ τουσ γνϊςεισ ςτουσ Μινωίτεσ.
Ρερίπου ςτα 1500 π. Χ το θφαίςτειο τθσ Κιρασ εκριγνυται και καλφπτει μία πόλθ-
το ςθμερινό Ακρωτιρι. Οι κάτοικοι τθσ Κιρασ εγκαταλείπουν το νθςί πριν τθν
καταςτροφι. Δεν υπάρχουν πλθροφορίεσ για άλλουσ νθςιϊτικουσ οικιςμοφσ, αν
εγκαταλείφκθκαν ι αν καταςτράφθκαν. Από τότε όμωσ, άλλαξαν οι ςυνκικεσ ςτο
Αιγαίο και αυτό ςυνζβαλε ςτθν επικράτθςθ των Μυκθναίων το 14 ο αιϊνα.
Ο ΞΙΟΩΙΜΟ΢ ΠΟΝΙΣΙ΢ΞΟ΢
Ρρόκειται για τον πολιτιςμό τθσ Κριτθσ κατά τθν εποχι του χαλκοφ που
ονομάςτθκε ζτςι από το βαςιλιά Μίνωα.
Από τα νεολικικά χρόνια, ο πολιτιςμόσ αλλά και θ ηωι των Μινωιτϊν είχαν
διαμορφωκεί από τουσ ακόλουκουσ παράγοντεσ: 1) τθ γεωγραφικι κζςθ τθσ
Κριτθσ, μεταξφ τριϊν θπείρων. 2) τθ μορφολογία του εδάφουσ το οποίο είχε μικρζσ
και εφφορεσ πεδιάδεσ μεταξφ βουνϊν 3) το ηεςτό κλίμα. Εκτόσ από τθ διάκριςθ τθσ
εποχισ του χαλκοφ ςε πρϊιμθ, μζςθ, φςτερθ οι μελετθτζσ χρθςιμοποιοφν και τθ
διαίρεςθ ςε χρονικζσ περιόδουσ με βάςθ τθν καταςκευι , τθν οργάνωςθ και τθν

4. καταςτροφι των ανακτορικϊν κζντρων ςτθν Κριτθ, προκριμζνου να μελετιςουν το
Μινωικό πολιτιςμό.
Α. Θ ιςτορία και θ κοινωνία. Θ πρϊιμθ εποχι του χαλκοφ ςυμπίπτει με τθν
προανακτορικι περίοδο. Οι οικιςμοί ςτθρίηονται οικονομικά ςτθν γεωργία και τθν
κτθνοτροφία, αλλά ζχουν αναπτφξει και εμπορικζσ ςχζςεισ , με νθςιά του Αιγαίου,
τθν Εγγφσ Ανατολι και τθν Αίγυπτο. Υπιρχαν ζμπειροι τεχνίτεσ αλλά και κοινωνικζσ
ομάδεσ οι οποίεσ ςχθματίηονται με βάςθ τον καταμεριςμό εργαςίασ. Αποδείξεισ
αυτϊν είναι τα βιοτεχνικά προϊόντα τθσ κεραμικισ, τθσ λικοτεχνίασ, τθσ πλεκτικισ,
τθσ υφαντικισ και τθσ μεταλλοτεχνίασ. Οι αρχθγοί, οι οποίοι ιταν κάτοχοι τθσ
καλλιεργιςιμθσ γθσ, απζκτθςαν ςταδιακά δφναμθ, μζχρι να περάςει θ εξουςία ςτα
χζρια των λίγων, των πρϊτων βαςιλζων.
Για πρϊτθ φορά ςτθ Ηάκρο, ςτθ Φαιςτό, ςτθν Κνωςό και τα Μάλια, περίπου το
1900 π.Χ οικοδομοφνται ςυγκροτιματα που μποροφμε να τα χαρακτθρίςουμε
ανάκτορα. ‘Εχουν μεγάλουσ αποκθκευτικοφσ χϊρουσ γεγονόσ που αποδεικνφει ότι
ανικαν ςε μεγαλογαιοκτιμονεσ.
Σθμαντικό επίτευγμα τθσ παλαιοανακτορικισ αυτισ εποχισ ιταν θ εφεφρεςθ τθσ
γραφισ. Ρρόκειται για ςυνδυαςμό ιερογλυφικισ γραφισ , όπωσ δείχνει ο δίςκοσ
τθσ Φαιςτοφ, και γραμμικισ Α’ , γραφι με γραμμικά ςφμβολα. Βρζκθκε ςε
πινακίδεσ και αγγεία. Και οι δφο δεν ζχουν αποκρυπτογραφθκεί. Από τθν αρχι
αυτισ τθσ περιόδου θ Κριτθ κυριάρχθςε ςτο Αιγαίο ( μινωικι καλαςςοκρατία). Τα
μινωικά ανάκτορα δεν ιταν οχυρωμζνα και αυτό οδιγθςε ςτθ κεωρία τθσ pax
minoica ( μινωικι ειρινθ). Τα πρϊτα ανάκτορα καταςτράφθκαν για λόγουσ που δεν
γνωρίηουμε, περίπου το 1700 π.Χ. Σφντομα, οικοδομικθκαν νζα ανάκτορα ςτθ
κζςθ τουσ, μεγαλφτερα και πολυτελζςτερα.
Στθ νεοανακτορικι περίοδο, ςτθν κορυφι τθσ κοινωνικισ πυραμίδασ βρίςκεται ο
θγεμόνασ οποίοσ ζχει όλεσ τισ εξουςίεσ. Δίπλα του βρίςκονταν θ αριςτοκρατία
αξιωματοφχων. Γφρω από το ανάκτορο, διζμενε το πλικοσ του λαοφ, που ιταν
γεωργοί ι τεχνίτεσ και εξαρτιόνταν οικονομικά από το ανάκτορο. Δεν είναι
απολυταρχικόσ ο τρόποσ διακυβζρνθςθσ. Ζχουμε όμωσ αςτικι οργάνωςθ τθσ
κοινωνίασ , παράλλθλα με τθν ανακτορικι, που αποδεικνφεται από μικρότερα
οικοδομικά ςυγκροτιματα και από άλλεσ πόλεισ που βρζκθκαν. Ρολλοί κάτοικοι
των πόλεων δεν αςχολοφνταν με τισ χειρωνακτικζσ εργαςίεσ αλλά με το εμπόριο, τθ
βιοτεχνία και τθν παροχι υπθρεςιϊν ωσ δθμόςιοι υπάλλθλοι και είχαν αποκτιςει
μεγάλα ειςοδιματα.
Στθν Μινωικι κοινωνία ιδιαίτερθ κζςθ είχε θ γυναίκα. Είχε πρωταγωνιςτικό ρόλο
ςτθ κρθςκεία ενϊ ιταν κοινωνικά ίςθ με τον άντρα. Οι γυναίκεσ ςυμμετείχαν ςε
επικίνδυνα ακλιματα όπωσ τα ταυροκακάψια και πιγαιναν ςτο κυνιγι μαηί με τουσ

5. άντρεσ. Φρόντιηαν τθν εξωτερικι τουσ εμφάνιςθ και φοροφςαν περίτεχνα τολμθρά
ενδφματα.
Αυτι τθν περίοδο θ Κριτθ ζχει επαφζσ με τθν ανατολικι Μεςόγειο, ενϊ τα χάλκινα
τάλαντα και τα ελεφαντόδοντα που βρζκθκαν μαρτυροφν τισ ςχζςεισ με τθν Κφπρο
και τθ Συρία. Επίςθσ υπιρχε επαφι με τθν Αίγυπτο όπωσ αποδεικνφουν οι
τοιχογραφίεσ τθσ εποχισ του Τοφκμωςτ Γ’ ςτισ οποίεσ απεικονίηονται οι
απεςταλμζνοι των Κεφτί με δϊρα για το Φαραϊ. Θ μορφι που ζχουν οι Κεφτί
μοιάηει πολφ με τουσ Κριτεσ, όπωσ απεικονίηονται ςτα μινωικά ζργα. Οι Μινωίτεσ
επεκτάκθκαν και ςτο Αιγαίο. Αυτι θ περίοδοσ ακμισ διακόπθκε το 1500 π. Χ όταν
καταςτράφθκαν τα ανάκτορα για δεφτερθ φορά. Θ καταςτροφι οφείλεται μάλλον
ςτθν ζκρθξθ του θφαιςτείου τθσ Κιρασ. Μόνο θ Κνωςόσ ςυνζχιςε τθν πορεία τθσ
για ζνα αιϊνα ακόμα. Με αυτι τθν καταςτροφι δεν τερματίςτθκε όμωσ και ο
μινωικόσ πολιτιςμόσ.
Θ μετανακτορικι περίοδοσ , όπωσ ονομάηεται θ περίοδοσ που κυριάρχθςαν οι
Μυκθναίοι ςτθν Κριτθ, κράτθςε ωσ τα 1100 π.Χ . Οι πιλινεσ πινακίδεσ τθσ
Γραμμικισ Β’ που βρζκθκαν ςτθν Κνωςό μαρτυροφν τθν μυκθναϊκι επικράτθςθ
ςτθν Κριτθ. ( Θ Γραμμικι Β’ ιταν θ γραφι των Μυκθναίων).
Θρθςκεία: Κυρίαρχο ρόλο ςτθ μινωικι κρθςκεία, είχε μία γυναικεία κεότθτα που
ταυτίηεται με τθν κεά τθσ γονιμότθτασ. Δίπλα τθσ υπιρχε ζνασ μικρόσ κεόσ. Λερό ηϊο
ιταν ο ταφροσ και τα κζρατά του ιταν ιερά ςφμβολα. Επίςθσ ιερό ςφμβολο ιταν ο
διπλόσ πζλεκυσ.
Λάτρευαν τουσ κεοφσ ςτθν φπαικρο, ςε κορυφζσ των βουνϊν ι ςε ειδικοφσ χϊρουσ
ςτα ανάκτορα. Ναοί δεν υπιρχαν. Μεγάλθ κρθςκευτικι γιορτι ιταν τα
ταυροκακάψια.
Ο ΞΤΜΘΟΑΛΜΟ΢ ΠΟΝΙΣΙ΢ΞΟ΢
Οικονομικι, κοινωνικι και πολιτικι οργάνωςθ του μυκθναϊκοφ κόςμου
Από τθν κλειςτι αγροτικι οικονομία τθσ εποχισ του Χαλκοφ, περνάμε ςτο εμπόριο
ωσ οικονομικό παράγοντα. Μετά το 1500π.χ οι Μυκθναίοι αναπτφχκθκαν γριγορα
ςτο εμπόριο και ζκαναν ζξοδο ςτο Αιγαίο. Θ οικονομικι ανάπτυξθ των Μυκθναίων
φαίνεται από τα μζγαρα, που ιταν χτιςμζνα ςε οχυρωμζνεσ ακροπόλεισ. Τα μζγαρα
ιταν τα κζντρα οικονομικϊν δραςτθριοτιτων.

6. Μια μεγάλθ μερίδα πλθκυςμοφ αςχολιόταν με τθν γεωργία και τθν κτθνοτροφία.
Ρολλοί ιταν εξειδικευμζνοι τεχνίτεσ (κεραμουργοί, ξυλουργοί, ναυπθγοί,
χαλκουργοί, χρυςοχόοι, κλπ). Άλλοι ιταν ζμποροι και ναυτικοί. Σθμαντικι κοινωνικι
ομάδα ιταν οι ιερείσ και ο ςτρατόσ που αποτελοφνταν από επαγγελματίεσ
ςτρατιϊτεσ. Ο θγεμόνασ του ανακτόρου ιταν υπεφκυνοσ για τθ διαχείριςθ του
πλοφτου κάκε περιοχισ. Ιταν πολιτικόσ και ςτρατιωτικόσ αρχθγόσ αλλά είχε και
κρθςκευτικι και δικαςτικι εξουςία. Δεν υπιρχε κεοκρατικι οργάνωςθ οφτε ιςχυρό
ιερατείο. Τελευταία κοινωνικι τάξθ ιταν οι δοφλοι.
Ραρόλο που ο μυκθναϊκόσ πολιτιςμόσ είχε κοινά χαρακτθριςτικά ςε όλο το χϊρο
εξάπλωςισ του, δεν υπιρχε ζνα ενιαίο κράτοσ. Θ χϊρα τουσ ιταν χωριςμζνθ ςε 4-5
μεγάλα τμιματα, όςα και τα ανάκτορα. Ρρόκειται για «ομοςπονδιακά» κράτθ. Μςωσ
αυτά τα κράτθ να ιταν υποτελι ςτισ Μυκινεσ.
Δεν ζχουμε πολλζσ πλθροφορίεσ για τθν οργάνωςθ του μυκθναϊκοφ κράτουσ παρά
μόνο από τισ πινακίδεσ από το ανάκτορο τθσ Πφλου. Ανϊτατοσ άρχοντασ ιταν ο
άνακτασ , άρχοντασ του ανακτόρου από το οποίο πιγαηε κάκε εξουςία. Υποτελείσ
ςε αυτόν ιταν κάποιοι τοπικοί άρχοντεσ, διοικθτζσ περιφερειϊν. ( λααγζτασ).
Επόμενθ τάξθ είναι αυτι των ευγενϊν ( επζτεσ) που ςθμαίνει ακόλουκοι. Μετά
βρίςκονται οι τελεςτζσ οι οποίοι ιταν περιφερειακοί διοικθτζσ. Στουσ Μυκθναίουσ
θ λζξθ βαςιλιάσ δεν ςιμαινε κάποιο ιδιαίτερο τιμθτικό τίτλο. Ιταν ο αρχθγόσ ςε
οποιαδιποτε ομάδα ακόμα και αυτι π.χ των χαλκουργϊν. Αντίκετα ςτον Πμθρο θ
λζξθ «βαςιλεφσ» δθλϊνει τον ανϊτατο άρχοντα.
Ο πολιτιςμόσ
Ο μυκθναϊκόσ κόςμοσ ιταν διαςπαρμζνοσ αλλά είχε κάποια χαρακτθριςτικά που
αποδεικνφουν τθν πολιτιςτικι ςυνοχι του και φαίνεται ότι ζνωναν τουσ Ζλλθνεσ.
α) θ κοινι γλϊςςα: Ρρόκειται για μία πρϊιμθ γλϊςςα που υπάρχει ςε πινακίδεσ
τθσ γραμμικισ Β’.
β) οι κοινζσ κρθςκευτικζσ δοξαςίεσ: Εμφανίηονται οι πρϊτεσ λατρείεσ κεϊν με
οργανωμζνο τρόπο και τα ονόματα των κεϊν που κα αποτελοφν αργότερα το
δωδεκάκεο.
γ) Ομοιομορφία ςτον υλικό πολιτιςμό ςτθ ηωι των Ξυκθναίων.
Ππου και αν εξαπλϊκθκαν οι Μυκθναίοι, τα ζργα τζχνθσ, το όπλα, θ ενδυμαςία, ο
καλλωπιςμόσ κ.α παρουςίαηαν ομοιότθτεσ.
Θ Μυκθναϊκι τζχνθ είναι πιο ςυγκροτθμζνθ από τθν Μινωικι. Οι τεχνίτεσ και οι
καλλιτζχνεσ εξαρτιόνταν από τα ανάκτορα και εξυπθρετοφςαν τισ ανάγκεσ τουσ.

7. Ξυκθναϊκι αρχιτεκτονικι: οχυρωμζνεσ ακροπόλεισ, ανάκτορα, ταφικζσ
καταςκευζσ.
Τα ανάκτορα τα καταςκεφαηαν ςε επιλεγμζνεσ κζςεισ και τα οχφρωναν με τείχθ. Θ
καταςκευι του ιταν απλι. Ρυρινασ του ιταν το μζγαρο. Το μζγαρο ιταν ζνα μία
ορκογϊνιο κτίριο που χωρίηεται ςε 3 μζρθ: α) ζναν ανοικτό χϊρο μπροςτά που
επικοινωνεί με μία μεγάλθ αυλι β) τον πρόδομο, που ιταν ζνασ προκάλαμοσ. γ) το
κυρίωσ μζγαρο με μια μεγάλθ εςτία ςτο κζντρο με 4 κολόνεσ γφρω τθσ για να
ςτθρίηεται θ οροφι. Στθ δεξιά πλευρά τθσ αίκουςασ πρζπει να υπιρχε ο κρόνοσ.
Αριςτερά και δεξιά από τθν αυλι υπιρχαν πολλά διαμερίςματα.
Οι κολωτοί τάφοι είναι το ςθμαντικότερο δείγμα μυκθναϊκισ αρχιτεκτονικισ. Είναι
ταφικζσ καταςκευζσ και αποτελοφνται από ζνα κάλαμο κλειςτό ςαν κυψζλθ. Θ
είςοδοσ είχε ζνα τρίγωνο από πάνω τθσ. Στθν είςοδο φτάνουμε αφοφ διαςχίςουμε
ζνα μακρφ διάδρομο που οι πλευρζσ του είναι κτιςμζνεσ. Θ είςοδοσ ζκλεινε με μία
ξφλινθ πόρτα. Μετά τθν ταφι, ο κάλαμοσ και ο διάδρομοσ καλφπτονταν με χϊμα.
Ζτςι ςχθματιηόταν ζνασ μικρόσ λόφοσ. Ο πιο ςθμαντικόσ κολωτόσ τάφοσ είναι ο
κθςαυρόσ του Ατρζωσ, ςτισ Μυκινεσ.
Οι τοιχογραφίεσ διακοςμοφν τα ανάκτορα και οι αγγειογραφικζσ παραςτάςεισ (
οι παραςτάςεισ πάνω ςτα αγγεία) δείχνου ότι υπιρχαν ζμπειροι καλλιτζχνεσ. Στθν
αρχι επθρεάςτθκαν από τουσ Μινωίτεσ αλλά αργότερα δεν απεικόνιηαν ςκθνζσ από
τθ φφςθ, μόνο τελετουργικζσ, πολεμικζσ ι ςκθνζσ κυνθγιοφ. Το 12ο αιϊνα τα ηωικά
κζματα ζγιναν απλϊσ διακοςμθτικά ςχζδια. Θ μυκθναϊκι τζχνθ επθρεάςτθκε και
από τον τρόπο ηωισ και από τισ αντιλιψεισ των Μυκθναίων.
2. Θ αρχαία Ελλάδα (1100-330π.χ)
2.1 Ομθρικι εποχι (1100-750)
Αφοφ παρικμαςε ο Μυκθναϊκόσ πολιτιςμόσ, για τρεισ αιϊνεσ επικράτθςε
αναςτάτωςθ ςτθν Ελλάδα. Τα ελλθνικά φφλα μετακινοφνταν ςυνεχϊσ. Ρρόκειται
για μία μεταβατικι εποχι. Ρροσ το τζλοσ τθσ, οι Ζλλθνεσ εγκαταςτάκθκαν μόνιμα ςε
διάφορεσ περιοχζσ και ξεκίνθςε ςταδιακά θ αναςυγκρότθςι τουσ. Γι’αυτι τθ
μεταβατικι περίοδο, κφρια πθγι πλθροφοριϊν είναι τα Ομθρικά Ζπθ. Ζτςι αυτά τα

8. χρόνια τα αποκάλεςαν θ μελετθτζσ «Ομθρικι Εποχι», ενϊ χαρακτθρίςτθκαν και ωσ
«ελλθνικόσ Μεςαίωνασ» ι «ςκοτεινοί χρόνοι», γιατί τθ κεϊρθςαν ωσ περίοδο
παρακμισ. Δεν γνωρίηαμε πολλά για το ςυγκεκριμζνο χρονικό διάςτθμα, όμωσ μετά
από αρχαιολογικά ευριματα, κα λζγαμε ότι τελικά πρόκειται για μία φάςθ
αναςυγκρότθςθσ όπου οι Ζλλθνεσ προςπακοφςαν να οργανωκοφν. Τότε ξεκίνθςε
ςταδιακά ο ελλθνικόσ πολιτιςμόσ.
Οι μετακινιςεισ (11οσ-9οσ αι.)
Τον 12αι. π.Χ. διαπιςτϊνεται αραίωςθ του πλθκυςμοφ, άρα πριν τθ διείςδυςθ των
Δωριζων (του τελευταίου φφλου, που τοποκετείται χρονικά τον 11ο αι.) υπάρχει
γενικότερθ αναςτάτωςθ ςτον αιγιακό χϊρο με αντίκτυπο ςτθν θπειρωτικι χϊρα.
Ζλλειψθ αντιςτάςεων διευκόλυνε τθ διείςδυςθ των Δωριζων και ςυνζβαλε ςε
ανακαηαηάξειρ των Ελλθνικϊν πλθκυςμϊν ςτθν κυρίωσ Ελλάδα. Ταυτόχρονα
ζςνηέλεζε ςτθ δθμιουργία μεταναςτευτικοφ ρεφματοσ προσ τισ ακτζσ τθσ Μ. Αζίαρ.
Εγκυρότερεσ πλθροφορίεσ για τισ μετακινιςεισ των ελλθνικϊν φφλων, μασ
παρζχουν ο Θρόδοτοσ και ο Θουκυδίδθσ
Θουκυδίδθσ => μετά τα τρωικά ζγιναν 2 ςθμαντικζσ μετακινιςεισ πλθκυςμϊν:
1) Κεςςαλοί: κατοικοφςαν ςτθ Κεςπρωτία – μετακινικθκαν ςτθν πεπιοσή που
ςιμερα φζρει το όνομά τουσ. Θ εγκατάςταςι τουσ ςποσπέωζε τουσ παλαιότερουσ
κατοίκουσ, τουσ Βοιωτοφσ, να μεηακινηθούν νοτιότερα, ςτθν περιοχι των Κθβϊν.
2) Δωριείσ: θ κάκοδοσ προκάλεςε μεγαλφτερεσ και ευρφτερεσ πλθκυςμιακζσ
ανακατατάξεισ ςτον ελλαδικό χϊρο. Ξεκίνθςαν από τθ Βορειοδυτικι Ελλάδα και
κατζβαιναν ςταδιακά και κατά κφματα. Τόποι εγκατάςταςθσ: Ρίνδοσ, Φκιϊτιδα,
νότια περιοχι Ολφμπου και Πςςασ. Από τθν Ρίνδο κάποιοι Δωριείσ πιγαν ςτθ
Δωρίδα και μετά ςτθν Ρελοπόννθςο. Μια ιςχυρι ομάδα εγκαταςτάκθκε ςτθ
Λακωνία. Οι Δωριείσ μπικαν ςτθ Ρελοπόννθςο με ςκοπό να υποτάξουν τουσ
Αχαιοφσ-Μυκθναίουσ. Αυτι τθν ςτρατιωτικι επιχείρθςθ οι Δωριείσ τθν
«ερμινευςαν», τθ δικαολόγθςαν με το μφκο τθσ επανόδου των Θρακλειδϊν, ότι
τάχα οι απόγονοι του Θρακλι επζςτρεψαν ςτα παλιά τουσ εδάφθ. (…). Θ κάκοδοσ
των Δωριζων δθμιοφργθςε δθμογραφικό πρόβλθμα και ανάγκαςε τουσ ντόπιουσ
πλθκυςμοφσ να μετακινθκοφν.
Ο Πρϊτοσ Ελλθνικόσ αποικιςμόσ
Από τα μζςα του 11ου αι. ωσ τον 9ο αι.. Γζφυρα ιταν τα νθςιά του Αιγαλιου για να
περάςουν ςτθν Μ.Αςία, ςτισ δυτικζσ ακτζσ τθσ. Αυτι θ μετανάςτευςθ ονομάςτθκε
πρϊτοσ ελλθνικόσ αποικιςμόσ. Νθςιά Αιγαίου, Μ. Αςία => υπιρχε ιδθ ενδιαφζρον
γι’ αυτζσ τισ περιοχζσ από τθν μυκθναϊκι εποχι
Αιολείσ: Κεςςαλοί που μετακινικθκαν προσ το Αιγαίο ςυγκεκριμζνα ςτα νηζιά
Τζνεδο και Λζςβο και ακτζσ Μ. Αςίασ, ςτθν περιοχι που ονομάςτθκε Αιολίσ.
Κωνεσ: από Ρελοπόννθςο, Αττικι, Εφβοια (αλλά και άλλα ζκνθ όπωσ Μολοζζοί,
Αρκάδεσ, Φωκείσ, Ρελαςγοί) μετακινθκικαν προσ Σάμο και Χίο και ζηα απζναντι

9. παράλια τθσ Μ. Αςίασ όπου ίδρυςαν 12 πόλεισ. Αυτζσ οι πόλεισ αποτζλεςαν
αργότερα μια κρθςκευτικι οργάνωςθ, το Πανιϊνιο , με κένηπο ηο ιεπό ηος
Ποζειδώνα ζηο ακπωηήπιο ηηρ Μςκάληρ. Οι Ίωνερ επικπάηηζαν μεηαξύ ηων θςλών
και έηζι όλη η πεπιοσή ονομάζηηκε Ιωνία.
Δωριείσ ζφυγαν πολφ καλά οργανωμζνοι, διότι δεν μετακινικθκαν πιεηόμενοι από
άλλα φφλλα. Ζφυγαν από Σπάρτθ, Τροιηινα, Επίδαυρο προσ Κιρα, Μήλο, Κριτθ,
΢όδο (Λαλυςόσ, Κάμιροσ, Λίνδοσ), Κω και ςτθν Μ. Αςία τθν Κνίδο και Αλικαρναςςό.
Οι πόλεισ, Λαλυςόσ, Κάμιροσ, Λίνδοσ τθσ ΢όδου, θ πόλθ τθσ Κω, θ Κνίδοσ και θ
Αλικαρναςςόσ ςτθ Μ. Αςία αποτζλεςαν τθ κρθςκευτικι οργάνωςθ Δωρικι
Εξάπολθ, με κζντρο το ιερό του Απόλλωνα ςτο ακρωτιριο τθσ Κνίδου.
Πλα τα ελλθνικά φφλα εγκαταςτάκθκαν μόνιμα μετά τθ μετανάςτευςι τουσ ςτα
νθςιά του Ανατολικοφ Αιγαίου και τθ Μικρά Αςία και προχϊρθςαν ζπειτα ςτθν
ενδοχϊρα. Αναμείχκθκαν μεταξφ τουσ αλλά και με ντόπιουσ πλθκυςμοφσ.
Οικονομικι, κοινωνικι και πολιτικι οργάνωςθ.
α) Οικονομία : Αυτι τθν εποχι κφρια οικονομικι πθγι ιταν θ γθ. Θ κλειςτι
αγροτικι οικονομία ςτιριηε τθν παραγωγι δθλαδι τα μζλθ μιασ οικογζνειασ αλλά
και άνκρωποι που εξαρτιόνταν οικονομικά από αυτιν τθν οικογζνεια, αποτελοφςαν
τον οίκο. Ο οίκοσ αναλάμβανε τθν παραγωγι. Οι άνκρωποι του οίκου δεν
εξειδικεφονταν ςε μία εργαςία γι’αυτό δεν ιταν ανεπτυγμζνθ θ βιοτεχνία. Τα
προϊόντα που παριγαγε ζνασ οίκοσ, τα κατανάλωναν τα μζλθ του. Πταν
παρουςιαηόταν ζλλειψθ κάποιων προϊόντων, οι οίκοι τα εξαςφάλιηαν με τουσ
παρακάτω τρόπουσ: 1) Ανταλλακτικό εμπόριο μεταξφ των οίκων 2) Ανταλλαγι
δϊρων 3) Ρόλεμοσ 4) Ρειρατεία. Υπολόγιηαν τθν αξία των προϊόντων ανάλογα με τα
βόδια, τα μζταλλα, τα δζρματα ηϊων ι ακόμα και τουσ δοφλουσ που κα
αντάλλαςςαν με το ςυγκεκριμζνο προϊόν. Εκείνθ τθν εποχι οι Φοίνικεσ ζκαναν
εξωτερικό εμπόριο για τθν προμικεια μετάλλων και δοφλων. Γενιότερα ο οίκοσ ωσ
όροσ δεν αφορά μόνο τα άμεςα μζλθ τθσ οικογζνειασ αλλά και όλουσ όςουσ
εργάηονται και καταναλϊνουν αγακά ςτο πλαίςιό του). Ο οίκοσ λειτουργεί ωσ
οικονομικι και κοινωνικι ομάδα.
β) Θ κοινωνία Ο οίκοσ κακόριςε τθν κοινωνικι διαςτρωμάτωςθ. Πταν τα ελλθνικά
φφλα ςταμάτθςαν να μετακινοφνται και εγκαταςτάκθκαν κάπου μόνιμα, τα μζλθ
του οίκου που ιταν ςυγγενείσ, απζκτθςαν γθ και οικονομικι ιςχφ. Αυτοί ιταν οι
άριςτοι (ευγενείσ).Στον οίκο όμωσ ανικαν και άνκρωποι που δεν ιταν ςυγγενείσ με
τουσ άριςτουσ. Ρρόκειται για μεγάλο αρικμό ατόμων που ονομάςτθκε πλικοσ.
Λδιαίτερθ κατθγορία οι δθμιουργοί οι οποίοι είναι οι μεταλλουργοί, ξυλουργοί,
αγγειοπλάςτεσ. Δεν ιταν προςκολλθμζνοι ς’ ζναν οίκο αλλά ςε μια κοινότθτα από
περιςςότερουσ οίκουσ. Ιταν ανεξάρτθτοι από τον οίκο αλλά εξαρτϊνταν οικονομικά
από περιςςότερουσ οίκουσ. Είχαν εξειδικευτεί ςε μία εργαςία. Με τθ δουλειά τουσ
κάλυπταν τισ ανάγκεσ μιασ κοινότθτασ τθν οποία τθν αποτελοφςαν πολλοί οίκοι. Οι
δοφλοι βρίςκονται ςτθ βάςθ τθσ κοινωνικισ ιεραρχίασ και ουςιαςτικά είναι μζροσ
τθσ περιουςίασ του οίκου. Είχαν αποκτθκεί από πολζμουσ ι από πειρατείεσ.
γ) Πολιτικι Οργάνωςθ. Στισ πρϊτεσ ελλθνικζσ κοινωνίεσ τα κράτθ ιταν φυλετικά,
δθλαδι κάκε φυλι μποροφςε να αποτελζςει ζνα κράτοσ. Επίςθσ φυλετικό κράτοσ

10. μποροφςε να δθμιουργθκεί αν μια φυλι χωριηόταν ι αν κάποιεσ φυλζσ ενϊνονταν.
Για να αντιμετωπίςουν τα προβλιματά τουσ, τα φυλετικά κράτθ οργανϊκθκαν
πολιτικά. Μετά τθν απόκτθςθ μόνιμων εγκαταςτάςεων, οι φυλετικοί αρχθγοί
μετατρζπονται ςε κλθρονομικοφσ βαςιλείσ. Ο βαςιλιάσ τθσ ομθρικισ εποχισ
ςυγκζντρωνε όλθ τθν εξουςία, δθλ. ςτρατιωτικι, κρθςκευτικι, δικαςτικι. Δίπλα ς’
αυτόν υπάρχει ςυμβοφλιο αποτελοφμενο από τουσ αρχθγοφσ των ιςχυρϊν γενϊν, οι
ευγενείσ, οι οποίοι ονομάηονται κι αυτοί βαςιλείσ. Ο βαςιλιάσ αςκεί τθν εξουςία
του μαηί μ’ αυτό το ςυμβοφλιο, που αργότερα κα περιοριςτεί θ εξουςία και κα
εξελιχκεί ςτθ Βουλι των Γερόντων. Ο βαςιλιάσ όταν κζλει να ανακοινϊςει τισ
αποφάςεισ του καλεί τουσ πολεμιςτζσ ςε ςφνοδο – εκκλθςία του διμου. Ρροσ το
τζλοσ των ομθρικϊν χρόνων παρατθρείται ςταδιακι αφξθςθ των ευγενϊν που
προζρχεται μάλλον από τθν αμφιςβιτθςθ των δυνατοτιτων του βαςιλιά.
Ο πολιτιςμόσ
Πταν καταςτράφθκαν τα μυκθναϊκά ανάκτορα, ξεχάςτθκε και θ δφςκολθ γραμμικι
Β’ που τθν γνϊριηαν μόνο οι γραφείσ. Για 3 αιϊνεσ περίπου οι Ζλλθνεσ δεν
χρθςιμοποίθςαν γραφι. Στα τζλθ του 9ου αιϊνα ι ςτισ αρχζσ του 8ου αιϊνα π.χ, θ
γραφι επανεμφανίηεται. Σα ςφμβολά τθσ όμωσ δεν αντιςτοιχοφν ςε ςυλλαβζσ
αλλά ςε φκόγγουσ. Θ ελλθνικι αλφαβθτικι γραφι προζκυψε μετά από τθν
επεξεργαςία και τροποποίθςθ του φοινικικοφ αλφαβιτου. Οι Ζλλθνεσ πρόςκεςαν
φωνιεντα και προςάρμοςαν το αλφάβθτο ζτςι ϊςτε να αποδίδει όλεσ τισ φωνζσ και
τουσ φκόγγουσ τθσ ελλθνικισ γλϊςςασ.
Τθν ομθρικι εποχι δθμιουργικθκαν τα πρϊτα ιερά. Αυτά απζκτθςαν πανελλινιο
χαρακτιρα (δθλαδι προςζρχονταν εκεί, κάτοικοι όλου του ελλαδικοφ χϊρου) ενϊ
διατθρικθκαν οι τοπικζσ λατρείεσ κεϊν αλλά το ολυμπιακό δωδεκάκεο κα είναι
κοινόσ τόποσ λατρείασ από όλεσ τισ φυλζσ των Ελλινων.
Εκείνθ τθν εποχι εμφανίηεται και θ πρϊτθ προφορικι ελλθνικι ποίθςθ, θ ομθρικι
ποίθςθ. Επίςθσ αναπτφςςονται θ κεραμικι και θ μικροτεχνία.
Από τθν μυκθναϊκι εποχι πρζπει να υπιρχαν τραγοφδια που μιλοφςαν για ιρωεσ.
Ρικανότατα, με βάςθ αυτά τα τραγοφδια οι Ζλλθνεσ των αποικιϊν τθσ Μ. Αςίασ,
ςυγκρότθςαν τα ομθρικά ζπθ. Οι ραψωδοί, οι ποιθτζσ των ομθρικϊν χρόνων,
ιξεραν ιδθ το ςχετικό περιεχόμενο και πρόςκεταν δικά τουσ ςτοιχεία, όταν
τραγουδοφςαν τισ περιπζτειεσ των θρϊων. Κατά τθν παράδοςθ, ο Πμθροσ ςυνζκεςε
τα δφο ζπθ, πρϊτα τθν Λλιάδα ( ςτα μζςα του 8ου αι.) και μετά τθν Οδφςςεια ( ςτα
τζλθ του 8ου αι. ι ςτισ αρχζσ του 7ου αι. π.Χ).
Θ τζχνθ τθσ ομθρικισ εποχισ ονομάςτθκε γεωμετρικι τζχνθ, γι’αυτό και τθν
ομθρικι εποχι τθν ονομάηουμε και γεωμετρικι εποχι. Θ ονομαςία οφείλεται ςτα
γεωμετρικά ςχζδια που υπιρχαν πάνω ςτα αγγεία για διακόςμθςθ. Κα
ςυναντιςουμε όμωσ τζτοια ςχζδια και ςτα ζργα μικροτεχνίασ.
2.2 ΑΡΧΑΛΜΘ ΕΠΟΧΘ (750-480)
Ρρόκειται για τθν εποχι τθσ οικονομικισ, πολιτιςτικισ, πολιτικισ εξζλιξθσ του
ελλθνικοφ κόςμου.

11. Στα τζλθ τθσ Ομθρικισ εποχισ, παρουςιάςτθκε μία οικονομικοκοινωνικι κρίςθ.
Αυτι αντιμετωπίςτθκε, από τα μζςα του 8ου αιϊνα,με δφο τρόπουσ: 1)
Οργανϊκθκαν πόλεισ-κράτθ 2) ιδρφκθκαν αποικίεσ ( δεφτεροσ ελλθνικόσ
αποικιςμόσ). Κατά τον 7ο και τον 6ο αιϊνα αρχίηει να διαμορφϊνεται ο αρχαίοσ
ελλθνικόσ πολιτιςμόσ. Θ αρχαϊκι εποχι τελείωςε με τουσ πολζμουσ των Ελλινων
εναντίον των Βαρβάρων. Οι Ζλλθνεσ νίκθςαν και άρχιςε να γεννιζται θ εκνικι
ςυνείδθςθ, δθλαδι ζνιωκαν ότι όλοι μαηί ανικουν ςε ζνα ζκνοσ. Επιπλζον, φάνθκε
ότι θ οργάνωςθ τθσ πόλθσ κράτουσ ζφερε αποτελζςματα κετικά για τουσ Ζλλθνεσ.
Θ γζνεςθ τθσ πόλθσ-κράτουσ.
Ρόλθ κράτοσ: ο χϊροσ που βρίςκεται μία οργανωμζνθ κοινότθτα ανκρϊπων κάτω
από μία εξουςία. Για να οργανωκεί μία πόλθ κράτοσ ζπρεπε να κυριαρχιςουν οι
πολίτεσ ςε ζνα ςυγκεκριμζνο χϊρο που περιελάμβανε είτε μία πόλθ είτε μία πόλθ
και τθν ευρφτερθ περιοχι τθσ ( φπαικρο.). Επίςθσ ζπρεπε να υπάρχει μία εξουςία
για να αντιμετωπιςτοφν τα κοινά προβλιματα.
΢υςτατικά ςτοιχεία τθσ πόλθσ κράτουσ.: Από γεωγραφικι άποψθ, α) Πόλισ ι άςτυ,
ιταν το κζντρο εξουςίασ, πρόκειται για ζνα χϊρο με τείχθ ςυνικωσ. β) Υπαικροσ
χϊρα: Βριςκόταν γφρω από το άςτυ, ιταν μια περιοχι που τθν καλλιεργοφςαν και
περιελάμβανε μικρότερουσ οικιςμοφσ, τισ κϊμεσ.
Από οργανωτικι άποψθ: οι πολίτεσ ςυμμετείχαν ςτα κοινά και ςτθ λιψθ
αποφάςεων, άλλοτε λιγότερο άλλοτε περιςςότερο. Από τον τρόπο άςκθςθσ τθσ
εξουςίασ και από το βακμό που ςυμμετείχαν οι πολίτεσ ςτα κοινά ,διαμορφϊκθκε
το τρίτο ςυςτατικό ςτοιχείο τθσ πόλθσ κράτουσ, γ) το πολίτευμα. Οι πολίτεσ ζχουν
τρεισ βαςικζσ επιδιϊξεισ: ελευκερία, αυτονομία, και αυτάρκεια. Ρολεμοφςαν για
τθν ανεξαρτθςία τθσ πόλθσ κράτουσ, οι ίδιοι κζςπιηαν νόμουσ και ςυμμετείχαν ςτθν
παραγωγι αγακϊν, προκειμζνου να μθ λείπει τίποτα από τθν πόλθ τουσ.
Θ ςθμαςία του κεςμοφ τθσ πόλθσ κράτουσ
Αν θ πόλθ κράτοσ κάλυπτε αυτζσ τισ τρεισ βαςικζσ επιδιϊξεισ, τότε επιβίωνε και
εξελιςςόταν. Αυτζσ οι επιδιϊξεισ εμπόδιηαν τουσ Ζλλθνεσ να οργανωκοφν ςε ζνα
ενιαίο κράτοσ και ενίςχυαν τον τοπικιςμό. Αυτόσ ιταν αιτία πολλϊν εμφφλιων
ςυγκροφςεων. Πμωσ θ προςπάκεια για ελευκερία, αυτονομία και αυτάρκεια,
ςυνζβαλαν ςτα πολιτιςτικά επιτεφγματα και γενικότερα ςτισ επιτυχίεσ κάκε πόλθσ
κράτουσ.
Οι άνκρωποι οργανϊνονταν ςε πόλεισ και ςτα παλαιότερα χρόνια (π.χ οι Σουμζριοι
ςτθ Μεςοποταμία). Πμωσ ποτζ άλλοτε οι κάτοικοι δεν ςυμμετείχαν ςτθν πολιτικι
δραςτθριότθτα, δθλαδι να προαςπίηονται τθν ζννοια τθσ ελευκερίασ, να δρουν
μαηί για να αντιμετωπίςουν τα προβλιματά τουσ αλλά και να υπεραςπίηονται τα
δικαιϊματά τουσ. Οι ζννοιεσ «πολίτθσ» και «πολιτικι» γεννικθκαν μζςα ςτθν πόλθ
κράτοσ. Επίςθσ κάκε ανϊτερο πολιτιςτικό επίτευγμα πραγματοποιικθκε ςτα
πλαίςια τθσ πόλθσ κράτουσ (δθμοκρατία, ποίθςθ, κζατρο, φιλοςοφία, ρθτορικι,
πολεοδομία, επιςτιμθ).
Οικονομικι και κοινωνικι οργάνωςθ

12. Θ πόλθ κράτοσ ςυνδζεται άμεςα με τιε οικονομικζσ, κοινωνικζσ και πολιτικζσ
εξελίξεισ που επικρατοφςαν ςτισ ομθρικζσ κοινωνίεσ. Αυτζσ οι ςυνκικεσ διζφεραν
από περιοχι ςε περιοχι. Πταν τα ελλθνικά φφλα μετακινοφνταν, κάποια από αυτά
αυτονομικθκαν, εγκαταςτάκθκαν ςε μία περιοχι μόνιμα και οι κοινζσ κρθςκευτικζσ
λατρείεσ και θ χωροταξικι οργάνωςθ αυτϊν των φφλων, οδιγθςαν ςτθ δθμιουργία
τθσ πόλθσ κράτουσ. Αυτά τα φφλα ίςωσ αναμείχκθκαν και με άλλα και αν δεχκοφμε
αυτι τθν εκδοχι, οι πρϊτεσ πόλεισ κράτθ πρζπει να ςχθματίςτθκαν κατά τθ
διάρκεια του Α’ αποικιςμοφ ςτα παράλια τθσ Μ. Αςίασ. Στθν Ελλάδα, θ πόλθ κράτοσ
δθμιουργικθκε όταν 1) τμιματα από διαφορετικά φφλα ζγιναν ανεξάρτθτα και
οργανϊκθκαν ι 2)ενϊκθκαν κάποιεσ γειτονικζσ κοινότθτεσ ι 3) από κάποιεσ κϊμεσ,
ομάδεσ ενϊκθκαν με δικι τουσ διοίκθςθ. Στισ δφο τελευταίεσ περιπτϊςεισ
πρόκειται για ςυνοικιςμό. Άρα όλεσ οι πόλεισ κράτθ δεν οργανϊκθκαν με τον ίδιο
τρόπο.
Θ κρίςθ του Ομθρικοφ κόςμου
Μετά τον 9ο αιϊνα π.χ. αυξικθκε ο πλθκυςμόσ ςτισ ομθρικζσ κοινότθτεσ και αυτό
οδιγθςε ςε οικονομικι κρίςθ γιατί: 1) δεν υπιρχε καλλιεργιςιμθ γθ που να
καλφπτει τισ ανάγκεσ όλων των κατοίκων. 2) δεν υπιρχαν αρκετά μζςα
εκμετάλλευςθσ τθσ γθσ. 3) Θ γθ βριςκόταν ςτα χζρια των λίγων. 4) δεν ειδικευόταν
κανείσ ςε τομείσ εργαςίασ 5) δεν είχαν οι Ακθναίοι άλλουσ πόρουσ εκτόσ από τθ γθ.
Ταυτόχρονα με τθν κρίςθ, περιορίςτθκε θ βαςιλικι εξουςία και αυξικθκε θ δφναμθ
των ευγενϊν. Αυτοί εκμεταλλεφτθκαν το γεγονόσ ότι δεν υπιρχε οργανωμζνοσ
ςτρατόσ και αμφιςβιτθςαν τθν εξουςία του βαςιλιά. Θ δφναμι τουσ ςτθριηόταν
ςτθν κατοχι πολλϊν εκτάςεων γθσ. Ονόματα των ευγενϊν: αγακοί, εςκλοί,
άριςτοι, ευπατρίδεσ κλπ. Αυτά τα ονόματα ζδειχναν τθν κοινωνικι τουσ προζλευςθ
και τάξθ. Αςκοφςαν το ςϊμα τουσ και καλλιεργοφςαν το πνεφμα τουσ. Ζτρεφαν
άλογα και ιταν πάντοτε ζτοιμοι για να πολεμιςουν. Γι’αυτό και ονομάςτθκαν
ιππείσ.
Στισ πόλεισ κράτθ, εκτόσ από τουσ ευγενείσ υπιρχαν και άλλοι μικροί ι μεςαίοι
ιδιοκτιτεσ γθσ κακϊσ και ακτιμονεσ. Αυτοί ονομάηονταν πλικοσ, όχλοσ, κακοί κλπ.
Αργότερα κάποιοι από αυτοφσ αςχολικθκαν με το εμπόριο, τθ ναυτιλία, τθ
βιοτεχνία και πλοφτιςαν. Πμωσ δεν ζγιναν ακόμα πολιτικά ίςοι με τουσ ευγενείσ.
Από τότε που γεννικθκαν οι πόλεισ κράτθ ηοφςαν ςε αυτζσ πολλοί δοφλοι. Θ
δουλεία διατθρικθκε γιατί οι πολίτεσ πίςτευαν ότι οι ίδιοι πρζπει να είναι
απαλλαγμζνοι από βαριζσ εργαςίεσ για να αςχολοφνται με τα κοινά. Ρολλζσ φορζσ
όμωσ κάποιοσ γινόταν δοφλοσ εξαιτίασ των χρεϊν του προσ τουσ ευγενείσ. ( Ακινα
μζχρι τον 6ο αι. π.χ, Σπάρτθ κλπ).
Θ αντιμετϊπιςθ τθσ κρίςθσ.
Θ ομθρικι οικονομικι κρίςθ ςυνεχίςτθκε και ςτα πρϊτα ςτάδια τθσ πόλθσ κράτουσ
και ιταν αδφνατο να αντιμετωπιςτεί ςτα πλαίςια μιασ κλειςτισ αγροτικισ
κοινωνίασ. Οι λφςεισ που δόκθκαν ιταν: 1) ανάπτυξθ τθσ βιοτεχνίασ και του
εμπορίου 2) κατακτθτικοί πόλεμοι και επζκταςθ των εδαφϊν 3) ίδρυςθ αποικιϊν.

13. Κάκε πόλθ κράτοσ επζλεξε κάποια λφςθ από τισ παραπάνω ι τισ ςυνδφαςε. Θ
Ακινα ξεπζραςε τθν κρίςθ αναπτφςςοντασ τθ βιοτεχνία και το εμπόριο. Θ Σπάρτθ,
το Άργοσ κλπ, κατζκτθςαν τα γειτονικά τουσ εδάφθ. Θ Κόρινκοσ, τα Μζγαρα, Θ
Χαλκίδα, θ Μίλθτοσ κλπ ςυνδφαςαν αυτζσ τισ λφςεισ, ιδρφοντασ και αποικίεσ.
Πςεσ περιοχζσ ιταν απομονωμζνεσ ( Μακεδονία, Ιπειροσ, Αρκαδία κλπ)
διατιρθςαν τθ φυλετικι οργάνωςθ και δεν ακολοφκθςαν τθν ίδια οικονομικι αλλά
και γενικότερα εξελικτικι πορεία.
Ο δεφτεροσ αποικιςμόσ (8-6οσ αι.π.χ)
Ο αποικιςμόσ είναι αναγκαςτικι μετακίνθςθ ανκρϊπων από τθν πόλθ τουσ, είναι θ
εγκατάςταςι τουσ ςε νζα περιοχι και θ ίδρυςθ εκεί μιασ νζασ πόλθσ. Δεν μοιάηει με
τθν εξάπλωςθ των ελλθνικϊν φφλων ςτα παράλια τθσ Μικράσ Αςίασ κατά τον 11 ο
ζωσ τον 9ο αιϊνα. Ο αποικιςμόσ οργανωνόταν λεπτομερειακά, από τθ μθτρόπολθ (
μθτζρα-πόλθ). Οι αποικίεσ ιταν νζεσ πόλεισ κράτθ αυτόνομεσ και αυτάρκεισ. Οι
ςχζςεισ με τθ μθτρόπολθ ιταν χαλαρζσ, ανφπαρκτεσ και ςπάνια εχκρικζσ.
Σα αίτια τθσ ίδρυςθσ των αποικιϊν ιταν: 1) θ ςτενοχωρία επειδι αυξικθκε ο
πλθκυςμόσ και περιορίςτθκαν οι καλλιεργιςιμεσ εκτάςεισ. 2) ζλλειψθ πρϊτων
υλϊν ιδιαίτερα μετάλλων. 3) Αναηιτθςαν νζεσ αγορζσ για εμπόριο. 4) οι
εςωτερικζσ πολιτικζσ κρίςεισ ανάγκαςαν κάποιουσ ανκρϊπουσ να απομονωκοφν.
5) είχαν περιςςότερεσ γνϊςεισ για τουσ καλάςςιουσ δρόμουσ και τισ νζεσ περιοχζσ
εγκατάςταςθσ. 6) Οι Ζλλθνεσ ιταν ριψοκίνδυνοι (όπωσ φαίνεται και από τθν
Οδφςςεια).
Από τα μζςα του 8ου αιϊνα ωσ τα μζςα του 6ου αιϊνα οι Ζλλθνεσ εξαπλϊκθκαν
ςτουσ καλάςςιουσ δρόμουσ ( ςτθ Μεςόγειο και τον Εφξεινο Ρόντο) εμποδίηοντασ το
εμπόριο άλλων λαϊν όπωσ των Φοινίκων. Ζτςι οι Ζλλθνεσ επαναςυνδζκθκαν με τθ
Μεςόγειο και επθρζαςε τθν οικονομία, τθν κοινωνία και τον πολιτιςμό των
Ελλινων.
Ο Ελλθνικόσ πολιτιςμόσ και ο τρόποσ ηωισ ( κρθςκεία, πολιτικι, αιςκθτικι κλπ)
μεταφζρκθκε και ςτισ αποικίεσ. Αντάλλαξαν πολιτιςτικά ςτοιχεία με τουσ ντόπιουσ.
Λδιαίτερθ επιρροι άςκθςαν ςτον τομζα τθσ γραφισ. Για παράδειγμα, το Χαλκιδικό
αλφάβθτο, διαδόκθκε από τουσ Χαλκιδείσ αποίκουσ ςτουσ Λταλοφσ και αποτζλεςε
τθ βάςθ του λατινικοφ αλφαβιτου.
Θ οικονομικι κρίςθ ζξω από τισ πόλεισ κράτθ, αντιμετωπίςτθκε κυρίωσ με το
εμπόριο. Δεν πρόκειται για ανταλλακτικό εμπόριο αλλά απζκτθςε χαρακτιρα
εμπορευματοχρθματικό με τθν κοπι και χριςθ του νομίςματοσ. Πλεσ οι
ςυναλλαγζσ γίνονται με το νόμιςμα. Ζτςι δθμιουργείται και μία νζα κατθγορία
πολιτϊν αυτοί που πλοφτιςαν με το εμπόριο. Τϊρα διεκδικοφν μερίδιο ςτθν
εξουςία. Θ δουλεία αναπτφςςεται ακόμα περιςςότερο γιατί είναι αναγκαία τα
φτθνά εργατικά χζρια. Χρθςιμοποιοφνται και δοφλοι αργυρϊνυτοι, δθλαδι
αγοραςμζνοι.
Σα πολιτεφματα: Στθν πόλθ κράτοσ θ εξουςία βρζκθκε ςτα χζρια των κοινωνικϊν
τάξεων που επικρατοφςαν κάκε φορά. Σε κάκε πόλθ κράτοσ υπιρχαν διαφορετικοφ
είδουσ ςυγκροφςεισ και μεταβολζσ ςτο πολίτευμα. Θ εξζλιξθ των πολιτευμάτων

14. ιταν θ ακόλουκθ: βαςιλεία  αριςτοκρατία  ολιγαρχία  τυρρανίδα
δθμοκρατία.
Πταν δθμιουργικθκαν οι πόλεισ κράτθ είχε αρχίςει να παρακμάηει θ βαςιλεία.
Βαςιλεία υπιρχε μόνο ςε περιοχζσ που εξακολουκοφςαν να είναι οργανωμζνεσ
κατά φυλζσ και όχι να είναι πόλεισ κράτθ, π.χ Ιπειροσ, Μακεδονία κλπ.
Στθν αρχι τθσ ιςτορικισ πορείασ τθσ πόλθσ κράτουσ, ιςχυρι τάξθ ιταν οι ευγενείσ
και επιβλικθκε το αριςτοκρατικό πολίτευμα. Θ εξουςία των άριςτων – ευγενϊν
ςτθριηόταν ςτθν κατοχι γθσ και ςτθν καταγωγι τουσ.
Μετά τον αποικιςμό, οι οικονομικζσ ςυνκικεσ μεταβλικθκαν και με τθν ανάπτυξθ
του εμπορίου και τθσ βιοτεχνίασ,1) νζεσ κοινωνικζσ ομάδεσ όπωσ βιοτζχνεσ,
ζμποροι , ναυτικοί, τεχνίτεσ, ιςχυροποιικθκαν. Ζτςι, αποφάςιςαν να διεκδικιςουν
τθν εξουςία.2) Θ αριςτοκρατία άρχιςε να κλονίηεται και από τθν φπαρξθ τθσ
οπλιτικισ φάλαγγασ. Ρρόκειται για ζνα νζο ςτρατιωτικό ςϊμα ςτο οποίο ανικουν
πολίτεσ που είχαν τθν ιδιότθτα του πολεμιςτι αλλά και τθν οικονομικι δυνατότθτα
να εξοπλίηονται με δικά τουσ ζξοδα. Θ οπλιτικι φάλαγγα γζννθςε τθν ιδζα τθσ
ιςότθτασ και ςτθν άςκθςθ εξουςίασ.
Στα τζλθ του 7ου και τισ αρχζσ του 6ου αι. π.χ οι διαφορζσ και οι διαμάχεσ εντάκθκαν
μεταξφ ευγενϊν από τθ μια πλευρά και πλοφςιων μαηί με το πλικοσ από τθν άλλθ.
Το πρόβλθμα αυτό εν μζρει αντιμετωπίςτθκε με τθν κωδικοποίθςθ ( καταγραφι)
των άγραφων νόμων (εκιμικό δίκαιο). Τουσ νόμουσ αυτοφσ τουσ κατζγραψαν
πρόςωπα από τθν τάξθ των ευγενϊν τα οποία όμωσ ιταν αποδεκτά από όλουσ.
Οομοκζτεσ ι αιςυμνιτεσ ιταν ο Λυκοφργοσ ςτθ Σπάρτθ, ο Σόλων και ο Δράκων
ςτθν Ακινα κλπ. Πταν καταγράφθκαν οι νόμοι, το κριτιριο ςυμμετοχισ ςτθν
εξουςία ιταν θ οικονομικι κατάςταςθ κάκε πολίτθ. (π. χ νομοκεςία Σόλωνα).
Συνεπϊσ, το πολίτευμα μετατράπθκε ςε ολιγαρχικό ( ι τιμοκρατικό). Ονομάςτθκα
και τιμοκρατικό γιατί κριτιριο τθσ κοινωνικισ κατάταξθσ ιταν τα «τιμιματα»
δθλαδι το ειςόδθμα.
Πμωσ το ολιγαρχικό πολίτευμα δεν ζδωςε λφςεισ ςε όλα τα προβλιματα και αυτό
δθμιοφργθςε αντικζςεισ. Κάποιοι κζλθςαν να εκμεταλλευτοφν τισ κοινωνικζσ
διαμάχεσ και προςπάκθςαν να επιβάλλουν τθν εξουςία τουσ. Αυτοί ιταν κυρίωσ
ευγενείσ οι οποίοι είχαν τθν υποςτιριξθ των κατϊτερων κοινωνικϊν ομάδων.
Στθριγμζνοι ςτο λαό, λοιπόν, επζβαλαν το πολίτευμα τθσ τυραννίδασ. Θ λζξθ
«τφραννοσ» είναι λυδικισ προζλευςθσ. Κάποιοι τφραννοι ιταν καλοί θγζτεσ και
φρόντιηαν τουσ πολίτεσ και τισ πόλεισ (Ρολυκράτθσ ςτθ Σάμο, Ρερίανδροσ ςτθν
Κόρινκο, Ρειςίςτρατοσ ςτθν Ακινα κλπ). Οι περιςςότεροι τφραννοι είχαν βίαιο
τζλοσ ενϊ οι διακζςεισ των πολιτϊν απζναντί τουσ φαίνονται από τισ δολοφονικζσ
απόπειρεσ εναντίον τουσ.
Μετά τθν πτϊςθ των τυράννων, ςτα τζλθ του 6ου αι. ςε άλλεσ πόλεισ επιβλικθκε
ολιγαρχία ενϊ ςε άλλεσ ζγιναν κάποιεσ μεταρρυκμίςεισ ςτουσ νόμουσ που άνοιξαν
το δρόμο για τθ δθμοκρατία.( μεταρρφκμιςθ του Κλειςκζνθ).
Στο δθμοκρατικό πολίτευμα, ανϊτερο πολιτειακό όργανο ιταν θ εκκλθςία του
διμου. Ιταν θ ςυνζλευςθ όλων των ενιλικων κατοίκων που είχαν πολιτικά

15. δικαιϊματα. Κάκε πολίτθσ ζπαιρνε το λόγο και εξζφραηε ελεφκερα τθν άποψι του
(ιςθγορία) και ψιφιηε τουσ νόμουσ (ιςονομία).
Θ Σπάρτθ είχε ολιγαρχικό πολίτευμα από τον 7ο αι. ωσ τθ ρωμαϊκι κατάκτθςθ τον
2ο αι. Θ Ακινα δεν είχε τθν ίδια ςτακερότθτα αφοφ πζραςε από όλα τα πολιτειακά
ςτάδια από τθν αριςτοκρατία τον 7ο αι. ωσ τθν δθμοκρατία που επικράτθςε ςτα
τζλθ του 6ου αι.
Ο πολιτιςμόσ: Στθν αρχαϊκι εποχι θ ποίθςθ εκφράηει βιϊματα και ςυναιςκιματα.
Στον πεηό λόγο, οι πρϊτοι φιλόςοφοι προςπακοφν να ερμθνεφςουν τον κόςμο (
φυςικοί φιλόςοφοι) και να αφθγθκοφν ικθ και ζκιμα λαϊν, ανοίγοντασ το δρόμο
για τθν γραφι τθσ ιςτορίασ. Θ τζχνθ επθρεάςτθκε αρχικά από τθν Ανατολι (
ανατολίηουςα φάςθ) μετά όμωσ απζκτθςε χαρακτθριςτικά που απεικόνιηαν τισ
αιςκθτικζσ αντιλιψεισ των Ελλινων. Στουσ αρχαϊκοφσ χρόνουσ ζχουμε δφο
βαςικοφσ ρυκμοφσ ςτθν αρχιτεκτονικι, τον δωρικό και τον ιωνικό.
Καταςκευάςτθκαν τα πρϊτα μεγάλα αγάλματα, οι κοφροι και οι κόρεσ, ενϊ μεγάλθ
εξζλιξθ παρατθρείται ςτθν κεραμικι, με το μελανόμορφο και ερυκρόμορφο ρυκμό.
( μελανόμορφα και ερυκρόμορφα αγγεία).
Στθν Ιωνία παρατθροφνται οι πρϊτεσ πνευματικζσ και καλλιτεχνικζσ ανθςυχίεσ.
Εκεί γεννικθκε και θ φιλοςοφία. Αυτζσ οι ανθςυχίεσ διαδόκθκαν και ςτον
υπόλοιπο ελλθνικό χϊρο δθλαδι και ςτθν Ελλάδα και ςτισ αποικίεσ. Αυτι τθν
περίοδο ςτακεροποιοφνται οι κρθςκευτικζσ λατρείεσ και αντιλιψεισ των Ελλινων.
Κάκε κεόσ αποκτά ςτακερά ςτοιχεία ςτθν μορφι του και αυτι θ μορφι γίνεται
πανελλθνίωσ αποδεκτι. Επίςθσ κάποιοι τόποι λατρείασ των κεϊν γίνονται
πανελλινια ιερά και θ φιμθ τουσ ξεπερνά τθν Ελλάδα ( Δελφοί, Ολυμπία, Διλοσ
κλπ.)
Οι περςικοί πόλεμοι: Τα πρϊτα 20 χρόνια του 5ου αιϊνα, οι Ζλλθνεσ αντιμετϊπιςαν
τουσ Ρζρςεσ. Αφορμι για να ςτραφοφν οι Ρζρςεσ εναντίον τθσ Ελλάδασ ιταν θ
αποτυχθμζνθ Ιωνικι Επανάςταςθ, που ζγινε το 499 ωσ το 494 π.Χ ( πρόκειται για
τθν εξζγερςθ των Ελλινων τθσ Λωνίασ οι οποίοι ιταν υποτελείσ ςτουσ Ρζρςεσ.)
• Θ πρϊτθ επίκεςθ των Ρερςϊν ςτθν Ελλάδα κατζλθξε ςε καταςτροφι του ςτόλου
τουσ ςτο Ακρωτιριο του Άκω, λόγω καλαςςοταραχισ. Πμωσ ο ςτρατόσ τουσ
υπζταξε τουσ Ζλλθνεσ τθσ Κράκθσ και τθσ Μακεδονίασ (492 π.Χ)
• Θ πρϊτθ οργανωμζνθ επιχείρθςθ των Ρερςϊν είχε ςκοπό τθν τιμωρία των
Ερετριζων και των Ακθναίων γιατί βοικθςαν τουσ Ζλλθνεσ τθσ Λωνίασ ςτθν
επανάςταςι τουσ. Τελευταία μάχθ τθσ εκςτρατείασ, ιταν θ μάχθ ςτο Ξαρακϊνα,
όπου οι Ακθναίοι και οι Ρλαταιείσ νίκθςαν τουσ Ρζρςεσ το 490 π.Χ.
• Στθ δεφτερθ οργανωμζνθ εκςτρατεία τουσ, οι Ρζρςεσ είχαν αρχθγό τον Ξζρξθ ο
οποίοσ επιτζκθκε ςτθν Ελλάδα με τεράςτια χερςαία και καλάςςια δφναμθ. Στόχοσ
του ιταν να κυριεφςει όλθ τθν Ελλάδα. Οι ελλθνικζσ πόλεισ, επειδι ζβλεπαν τον
περςικό κίνδυνο να πλθςιάηει, ςυγκάλεςαν ςυνζδριο ςτθν Μόρινκο ( 481 π.Χ) όπου
αποφάςιςαν να ςυμμαχιςουν για να αμυνκοφν μ’αυτόν τον τρόπο απζναντι ςτουσ
Ρζρςεσ. Οι Ζλλθνεσ κατάφεραν να διϊξουν τουσ Ρζρςεσ μετά από νικθφόρεσ
μάχεσ.( Θερμοπφλεσ – Νεωνίδασ, Αρτεμίςιο, ΢αλαμίνα – Θεμιςτοκλισ, Πλαταιζσ –

16. Παυςανίασ, Ξυκάλθ). Εκείνθ τθν περίοδο και οι Ζλλθνεσ τθσ δφςθσ αντιμετϊπιςαν
με επιτυχία τουσ Καρχθδόνιουσ ςτθ Σικελία ( μάχθ τθσ Ιμζρασ, 480 π.Χ).
2.3 ΜΝΑ΢ΙΜΘ ΕΠΟΧΘ (480-323 π.Χ)
Θ εποχι από το τζλοσ των περςικϊν πολζμων ωσ το κάνατο του Μ. Αλεξάνδρου
ονομάηεται Κλαςικι Εποχι. Ρρόκειται για μια λαμπρι περίοδο ανάπτυξθσ του
ελλθνικοφ πολιτιςμοφ και τότε διαμορφϊκθκαν και οι αρχαιοελλθνικζσ αξίεσ.
Θ νίκθ ςτουσ περςικοφσ πολζμουσ τόνωςε τθν αυτοπεποίκθςθ των Ελλινων οι
οποίοι ζνιωςαν αυτάρκεισ και είχαν τθν ψυχικι ευφορία του νικθτι ο οποίοσ
επικυμεί να ξαναδθμιουργιςει όςα κατάςτρεψε ο πόλεμοσ. Κατάλθξθ αυτϊν των
παραγόντων ιταν τα πολιτικά και πολιτιςτικά επιτεφγματα εκείνθσ τθσ εποχισ.
Μετά τουσ περςικοφσ πολζμουσ θ Ακινα ιταν θγεμονικι δφναμθ για 50 χρόνια.
Βριςκόταν ςε αντιπαράκεςθ με τθ Σπάρτθ. Οι Ζλλθνεσ χωρίςτθκαν ςε δφο
ςτρατόπεδα, άλλοι υποςτιριηαν τουσ Ακθναίουσ και άλλοι τουσ Σπαρτιάτεσ και
δθμιουργικθκαν δφο μεγάλοι ςυναςπιςμοί. Κατάλθξθ αυτοφ του διαχωριςμοφ ιταν
ο Ρελοποννθςιακόσ πόλεμοσ, που κράτθςε περίπου 30 χρόνια.
Στο πρϊτο μιςό του 4ου αιϊνα οι Ρζρςεσ ενιςχφουν τον ανταγωνιςμό των πόλεων
κρατϊν, παρζχοντασ χριματα ι ςτρατιωτικι βοικεια. Στο δεφτερο μιςό του αιϊνα
φάνθκε ότι οι Ζλλθνεσ ζπρεπε να ςυμμαχιςουν εναντίον των Ρερςϊν. Ρρόκειται για
μία προςπάκεια που ξεκίνθςαν οι Μακεδόνεσ με αρχθγό τον Φίλιππο Βϋ. Πμωσ το
εγχείρθμα αυτό ολοκλθρϊκθκε από το Μ. Αλζξανδρο.
Θ ςυμμαχία τθσ Διλου – Ακθναϊκι θγεμονία
Αφοφ τελείωςαν οι περςικοί πόλεμοι, θ Ακινα ζγινε μεγάλθ ναυτικι δφναμθ. Ζγινε
επικεφαλισ τθσ Α’ Ακθναϊκισ ςυμμαχίασ, για να ικανοποιιςει τα ςυμφζροντα και
τισ επιδιϊξεισ τθσ.
Ζδρα τθσ ςυμμαχίασ ιταν θ Διλοσ ( Δθλιακι ΢υμμαχία). Εκεί βριςκόταν το
ςυμμαχικό ταμείο και ςυγκεντρϊνονταν οι αντιπρόςωποι των πόλεων ςτθ Διλο,
κάκε χρόνο. Στθν αρχι τα μζλθ ιταν ιςότιμα. Ωσ φόρο ζδιναν πλοία ι χριματα.
Οι Ακθναίοι χρθςιμοποίθςαν τθ ςυμμαχία για να επιβλθκοφν ςτουσ ςυμμάχουσ.
Ρρϊτα χρθςιμοποίθςαν τθ ςυμμαχία για να νικιςουν τουσ Ρζρςεσ και μετά για να
είναι πανελλινιοι θγεμόνεσ. Οι ςφμμαχοι δεν εξζφραςαν τθ δυςαρζςκειά τουσ
ανοιχτά, ακόμα και οι Σπαρτιάτεσ προςπακοφςαν με πλάγιο τρόπο να μετριάςουν
τθ δφναμθ τθσ Ακινασ.
Ο Μίμων, αριςτοκρατικόσ, υποςτιριηε τθ ςυνεργαςία με τθ Σπάρτθ. Ιταν
αρχιςτράτθγοσ ςτθ ςυμμαχία εναντίον των Ρερςϊν τουσ οποίουσ νίκθςε ςτισ
εκβολζσ του ποταμοφ Ευρυμζδοντα ςτισ Μικραςιατικζσ ακτζσ. Ακολοφκθςε
φιλολακωνικι πολιτικι και αυτό ζφερε τθν πολιτικι του ιττα και τθ διακοπι
φιλικϊν ςχζςεων μεταξφ τθσ Σπάρτθσ και τθσ Ακινασ. Αυτό ςυνζβθ όταν οι
Σπαρτιάτεσ ζδιωξαν τθν Ακθναϊκι βοικεια που είχε ςτείλει ο Κίμων για να τουσ
βοθκιςει ςτο Γ’ Μεςςθνιακό πόλεμο, όταν είχαν εξεγερκεί οι είλωτεσ τθσ
Μεςςθνίασ.

17. Στθν Ακινα εκείνθ τθν εποχι επικράτθςαν οι δθμοκρατικοί με αρχθγό τον Εφιάλτθ
και περιόριςαν τισ δραςτθριότθτεσ των αριςτοκρατικϊν. Ο Κίμων εξοςτρακίςτθκε
και ο Εφιάλτθσ δολοφονικθκε. Τότε αρχθγόσ των δθμοκρατικϊν ζγινε ο Περικλισ.
Θ Ακινα μετζτρεψε τθ ςυμμαχία ςε θγεμονία. Αυτό ζγινε τυπικά με τθ μεταφορά
του ταμείου τθσ ςυμμαχίασ από τθν Διλο ςτθν Ακινα, ςτθν ακρόπολθ. Ουςιαςτικά
όμωσ ζγινε με επικζςεισ των Ακθναίων ςε πόλεισ που ικελαν να αποςτατιςουν, να
φφγουν από τθ ςυμμαχία.
Ο Κίμων επιςτρζφει φςτερα από 10χρονθ εξορία, υπογράφει πενταετι ανακωχι με
τθ Σπάρτθ και κα επιτεκεί εναντίον των Ρερςϊν ςτθν Κφπρο, όπου και πεκαίνει ςτθ
μάχθ του Κιτίου. Τον επόμενο χρόνο ο ακθναϊκόσ ςτρατόσ νικά τον περςικό ςτθ
Σαλαμίνα τθσ Κφπρου.
Οι Ακθναίοι ςυνκθκολογοφν με τουσ Ρζρςεσ και τουσ υποχρεϊνουν να
αναγνωρίςουν τθν ανεξαρτθςία των πόλεων τθσ Μ. Αςίασ. Θ ςυνκικθ αυτι
ονομάςτθκε Μαλλίειοσ. ‘Αλλοι ιςτορικοί τθν ονομάηουν Μιμϊνειο Ειρινθ γιατί ο
Κίμων ιταν υπεφκυνοσ για αυτιν με τισ νίκεσ του εναντίον των Ρερςϊν.
Πταν πζκανε ο Κίμων, ανζλαβε τθν εξουςία ο Ρερικλισ ο οποίοσ ζκλειςε ειρινθ με
τουσ Σπαρτιάτεσ για 30 χρόνια. ( Σριακοντοφτεισ ΢πονδαί).
Ο Πελοποννθςιακόσ πόλεμοσ ( 431 – 404 π.Χ.) Οι ςυγκροφςεισ μεταξφ των
Ακθναίων και των αντιπάλων τουσ που ιταν κυρίωσ οι Σπαρτιάτεσ, οι Κθβαίοι και οι
Κορίνκιοι ςταμάτθςαν με τθν υπογραφι τθσ τριακονταετοφσ ειρινθσ ( 445 π.Χ).
Πμωσ δεν λφκθκαν οι διαφορζσ τουσ.
Θ Ακθναϊκι και θ Ρελοποννθςιακι ςυμμαχία, δθμιουργοφςαν ςυνεχϊσ
ανταγωνιςμοφσ που κα ζφταναν ςε ανοιχτι ςφγκρουςθ. Επιπλζον παράγοντεσ που
οδθγοφςαν ςτισ αντιπαρακζςεισ ιταν: 1) Θ φυλετικι διαφορά: Ακθναίοι= Μωνεσ,
Σπαρτιάτεσ= Δωριείσ. 2) Διαφορά ςτο πολίτευμα, Σπάρτθ = ολιγαρχία, Ακινα=
Δθμοκρατία 3) Οι θγεμονικζσ τάςεισ τθσ Ακινασ. Θ Ελλάδα χωρίςτθκε ςε δφο
ςτρατόπεδα. Οι αφορμζσ χρειάηονταν μόνο, για να ξεκινιςει ο πόλεμοσ. Αυτόσ
κράτθςε περίπου 30 χρόνια. Τον κατζγραψαν δφο ιςτορικοί ο Κουκυδίδθσ και ο
Ξενοφϊντασ. Χωρίηεται ςε τρεισ περιόδουσ: 1) Αρχιδάμειο ι Δεκαετι Ρόλεμο (431-
421 π.Χ) 2) Σικελικι εκςτρατεία (415- 413 π.Χ) , 3) Δεκελεικό ι Λωνικό Ρόλεμο (413-
404 π.Χ).
Ο Ρελοποννθςιακόσ πόλεμοσ είχε ολζκριεσ ςυνζπειεσ ιδιαίτερα για τισ πόλεισ που
ιταν πεδία μάχθσ ι για εκείνεσ που ιρκαν ςε αντιπαράκεςθ με μία από τισ μεγάλεσ
δυνάμεισ όπωσ ςυνζβθ με τισ Ρλαταιζσ, τθ Μυτιλινθ, τθ Μιλο κλπ. Εκτόσ από τισ
μεγάλεσ υλικζσ καταςτροφζσ και τα κφματα, δθμιουργικθκαν και προχποκζςεισ
που ευνοοφςαν τθν ανάμειξθ των Ρερςϊν ςτα εςωτερικά κζματα τθσ Ελλάδασ.
Άμεςθ και φανερι ςυνζπεια του Ρελοποννθςιακοφ Ρολζμου ιταν θ ιττα τθσ
Ακινασ και θ ανάδειξθ τθσ Σπάρτθσ ςε νζα θγεμονικι δφναμθ, τθν οποία
αναγνϊριςαν οι ελλθνικζσ πόλεισ. Οι ζμμεςεσ ςυνζπειεσ για τισ πόλεισ- κράτθ κα
φανοφν τον επόμενο αιϊνα.
Θ κρίςθ τθσ πόλθσ κράτουσ

18. Τον 4ο αι, π.Χ οι πόλεισ κράτθ αντιμετϊπιςαν προβλιματα κοινωνικά και
οικονομικά. Μεγάλωςε ο ανταγωνιςμόσ μεταξφ τουσ και οι ςυγκροφςεισ ιταν πιο
ςυχνζσ ενϊ πολλζσ φορζσ τισ υποκινοφςαν οι Ρζρςεσ. Αυτοί ζδιναν χριματα πότε
ςτθ μία πόλθ και πότε ςτθν άλλθ για να καταφζρουν να τισ διαςπάςουν και να τισ
φζρουν αντιμζτωπεσ. Μετά το τζλοσ του Ρελοποννθςιακοφ πολζμου, όπου
επικράτθςαν οι Σπαρτιάτεσ, οι Ρζρςεσ κατόρκωςαν να δθμιουργιςουν ζνα
αντιςπαρτιατικό ςυναςπιςμό από τθ Κιβα, τθν Κόρινκο, το Άργοσ και τθν Ακινα
γεγονόσ που οδιγθςε ςτον Βοιωτικό ι Μορινκιακό πόλεμο (395-386 π.Χ). Ο
πόλεμοσ αυτόσ τελείωςε με τθν ςφναψθ μιασ ταπεινωτικισ για τουσ Ζλλθνεσ
ειρινθσ, τθ Βαςίλειο ι Ανταλκίδειο Ειρινθ. Σφμφωνα με αυτιν οι Σπαρτιάτεσ
παρζδωςαν ςτο βαςιλιά τθσ Ρερςίασ τισ ελλθνικζσ πόλεισ των παραλίων τθσ Μ.
Αςίασ και τθν Κφπρο, ενϊ διακιρυξαν τθν αυτονομία των ελλθνικϊν πόλεων, εκτόσ
από τα νθςιά Μμβροσ, Λιμνοσ, Σκφροσ που παρζμειναν ςτθν κατοχι των Ακθναίων.
Επίςθσ οι Σπαρτιάτεσ ζγιναν τοποτθρθτζσ τθσ ειρινθσ ςτθν κυρίωσ Ελλάδα. Ζτςι, με
αυτι τθ ςυμφωνία οι Σπαρτιάτεσ ζγιναν όργανα των Ρερςϊν.
Τθν θγεμονία κα τθ διεκδικιςουν και οι Κθβαίοι. Δφο ςθμαντικζσ μάχεσ , ςτα
Νεφκτρα (371 π.Χ) και ςτθ Ξαντινεία ( 362 π.Χ) κα ςθμαδζψουν τθν άνοδο και τθν
πτϊςθ τθσ Θθβαϊκισ θγεμονίασ αντίςτοιχα.
Οι πόλεμοι μεταξφ των πόλεων κρατϊν, οι κοινωνικζσ αναταραχζσ και οι
παρεμβάςεισ των Ρερςϊν ςτα εςωτερικά κζματα τθσ Ελλάδασ ιταν τα ςθμάδια
παρακμισ των ελλθνικϊν πόλεων κρατϊν.
Θ πανελλινια ιδζα
Θ παρακμι του ελλθνικοφ κόςμου απαςχόλθςε κάποιουσ πνευματικοφσ
ανκρϊπουσ.
Θ πανελλινια ιδζα ιταν μία πολιτικι ζκφραςθ-πρόταςθ που διατυπϊκθκε από το
ςοφιςτι Γοργία ςτα τζλθ του 5ου αιϊνα. Πμωσ κφριοσ υποςτθρικτισ και εκφραςτισ
τθσ ιδζασ ιταν ο Λςοκράτθσ. Στον «Ρανθγυρικό» του λόγο (380 π.χ) διατυπϊνει τθν
άποψθ ότι θ Ακινα πρζπει να αναλάβει τον αγϊνα εναντίον των Ρερςϊν αν
ξαναγίνει θγεμονία. Μετά, θ ζλλειψθ εμπιςτοςφνθσ απζναντι ςτθν Ακινα από τουσ
υπόλοιπουσ Ζλλθνεσ και θ αδυναμία τθσ να επιβλθκεί, άλλαξε τθν άποψι του. Τϊρα
υποςτθρίηει ότι μόνο ζνασ ιςχυρόσ μονάρχθσ μπορεί να ενϊςει τουσ Ζλλθνεσ
εναντίον των Ρερςϊν όπωσ ο Ευαγόρασ, βαςιλιάσ τθσ Σαλαμίνασ τθσ Κφπρου, ο
Λάςονασ, τφραννοσ των Φερϊν τθσ Μαγνθςίασ κλπ. Πταν γζραςε πια, ο Λςοκράτθσ
κεωροφςε ότι ζνασ τζτοιοσ θγζτθσ μποροφςε να είναι ο Φίλιπποσ ο Β’ τθσ
Μακεδονίασ. Ο Λςοκράτθσ κατάφερε να μθ ςκζφτεται τοπικιςτικά αλλά να
ενδιαφζρεται για το κοινό καλό των Ελλινων. Αντίκετοσ ςτθν πανελλινια ιδζα ιταν
ο Δθμοςκζνθσ ο οποίοσ πίςτευε ςτθν κυριαρχία τθσ Ακινασ.
Ο Φίλιπποσ ο Β’ και θ ζνωςθ των Ελλινων
Ο Φίλιπποσ ο Β’ αφοφ ςτακεροποίθςε τθ κζςθ του ςτο κρόνο, ζκεςε ωσ ςτόχο τθ
δθμιουργία ενόσ ιςχυροφ μακεδονικοφ κράτουσ και τθν προςπάκεια επζκταςισ του.
Για να γίνει δυνατό το μακεδονικό κράτοσ ο Φίλιπποσ ζπραξε τα ακόλουκα: 1)
Σταμάτθςε τισ επιδρομζσ των Λλλυρίων και των Ραιόνων ςτα βόρεια ςφνορα 2)

19. Οργάνωςε ιςχυρό ςτρατό με κφριο ςτρατιωτικό ςϊμα τθν μακεδονικι φάλαγγα
που τθν αποτελοφςαν οι πεηζταιροι ςε ςχθματιςμοφσ βάκουσ 16 ςειρϊν. Το βαςικό
τουσ όπλο ιταν ζνα δόρυ 6 μζτρων, θ ςάριςα. Στο ιππικό κατατάχκθκαν οι ευγενείσ,
οι ζταιροι όπωσ ονομάηονταν. Στο ςτρατό επίςθσ υπιρχαν ςϊματα ακοντιςτϊν,
τοξοτϊν, πελταςτϊν. 3) Λςχυροποίθςε τθν οικονομία. Κατζλαβε τα ορυχεία χρυςοφ
του Ραγγαίου, ζκοψε νόμιςμα, τουσ χρυςοφσ ςτατιρεσ. Το νόμιςμα αυτό κατάφερε
να εκτοπίςει τα περςικά νομίςματα (τουσ δαρείκουσ) από τθν Ελλάδα. 4)
Ακολοφκθςε επεκτατικι εξωτερικι πολιτικι θ οποία ςτθν αρχι είχε ςκοπό να
εξαςφαλίςει κάποια εδάφθ ςτουσ ςτρατιϊτεσ τθσ μακεδονικισ φάλαγγασ. Αργότερα
όμωσ κακϊσ ο Φίλιπποσ κατζβαινε προσ τθν κεντρικι και νότια Ελλάδα, ςκοπόσ
ιταν θ ζνωςθ όλων των Ελλινων υπό τθν αρχθγία του Φιλίππου.
Ρρϊτα, ο Φίλιπποσ κατζλαβε τισ πόλεισ τθσ Χαλκιδικισ και τα εδάφθ τθσ
Ανατολικισ Μακεδονίασ και Κράκθσ, ενϊ ζφταςε μζχρι και τισ δυτικζσ ακτζσ του
Εφξεινου Ρόντου.
Αργότερα, με αφορμι τα προβλιματα ςτο μαντείο των Δελφϊν, επενζβθ ςτθ
Κεςςαλία και ςτθ Νότιο Ελλάδα. Αντιμετϊπιςε τουσ Κθβαίουσ που είχαν
ςυμμαχιςει με τουσ Ακθναίουσ, ςτθ μάχθ τθσ Χαιρϊνειασ (338 π.Χ) και ζτςι ζγινε ο
θγζτθσ που κα μποροφςε να ενϊςει όλουσ τουσ Ζλλθνεσ υπό τθν αρχθγία του
εναντίον των Ρερςϊν.
Αυτι θ πανελλινια ζνωςθ πραγματοποιικθκε ςε ςυνζδριο ςτθν Μόρινκο το 337
π.Χ όπου ςυμμετείχαν όλεσ οι πόλεισ εκτόσ από τθ Σπάρτθ και ςυμφϊνθςαν τα
παρακάτω: 1) Απαγορεφεται να ςυγκροφονται οι ελλθνικζσ πόλεισ και θ αλλαγι των
πολιτευμάτων τουσ με βίαιο τρόπο. 2) Ρροςταςία ςτθν ελεφκερθ ναυςιπλοϊα και
καταδίκθ τθσ πειρατείασ. 3) ίδρυςθ πανελλινιασ ςυμμαχίασ, αμυντικισ και
επικετικισ, με αρχθγό τον Φίλιππο Β’.
Το ςυνζδριο τθσ Κορίνκου επαναλιφκθκε το 336 π.Χ μετά τθ δολοφονία του
Φιλίππου, με θγζτθ τον Αλζξανδρο.
Σο οικουμενικό κράτοσ του Ξ. Αλεξάνδρου
Θ εκςτρατεία του Μ. Αλεξάνδρου είχε ςτθν αρχι ωσ ςτόχο τθν αντιμετϊπιςθ του
περςικοφ κινδφνου όμωσ τελικά κατζλυςε τθν περςικι αυτοκρατορία. Ξεκίνθςε από
τθν Ρζλλα το 334 π.Χ και ωσ το 325 π.Χ ο Μ. Αλζξανδροσ ζφταςε ωσ τον Λνδό ποταμό
κατακτϊντασ ζτςι τθν Ανατολι. Αυτι θ κατάκτθςθ ζγινε ςε 3 φάςεισ:
1) Από το 334- 331 π.Χ ζγινε κυρίαρχοσ τθσ Μ.Αςίασ και απελευκζρωςε τισ
ελλθνικζσ πόλεισ που βρίςκονταν εκεί. Ρρϊτα ςυγκροφςτθκε δφο φορζσ με τουσ
Ρζρςεσ ςτο Γρανικό ποταμό, το 334 π.Χ και ςτθν Ιςςό τθσ Μιλικίασ το 333 π.Χ.
Μετά κατζλαβε τθ Φοινίκθ και τθν Παλαιςτίνθ και ςυνζχιςε για τθν κατάκτθςθ
τθσ Αιγφπτου. Εκεί οι κάτοικοι τον υποδζχκθκαν ωσ απελευκερωτι και του
ζδωςαν τον τίτλο του Φαραϊ. Στο Δζλτα του Νείλου ίδρυςε τθν Αλεξάνδρεια, το
331 π.Χ θ οποία ζγινε αργότερα το μεγαλφτερο πνευματικό και εμπορικό κζντρο
τθσ Μεςογείου.
2) Στθ δεφτερθ φάςθ από το 331 ωσ το 327 π.Χ πιγε ςτθ Μεςοποταμία,
ςυγκροφςτθκε με τουσ Ρζρςεσ ςτα Γαυγάμθλα και νίκθςε το Δαρείο τον Γϋ και

20. κατζλαβε τθ Βαβυλϊνα, τα Σοφςα (331 π.Χ), τθν Ρερςζπολθ, τισ Ραςαργάδεσ,
τα Εκβάτανα (330 π.Χ). Συνζχιςε τθν εκςτρατεία καταλαμβάνοντασ τισ
ανατολικζσ ςατραπείεσ. Συνζλαβε το δολοφόνο του Δαρείου, το Βιςςο και τον
παρζδωςε ςτθ βαςιλικι οικογζνεια. Στισ άκρεσ τθσ Ρερςικισ αυτοκρατορίασ
ίδρυςε τθν Αλεξάνδρεια τθν Ζςχατθ. Σ’αυτζσ τισ περιοχζσ, ζμεινε για δφο
χρόνια περίπου.
3) Θ Τρίτθ φάςθ περιλαμβάνει τθν εκςτρατεία ςτθν ινδικι χερςόνθςο. Ο
Αλζξανδροσ ικελε να φτάςει ωσ τα πζρατα τθσ οικουμζνθσ που τότε πίςτευαν
ότι ιταν ςτθν Λνδία. Στον Υδάςπθ, παραπόταμο του Λνδοφ, νίκθςε τον τοπικό
θγεμόνα Πϊρο και ζφταςε μζχρι τον Φφαςθ ποταμό, ο οποίοσ ιταν και ο
τελευταίοσ ςτακμόσ τθσ εκςτρατείασ του (326 π.Χ). Ο Μακεδονικόσ ςτρατόσ
αντζδραςε και δεν επικυμοφςε να ςυνεχίςει τθν εκςτρατεία. Ζτςι ο
Μ.Αλζξανδροσ δεν ζφταςε μζχρι το Γάγγθ όπωσ ικελε. Μζςα από τθ χϊρα των
Μαλλϊν, που ιταν Λνδικι φυλι ζφταςε ςτισ εκβολζσ του Λνδοφ και από εκεί
πζραςε ςτθν ζρθμο τθσ Γεδρωςίασ ενϊ ο φίλοσ του ναφαρχοσ Νζαρχοσ,
παρζπλευςε τισ αςιατικζσ ακτζσ μζχρι τισ εκβολζσ του Τίγρθ και του Ευφράτθ. Ο
Μ.Αλζξανδροσ πεκαίνει το 323 π.Χ ςτθ Βαβυλϊνα ενϊ ςχεδίαηε να κάνει τον
περίπλου τθσ Αραβίασ.
Σο ζργο του Ξεγάλου Αλεξάνδρου: 1) Στον ςτρατιωτικό τομέα, ο Μ.
Αλζξανδροσ ιταν ζνασ διορατικόσ ςτρατθγόσ και μεγαλοφυισ. Αυτό
αποδεικνφεται όχι μόνο από τισ κατακτιςεισ του αλλά και από τισ κατάλλθλεσ
τακτικζσ και ςχεδιαςμοφσ που ακολουκοφςε για να αντιμετωπίςει κάκε
αντίπαλο και ςτισ κατά μζτωπο επικζςεισ και ςτισ πολιορκίεσ. 2) Στον πολιτικό
τομέα: ςτόχοσ του ιταν να ενϊςει τον ελλθνικό και τον αςιατικό κόςμο κάτω
από μία ιςχυρι διοίκθςθ. Αποδζχτθκε τισ τοπικζσ ςυνικειεσ κάκε λαοφ, τισ
παραδόςεισ, το διαφορετικό τρόπο διοίκθςθσ. Διατιρθςε τισ ςατραπείεσ και
ανζκεςε τθν διοίκθςι τουσ ςε Ζλλθνεσ ι Ρζρςεσ θγεμόνεσ. Ικελε, ζτςι, να
δθμιουργιςει ζνα διαφορετικό τρόπο διακυβζρνθςθσ. 3) Στον οικονομικό
τομέα Άφθςε το αυτοκρατορικό κθςαυροφυλάκιο και ςτράφθκε προσ τθ
νομιςματικι οικονομία. Οι ςατράπεσ δεν ςυγκζντρωναν πλζον τουσ φόρουσ και
δεν διαχειρίηονταν το δθμόςιο πλοφτο. Ο Αλζξανδροσ δθμιοφργθςε μία
φορολογικι περιφζρεια με περιςςότερεσ από μία ςατραπείεσ και ζτςι
κατόρκωςε να μθν αςχολείται κάκε ςατραπεία ξεχωριςτά, με τθ φορολογία.
Πλουσ τουσ κθςαυροφσ τουσ μετζτρεψε ςε χρυςά νομίςματα. Κατ’αυτόν τον
τρόπο, θ αχανισ αυτοκρατορία απζκτθςε ζνα ενιαίο νομιςματικό ςφςτθμα. 4)
Στον πολιτιςτικό τομέα: Θ εκςτρατεία του Αλεξάνδρου ιταν μία ζνοπλθ
εξερεφνθςθ. Εκτόσ από κατάκτθςθ περιοχϊν ςτθν Αςία,
•διαδόκθκε θ ελλθνικι γλϊςςα και ο ελλθνικόσ πολιτιςμόσ,
• οι Ζλλθνεσ υιοκζτθςαν πολλά ςτοιχεία τθσ Ανατολικισ παράδοςθσ,
•ιδρφκθκαν πόλεισ που εξελίχκθκαν ςε μεγάλα εμπορικά και πνευματικά
κζντρα,
•εξερευνικθκαν περιοχζσ ωσ τότε άγνωςτεσ και

21. •ςτθν εκςτρατεία ςυμμετείχαν φιλόςοφοι και ερευνθτζσ γεγονόσ που
αποδεικνφει τθν επικυμία του Μ. Αλζξανδρου για ζρευνα.
Ο Μ. Αλζξανδροσ κυβζρνθςε για μικρό χρονικό διάςτθμα (336-323 π.Χ),
πζκανε νζοσ αλλά θ μνιμθ του ζμεινε ανεξίτθλθ. Θ εκςτρατεία του
διαφοροποίθςε τθ ηωι των λαϊν τθσ Ανατολισ αλλά και τθσ Μεςογείου. Σε
παραδόςεισ πολλϊν λαϊν ο Μ. Αλζξανδροσ πιρε τθ μορφι μυκικοφ ιρωα.
Ο πολιτιςμόσ. Ο πολιτιςμόσ δεν περιελάμβανε μόνο τα πνευματικά και
καλλιτεχνικά επιτεφγματα αλλά και ςτοιχεία από τθν κακθμερινι ηωι των
Ελλινων, τόςο ςτθν μθτροπολιτικι Ελλάδα όςο και ςτισ αποικίεσ.
• Οι Ζλλθνεσ περιφρονοφςαν τθν χειρωνακτικι εργαςία και προτιμοφςαν να
αςχολοφνται με τα κοινά.
• Στοιχείο πολιτιςμοφ ιταν και ο τρόποσ που διαςκζδαηαν ςτα ςυμπόςια, τισ
γιορτζσ, τα πανθγφρια και κυρίωσ τισ κεατρικζσ παραςτάςεισ.
• Οι τελετζσ που αφοροφςαν τθ γζννθςθ, το κάνατο, το γάμο είχαν κοινωνικό
χαρακτιρα. ( δθλαδι απευκφνονταν ςε όλουσ τουσ πολίτεσ και όλοι οι πολίτεσ
ςυμμετείχαν).
Θ Ακινα είχε τθν μεγαλφτερθ πολιτιςμικι ανάπτυξθ. Ρνευματικοί άνκρωποι
και καλλιτζχνεσ απ’όλθ τθν Ελλάδα επιςκζπτονταν τθν Ακινα, κακϊσ τουσ
προςζλκυε θ ποιότθτα ηωισ και θ ευθμερία τθσ πόλθσ. Ο 5οσ αιϊνασ, ο «χρυςόσ
αιϊνασ του Ρερικλι», βρίςκει τθν Ακινα με ςπουδαία οικοδομικά ζργα ςτθν
Ακρόπολθ και λαμπρζσ κρθςκευτικζσ και πνευματικζσ εκδθλϊςεισ όπωσ τα
Ρανακιναια, τα Ελευςίνια Μυςτιρια, κεατρικζσ παραςτάςεισ κλπ.
Φιλοςοφία 5ου αι.: Ο άνκρωποσ κα γίνει το κζντρο του φιλοςοφικοφ
ενδιαφζροντοσ. Επίςθσ θ φιλοςοφία προςπακεί τϊρα να ερμθνεφςει τον κόςμο
με τθν λογικι. ( ορκολογιςμόσ). Οι ςοφιςτζσ, ο Σωκράτθσ και αργότερα ο
Ρλάτων και ο Αριςτοτζλθσ, τον 4ο αι., προςπάκθςαν να βελτιϊςουν τθ ηωι των
ανκρϊπων αναηθτϊντασ, μζςω τθσ φιλοςοφίασ τουσ, πρακτικά εφαρμόςιμεσ
κεωρίεσ.
Ιςτοριογραφία: Ο Θρόδοτοσ, ωσ πρϊτοσ ιςτορικόσ, αλλά κυρίωσ ο
Κουκυδίδθσ, με το ςυςτθματικό , επιςτθμονικό τρόπο γραφισ και ζρευνασ τθσ
ιςτορίασ, κζτουν τα κεμζλια τθσ ιςτορικισ επιςτιμθσ. Επόμενοσ ςπουδαίοσ
ιςτορικόσ, ο Ξενοφϊντασ.
Ποιθτικι Σζχνθ: Εκπροςωπείται από τρεισ μεγάλουσ τραγικοφσ ποιθτζσ (
Αιςχφλοσ, Σοφοκλισ, Ευριπίδθσ) ενϊ τθν πολιτικι ηωι ζκρινε με τισ κωμωδίεσ
του ο Αριςτοφάνθσ.
Ρθτορικόσ Νόγοσ: Ο ρθτορικόσ λόγοσ αναπτφχκθκε γιατί ευνόθςαν οι ςυνκικεσ
που επικρατοφςαν τότε ςτθν Ακινα, δθλαδι το δθμοκρατικό πολίτευμα και θ
δικαιοςφνθ που υπθρετοφςε το ςυμφζρον του πολίτθ. ΢ιτορεσ: Λυςίασ,
Λςοκράτθσ, Δθμοςκζνθσ.