1. SELAMAT DATANG
TAHNIAH
KELAS TAMBAHAN
MINGGU 1
KESUSASTERAAN MELAYU
TRADISIONAL

2. Sejarah Kesusasteraan Melayu Tradisional merujuk kepada tiga aspek
penting iaitu :
1. Tahap
2. Tokoh, dan;
3. Persoalan dan Latar Masyarakat

3. TAHAP
Pengkajian terhadap tahap sebenarnya melihat semula kepada jenis
kesusasteraan Melayu tradisional daripada kedua-dua cabang iaitu lisan dan
tulisan. Kedua-dua jenis kesusasteraan ini dilihat dari segi zaman
kemunculannya. Sekurang-kurangnya ada empat tahap atau fasa dalam
perkembangan kesusasteraan lisan iaitu:
1. Tahap Pertama - zaman animisme
2. Tahap kedua - zaman praIslam
i) berunsur hindu (atau terdapat unsur buddha)
ii) berunsur hindu-Islam (atau Zaman Peralihan)
3. Tahap Ketiga - zaman Islam berunsur Islam.

4. Tahap Pertama - animisme
Kesusasteraan rakyat atau kesusasteraan lisan merupakan bentuk
kesusasteraan yang tertua di dunia.
 Sastera lisan muncul sejak zaman animisme lagi.
 Sastera lisan juga dikenali sebagai sastera rakyat.
 Istilah ini diambil daripada istilah Inggeris folk literature. Di dalam
Ensiklopedia Britannica disebut juga sebagai folklore atau oral tradition.
Ia dinamakan kesusasteraan rakyat kerana karya yang dihasilkan adalah
milik bersama masyarakat dengan penciptanya.
Kesusasteraan rakyat dinamakan kesusasteraan lisan kerana ia
disampaikan secara lisan. Kini, kemajuan teknologi telah menghasilkan
buku-buku cetakan yang memuatkan hasil-hasil lisan ini. Tetapi bukan
bermakna ia lari daripada sifat lisannya, malah sifat lisan itu masih boleh
ditemui melalui bahasa dan teknik penyampaiannya.

5. Mereka ini adalah daripada kelas rakyat biasa yang lazimnya menjalankan aktiviti
ekonomi yang mudah seperti petani dan kaum nelayan.
Rakyat biasa tinggal menetap di kawasan-kawasan pedalaman, desa-desa dan
pinggir laut. Oleh itu mereka tidak terdedah kepada pengaruh luar. Bermakna
pada waktu itu penjajahan barat masih belum berlaku.
Rakyat biasa yang hidup secara simple atau mudah ini juga menghasilkan karya
sastera yang simple.
 Organisasi hidup yang demikian menghasilkan karya-karya seperti
mitos, legenda dan cerita rakyat yang semuanya menggambarkan pandangan alam
atau world view masyarakat Melayu pada masa itu.
 Oleh itu tidaklah menghairankan jika cara berfikir mereka yang primitif itu
membawa kepada penghasilan karya sastera yang berkaitan dengan kepercayaan
kepada makhluk halus, kesaktian, roh dan lain-lain lagi.
Masyarakat yang bersifat sedemikian tentulah juga menghasilkan karya-karya
yang bersifat mudah sesuai dengan kedudukan dan keadaan mereka. lazimnya
karya-karya masyarakat seperti ini terbahagi kepada lima genre cerita yang biasa
ditemui iaitu Mitos, Legenda, Cerita Binatang, Cerita Jenaka, Cerita Lipur
Lara dan Cerita Teladan.

6. Tahap Kedua - Zaman Pra-Islam
Zaman Pra-Islam boleh dipecahkan kepada dua iaitu lahirnya karya-karya
berunsur Hindu (atau mungkin berunsur buddha)
dan karya-karya berunsur hindu-Islam (zaman hindu-Islam juga dikenali
sebagai zaman peralihan).
Ia di katakan bermula lebih kurang dalam abad keempat Masihi hingga ke
11 Masihi.
Pada waktu itu kebudayaan hindu telah meresap masuk ke dalam sistem
pemerintahan dan kesusasteraan masyarakat di Nusantara.
Pengaruh hindu datang bersama-sama dengan bahasa Sanskrit yang secara
langsung memberi pengaruh yang besar kepada bahasa Melayu dan sastera
Melayu.
Karya-karya kesusasteraan yang dihasilkan pada zaman Pra-Islam berunsur
hindu bertolak kepada karya-karya yang bersandar kepada ajaran agama
Hindu semata-mata.

7. Teras kepada karya-karya sastera Melayu yang berunsur Hindu ialah epik
Ramayana dan Mahabrata. Melalui pengaruh karya ini lahirlah karya-karya
seperti Hikayat Pandawa Lima, Hikayat Pandawa Jaya, Hikayat Seri Rama dan
sebagainya.
Apabila agama Islam muncul di kepulauan Melayu, masyarakat Melayu
beralih kepada ajaran Islam.
masih terdapat beberapa aspek dalam kebudayaan masyarakat Melayu yang
masih dipengaruhi oleh ajaran agama Hindu termasuklah kesusasteraan.
karya-karya sastera yang masih ada pengaruh hindu seperti Hikayat Jaya
Langkara, Hikayat Ahmad Muhammad dan lain-lain lagi.
karya-karya ini pada asalnya berunsur hindu tetapi telah diubahsuai dengan
memasukkan unsur-unsur Islam. Sebab itulah ia dikenali juga sebagai sastera
zaman peralihan.

8. Tahap Ketiga
Tahap ketiga ialah zaman Islam.
 Kemunculan hasil-hasil kesusasteraan berunsur Islam dikatakan berpunca
daripada kemasukan agama Islam ke Nusantara yang dipercayai bermula sejak
abad pertama Hijrah.
 Agama Islam kemudian berkembang pesat di kepulauan Melayu pada abad ke-
13 Masihi. Kemasukan agama Islam telah menyumbang kepada penghasilan
karya-karya sastera yang lebih bernilai kerana karya-karya tersebut dapat
dirakam dalam bentuk tulisan yang dibawa bersama-sama dengan kedatangan
agama Islam.
Pada tahap ini karya-karya yang dihasilkan memperlihatkan ciri-ciri ajaran
Islam yang sepenuhnya dan seboleh-bolehnya tidak terdapat unsur-unsur asing
seperti Hindu-Buddha. Menurut Siti Hawa Salleh (1993) karya-karya sastera
berunsur Islam yang terkenal ialah Hikayat 1001 Malam, Hikayat
Darmata'siah, Hikayat Qamar al-Zaman dan Hikayat Hassan Damsyik.

9. TOKOH

10. TOKOH-TOKOH DALAM KESUSASTERAAN MELAYU
TRADISIONAL
 TUN SERI LANANG
 Nama sebenarnya ialah Tun Muhamad bin Tun Ahmad. Dilahirkan di
Johor. Beliau ialah keturunan Bendahara Melaka dan Johor. Hidup pada
akhir abad ke-17. anak kepada Paduka Temenggung Ahmad.
beliau mempunyai pengetahuan yang luas dalam sejarah pertuanan
Melaka dan Johor. Kebolehan itu mendorong beliau mengarang.
Beliau menjadi Bendahara Johor pada zaman pemerintahan Sultan Abdul
Jalil (1570-1579). Tun Sri Lanang pernah membantu Raja Abdullah
memerintah Johor setelah Sultan Alauddin Riayat Syah tidak berminat
memerintah.
Raja Abdullah telah meminta beliau yang bergelar Bendahara Paduka
Raja mengarang buku Sejarah Melayu pada tahun 1612
.

11. Pada tahun 1613, beliau telah dibawa ke Acheh apabila Johor dikalahkan oleh
Acheh. Beliau menemui Syeikh Nurudin al-Raniri dan mengajar bahasa Melayu
kepada Syeikh itu.
Di Acheh juga beliau menyambung penulisan bukunya, ‘Buku Melayu’. Hal ini
ada tersebut dalam buku ‘Bustan al-Salatin’ karya Syeikh Nuruddin al-Raniri
fasal 12 bab 11.
Beliau sangat meminati kitab-kitab dan buku-buku pengetahuan. Karangan
beliau telah membolehkan kita mengetahui sejarah dan budaya bangsa kita pada
hari ini.
SILA PASTIKAN AWAK MEMAHAMI DAN MENGHAFAL KARYA-
KARYA DAN HURAIAN TOKOH INI…

12. HAMZAH FANSURI
Beliau sangat terkenal sebagai seorang pujangga Melayu-Islam dalam zaman
kegemilangan Acheh.
Beliau dilahirkan di Barus, Sumatera Utara. Beliau terkenal sebagai seorang
penyair dan ahli suluk.
Beliau pernah mengunjungi negeri Pahang, Bentan, Jawa, Siam, Mekah dan
Madinah. Beliau tidak jemu-jemu mempelajari segala ilmu. Beliau juga
mengembangkan ajaran-ajaran agama dengan dibantu oleh Syamsuddin al-
Sumatera-i. Namun begitu, ajaran-ajaran suluknya ditentang hebat oleh Syeikh
Nuruddin al-Raniri dan Abdul Rauf dari Singkel.
Segala pendapat, ajaran, dan karangan Hamzah dikatakan membahayakan
pengikut-pengikut agama Islam. Akibatnya,Sultan Iskandar Thani
memerintahkan kitab-kitab karangan Hamzah dan Syamsuddin dibakar pada
tahun1637.
Hamzah Fansuri juga terkenal sebagai seorang penyair yang menghasilkan
karya yang mengandungi kias ibarat, panduan hidup serta teladan kepada
manusia.

13. Hal ini boleh dilihat dalam ‘Syair Perahu’. Beliau mengibaratkan kehidupan
manusia umpama sebuah perahu. Antara syair-syair beliau yang lain ialah ‘Syair
Burung Pungguk, Syair Dagang, Syair Sidang Fakir dan Syair Burung Pingai’.
Manakala karangan beliau yang lain ialah dua buah kitab iaitu’ Sarab al-Asyikin
dan Asrar al-Ariffin fi-Bayan Ilmu al-Suluk waI-Tauhid’.
Hamzah terkenal dalam Kesusateraan Melayu Tradisional sebagai orang yang
memperkenalkan bentuk syair yang kita kenali sekarang ini. Selain itu, beliau juga
menjadi penyumbang utama dalam Sastera Kitab.

14. BUKHARI AL- JAUHARI
Beliau seorang pujangga Melayu. Hidup dalam kurun ke-17
Beliau berasal dari Johor, tetapi menetap di Acheh pada zaman pemerintahan
Sultan Iskandar Muda Mahkota Alam.
Pada tahun 1603, beliau mengarang ‘Taj al-Salatin’ yang dikatakan
berdasarkan kepada beberapa buah kitab daripada bahasa Arab dan Parsi.
Kitab ini mengandungi falsafah kemanusiaan, khusus sebagai panduan
kepada raja. Namun begitu, ‘Taj al-Salatin’ sangat terkenal di Alam
Melayu, dipelajari oleh bangsawan di Solo dan Jogja serta diterjemahkan ke
dalam bahasa Jawa dan Makasar. Kitab ini sangat tinggi nilainya kerana
pengaruhnya yang sangat begitu luas.
penyumbang kepada genre ketatanegaraan yang membolehkan kita
mengetahui peraturan-peraturan yang dipakai pada zaman dahulu untuk
memerintah dan tugas serta tanggungjawab semua pihak yang mendiami
sesebuah negeri.

15. NURUDDIN AL-RANIRI
Nama sebenarnya ialah Syeikh Nuruddin bin Ali al-Raniri.
Beliau berasal daripada Render, berhampiran bandar Sirat dalam daerah
Gujerat, India.
Beliau pernah mempelajari bahasa Melayu daripada seorang Jawa ketika berada
di Mekah dan mendalaminya daripada ajaran Tun Sri Lanang.
Beliau seorang pengarang yang banyak menghasilkan karya-karya dan memetik
serta menterjemah karangan-karangan daripada bahasa Arab dan Parsi.
Beliau sangat disayangi Sultan Acheh. Atas perintah Sultan Iskandar
Thani, beliau mengarang ‘Bustan al-Salatin’ (Taman Raja-raja) pada tahun 1638.
beliau telah mengarang kitab al-Mustaqin (1628).
Beliau juga telah menterjemahkan ‘Kitab Syarah al-Akaid al-Nasafiya’ ke dalam
bahasa Melayu daripada bahasa Arab dengan namanya ‘Durrat al-Faraid Bisyarah
al-Akaid’.

16. Beliau menentang hebat ilmu suluk yang dikembangkan oleh Hamzah
Fansuri dan Syamsuddin al-Sumatera-i. Untuk itu, beliau mengarang kitab
‘Tabyan fi Makrifat al-Adyan’ (1664) yang mengandungi tentangan terhadap
ajaran suluk itu
Ada beberapa buah lagi kitab yang dikarangnya iaitu ‘Asrar al-Insan fi
Makrifat al-Roh wal-Rahman’ (1640), ‘Kitab Akhbar al-Akhirat’(1642) dan
‘Jawahir al-Ulum fi Kasyf al-Maklum’ (1642).
Sebagai seorang ulamak yang disayangi sultan dan keluarganya, beliau
mempunyai pengaruh yang sangat besar di kalangan pemerintah sehingga
penentangannya terhadap Hamzah Fansuri dan Syamsuddin disokong sultan
dan para pembesar lainnya.
Beliau merupakan penyumbang utama dalam bidang keagamaan dan juga
kitab ketatanegaraan. Sumbangan beliau memberikan pengetahuan, petunjuk
dan panduan kepada rakyat serta pemerintah.

17. SYEIKH DAUD AL-FATANI
Nama sebenar beliau Syeikh Daud ibn Abdullah.
Lahir di Krisik, Patani, Selatan Thai pada awal abad ke-18.
Beliau pernah belajar selama 30 tahun di Mekah dan 5 tahun di Madinah.
Beliau terkenal sebagai ulamak yang banyak mengarang buku-buku agama
di samping berdakwah menerusi buku-buku karangannya di seluruh Alam
Melayu.
beliau mempunyai pengikut dan anak muridnya di seluruh Alam Melayu
termasuk raja-raja dan pembesar seperti Sultan Safuddin, Raja Sambas
Antara karangan-karangan beliau yang terkenal ialah ‘Kifyatul Muhtaj’
(Hikayat Mikraj al-Nabi), ‘Al-Dhur al-Thamin’ (membicarakan tentang
pengikut Islam), ‘Ghayatul takrib’ (membicarakan hukum faraid), ‘Minhaj
al-Abidin’ dan ‘Furu al-Masa’il waUsul al-Masa’il.
erpandukan hasil-hasil karya beliau, kita dapat menggolongkan Syeikh
Daud sebagai ulamak dan pengarang sastera kitab yang gigih dan
berpengaruh di Alam Melayu.

18. RAJA ALI HAJI
Beliau dilahirkan di Pulau Penyengat, Riau. Berketurunan pembesar Bugis.
Datuknya Raja Haji, seorang pahlawan yang menjadi Yamtuan Muda Johor
pada tahun 1777.
 Manakala ayahnya Raja Ahmad ialah pembesar Riau yang pernah dihantar
berunding dengan Belanda di Jawa.
 Beliau pernah mengikut ayahnya menunaikan haji ke Mekah dan menuntut
ilmu ke sana.
 Sekembalinya ke Riau, beliau bertugas sebagai penasihat dan guru kepada
Raja Ali, Yamtuan Muda Johor ketika itu. Beliau terkenal sebagai ahli bahasa
dan menulis buku tatabahasa Melayu iaitu ‘Bustan al-Katibin’ (Taman
Pujangga) pada tahun 1857.

19. Usaha beliau mendapat sanjungan kerana penyusunannya membantu
menambah buku tatabahasa Melayu. Beliau juga mengarang sebuah kamus yang
bernama ‘Kitab Pengetahuan Bahasa’ tetapi karyanya yang paling terkenal ialah
‘Tuhfat al-Nafis’ yang dikarangnya pada tahun 1865 di Pulau Penyengat, Riau yang
menjadi pusat pemerintahan Empayar Johor-Riau.
Karya yang berbentuk Sastera Sejarah ini amat berbeza dengan karya yang sama
denganya. Sungguhpun masih terdapat mitos dan lagenda di dalamnya, tetapi
tarikh-tarikh telah diberikan kepada peristiwa-peristiwa yang berlaku, tidak
seperti dalam ‘Sejarah Melayu’ dan ‘ Hikayat Raja-raja Pasai’.
Karya-karya beliau yang lain ialah ‘Syair Abdul Muluk, Syair Suluh
Pegawai, Syair Siti Sianah, Gurindam Dua Belas dan Syair Sinar Gemala Mastika
Alam’.
kita boleh menganggap beliau sebagai seorang pengarang yang prolifik pada
zamannya. Beliau bukan sahaja menyumbang kepada bidang kesusasteraan tetapi
juga sejarah dan bahasa.

20. SYED MUHAMMAD BIN ZAINAL ABIDIN
Beliau terkenal dengan gelaran Tuk Ku Tuan Besar di Terengganu.
 Dilahirkn pada tahun 1795. Mendapat pendidikan langsung daripada bapanya
dan seorang guru agama bernama Syeikh Abdul Kasir bin Abdul Rahim juga
seorang ulamak dan mufti zaman pemerintahan Sultan Baginda Omar di Bulat
Bayas.
 Beliau juga pernah berguru dengan Syeikh Wan Abdullah bin Muhammad
Amin juga ulamak terkenal dan guru kepada Sultan zainal Abidin III.
 Seterusnya beliau pergi ke Mekah mempelajari ilmu fiqh, usuluddin, tasawuf
di samping ilmu bahasa dan ilmu sastera (ilmu balaghah, arud dan qafiah).
Hasilnya beliau sangat berminat dengan sastera.
Antara karya-karya beliau dalam bentuk puisi nazam ialah ‘Kanz al-Ula, Sirat
al-Nabawiyah, Jawahir al-Saniyyah, Al-Durrat al-Fakhirat dan Tahliyat al-Wildan.
Beliau juga menghasilkan beberapa karya tentang akidah dan fiqh. Beliau
merupakan ahli agama dan sastera yang terkenal di Pantai Timur Semenanjung
Malaysia suatu ketika dulu.

21. SYEIKH AHMAD BIN MUHAMMAD ZAIN AL-FATANI
Nama sebenar beliau ialah Syeikh Ahmad bin Muhammad Zain bin Mustafa.
 Lahir di Patani dalam tahun 1856.
 Mendapat pendidikan agama di tempat kelahirannya di Mekah dan di Mesir.
 Beliau bukan sahaja mempelajari ilmu
usuluddin, fiqh, tauhid, hadis, tafsir, nahu dan saraf malahan sangat cenderung
kepada mata pelajaran sains dan sastera.
Di samping itu, beliau meminati ilmu perubatan.
Beliau telah menghasilkan beberapa buah karya dalam beberapa bidang ilmu.
Hasil tulisannya terdapat 10 buah buku dalam bahasa Melayu dan 13 buah buku
dalam bahasa Arab.
 Karangan-karangannya meliputi bidang-bidang
usuluddin, fiqh, tasawuf, sejarah, sains, bahasa, sastera dan perubatan.
 Peluang bertugas di pencetakkan semasa di Mekah dan di Mesir
membolehkannya mengarang kitab dan menerbitkannya.

22. Antara karangan beliau yang terkemuka ialah ‘Kitab Hadiqat al-Azhar wa al-
Rayahin’ yang memuatkan segala bidang ilmu. Oleh itu, beliau dapat dianggap
sebagai tokoh pengarang yang serba boleh dalam Kesusasteraan Melayu
Tradisional.

23. PERSOALAN DAN LATAR
MASYARAKAT

24. Kesusasteraan dan masyarakat mempunyai hubungan yang amat erat. Sesebuah
karya kesusasteraan dibina oleh persoalan-persoalan yang dipetik daripada
rencananya kehidupan sesuatu masyarakat. Pengarang atau pencipta akan
menjalin persoalan-persoalan daripada kehidupan masyarakat tersebut hingga
menjadikannya satu rantaian peristiwa yang mempunyai kesenimbungan antara
satu sama lain dan akhirnya membentuk sebuah karya. Dalam usaha
memasukkan persoalan-persoalan itu, pengarang secara langsung turut
memasukkan gambaran latar masyarakat untuk menjadikan setiap persoalan itu
signifikan dan relevan serta nampak realistik. Kajian ke atas persoalan dan latar
masyarakat merujuk kepada:

25. Keagungan raja dan negara
Satu perkara yang tidak boleh dinafikan dalam karya-karya tradisional
Melayu ialah raja diletakkan pada kedudukan yang tinggi.
 Keagungan raja dan negara diangkat menjadi persoalan utama dalam karya-
karya kesusasteraan.
 Oleh itu, raja di diberikan gambaran-gambaran hebat termasuklah diwarnai
dengan unsur-unsur dongeng dan mitos.
 Sejarah Melayu misalnya; mengaitkan nasab raja-raja Melaka dengan
Iskandar Dzulkarnain dari Makadunia.
 Selain itu, keagungan raja juga digambarkan oleh pengarang-pengarang
sastera Melayu tradisional melalui peristiwa yang dianggap penting. Dalam
Hikayat Raja-raja Pasai, Sejarah Melayu dan Hikayat Merong Mahawangsa
misalnya, terdapat peristiwa-peristiwa ajaib tentang proses pengislaman raja-
rajanya. Misalnya, mereka bermimpi bertemu Nabi Muhammad, diludahi
mulut mereka oleh Baginda dan tiba-tiba boleh mengucap dua kalimah
syahadat dan juga kejadian brkhatan melalui mimpi.

26. Dalam soal kenegaraan pula, bangsa Melayu mempunyai konsep khas untuk
negeri(negara)
 Kewujudan sesebuah negeri hanya diiktiraf jika negeri itu mempunyai raja. Raja
yang tidak bernegeri tidak diterima ke-raja-annya. Dengan kata lain, keagungan
sesebuah negeri itu bergantung kepada kehebatan rajanya.
 Kewujudan sesebuah negeri dikaitkan dengan peristiwa aneh atau
menakjubkan, misalnya pembukaan Melaka yang berdasarkan kejadian pelanduk
menendang anjing perburuan Parameswara.

27. Kepahlawanan
Persoalan ini menjadi inti utama sastera epik, sastera sejarah, sastera lisan
dan sastera panji.
Secara logiknya, sesebuah negeri tidak akan dapat mempertahankan
kewujudannya tanpa kehadiran seorang pahlawan yang hebat dan terbilang.
Kehebatan watak tradisional melibatkan gambaran ciri fizikal bentuk tubuh
badan mereka dan ketangkasan mereka di medan pertempuran khususnya
dalam pertarungan senjata, misalnya watak Hang Tuah, yang yang memiliki
sifat kepahlawanan yang tiada tolok bandingnya.
Selain itu, gambaran kehebatan dengan bantuan atau dengan ciri-ciri
tambahan seperti penguasaan ilmu muslihat perang, dibekalkan senjata luar
biasa atau sifat-sifat peribadi dan tabiat yang tertentu.
Aspek kepahlawanan yang digambarkan dilihat atau dinilai berdasarkan kaca
mata sezaman. Oleh sebab pada zaman itu kudrat fizikal adalah segala-galanya
dalam usaha mempertahankan maruah diri dan bangsa umumnya,maka
kecendurangan pengarang mengangkat watak-wataknya dengan segala
keluarbiasaan dan kehebatan tidak relevan dengan latar sezamannya.

28. Kesetiaan rakyat
• Persoalan kesetiaan rakyat banyak diterapkan dalam karya-karya
kesusasteraan Melayu tradisional.
• Setia menjadi satu persoalan pokok yang terpancar daripada cerita-cerita
tradisional. Watak Hang Tuah adalah lambang kesetiaan rakyat yang mutlak
dan watak ini sebenarnya sekadar mewakili rakyat berketurunan Melayu dalam
menyempurnakan waadat yang termeterai antara Demang Lebar Daun dengan
Sang Sapurba seperti mana yang tercatat dalam Sejarah Melayu.
•Dalam episod itu, Demang Lebar Daun bersumpah untuk menumpuhkan
segala ketaatsetiaan yang tidak berbelah bagi kepada rajanya, manakala di
pihak Sang Sapurba pula telah bersumpah jika keturunannya menganayai
rakyat, akibatnya negara akan runtuh.

29. Panduan untuk raja, pembesar, dan rakyat
sastera Melayu tradisional ialah sastera ketatanegaraan yang dikarang khusus
untuk memberikan panduan kepada raja, pembesar dan rakyat menjalankan
tanggungjawab masing-masing dalam hidup bermasyarakat, bernegara dan
berbudaya. Dua buah karya utama dalam klasifikasi ini ialah Tajus salatin atau
Mahkota Segala Raja-raja karangan Bukhari al-Jauhari dan Bustanus salatin atau
Taman Segala Raja-raja karangan syeikh Nuruddin al-Raniri.
membuktikan bahawa dalam usaha membina sebuah kerajaan dan
negara, antara prasyarat yang diperlukan ialah adanya panduan untuk mentadbir
dan menjalankan tanggungjawab masing-masing, sama ada sebagai
raja, pembesar mahupun rakyat jelata.
Kedatangan Islam ke alam Melayu telah menyedarkan masyarakat Melayu akan
perlunya satu panduan, khususnya tentang ilmu ketatanegaraan berlandaskan
nilai dan norma yang dipersetujui bersama atas landasan agama Islam.

30. Selain ditulis dalam kitab-kitab ketatanegaraan, pengarang-pengarang turut
memuatkan panduan untuk Raja, pembesar dan rakyat secara tidak langsung
dalam karya sastera lain.
Contohnya yang terdapat dalam Sejarah Melayu. Selain itu pengarang turut
menyelitkan kritikan halus sebagai panduan, misalnya tentang kegagalan
peminangan Puteri Gunung Ledang yang menempelak juga kerakusan nafsu
Sultan Mahmud Mahmud(dalam sejarah melayu)dan juga bencana yang
menimpa Sultan Ahmad apabila membunuh puteranya sendiri(dalam Hikayat
Raja-raja Pasai)

31. Keagamaan dan kepercayaan
Bangsa Melayu melalui tiga fasa kepercayaan dan keagamaan, iaitu bermula
dengan animisme, Hindu-Buddha dan Islam. Kesemuanya terpancar dalam hasil-
hasil kesusasteraan.
Kedatangan pengaruh agama dan budaya Islam ke alam Melayu telah
mencorakkan satu bentuk sistem kepercayaan dan kebudayaan baru di kalangan
masyarakat Islam sebagai agama yang menyeluruh telah tersebar begitu pesat
sekali sehinggakan dalam tempoh tidak sampai satu abad, hampir seluruh alam
Melayu telah diislamkan. Kejayaan ini banyak bergantung pada strategi
penyebaraan dan pendekatan yang digunakan oleh para pendakwah dan mubaligh
Islam yang datang khususnya dari benua Arab dan India.
persoalan keagamaan yang begitu dominan dalam karya-karya pengarang sastera
Melayu tradisional khususnya selepas kedatangan Islam, unsur-unsur kepercayaan
lain terus subur dalam hasil-hasil karya sastera melayu yang lain.

32. Kepercayaan animisme misalnya tetap menjadi pilihan pengarang atau
pencipta sesebuah karya.Persoalan ini banyak dilihat dalam cerita-cerita lisan
seperti mitos, lagenda dan cerita rakyat.
 Antaranya cerita-cerita yang menonjolkan unsur sistem kepercayaan
animisme misalnya cerita Asal Usul Dunia, cerita Semangat padi, cerita Badang
dan cerita Langsuir.
Unsur-unsur ini juga banyak terdapat dalam manifestasi jampi dan mantera
serta ditemui dalam cerita-cerita penglipur lara, yang diselitkan dalam
pengambaraan dan cabaran-cabaran yang dihadapi oleh wira dan wirawati.

33. Pendidikan/moral
Hakikat bahawa sastera Melayu tradisional menjadi media pendidikan
masyarakat pendidikan masyarakat Melayu lama adalah sesuatu yang tidak
dapat dinafikan lagi.
 Pada zaman tiada instutisi pendidikan yang formal ,selain terdidik daripada
pengalaman sendiri, masyarakat juga dapat menimba ilmu pengetahuan dengan
mendengar cerita dan pengalaman orang lain dalam kelompok asing. Disinilah
terletak peranan pengarang atau pencipta hasil sastera zaman itu.
Penyampaian mesej pendidikan dan moral dibuat dengan berhati-hati .Adalah
penting bagi pengarang atau pencipta karya supaya memilih isu yang
sesuai, bahasa yang berseni dan berlapik serta situasi pengucapan atau
penyampaian yang tepat.
 Itulah sebabnya mesej-mesej pendidikan ini banyak disusun dalam bentuk
puisi termasuklah
pantun, gurindam, seloka, peribahasa, masnawi, nazam, berzanji, rubai, rejang
dan teromba. Bentuk puisi yang ternyata lebih ringkas berbanding prosa.
 Seseorang yang telah melakukan salah boleh dinasihati, disindir dan ditegur.
Pengunaan diksi yang bersifat konotatif dalam puisi-puisi tersebut dapat

34. Gambaran masyarakat
hasil-hasil sastera melayu tradisional adalah satu-satunya bentuk
dokumentasi yang boleh menjadi rujukan untuk melihat corak hidup dan
gambaran masyarakat zaman silamnya. Justeru tidak terdapat sebarang bentuk
catatan kecuali sedikit sebanyak yang terpahat pada dinding gua, hasil-hasil
sastera sama ada lisan atau bertulis merupakan sumber utama penelitian
antropologi manusia Melayu.
Satu lagi perkara yang ketara tentang kecenderungan pengarang memasukkan
gambaran masyarakat dalam karya mereka ialah untuk menjadikannya sebagai
pedoman kepada generasi akan datang. Hal ini bersesuaian dengan motif
penciptaan sesebuah karya sastera itu sendiri iaitu memberikan pedoman
kepada masyarakat tentang nilai dan norma yang luhur dan wajar dipupuk
merentasi batas zaman.

35. Latihan
Cerita lipurlara, cerita jenaka dan cerita binatang merupakan sub genre
cerita rakyat..
Berdasarkan hal ini jelaskan penggolongan watak dalam cerita jenaka-
jenaka melayu. ( 25m )