sain uu

1. МОНГОЛЧУУДЫН
БАЙЛДАН ДАГУУЛАЛ
Д. Сэрдарам.
http://serdaram.origo.mn/

2. МОНГОЛЧУУДЫН БАЙЛДАН
МОНГОЛЫНУУЛАЛ ГҮРЭН
ДАГ ЭЗЭНТ
• ИХ МОНГОЛ УЛС – НЭГ ЭРХ АШИГ– НАЦИЯ
• ХАМГИЙН ШИЛДЭГ ЗАСАГЛАЛ
• УДИРДАГЧ буюу LEADERSHIP.
• ӨӨРСДИЙГӨӨ ХҮЛЭЭН ЗӨВШӨӨРҮҮЛЭХ
• Өвөг дээдсийн өс хонзон
• Нүүдэлчдийн эдийн засгийн их
хэрэгцээг СУУРИН С.И. хангахгүй.

4. XIII зууны дэлхийн улсууд

5. “ПАКС МОНГОЛИКА”

6. МОНГОЛЧУУДЫН БАЙЛДАН
МОНГОЛЫНУУЛАЛ ГҮРЭН
ДАГ ЭЗЭНТ
• ЭТНОГЕНЕЗ – БИОСФЕРЫН ОНОЛ
Вернадский, Гумилёв
• СУПЕР ЭТНОС-ын онол
• Монгол, Еврей, Араб, Хятад, Орос, Индий
• Нийгэмд ПАССИОНЕРНОСТЬ бий болох
• Эрчимт хүн – Урт дурийн хүмүүс
• Чингис хааны баг: Тэмүүжин – Боорчийн
нөхөрлөл

7. “ПАКС МОНГОЛИКА”
МОНГОЛЧУУДЫН
ДЭГЛЭМ буюу
ЭНХ ТАЙВАН
ТОГТООЛТ
1.ХУУЛЬ ЭРХ.
2.ШАШИН
ШҮТЛЭГИЙН
ЧӨЛӨӨТ
БАЙДАЛ.
3.СОЁЛЫН
ЯЛГАА.
4.МЭДЭЭЛЭЛ
ДАМЖУУЛАЛТ
5.ХУДАЛДААНЫ
ТОРГОН ЗАМ

8. ӨРНӨ ДОРНЫГ ХОЛБОСОН ТОРГОН ЗАМ

9. АЛЛАГА ХЯДЛАГААР ДҮҮРЭН ДЭЛХИЙ ДАХИН
Fear• ThisИН ХООРОНДЫН ДАЙН.
ШАШ !
ЗАГАЛМАЙТНЫ ДАЙН
• РОМЫН ПАП – ИСЛАМ
ШАШТНУУДЫН ХАРГИС
ЗАСАГЛАЛ. Иерархи засаглал,
шашин шүтлэгээр хавчин мөрдөх.
Инквизация
• Бүс нутгийн дүгжигдмэл байдал.
Өрнө, дорнын худалдаа наймаа,
торгоны зам харилцаа зогссон.
• Орос улс тархай бутархай.
• Турк Селджукуудын харгислал
• ДЭЛХИЙН ТҮҮХИЙН
“ХАРАНХУЙ ҮЕ”

10. • ХЯТАД УЛС ОЛОН ЖИЛИЙН ТАРХАЙ
• ТАНЬ УЛСЫН ДАРАА 906 ОНООС Сяо, Ляо, Сунь
• Японд КАМАКУРА, Солонгост КОРЁ-гийн улс
• Ява, Бирм, Суматра тархай жижиг улс байсан.
• Энэтхэг улс тархай бутархай улс байсан.

11. • Нүүдэлчдийн энэ хана зогсоох болов уу?
• Тэднийг номхотгох сайн бодлого хэрэгтэй.
• Хүр хорхойн бодлого – Хөвөө хязгаарын угсаатнууд
• Гэвч бодлогыг хэрэгжүүлэгчид бус НҮҮДЭЛЧИД

13. • НҮҮДЭЛЧДИЙГ
НЭГТГЭЖ ЧАДСАН …
– Хамгийн сайн удирдагч.
– ХУУЛИЙГ ӨӨРӨӨ ДАГАДАГ.
– АНД НАР буюу САЙН БАГ.
– НЭГДМЭЛ ЭРХ АШИГТАЙ.
– ДАЙНД БЭЛЭН БАЙХ.

14. ДАЙН БОЛ АМЬДРАЛ…
ИХ АВ ХОМРОГО: Монголчууд,
нүүдэлчдийн дайны бэлтгэл.
• Орон зайн хязгааргүй.
• Ав хомрогын хүрээ цаг
хугацаатай.
• Дайны тактик нь араатан амьтны
ааш авир, түүнийг авлалт,
байгалийн хүчин г.м. харгалзана.
• Цэргийн зохион байгуулалт нь
нийгмийн зохион байгуулалт

15. ДАЙН БОЛ АМЬДРАЛ…
ИХ АВ ХОМРОГО:
• Цүүцэн байлдаан – Зүрх сугалах.
• Нуур байт.
• Гахай хадралт.
• Бух сэжүүр
• Нуман тулгуур
• Чонон болон Үнэгэн шогшоо
• Цацсан ододын жагсаал
• Нохой хэрлэг
• Харавлага

16. МОНГОЛЧУУДЫН БАЙЛДАН
ДАГУУЛАЛ
• Тангудын СИ СЯО – 1207, 1227 он
• Алтан буюу ЦИНЬ – 1211 онд.
• Хорезм улс 1219 – 1225.
• Ахмад хөвүүдийн аян дайн 1236 – 1241
• Хүлэг хааны аян дайн 1256 – 1264
• Юань улсын байлдан дагуулал

17. ХОРЕЗМЫН ДАЙН 1219-1225
100 дахин их хүчний эсрэг хийсэн хамгийн том дайн: 8000км замыг
120.000 цэрэг туулж 20 сая хүнтэй Хорезм улсыг эзэлсэн

18. МОНГОЛЧУУДЫН БАЙЛДАН ДАГУУЛАЛ
 ХҮН БА МОРЬ
 ЗЭР ЗЭВСЭГ БА ХУВЦАС ХЭРЭГЛЭЛ
 ДАДЛАГАЖУУЛАЛТ
 ЦЭРГИЙН ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ
 СТРАТЕГИ ТАКТИК

19. ХҮН БА МОРЬ
 Монгол морь хамгийн тэвчээртэй нь
- Говь шанхын, Галшарын, Тэсийн голын, Дархадын цагаан адуу
 Орон зай, харилцаа холбооны гол хэрэгсэл
- Мэдээлэл солилцоо – Туулах чадвар: Морин өртөө
 Морь – Монгол хүн бие биенээ сайн мэддэг мэдэрдэг
- Хурдан морины шинж, мэдлэг . Арчилгаа сувилгаа, Эм дом
 Монгол морь 11-12 сард тарга хүч нь гүйцдэг.
- Аян дайн, Монгол наадам Монгол морины хүч чадал
 Монголчуудын хоол хүнс, тэвчээр хатуужил нь
байгаль цаг уурт сайтар зохилдсон.
- Хоол хүнс, хэвийн жин, тэсвэр хатуужил, сайн харваачид
 Нийгмийн сайн зохион байгуулалттай.

20. ЗЭР ЗЭВСЭГ БА ХУВЦАС ХЭРЭГЛЭЛ
 Монгол хувцас д ээр шир, төмрөөр хуяг, дуулга,
тохойвч, эрхийвч хийдэг
 Төмрийг давтаж БОЛД болгон хэрэглэдэг
 Уран дархан, зэвсэг хийх технологи өндөр түвшин


21. МОНГОЛ ЦЭРЭГ, ЗЭВСЭГ, МОРЬ

23. ЗЭР ЗЭВСЭГ БА ХУВЦАС ХЭРЭГЛЭЛ
Чингис хааны дайчид бол үндсэндээ морьт цэрэг байв.
Монгол цэрэг 4-5 сэлгээ морьтой, хэрэгцээ тохиолдвол
өдөрт 300-гаас доошгүй км замыг туулах чадвартай.

24. Нэг талдаа иртэй шулуун “Шөр”
илд. Харин илдний үзүүрийг нь хоёр
талаас нь ирлэж шөвхлөн
хурцалсан байна. Ийм илдний
балдаг нь мөн шулуун байна (а,б).
Зарим илдний балдагийг илдний
ирэн тал руу өнцөг гарган налуулсан
ч байхад (в), заримынхыг бас нөгөө
тийш нь налуу хэлбэртэйгээр
үйлдсэн ч байна (г).

25. Шулуун илдээр цавчилдах үед эвгүй цавчиснаас болоод
илд гараас алдагдах тохиолдол элбэг байдаг байсан
учир бариулд нь оосор хийж өгдөг байжээ.
Харин илдний төмрийг хотойлгож “Хотгор илд” хэрэглэх
болсноор цавчих, зүсэх чанар нь илт сайжирч иржээ.
Одоогоор ийм хотгор илд түрэгийн дурсгалуудаас тун
цөөхөн гарсан байгаа боловч хүн чулуунууд дээр
цөөнгүй дүрслэн үзүүлсэн байдаг байна. VII—IX зууны
үе гэхэд илдний хотгорын хэмжээ улам нэмэгдэх болсон
бөгөөд илдний төмөр нь илүү нарийн, урт болж иржээ.
Илдний хуй нь голдуу улаан өнгөтэй байсан нь тэр
үеийн түрэг илдний бас нэг онцлог гэж болно.

27. ЗЭР МОНГОЛ ИЛД – БОЛД ТӨМРӨӨР ДАВТДАГ

28. МОНГОЛ ЦЭРГИЙН НУМ СУМ
 Дундаж жин: 16 кг.
Сумны дундаж тусгал нь 300 метр
Буга, шар үхэрийн эвэр нааж, нумаа бод малын
шөрмөсөөр гүйцэт татаж эвшээлгэдэг
Төрөл бүрийн оньсон харвуул, галт зэвсэг
хэрэгсэл, дайвар зүйл хэрэглэдэг.

29. Хасарын хүү Есөнгө 335 алд газар Монгол цэргийн нум сум
Хол байг мэргэн харвасан.

32. Нумын наалтууд
1,5-гичрийн наалт; 2,4,6-дунд талын хажуугийн наалт;
3- нумын өвөр талын наалт (гуравч маягийн)

33. Зэв сум

34. Дундад эртний үетэй харьцуулвал гурван хянгат
өргөн зэв ихэд дэлгэрсэн байжээ. Мөн хуягласан хүн
морийг харвахад зориулсан цамцаалт хурц үзүүртэй
жижиг зэв хэрэглэдэг байсан байна. Гэхдээ бас
Хүннүгийн үед хэрэглэж байсан гурван хянгат, тэгш бус
хэмтэй ромбо, уртасгасан ромбо хэлбэртэй, мөн ромбо
хэлбэртэй хавтгай зэв болон гурван цамцаалт зэв гэх
мэт төмөр зэв, мөн ясан зэв ч хэрэглэж байжээ. Мөн
дуут зэв, сум ч хэрэглэдэг байжээ.
Монголчууд зэв сумаа Хүннү, түүний дараа үеийн
нүүдэлчдийн нэгэн адил үйсэн болон арьсан ховдонд
агуулж явдаг байсан байна.

35. Дундад эртний үеийн ховд

36. Хуягт цэрэг Хөө хуягт цэрэг http://qtxt.ru/turki
http://qtxt.ru/turk

37. цэргийн агсамж.
VI-VIIIзуун
1-7 – Хуягийн тушим;
8- Агсарга;
9- Бүрэн зэвсэгтэй түрэг
цэрэг;
10- зэр зэвсгүүд
http://qtxt.ru/turki

38. Монгол цэргийн хуяг дуулга

43. Сөргөөг төмөрлөгөөр дөрвөн үзүүр
бүхий өргөс хэлбэр бүхий
байдалтай үйлдэнэ. Сөргөөг яаж ч
хаясан түүний 4 өргөсний аль нэг
үзүүр заавал дээш харж сөрдийсөн
байх учир агт морины туурайд
шигдэн хатгаж цааш явах аргагүй
болгоно.
Зураг 10. Сөргөө Зураг 11. Галт зэвсгүүд

44. Чулуун урбугур нь маш хүчтэй байсан бөгөөд дөрвөн
хүн арай ядан даах том чулууг бүтэн хагас сумын
газар харвадаг байжээ
Урбагур буюу чөдөр оньс

45. Монголчууд хэрэм цайз
руу ойртуулахгүй бол
дотроо олон цэрэг
суулгасан, хатуу шир,
төмөрлөгөөр бүрсэн
битүү хуягт тэрэг түрэн
дөхөж очино. Энэ нь
хэрэмд гарз хохиролгүй
тулж очих хамгийн сайн
арга байжээ.
Битүү хуягт тэрэг

46. Бас нэгэн гайхамшигт хэрэгсэл бол үүлэн шат байв.
Үүнийг хотын хэрэм рүү дайрахдаа буюу монголчуудын
ярьдагаар “хот харайхдаа” олноор нь хэрэглэнэ.
Зураг 9. Үүлэн шат

47. БАЙЛДААНЫ ХЭРЭГСЭЛ
Удирдлагын Хөдөлгөөнт Хамгаалалтын Хангалтын
Биет дохионы
Дуут дохионы
Тээврийн
Уналгын
Цэргийн
Цэргийн
Амьтны
Дайны
Туг Хиур Бамбай Үүлэн шат
Адуу, Тэмээ,
Морины хуяг
Гал, Утаа
Морь
Үхэр
Дуулга Дэгээ мод
Бүрээ, Хэнгэрэг,
Дуут сум
Хуяг Битүү хуягт
тэрэг
Тулам
Хүрз, Толь
Нэмнээ
Харавч
Жад

48. Чингис хааны дайчид бол үндсэндээ морьт цэрэг байв.
Монгол цэрэг 4-5 сэлгээ морьтой, хэрэгцээ тохиолдвол
өдөрт 300-гаас доошгүй км замыг туулах чадвартай.
Зураг 2. Монголын морьт цэргүүд

49. ЦЭРГИЙН ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ
 НҮҮДЭЛЧИН ХҮН БҮР ЦЭРЭГ –
- уламжлал, амьдралын хэвшил
 АРАВТЫН СИСТЕМ
 ТҮМЭН ХИШИГТЭН – Дотоод мянган
- шадарлах цэрэг: 1000 хорчин - 8000 турхаг – 1000 хэвтүүл
- ээлжлэн 250 хорчин, 250 хэвтүүл, 2000 турхан 3 хоногоор гарна
 ГАДААД МЯНГАН – Засаг захиргааны нэгж
- Гол 95 мянганаас үүсэлтэй, өмчлөн эзэмшүүлсэн овог, газар
 ЦЭРЭГ – ЗАСАГ ЗАХИРГААНЫ САЙН ШИЙДЭЛ

50. Их хаан
Цэргийн Жанжид
ИЛДЭЧ
Түмэн хишигтэн Түмтүүд
Дотоод мянган Гадаад мянган
Ихэс Өтгөс Өтгөс Ихэс
хорчин хэвтүүл баатад турхаг Зу у т
Аравт
Хорчин Хэвтүүл Турхаг
Зу у т Зу у т Зу у т
Аравт Аравт Аравт

51. Эзэн Хаан
Шүүх Их Хуралдай Хишигтэн
Сэцдийн зөвлөл
Баруун түмэн Төвийн түмэн Зүүн түмэн
Түмт Түмт Түмт Түмт Түмт Түмт Түмт
Түмт Түмт
Мянгат Мянгат Мянгат Мянгат Мянгат Мянгат Мянгат Мянгат Мянгат
Зуут Зуут Зуут Зуут Зуут Зуут Зуут Зуут Зуут
Аравт Аравт Аравт Аравт Аравт Аравт Аравт Аравт Аравт

52. Борцыг 1-3 жил хадгаладаг бөгөөд 214 гр
борц 1 кг махтай тэнцэнэ.

53. СТРАТЕГИ ТАКТИК
 Байлдааны нуур байт тактик
 Цүүцэн дайны арга
 Давших тактик

54. Castles!

55. Feudal Warfare!!!!

56. МОРЬТОН БААТРУУД

57. ХОРЕЗМЫН ДАЙН 1219-1225
• ХОРЕЗМ – Ислам шашинтны
хамгийн хүчирхэг төв улс
байсан.
• Соёл иргэншил, Улс төрийн
хувьд хамгийн хүчирхэг байсан.
• Улс төрийн харалган бодлогоос
болж ХОРЕЗМ-ын дайн дэгдэв.
• Хорезмын тухай бүх мэдээлэл,
өөрт хэрэгтэй хүмүүсийг Чингис
хаан ашигласан.
• Асар их цус, харгислал өрнөсөн.

58. ТЭД БОГ-ийг ҮЛ ТООМСОРЛОВ…
• Зэв, Сүбээдэйн цэрэг Оросын Христос
шүтлэгтнүүдийг хиар цохив. 1223
• Загалмайтнууд Монголчуудад
эсэргүүцэл үзүүлсэн учир дайн хийсэн!
• АХМАД ХӨВГҮҮДИЙН АЯН ДАЙН
Бат, Байдар, Гүюг, Мөнх – Сүбээдэй (1175-1248)
• Мөнх хаан дүү ХҮЛЭГ-ийг аян дайнд
явуулсан.

63. Толгойн сэргийлэхүүд болон цацсан
оддын жагсаал
Дайсан

64. Морьт цэргүүд давших – Зүрх сугалах, Цүүцэн дайн
3
2
Дайсан
1

65. Харваачдын төлөвлөгөө
Дайсан

66. БУХ СЭЖҮҮР ХИЙХ ТАКТИК
Дайсан

67. Үнэгэн ба Чонон шогшоо
Дайсан

68. Будлиан ба Айлган сүрдүүлэлт
Дайсан
Морьдынхоо сүүлэнд
мөчир зангидах

69. Урхинд оруулах
3 4
Дайсан
Ухрах & Буцаж эргэх
1
2

70. Шуурхай дайралт ба Гэнэтийн дайралт
6н өдөр ухрах
Дайсан
1 өдрийн дотор эргэн ирэх
& Гэнэтийн дайралт

71. ГАХАЙН ХАДРАЛТ
Ухрах Нэхэж
хөөх
1 Дайсан
2
Дайсны араас довтлох.

72. Бүслэх төлөвлөгөө
Дайсан
Бүх талаас нь бүслэх

73. Сэлэм болон Нум сумын хослол
Дайсны сул тал
Дайсны хүч
Нум сумаар тулалдах Сэлмээр тулалдах

74. НУУР БАЙТ АРГА
Дайсан Дайсан
Ялалт, Ялагдал,
Дайсныг хөөх Бүх зааварчилгааг үгүй хийх

75. Ээлжлэн дайрах
Enemy
Хот тосгодыг шөнийн турш дайран ээлжгүй довтлох тактик

76. Нуман тулгуурт оруулах
Тулалдах & Ухрах
1
Нэхэн
3 хөөх Дайсан
2
Тулалдах & Ухрах

77. Leignitz Лигницийн тулалдаан
100,000 Рыцариуд 40,000 Монголчууд

78. Leignitz Лигницийн тулалдаан
Knights charge! Go knights!
Явган цэрэг

79. Leignitz Лигницийн тулалдаан
Рыцариудын дайралт! Go knights!

80. Leignitz Лигницийн тулалдаан
• Mонголчууд ухрах дохио
• Рыцариуд өөрсдийгөө ялж байна гэж бодсон.
• Явган цэрэг гол хүчээсээ холдсон.

81. Leignitz Лигницийн тулалдаан
• Монгол цэргүүд гэнэт сөрөн дайрсан.
• Маш ширүүн харвасан.

82. Leignitz Лигницийн тулалдаан
• Рыцариуд гол хүчээсээ хол байгаагаа гэнэт ухаарч ухарсан!
• Энэ том занга байсан.

83. Leignitz Лигницийн тулалдаан
• Маш их утаа униар дунд эмх замбараагүй болсон!
• Монгол цэргийн сум тэднийг бүр замбараагүй болгов.

84. Leignitz Лигницийн тулалдаан
• Рыцариудын хуяг дуулга нэмэр бус нэрмээс. Aaaaaggghhh!

85. Leignitz Лигницийн тулалдаан
• Морин цэрэг РЫЦАРИУД БАЙХГҮЙ БОЛСОН!

87. OH GOODDDDDD!
• Унгарчууд Белла хааны
цэргийг Монголчууд хиар
цохив. 100.000
• Европчууд PANICS!
• Европоор 4 замаар дайтсан
• Пап лам Христын бүх сүмд
Авралын залбирал.
• Монголчууд гэнэт гарч
ирсэн шигээ алга болов.
• Өгөөдэй хаан 1241 оны
хавар гэнэт нас барж Хан
хөвгүүд бүгд яаралтай
буцаж Их гүрний баруун
өмнөд хилийг Молдав,
Булгараар тогтоож,
захирагчаар түмтийн ноён
Ногайг томилжээ.

88. ЕВРОПТ ЭСЭРГҮҮЦЭХ ХҮЧ БАЙХГҮЙ

90. Marco…дPрoclo7olж:илХбуабйислаанйэхачаны
• Mar o P…
э гэд 1
o
л
– Венецид буцаж очоод ном
бичихэд хэн ч итгээгүй.
– Европт “Харанхуй үе”
– Дараа нь 300 жилийн дараа
Европчууд Азийг өөрийн
нүдээр харж түүнд итгэсэн.
– Дэлхий дахины
ДАЯАРЧЛАЛ-ыг биелэл
болгосон ИХ МОНГОЛ,
Юань гүрний түүх одоо
үеийг зөгнөж байсан.

93. ЯПОНЧУУД – МОНГОЛ мэт ...
• Shogun: “general” (Lords)
• Samurai: “Хөлөг баатар”
• Katana: Байлдах урлаг