1. บทที่ 1
บทนําเกี่ยวกับเคมีวิเคราะห
เคมีวิเคราะห เปนแขนงหนึ่งของวิชาเคมีซึ่งเกี่ยวของกับการแยกสาร การศึกษา
ลักษณะเฉพาะ พิสูจนเอกลักษณของสารที่ตองการวิเคราะห(analyte)ที่มีอยูในตัวอยาง
(sample)และ การหาปริมาณที่แทจริงของสารนั้น ๆ ดั้งนั้นเคมีวิเคราะหจึงเปนศาสตรที่
ศึกษาเกี่ยวกับองคประกอบของสารเคมี และมีบทบาทที่สําคัญตองานดานวิทยาศาสตรในหลาย
สาขา เชน สาขาการเกษตร สิ่งแวดลอม นิติวิทยาศาสตร กระบวนการผลิต และ เภสัชกรรม
เปนตน ผูที่ทํางานดานเคมีวิเคราะหมีหนาที่ปรับปรุง และ พัฒนาเทคนิคการวิเคราะหใหมีความ
นาเชื่อถือมาก
1.1 บทบาทของเคมีวิเคราะหในงานดานวิทยาศาสตร
เคมีวิเคราะหมีบทบาทที่สําคัญตอการพัฒนางานดานวิทยาศาสตรแขนงตาง ๆ
มากมาย ตัวอยางเชน
1)ดานการเกษตร ไดแก การวิเคราะหหาปริมาณไนโตรเจนในปุยซึ่งเปนตัวบงชี้
คุณภาพของปุยนั้น ๆ
2)ดานวิทยาศาสตรการอาหาร โดยวิเคราะหหาสิ่งปนเปอน เชน สารฆาแมลงตกคาง
วิเคราะหหาสารอาหารจําเปนเชน วิตามิน วิเคราะหหาปริมาณไนโตรเจนซึ่งเปนสวนประกอบ
หลักของโปรตีนในอาหาร
3)ดานสิ่งแวดลอม เชน วิเคราะหหาปริมาณคารบอนมอนอกไซดเพื่อตรวจสอบ
คุณภาพอากาศ หรือ เพื่อตรวจสอบประสิทธิภาพการทํางานของอุปกรณตรวจวัดควันพิษจาก
ทอไอเสีย
4)ดานการแพทย ไดแก การตรวจวัดน้ําตาลในเลือดของผูปวยเปนโรคเบาหวาน
5)ดานนิติวิทยาศาสตร เชน ตรวจหาโลหะตกคางจากเขมา ดินปนจากมือผูตองหา
6)ดานกระบวนการผลิตในโรงงานอุตสาหกรรม ไดแก การตรวจวิเคราะหสัดสวนของ
สารเคมีในระบบการผลิตซึ่งเปนสวนสําคัญของระบบการควบคุมคุณภาพ(quality
control)
7)ดานเภสัชกรรม ไดแก การตรวจสอบความบริสุทธิ์ของยาเพื่อศึกษาการออกฤทธิ์
และตรวจสอบประสิทธิภาพของยา

2. 4
นอกจากนี้เคมีวิเคราะหยังมีบทบาทและมีสวนสําคัญในงานวิจัยหลายสาขา เชน สาขา
เคมี ชีวเคมี ชีววิทยา ธรณีวิทยา และ สาขาอื่น ๆ ที่เกี่ยวของกับวิทยาศาสตร
1.2 คุณภาพวิเคราะห และ ปริมาณวิเคราะห
เคมีวิเคราะหแยกออกเปน 2 แขนง ไดแก คุณภาพวิเคราะห และ ปริมาณวิเคราะห
1)คุณภาพวิเคราะห(qualitative analysis)คือ การระบุชนิดของธาตุ
ไอออน หรือ สารประกอบที่มีในตัวอยาง โดยสนใจวามีสารที่ตองการวิเคราะหอยูหรือไมเทานั้น
คุณภาพวิเคราะหอาจกระทําโดยใชปฏิกิริยาที่มีความจําเพาะกับสารที่ตองการศึกษา เชน เมื่อ
เติมสารละลายของ ซิลเวอรไนเทรต (AgNO3)ลงในสารตัวอยาง แลวเกิดตะกอนขาว แสดงวา
ตัวอยางนั้นมีคลอไรด (Cl-
)เปนองคประกอบ
2)ปริมาณวิเคราะห(quantitative analysis)คือ การหาปริมาณของสารที่
สนใจศึกษา ซึ่งอาจมีมากกวาหนึ่งชนิด กอนทําการวิเคราะห ควรทราบขอมูลเกี่ยวกับ
สวนประกอบของตัวอยางที่จะทําการวิเคราะหกอน เชน ในเลือดจะมีกลูโคสเปนสวนประกอบ
หรือ อาจทําการวิเคราะหเชิงคุณภาพเพื่อใหไดขอมูลเบื้องตนมากอน
สารตัวอยางที่นํามาวิเคราะหทั้งเชิงคุณภาพ และ ปริมาณ อาจเปนของแข็ง ของเหลว
แกส หรือสารผสม ตัวอยางการวิเคราะห เชน การตรวจสอบเขมาดินปนบนมือผูตองหา ใชการ
วิเคราะหเชิงคุณภาพเทานั้น แตการวิเคราะหซัลเฟอรที่ปนเปอนในถานหินตองใชการวิเคราะห
เชิงปริมาณ เนื่องจากปริมาณของซัลเฟอรมีผลตอราคาของถานหิน ระบบการวิเคราะหทางเคมี
ในปจจุบันสามารถวิเคราะหไดทั้งเชิงคุณภาพและเชิงปริมาณ
1.3 กระบวนการทางเคมีวิเคราะห
ในการวิเคราะหสารตัวอยาง จะไดผลออกมามีความนาเชื่อถือหรือไม ผูวิเคราะหจะตอง
ตระหนักถึงความสําคัญของกระบวนการตาง ๆ ทางเคมีวิเคราะห ซึ่งอาจแบงออกเปนขั้นตอน
ตาง ๆ ไดดังนี้
1.3.1 การกําหนดปญหา
กอนที่ผูวิเคราะหจะทําการออกแบบขั้นตอนการวิเคราะหได ตองทําการกําหนดปญหา
เชน ปญหาคืออะไร ตองการวิเคราะหอะไร ใชการวิเคราะหเชิงคุณภาพหรือเชิงปริมาณ หรือ ทั้ง
สองแบบ ขอมูลที่ไดนําไปใชประโยชนอะไร เพื่อใคร ตองการขอมูลเมื่อใด ตองการความแมน

3. 5
(accuracy)และความเที่ยง(precision)เพียงใด ใชงบประมาณจากแหลงใด และสิ่ง
สําคัญอีกประการหนึ่งคือ ผูวิเคราะหควรปรึกษาแผนการวิเคราะหกับผูที่นําตัวอยางมาให
วิเคราะหเพื่อใหการวิเคราะหเกิดประโยชนและมีประสิทธิภาพรวมถึงขั้นตอนและเทคนิคการเก็บ
ตัวอยางเพื่อสงวิเคราะหดวย
1.3.2 การเลือกวิธีวิเคราะห
การเลือกวิธีวิเคราะหที่เหมาะสมขึ้นอยูกับประสบการณของผูวิเคราะห และปจจัยที่
สําคัญอื่น ๆ เชน ชนิดและปริมาณของตัวอยาง วิธีการเตรียมตัวอยาง สภาพไว
(sensitivity)ของเทคนิคหรือวิธีที่เลือก สารรบกวน ความแมนและความเที่ยงที่ตองการ
อุปกรณและเครื่องมือที่ใชได ความชํานาญของผูวิเคราะห คาใชจาย ระยะเวลาที่ใชในการ
วิเคราะห และสามารถหาวิธีวิเคราะหรวมถึงสารมาตรฐานไดหรือไม เปนตน
1.3.3 การชักตัวอยาง
การชักตัวอยาง(sampling) คือ การเก็บตัวอยางใหมีปริมาณพอเหมาะกับวิธีการ
วิเคราะหโดยองคประกอบของตัวอยางที่เก็บมานั้นตองเปนตัวแทนของตัวอยางทั้งหมด วิธีการ
เก็บตัวอยางมีหลายวิธีซึ่งตองพิจารณาจาก ชนิดและปริมาณของตัวอยาง ความเปนเนื้อ
เดียวกันของสารที่จะวิเคราะหในตัวอยาง เชน ถาสารที่จะวิเคราะหอยูแบบไมเปนเนื้อเดียวกัน
(heterogeneous)ในตัวอยาง ตองทําการเก็บตัวอยางหลาย ๆ จุดแบบสุม แตถาสารที่จะ
วิเคราะหอยูแบบเปนเนื้อเดียวกัน(homogeneous)จะเก็บตัวอยางสวนไหนมาวิเคราะหก็ได
ตัวอยางที่มีลักษณะตาง ๆ กัน จะมีวิธีการเก็บตัวอยางแตกตางกัน ดังนี้
แกส อาจเก็บตัวอยางโดยใชลูกโปงหรือเข็มฉีดยา หรือ ผานแกสเขาไปแทนที่น้ําที่บรรจุ
อยูในภาชนะที่ทราบปริมาตรที่แนนอน โดยบันทึกอุณหภูมิ และ ความดันบรรยากาศขณะชัก
ตัวอยางดวย
อากาศ ซึ่งประกอบดวยแกสหลายชนิดรวมทั้งอนุภาคตาง ๆ ดวย (เชน ฝุนละออง)
องคประกอบของอากาศตามจุดตาง ๆ จะแตกตางกันไปดวย การเก็บตัวอยางอากาศเพื่อการ
วิเคราะหฝุนละออง อาจใชเครื่องมือไดหลายแบบ โดยอาศัยการกรอง การตกตะกอนดวยไฟฟา
สถิต การตกตะกอนโดยใชความรอน หรือ เทคนิคการแยกโดยใชแรงเหวี่ยงในไซโคลน เปนตน
ของเหลว ตัวอยางของเหลวที่เปนเนื้อเดียวกัน ใหเก็บสวนไหนมาวิเคราะหก็ได แตหาก
ของเหลวตัวอยางไมเปนเนื้อเดียวกัน เชน น้ําคลอง หรือ น้ําผสมน้ํามัน ใหกวนใหเขากันกอน
แตถาตัวอยางมีปริมาณมากไมสามารถกวนผสมไดใหเก็บตัวอยางหลาย ๆ จุด

4. 6
ของแข็ง ตัวอยางที่เปนเนื้อเดียวกัน เก็บตัวอยางสวนไหนมาวิเคราะหก็ได สวนกรณีที่
ตัวอยางไมเปนเนื้อเดียวกันใหเก็บตัวอยางหลาย ๆ สวน แลวนํามารวมกัน นําไปบด แลวรอน
ผานตะแกรง เพื่อทําใหตัวอยางมีขนาดเดียวกัน จากนั้นแบงตัวอยางที่รอนไดออกมาสวนหนึ่ง
แผใหเปนรูปสี่เหลี่ยม แลวแบงตัวอยางออกเปนสี่สวน นําสองสวนที่อยูมุมตรงขามมารวมกัน
แลวแผเปนสี่เหลี่ยม เก็บสองสวนที่อยูมุมตรงขาม ทําอยางนี้เรื่อย ๆ ไปจนตัวอยางมีปริมาณ
พอเหมาะที่จะนําไปวิเคราะห
1.3.4 การเตรียมตัวอยาง
เตรียมตัวอยางที่สุมมาใหอยูในรูปที่จะนําไปวิเคราะหได โดยเริ่มจากทําสารตัวอยางให
แหง นําไปชั่ง บดใหละเอียด แลวทําใหละลายดวยตัวทําละลายที่เหมาะสม แยกสิ่งปนเปอนและ
สารรบกวนออก การเตรียมตัวอยางเพื่อนําไปวัดคาในขั้นตอไปนั้นควรมีการเตรียมซ้ําในเวลา
เดียวกัน และใชสภาวะเหมือนกัน เพื่อใหผลการวิเคราะหมีความนาเชื่อถือ รายละเอียดของการ
เตรียมตัวอยางแตละขั้นตอนแสดงในหัวขอ 1.4
1.3.5 การวัดคา
วิธีการวัดปริมาณของสารอาจแบงเปนสองแบบคือใชวิธีปริมาณสัมพันธ โดยสารที่
ตองการวิเคราะหอาจถูกทําใหแยกสลาย หรือ ทําปฏิกิริยากับสารอื่น แลวทําใหเกิดผลิตภัณฑ
จากการวัดหาปริมาณของสารผลิตภัณฑหรือรีเอเจนตที่เกี่ยวของในปฏิกิริยา สามารถ
คํานวณหาสารที่ตองการทราบไดจากสมการเคมี การวิเคราะหแบบนี้จะเกี่ยวของ
กับการวิเคราะหโดยน้ําหนัก(gravimetric analysis)และ ปริมาตรวิเคราะห
(volumetric analysis)
สําหรับการวัดปริมาณของสารอีกแบบหนึ่ง เปนการวิเคราะหโดยใชเครื่องมือ วัดสมบัติ
ทางกายภาพ โดยตองมีสารมาตรฐานในการเปรียบเทียบ สมบัติทางกายภาพที่นํามาใชในการ
หาปริมาณของสาร ไดแก ความหนาแนน คาดัชนีหักเห คาการนําไฟฟา และคาการดูดกลืนคลื่น
แสงของสาร เปนตน การวิเคราะหวิธีนี้จะใชเวลานอย ไมยุงยากและไดผลดี การแบงวิธีการ
วิเคราะหดูรายละเอียดเพิ่มเติมในหัวขอ 1.6
1.3.6 การคํานวณและรายงานผล
เมื่อไดผลการทดลองแลว ใหนําผลที่ไดมาคํานวณ โดยเทียบกับน้ําหนักของสารที่ใช
เริ่มตน หรือเทียบกับสารละลายมาตรฐาน เพื่อหาปริมาณของสารที่สนใจในตัวอยางแลวรายงาน
ผลโดยประเมินความนาเชื่อถือของขอมูลดวย

5. 7
ขั้นตอนตาง ๆ ในกระบวนการวิเคราะหทางเคมี สรุปเปนแผนผัง ดังรูปที่ 1.1
การกําหนดปญหา
รูป 1.1 ขั้นตอนการวิเคราะหตัวอยาง
1.4 การเตรียมตัวอยางเพื่อใชวิเคราะหทางเคมี
โดยทั่วไปการวิเคราะหหาองคประกอบทางเคมีไดแก การตกตะกอน การไทเทรต และ
วิธีการใชเครื่องมือพิเศษ จําเปนตองมีการเตรียมตัวอยางใหเปนสารละลายกอน แลวจึงนําไป
วิเคราะหตามวิธีขางตน ตัวทําละลายอาจเปนน้ํากลั่น สารละลายกรด หรือ เบส บางครั้งอาจเปน
รีเอเจนตที่ทําปฏิกิริยาในสภาวะที่รุนแรง ดังนั้นการเตรียมตัวอยางจึงเปนขั้นตอนที่สําคัญมาก
ขั้นตอนหนึ่ง ผูทําการทดลองดานเคมีวิเคราะหควรใหความสําคัญและทําความเขาใจกับทุก
ขั้นตอนของการเตรียมตัวอยางดังนี้
1.4.1 การทําใหแหง
การทําใหแหง (drying) เปนการทําใหตัวอยางมีน้ําหนักคงที่ โดยนําตัวอยางที่เปน
ของแข็งไปอบใหแหงที่อุณหภูมิประมาณ 105 – 110°C ดวยเตาอบ จนของแข็งมีน้ําหนัก
คงที่ ในกรณีที่สารที่จะวิเคราะหสลายตัวไดงายดวยความรอน ใหนําตัวอยางไปทําใหแหงโดย
ทิ้งไวที่อุณหภูมิหอง หรือ ตั้งทิ้งไวในขวดโหลที่บรรจุสารดูดความชื้น
การเลือกวิธีวิเคราะห
การชักตัวอยาง
การเตรียมตัวอยาง
การวัดคา
การคํานวณและรายงานผล

6. 8
1.4.2 การชั่ง
ตองใชเครื่องชั่งแบบละเอียดทศนิยมสี่ตําแหนง ควรชั่งตัวอยางชนิดเดียวกันสามครั้ง
โดยไมจําเปนตองใหมีน้ําหนักที่เทากัน เมื่อนําตัวอยางที่ชั่งไดทั้งสามครั้งแยกไปวิเคราะห แลว
คํานวณผลในหนวยเดียวกัน เชน ปริมาณสารที่สนใจตอ 100 กรัมตัวอยาง ถาผลการทดลองใน
แตละครั้งเทากันหมดก็แสดงวาน้ําหนักของตัวอยางที่ชั่งมาจากเครื่องชั่งเปนคาที่ถูกตอง
1.4.3 การละลายตัวอยาง
การละลายตัวอยางเปนการทําใหตัวอยางอยูในรูปของสารละลายโดยใชรีเอเจนตที่
เหมาะสม หรือ อาจใชความรอนชวย เทคนิคการละลายตัวอยางที่นิยมใชแบงเปน 4 วิธี ไดแก
1) การใชกรดอนินทรียในภาชนะเปด
สําหรับสารอนินทรีย มักใชกรดอนินทรียหรือกรดแรเปนรีเอเจนตในการยอยสลาย
หลังจากการใหความรอนจนถึงจุดเดือดของรีเอเจนตนั้น ๆ ซึ่งวิธีนี้เรียกวาการยอยแบบเปยก
(wet digestion)รีเอเจนตที่ใชจะเปลี่ยนตัวอยางอินทรียใหเปนคารบอนไดออกไซด และ
น้ํา ตัวอยางกรดที่ใชไดแก
1.1)กรดไฮโดรคลอริก(HCl)
กรดไฮโดรคลอริกเขมขน เปนกรดที่ใชยอยสลายตัวอยางอนินทรียที่ดีมาก แตมี
ขอจํากัดสําหรับสารประกอบอินทรียคือการละลายไมดี และเมื่อตมกรดไฮโดรคลอริกเขมขน 12
โมลาร จนถึงอุณหภูมิ 110o
C กรดจะระเหยไปจนความเขมขนลดลงเหลือเพียง 6 โมลาร
1.2)กรดไนทริก(HNO3)
กรดไนทริกเขมขน เปนตัวออกซิไดสที่แรง ซึ่งใชละลายโลหะไดเกือบทุกชนิด
ยกเวน อะลูมิเนียมและโครเมียม เนื่องจากพื้นผิวมักเปลี่ยนเปนออกไซด ถาโลหะผสมมี ดีบุก
ทังสเตน หรือ พลวง ถูกนํามาละลายในกรดไนทริกที่รอน มันจะเปลี่ยนเปนไฮเดรตออกไซด
(hydrated oxide)ที่ละลายไดนอย เชน SnO4.4H2O เมื่อตกตะกอนจะสามารถแยก
ธาตุพวกนี้ไดโดยการกรอง การวิเคราะหโลหะปริมาณนอยในตัวอยางที่เปนสารประกอบอินทรีย
สามารถใชกรดไนทริกที่รอนเพียงอยางเดียวหรือผสมกับกรดชนิดอื่น หรือ ตัวออกซิไดสเชน
ไฮโดรเจนเพอรออกไซด หรือ โบรมีน

7. 9
1.3)กรดซัลฟวริก(H2SO4)
สารหรือวัตถุหลายชนิดจะถูกยอยสลายในกรดซัลฟวริกที่รอน เนื่องจากเปน
กรดที่มีจุดเดือดสูง (340o
C) สารประกอบอินทรียสวนใหญจะเกิดการเสียน้ํา
(dehydrated)และ ถูกออกซิไดส กลายเปน คารบอนไดออกไซดและน้ําที่อุณหภูมินี้
1.4)กรดเพอรคลอริก(HClO4)
กรดเพอรคลอริกเขมขนที่รอนเปนตัวออกซิไดสที่มีศักยภาพสูง สามารถยอย
สลายโลหะผสมของเหล็กและเหล็กกลาไรสนิมได ซึ่งกรดชนิดอื่นไมสามารถยอยสลายได
กรดเพอรคลอริกเมื่อสัมผัสกับสารอินทรีย หรือสารอินทรียที่ถูกออกซิไดสได
งาย อาจเกิดการระเบิดอยางรุนแรง ดังนั้นจึงควรใชกรดชนิดนี้ชนิดเจือจาง หรือใชกรดที่เย็น
และเขมขนใสลงในตัวอยางกอนแลวจึงนําไปตมโดยเพิ่มความรอนทีละนอยและใหตมภายในตู
ดูดควันปราศจากฝุนละอองและสารอินทรีย และตองระวังอยาใหสารละลายแหงหรือเหลือนอย
เพราะอาจเกิดการระเบิดไดเนื่องจากในขณะที่สารละลายเหลือนอยจะมีความเขมขนของกรด
เพอรคลอริกอยูสูงมาก การลดการระเบิดอาจทําไดอีกวิธีหนึ่งคือใชกรดเพอรคลอริกผสมกับกรด
ไนทริก โดย ใสกรดไนทริกลงในตัวอยางกอนแลวนําไปใหความรอน เมื่อรอนแลวใหตั้งทิ้งไวให
เย็น แลวจึงเติมกรดผสมระหวางกรดเพอรคลอริกกับกรดไนทริกลงไปในตัวอยางอีกครั้งหนึ่ง
กรดไนทริกที่ใสลงไปตอนแรกนั้นจะไปชวยออกซิไดสสารบางชนิดที่ถูกออกซิไดสไดงาย
1.5)ตัวออกซิไดสผสม
การใชกรดผสมเชนกรดกัดทอง (HCl:HNO3 อัตราสวน 3:1 โดยปริมาตร)
หรือการเติมตัวออกซิไดส เชน ไฮโดรเจนเพอรออกไซด หรือ โบรมีน ลงในกรดอนินทรียหรือ
กรดแรจะชวยใหการยอยทําไดเร็วขึ้น กรดผสมระหวางไนทริก และ เพอรคลอริก ชวยใหการ
ยอยสลายทําไดเร็วขึ้นเชนกัน แตตองระวังมิใหกรดไนทริกระเหยไปหมดกอนการออกซิไดส
ตัวอยางจะสมบูรณ เนื่องจากถาเหลือเฉพาะกรดเพอรคลอริกอยางเดียวอาจทําใหเกิดการระเบิด
ได
1.6)กรดไฮโดรฟลูออริกหรือกรดกัดแกว (HF)
โดยทั่วไปมักใช กรดไฮโดรฟลูออริกในการยอยสลายหินซิลิเกตและแร เพื่อ
วิเคราะหธาตุอื่นนอกจากซิลิคอน ซึ่งจะถูกเปลี่ยนเปนซิลิคอนเททระฟลูออไรดและบางครั้งอาจ
ใชกรดไฮโดรฟลูออริกรวมกับกรดชนิดอื่น เพื่อยอยสลายเหล็กที่ละลายไดยาก

8. 10
กรดไฮโดรฟลูออริกเปนกรดที่มีความเปนพิษสูง การใชกรดชนิดนี้ตองทําในตู
ดูดควันที่ประสิทธิภาพดีเปนพิเศษ ถากรดชนิดนี้สัมผัสผิวหนังจะกัดผิวและทําใหมีอาการปวด
มาก โดยคนที่สัมผัสกรดไฮโดรฟลูออริกนี้มักแสดงอาการหลังจาก 1 ชั่วโมงผานไป ถาถูกกรด
ไฮโดรฟลูออริกควรลางดวยน้ํานาน ๆ หรืออาจใชสารละลายแคลเซียมไอออนเจือจาง ซึ่งจะ
ตกตะกอนกับฟลูออไรดไอออนได
2) การใชคลื่นไมโครเวฟ
การใชเตาไมโครเวฟในการยอยสลายตัวอยางทั้งที่เปนสารอินทรียและอนินทรีย เริ่มใช
ตั้งแตป ค.ศ. 1970 เปนตนมา มีทั้งทําในภาชนะเปดและปด แตปจจุบันนิยมใชภาชนะปด
มากกวาเพราะจะไดความดันสูง ซึ่งมีผลใหอุณหภูมิสูงไปดวย นอกจากนั้นยังใชรีเอเจนต
ปริมาณนอยกวาเนื่องจากไมมีการระเหยของรีเอเจนต ทําใหลดการปนเปอนของสารที่ติดมากับ
รีเอเจนต และยังชวยลดการระเหยของสิ่งที่ตองการวิเคราะหอีกดวย การยอยดวยวิธีนี้ยัง
สามารถทําเปนแบบอัตโนมัติได ซึ่งเปนการลดขั้นตอนและเวลาในการเตรียมตัวอยาง
นอกจากนี้ยังสามารถยอยในเวลาเดียวกันทีละหลาย ๆ ตัวอยางไดอีกดวย
(ก) (ข)
รูป 1.2 เตาไมโครเวฟ (ก), หลอดบรรจุสาร (ข) บริษัท Anton Parr
ขอดีของการยอยโดยใชคลื่นไมโครเวฟเมื่อเทียบกับเปลวไฟหรือแทนใหความรอนคือใช
เวลานอยกวาและสามารถยอยสลายไดเกือบทุกตัวอยาง แมแตตัวอยางที่ยอยสลายไดยาก โดย
ใชเวลา 5-10 นาที เนื่องจากการถายโอนพลังงานไปยังโมเลกุลของสารละลายไดโดยตรง แต
การยอยโดยวิธีใชเปลวไฟหรือแทนใหความรอน ความรอนจะถูกถายโอนใหกับภาชนะกอนแลว

9. 11
จึงไปถึงสารละลายตัวอยางซึ่งใชเวลานานหลายชั่วโมง และปกติวิธีนี้จะมีการคนตัวอยาง ทําให
มีสารละลายสวนนอยเทานั้นที่ยังคงมีอุณหภูมิเทากับอุณหภูมิของภาชนะ แตพลังงานไมโครเวฟ
จะถูกถายโอนใหโมเลกุลของสารละลายทั้งหมดเกือบพรอมกัน ดังนั้นสารละลายจึงเดือดไดเร็ว
มาก
3) การเผาใหเปนเถา
การเผาใหเปนเถา(dry ashing)เปนการยอยแบบแหงเหมาะสําหรับตัวอยาง
อินทรีย ทําไดโดยเผาสารอินทรียดวยความรอนที่สูงมาก ๆ สารประกอบอินทรียจะถูกออกซิไดส
ดวยแกสออกซิเจน และแปรสภาพเปนออกไซดของธาตุตาง ๆ เชน คารบอน(C)จะเปลี่ยนเปน
คารบอนไดออกไซด(CO2)สวนไฮโดรเจน(H)จะเปลี่ยนเปนน้ํา แบงเปน
3.1) การเผาดวยเปลวไฟหรือเตาเผาที่อุณหภูมิ 500o
C หรืออาจจะสูงกวาโดยใช
ครูซิเบิลหรือชามระเหยบรรจุตัวอยาง และควรทําตัวอยางใหแหงเสียกอนแลวจึงคอยนําไปเผา
ตอ คารบอนจะถูกออกซิไดซเปนคารบอนไดออกไซด เปนวิธีที่งายที่สุดในการยอยสลายตัว
อยางอินทรีย ในกรณีเผาดวยเปลวไฟ เพื่อใหเกิดการออกซิไดซที่สมบูรณมักใชเปลวไฟสีแดง
นําสวนที่เหลือจากการเผาไปละลาย เหมาะสําหรับการวิเคราะหหาปริมาณสารที่ไมระเหย
3.2) การเผาโดยใชหลอดเผา (combustion tube)ซึ่งวิธีนี้มีความคลาดเคลื่อน
มาก เหมาะสําหรับยอยสลายสารประกอบอินทรียเพื่อหาธาตุที่เปนองคประกอบหลัก สาร
ตัวอยางจะถูกเปลี่ยนเปนแกสเมื่อถูกเผาในบรรยากาศของออกซิเจน ถามีเครื่องมือที่เหมาะสม
เราสามารถจับแกสเหลานี้และนํามาวิเคราะหหาปริมาณได วิธีนี้สามารถวิเคราะหคารบอน
ไฮโดรเจน ไนโตรเจน ซัลเฟอร ออกซิเจน และ แฮโลเจนไดภายในเวลา 15 นาที โดยตัวอยาง
จะถูกเผาในบรรยากาศของฮีเลียมและออกซิเจน หลังจากแกสผสมผานเขาไปเหนือตัวเรง
ปฏิกิริยาซึ่งประกอบดวยของผสมของเงินวานาเดตและเงินทังสเตน สารแฮโลเจนและซัลเฟอร
จะถูกแยกออกโดยเกลือของเงินเหลานี้ และที่ปลายหลอดจะมีทองแดงที่รอนเพื่อแยกออกซิเจน
และเปลี่ยนไนโตรเจนออกไซดใหเปนไนโตรเจน
4) การใชฟลักซ
ตัวอยางจําพวก ซิลิเกต และออกไซดของธาตุบางชนิด หรือโลหะผสมของเหล็ก ซึ่ง
ละลายไดนอยในกรด จําเปนตองใชเกลือเปนตัวชวยในการหลอมละลาย โดยใหนําฟลักซ 10
สวน ผสมกับตัวอยาง 1 สวน ใหเขากันในถวยที่ทนความรอนแลวนําไปหลอมที่อุณหภูมิสูง
ประมาณ 300 – 1000°C โดยคอย ๆ เพิ่มความรอนอยางชา ๆ เพื่อไมใหเกิดการกระเด็น
ของสารออกจากถวย ระยะเวลาในการหลอม 2-3 นาที ถึง 1 ชั่วโมง ทั้งนี้ขึ้นอยูกับชนิดของ
ตัวอยาง ถาผลิตผลที่ไดมีลักษณะเปนของเหลวใส แสดงวาเกิดการหลอมอยางสมบูรณ

10. 12
ผลิตภัณฑดังกลาวจะหลอมและละลายน้ําได(melt)กอนที่จะเย็นจนกลายเปนของแข็งควรจะ
หมุนครูซิเบิลเพื่อใหของเหลวกระจายตัว ซึ่งทําใหละลายออกไดงาย
การใชฟลักซควรเลือกใหเหมาะสมกับตัวอยาง เชน โซเดียมคารบอเนต ใชกับตัวอยาง
ประเภทซิลิเกตและอะลูมินา สวนลิเทียมเมตาบอเรตเหมาะสําหรับตัวอยางประเภทแรและ
เซรามิก เปนตน
ตัวอยางของฟลักซที่ใชในหองปฏิบัติการ อาจแบงตามสมบัติไดดังนี้
ฟลักซที่เปนดาง(alkaline flux)ที่ใชกันมากไดแกฟลักซคารบอเนต (Na2CO3
หรือ K2CO3 หรือทั้งสองสารผสมกัน) ใชยอยแรซิลิเกตไดโดยงาย นิยมทําในถวยแพลตินัม
ฟลักซที่เปนกรด(acidic flux)โดยมากนิยมใชโพแทสเซียมไพโรซัลเฟตซึ่ง
สลายตัวให SO3 และ K2SO4 ทั้งนี้ SO3 จะทําปฏิกิริยากับโลหะออกไซดไดเกลือซัลเฟตที่
ละลายน้ําไดดี การหลอมดวยไพโรซัลเฟตควรทําในถวยซิลิกา หรือ อาจใชถวยกระเบื้อง
ถวยทอง แพลตินัม และ โครันดัม แตอาจสึกกรอนไดเล็กนอย
ฟลักซที่เปนสารรีดิวซ เชน Na2CO3 และ KCN หรือ KOH และ Al ใชรีดิวซคารบอน
หรือไอออนบวกตาง ๆ วิธีนี้มักใชกับโลหะที่มีความหนาแนนสูง ใชแยกและหาปริมาณโลหะมี
ตระกูล เชน ทอง เงิน แพลตินัม การหลอมทําในถวยกระเบื้อง หรือ ควอตซ
การใชฟลักซมีขอเสียหลายประการ ไดแก เปลืองคาใชจายเนื่องจากตองใชสารปริมาณ
มาก การหลอมตองทําที่อุณหภูมิสูงอาจเกิดการสูญเสียสารตัวอยางที่ระเหยไดงาย และอาจเกิด
อันตรายกับผูทดลองที่ขาดความระมัดระวัง สารละลายที่ไดมีปริมาณเกลือคอนขางสูงอาจมีผล
ตอการวิเคราะหในขั้นตอไป และฟลักซบางชนิดอาจทําใหสารจากถวยหลุดออกมาปะปนกับ
ตัวอยางได
1.4.4 การแยกสารรบกวน
สารรบกวนที่มีอยูในตัวอยาง จะมีผลทําใหผลการวิเคราะหมีความผิดพลาดจึง
จําเปนตองกําจัดออก ซึ่งสามารถทําไดหลายวิธีเชน โดยวิธีการแยก การตกตะกอน สกัดออก
ดวยตัวทําละลาย นอกจากนี้อาจทําไดโดยวิธีอื่นเชน ใชเทคนิคมาสคิง(masking)คือการ
ปองกันไมใหสารรบกวนเขาไปยุงเกี่ยวกับปฏิกิริยาใด ๆ

11. 13
1.5 ตัวอยางการใชกระบวนการวิเคราะหทางเคมี
ในปจจุบันเคมีวิเคราะหไดเขาไปมีบทบาทในการศึกษาดานสิ่งแวดลอมอยางแพรหลาย
ในตัวอยางนี้ เปนกรณีศึกษาการหาปริมาณสารที่เปนสาเหตุของการตายของกวางจํานวนมาก
ในวนอุทยานแหงหนึ่ง โดยเริ่มจากการกําหนดปญหา และตามดวยขั้นตอนตาง ๆ ตามรูป 1.1
1) การกําหนดปญหา
เมื่อมีการพบศพกวางจํานวนมากตายใกล ๆ สระน้ํา ในวนอุทยานแหงหนึ่ง เจาหนาที่
จึงมีการหาสาเหตุการตายของกวางดังกลาว เจาหนาที่และนักเคมีไดตรวจสอบบริเวณที่พบศพ
และไดสังเกตวาหญารอบ ๆ เสาไฟฟาแหงเหี่ยว จึงคาดวานาจะมีการใชสารกําจัดวัชพืชกับหญา
โดยสวนประกอบทั่วไปที่มักพบในสารกําจัดวัชพืช ไดแก สารหนู(arsenic)ซึ่งมีหลายรูป
เชน อารเซนิกไตรออกไซด(arsenic trioxide),โซเดียมอารเซไนต (sodium
arsenite),โมโนโซเดียมมีเทนอารเซเนต(monosodium methanearsenate)
หรือ ไดโซเดียมมีเทนอารเซเนต(disodium methanearsenate)สารกําจัดวัชพืชนี้จะ
ทําปฏิกิริยากับหมูซัลฟดริล(sulfydryl,S–H)ในกรดอะมิโน มีผลทําใหเกิดการยับยั้งการ
ทํางานของเอนไซมในพืชและทําใหพืชตายในที่สุด ซึ่งผลของปฏิกิริยาเคมีดังกลาวนอกจากจะ
เกิดกับพืชแลวยังเกิดขึ้นกับสัตวไดดวย จึงไดมีการเก็บตัวอยางหญาแหงนี้ไปวิเคราะหควบคูกับ
ตัวอยางเนื้อเยื่อของกวาง เพื่อยืนยันวามีสารหนูอยูจริงหรือไมและถามี จะมีในปริมาณเทาไร
2) การเลือกวิธีวิเคราะห
วิธีทั่วไปสําหรับการหาปริมาณสารหนูในตัวอยางชีวภาพ สามารถหาไดจากวารสาร
Association of Official Analytical Chemists(AOAC)ซึ่งใชวิธีการ
กลั่น เปลี่ยนสารหนู ใหอยูในรูป อารไซน(arsine)และใชเทคนิคคัลเลอริเมตรี
(colourimetry)ในการหาความเขมขนของสารหนู
3) การชักตัวอยาง
ทําการชําแหละกวาง แลวนําตัวอยางไตไปวิเคราะห เนื่องจากสารหนูจะถูกกําจัดออก
จากตัวสัตวอยางรวดเร็วทางทอปสสาวะ ดังนั้นไตจึงเปนจุดที่นาจะมีสารหนูเขมขนที่สุด
4) การเตรียมตัวอยาง
หั่นไตเปนชิ้นเล็ก ๆ ปนโดยใชเครื่องปน เพื่อใหชิ้นตัวอยางมีขนาดเล็กลง เปนการเพิ่ม
พื้นที่ผิวในการเกิดปฏิกิริยา และ เพื่อใหตัวอยางเปนเนื้อเดียวกัน จากนั้นชั่งตัวอยางไตที่ปน
เปนเนื้อเดียวกันของกวางแตละตัว อยางละ 10 กรัม ลงในครูซิเบิล ทําซ้ําสามครั้ง ยอย

12. 14
ตัวอยางแบบแหง โดยเผาตัวอยางในครูซิเบิลดวยเปลวไฟกอน จนไมเกิดควัน แลวเผาตัวอยาง
ตอในเตาเผาที่อุณหภูมิ 555°C เปนเวลา 2 ชั่วโมง การยอยตัวอยางแบบแหงจะเปลี่ยน
สารอินทรียใหเปนคารบอนไดออกไซด กับน้ํา ละลายของแข็งในครูซิเบิลดวยกรดไฮโดรคลอริก
เจือจาง ทําให As2O5 ละลายเปน H3AsO4 จากนั้นนําไปวัดหาปริมาณดวยเทคนิค คัลเลอริ
เมตรีตอไป
1.6 การแบงวิธีวิเคราะห
การแบงวิธีการวิเคราะหอาจแบงตามปริมาณของสารตัวอยาง ดังตาราง 1.1 ซึ่ง
ปริมาณของสารตัวอยางนี้มีผลตอการเลือกวิธีวิเคราะห เชน สารตัวอยางมีปริมาณมาก สามารถ
ใชวิธีวิเคราะหที่ไมตองใชเครื่องมือยุงยากมาก เชน การไทเทรต และ การตกตะกอน เปนตน
สวนการวิเคราะหแบบ จุลภาควิเคราะห และอติจุลภาควิเคราะห จัดเปนการวิเคราะหสาร
ปริมาณนอยมาก(trace analysis)ซึ่งตองใชเครื่องมือวิเคราะหขั้นสูง
ตาราง 1.1 การแบงวิธีการวิเคราะหตามปริมาณของสารตัวอยาง
วิธีวิเคราะห น้ําหนักของตัวอยาง
(mg)
ปริมาตรของตัวอยาง
(μL)
มหัพภาควิเคราะห(Macro Analysis) > 100 > 100
กึ่งจุลภาควิเคราะห(Semimicro Analysis) 10 – 100 50 – 100
จุลภาควิเคราะห(Micro Analysis) 1 – 10 < 50
อติจุลภาควิเคราะห(Ultramicro Analysis) < 1 -
ที่มา (Christian,2004,p.15)
นอกจากนี้ยังอาจแบงเปนวิธีคลาสสิคอล (classical method)และ การ
วิเคราะหโดยเครื่องมือ (instrumental method)
1.7 การวิเคราะหโดยวิธีคลาสสิคอล
เปนการวิเคราะหโดยอาศัยสมบัติทางเคมีของสารสองชนิดที่สามารถทําปฏิกิริยากัน
แลววัดมวลของผลิตภัณฑที่ไดหรือวัดปริมาณของสารที่ทําปฏิกิริยาพอดีกัน การวิเคราะหที่
จัดเปนวีธีคลาสสิคอล ไดแก การวิเคราะหโดยน้ําหนัก และ ปริมาตรวิเคราะห

13. 15
1.7.1 ปริมาตรวิเคราะห
ปริมาตรวิเคราะห(volumetric analysis)เปนวิธีการที่ทําไดรวดเร็วและไดผล
ถูกตอง ทําได 2 วิธีคือ
1) การไทเทรต เปนการนําสารละลายตัวอยางมาทําปฏิกิริยากับสารละลายที่ทราบ
ความเขมขนแนนอน ผลที่ไดจากการไทเทรตนํามาคํานวณหาปริมาณของสารที่มีอยูในตัวอยาง
2) การวิเคราะหแกส วิธีนี้ทําใหสารเกิดการสลายเปนแกส วัดปริมาตรของแกสที่เกิดขึ้น
จากปริมาตรของแกสนําไปคํานวณหาปริมาณของสารที่ตองการทราบได
1.7.2 การวิเคราะหโดยน้ําหนัก
การวิเคราะหโดยน้ําหนัก(gravimetric method)ใชไดดีกับสารตัวอยางที่มี
ขนาด 100 มิลลิกรัมขึ้นไป ทําไดโดยการแยกธาตุหรือสารประกอบตัวที่สนใจออกมาใหหมด
ทําใหบริสุทธิ์แลวนําไปชั่งน้ําหนัก ซึ่งวิธีการแยกสารเพื่อทําการวิเคราะหโดยวิธีนี้ทําได 2 วิธีคือ
1) วิธีการตกตะกอน วิธีนี้ใชสารอีกตัวหนึ่งซึ่งเปนสารที่ทําใหตกตะกอน ตกตะกอนธาตุ
ที่ตองการวิเคราะหแลวหาน้ําหนักของตะกอนที่ได ซึ่งตองทําใหบริสุทธิ์กอนชั่ง
2) วิธีการทําใหระเหย เปนการหาน้ําหนักที่สูญเสียไปในการทําใหแหง หรือหาปริมาณ
แกสที่เกิดจากปฏิกิริยาเคมี เชน หาปริมาณแกสคารบอนไดออกไซดจากปฏิกิริยาระหวางเกลือ
คารบอเนตกับกรด วิธีนี้เปนวิธีการที่ใชสําหรับสารที่ระเหยกลายเปนไอได
1.8 การวิเคราะหโดยเครื่องมือ
เปนการวิเคราะหโดยวัดสมบัติทางกายภาพขั้นสุดทายของสารที่วิเคราะห ไดแก วิธีการ
วัดเชิงไฟฟา(electrical method)วิธีการวัดคาทางแสง(optical method)
และ การวัดพลังงานความรอน เปนตน
1.8.1 การวิเคราะหเชิงไฟฟา
เปนการวิเคราะหโดยใชเซลลเคมีไฟฟา ศึกษาสมบัติทางไฟฟาของสารละลายที่ตองการ
วิเคราะหหาปริมาณ การเปลี่ยนแปลงสมบัติทางฟาของสารละลายจะแปรผันตรงกับความ
เขมขนของสารละลาย การวิเคราะหเชิงไฟฟามีหลายวิธีดังตอไปนี้

14. 16
1) โพเทนชิออเมตรี (potentiometry)เปนการวัดศักยของเซลลซึ่งสัมพันธกับ
ความเขมขนของไอออนในสารละลายตามสมการเนินสต
2) คอนดักโทเมตรี(conductometry)เปนวิธีการวัดคาการนําไฟฟาของ
สารละลาย ซึ่งขึ้นอยูกับสมบัติของสารละลายและความเขมขนของสารละลาย
3) อิเล็กโทรเเกรวิเมตรี(electrogravimetry)ทําไดโดยใหศักยไฟฟาจาก
ภายนอกเขาไปทําใหไอออนของโลหะเกิดปฏิกิริยารีดักชัน ไดโลหะหรือโลหะออกไซดเกาะที่
แคโทด สามารถทราบปริมาณสารไดโดยนําแคโทดไปชั่งพรอมกับโลหะที่ไปเกาะ แลวหัก
น้ําหนักของแคโทดออก จะทําใหทราบปริมาณสารได
4) คูลอมเมตรี(coulometry)เปนการนํากฎการแยกสลายดวยไฟฟาของฟาราเดย
มาใช ตามกฎนี้ปริมาณของกระแสไฟฟาที่ใชในการแยกสลายดวยไฟฟา จะสัมพันธกับปริมาณ
ของสารที่ถูกทําใหเกิดการแยกสลาย ซึ่งปริมาณไฟฟา 1 ฟาราเดย หรือประมาณ 96500
คูลอมบ จะทําใหไดสาร 1 กรัมสมมูล เมื่อสามารถวัดปริมาณไฟฟาที่ผานลงไปในเซลลและทํา
ใหเกิดการแยกสลายดวยไฟฟาอยางสมบูรณ ก็จะคํานวณหาปริมาณของสารที่มีอยูใน
สารละลายได
5) โวลแทมเมตรี(voltammetry)ใชหลักการวัดกระแสไฟฟาขณะที่เปลี่ยนความ
ตางศักยระหวางขั้วทั้งสองของเซลลที่จุมอยูในสารละลายที่นํามาวิเคราะห
1.8.2 การวัดคาทางแสง
การวิเคราะหโดยการวัดคาทางแสงเปนการวัดสมบัติทางแสงหรือรังสีแมเหล็กไฟฟา ซึ่ง
ปรากฏการณที่วัดหรือสังเกตเห็นไดแบงออกเปน
1) การดูดกลืนรังสี(absorption of radiation)อันเปนลักษณะเฉพาะของ
สาร นํามาใชกับวิธีวิเคราะหสารดวยเทคนิคทาง ยูวี-วิซิเบิลแอบซอรบชันสเปกโทรสโกป
(UV-VIS absorption spectroscopy)อิ น ฟ ร า เ ร ด ส เ ป ก โ ท ร ส โ ก ป (IR
absorption spectroscopy) อะตอมมิกแอบซอรบชันสเปกโทรสโกป (Atomic
absorption spectroscopy)เปนตน
2) การปลอยรังสี (emission of radiation) นํามาใชเปนเทคนิคการ
วิเคราะหทางอิมิสชันสเปกโทรสโกป (Emission spectroscopy) ไดแก เอ็กซเรย
ฟลูออเรสเซนตสเปกโทรสโกป (X-ray fluorescence spectroscopy) หรือ
โ ม เ ล คิ ว ล า ร ลู มิ เ น ส เ ซ น ต ส เ ป ก โ ท ร ส โ ก ป (Molecular luminescence
spectroscopy)เปนตน

15. 17
3) การกระเจิงของรังสี (scattering of radiation) ใชกับเทคนิคการ
วิเคราะหทางเทอรบิดิเมตรี (Turbidimetry) เพื่อศึกษาความขุนของสารพวกคอลลอยด
และ ซัลเพนซอยด (suspensoid)
4) การหักเหของรังสี (refraction of radiation) รังสีเมื่อผานตัวกลาง
ที่มีความหนาแนนตางกัน จะทําใหเกิดการหักเหได และนํามาใชเปนประโยชนในการหาคาดัชนี
หักเหของสาร (refractive index) เทคนิคที่ใชในการวิเคราะหคือ รีแฟรกโตเมตรี
(Refractometry)
5) การเลี้ยวเบนของรังสี (diffraction of radiation) เชนการเลี้ยวเบน
ของรังสีเอ็กซ หรือของอิเล็คตรอน ซึ่งนํามาใชประโยชนในการศึกษาโครงสรางของผลึกและยัง
ใชตรวจสอบชนิดของแรไดอีกดวย
6) การหมุนของรังสี (rotation of radiation) โมเลกุลของสารบางชนิด
สามารถทําใหแสงโพลาไรสเกิดการหมุนเปลี่ยนเพลนได เชน โมเลกุลของน้ําตาลเปนตน
7) การวาวแสงและการเรืองแสง หรืออาจเรียกวาการเปลงแสงทางเคมี
(chemiluminescence)เมื่อโมเลกุลของสารบางชนิดไดรับพลังงานการแผรังสีแลว
โมเลกุลของสารนั้นจะอยูในสถานะกระตุน ในการที่จะเปลี่ยนสถานะจากสถานะกระตุนมายัง
สถานะพื้นจะใหพลังงานการแผรังสีออกมาหรือใหแสงออกมาซึ่งมีความยาวคลื่นยาวกวาแสงที่
ถูกดูดกลืนเขาไป มีประโยชนนํามาใชหาปริมาณของสารประกอบอินทรียและสารประกอบ
อนินทรียได
1.8.3 การวัดพลังงานความรอน
เมื่อสารเกิดการเปลี่ยนแปลงจะดวยเหตุใดก็ตาม มักจะมีความรอนเขาไปเกี่ยวของดวย
เสมอ เชน มีการใหความรอนออกมาหรือดูดความรอนเขาไป เมื่อนําสารไปเผาสารนั้นอาจเกิด
การสลายตัวหรือเปลี่ยนแปลง ทําใหน้ําหนักหายไป เปนตน ปรากฏการณเหลานี้สามารถ
นําไปใชเปนประโยชนไดทั้งดานคุณภาพและปริมาณวิเคราะห ดังตัวอยางแสดงในตารางที่ 1.2
1.8.4 การวัดสมบัติทางนิวเคลียร
เปนวิธีการวิเคราะหโดยอาศัยสมบัติทางนิวเคลียร สารกัมมันตรังสีเปนพวกที่มีสมบัติ
พิเศษคือเมื่อทิ้งไวนิวเคลียสจะสลายตัวใหรังสีตาง ๆ เชน รังสีแกมมา แอลฟา บีตา หรือ
โพซิตรอน ออกมามีพลังงานตาง ๆ กัน ตลอดจนครึ่งชีวิต ก็แตกตางกัน ทําใหสามารถที่จะ
วิเคราะหไดวาสารกัมมันตรังสีนั้นเปนอะไรหรือเปนธาตุอะไร ปริมาณรังสีก็มีความสัมพันธกับ

16. 18
ปริมาณของสารกัมมันตรังสี สามารถนํามาใชหาปริมาณได เทคนิคที่นําไปใชทางเคมีวิเคราะห
ไดแก
1) การวิเคราะหดวยการอาบรังสีนิวตรอน(neutron activation analysis)
โดยการเปลี่ยนธาตุที่เสถียรใหเปนธาตุกัมมันตรังสี ดวยการอาบนิวตรอน จากปริมาณรังสีที่วัดได
เมื่อเปรียบเทียบกับสารมาตรฐานก็จะสามารถหาปริมาณได
2) การวิเคราะหดวยเทคนิคไอโซโทปไดลูชัน(isotope dilution analysis)
ใชหลักการของการทําใหสารกัมมันตรังสีที่มีปริมาณแนนอนผสมลงไปกับสารตัวอยางที่เปนชนิด
เดียวกันจนไดสมดุล แลวนําไปศึกษาดูวาสารกัมมันตรังสีที่เติมลงไปนั้นถูกทําใหเจือจางไปเทาใด
ก็สามารถคํานวณหาปริมาณของสารในสารตัวอยางได เปนตน
เนื่องจากวิธีวิเคราะหมีใหเลือกมากมายหลายวิธีดวยกัน ดังที่กลาวมาแลว ดังนั้นการ
เลือกใชวิธีใดขึ้นอยูกับปจจัยตาง ๆ หลายประการดวยกัน เชน ปริมาณของตัวอยางที่มีอยู
ความแมนและความเที่ยงของวิธีวิเคราะห ตารางที่ 1.3 แสดงคุณสมบัติบางประการของ
เทคนิคการวิเคราะหแบบตาง ๆ ซึ่งโดยทั่วไปผูวิเคราะหจะนิยมเลือกวิธีที่สะดวก รวดเร็ว และ
ใหผลดี เชนปริมาตรวิเคราะห การวิเคราะหเชิงไฟฟา และ การวิเคราะหโดยการวัดคาทางแสง
เปนตน
ตาราง 1.2 วิธีวิเคราะหที่ใชสมบัติทางความรอน
เทคนิค สมบัติที่ใชวัด เครื่องมือที่ใช ประโยชนในการวิเคราะห
การวิเคราะหทางเทอรมอแกรวิเมตริก
(thermogravimetric analysis
หรือ TGA, TG)
น้ําหนักที่เปลี่ยนแปลง
ไปจากการใหความรอน
Thermobalance
ใชศึกษาปฏิกิริยาการสลายตัว
หรือ ศึกษาความเสถียรของสาร
การวิเคราะหทางเดอริเวทีฟเทอรมอ
แกรวิเมตริก
(Derivative thermogravimetric
analysis หรือ DTG)
อัตราการเปลี่ยนแปลง
น้ําหนัก
Thermobalance
ศึกษาอัตราการเปลี่ยนแปลงของ
สารที่อุณหภูมิตาง ๆ
การวิเคราะหทางดิฟเฟอเรนเชียลเทอร
แมล
(Differential thermal
analysis หรือ DTA)
ความรอนที่เกิดขึ้นหรือ
ความรอนที่ดูดเขาไป
DTA apparatus
ศึกษาการเปลี่ยนแปลงวัฏภาค
(phase) ของสารที่อุณหภูมิ
ตาง ๆ
ดิฟเฟอเรนเชียลสแกนนิงแคลอริเมตรี
(Differential Scanning
calorimetry หรือ DSC)
วัดปริมาณความรอนที่
เปลี่ยนแปลง
DSC apparatus
ใชหาปริมาณความจุความรอน
และความบริสุทธิ์ของสาร
การไทเทรตแบบเทอรมอเมตริก
(Thermometric titration)
อุณหภูมิที่เปลี่ยนแปลง
ขณะไทเทรต
Titration
calorimeter
ใชในการทําปริมาณวิเคราะห
ศึ ก ษ า ส ม ดุ ล เ ค มี แ ล ะ
จลนพลศาสตร
ที่มา (อรุณี คงศักดิ์ไพศาล, 2536, หนา 8)

17. 19
ตาราง 1.3 เปรียบเทียบเทคนิคการวิเคราะหแบบตาง ๆ
เทคนิค ชวงที่วิเคราะหได
(mol/l)
ความเที่ยง
(%)
ความจําเพาะ ความรวดเร็ว ราคา
การวิเคราะหโดยน้ําหนัก 10-1
– 10-2
0.1 ต่ํา – ปานกลาง ชา ต่ํา
การไทเทรต 10-1
– 10-4
0.1 – 1 ต่ํา – ปานกลาง ปานกลาง ต่ํา
โพเทนชิออเมตรี 10-1
– 10-6
2 ดี เร็ว ต่ํา
คูลอมเมตรี 10-1
– 10-4
0.01 – 2 ปานกลาง ชา - ปานกลาง ปานกลาง
โวลแทมเมตรี 10-3
– 10-10
2 – 5 ดี ปานกลาง ปานกลาง
สเปกโทรโฟโตเมตรี 10-3
– 10-6
2 ดี – ปานกลาง เร็ว - ปานกลาง ต่ํา - ปานกลาง
ฟลูออโรเมตรี 10-6
– 10-9
2 – 5 ปานกลาง ปานกลาง ปานกลาง
อะตอมมิก สเปกโทรสโกป 10-3
– 10-9
2 – 10 ดี เร็ว ปานกลาง - สูง
โครมาโทกราฟ 10-3
– 10-9
2 – 5 ดี เร็ว - ปานกลาง ปานกลาง - สูง
จลนพลศาสตร 10-2
– 10-10
2 - 10 ดี - ปานกลาง เร็ว - ปานกลาง ปานกลาง
ที่มา(Christian,2004,p.12)
1.9 บทสรุป
เคมีวิเคราะหคือแขนงหนึ่งของวิชาเคมีเกี่ยวของกับการแยกสาร การศึกษา
ลักษณะเฉพาะ พิสูจนเอกลักษณของสารที่ตองการวิเคราะห และหาปริมาณที่แทจริงของสาร
นั้น ๆ เคมีวิเคราะหแยกออกเปน 2 แขนง ไดแก คุณภาพวิเคราะห และ ปริมาณวิเคราะห กอน
นําตัวอยางไปวิเคราะหทั้งเชิงคุณภาพและเชิงปริมาณนั้น ผูทําการทดลองตองออกแบบขั้นตอน
การวิเคราะห โดยคํานึงถึงกระบวนการที่สําคัญตาง ๆ ไดแก การกําหนดปญหา การเลือกวิธี
วิเคราะห การชักตัวอยาง การเตรียมตัวอยาง การวัดคา การคํานวณและรายงานผล เปนตน
เนื้อหาที่นักศึกษาไดเรียนในขณะนี้จะเปนการวิเคราะหแบบคลาสสิก ซึ่งไดแก การวิเคราะหโดย
น้ําหนัก และปริมาตรวิเคราะห สวนการวิเคราะหโดยใชเครื่องมือ นักศึกษาจะไดเรียนในวิชาเคมี
ขั้นสูงตอไป

18. 20
1.10 แบบฝกหัด
1. จงจับคูศัพทภาษาไทยและศัพทภาษาอังกฤษและอธิบายความหมายใหถูกตอง
1) เคมีวิเคราะห ก) sample
2) คุณภาพวิเคราะห ข) gravimetric analysis
3) ปริมาณวิเคราะห ค) analytical chemistry
4) สารตัวอยาง ง) qualitative analysis
5) สารที่สนใจจะวิเคราะห จ) volumetric analysis
6) การวิเคราะหโดยน้ําหนัก ฉ) sampling
7) ปริมาตรวิเคราะห ช) quantitative analysis
8) การชักตัวอยาง ซ) analyte
2. กระบวนการวิเคราะหทางเคมีมีขั้นตอนอะไรบาง อธิบายพอสังเขป
3. การชักตัวอยางที่เปนเนื้อเดียวกันและเปนเนื้อผสมมีหลักการตางกันอยางไร
4. เพราะเหตุใดจึงตองทําตัวอยางใหแหงกอนนําไปวิเคราะห
5. เพราะเหตุใดในการชั่งตัวอยางจึงไมจําเปนตองชั่งใหมีน้ําหนักเทากัน
6. อธิบายวิธีการยอยตัวอยางแบบเปยก(wet digestion)
7. อธิบายวิธีการเตรียมตัวอยางแบบแหง(dry ashing)
8. ขอควรระวังในการใชกรดเพอรคลอริกยอยสลายตัวอยางมีอะไรบาง
9. การเตรียมตัวอยางโดยใชพลังงานจากไมโครเวฟมีขอดีอยางไรบาง
10. อธิบายหลักการสลายตัวอยางโดยการหลอม
11. จงยกตัวอยางวิธีการวิเคราะหโดยวิธีคลาสสิคอลและการวิเคราะหโดยเครื่องมือ
12. จงเปรียบเทียบขอดีและขอเสียของเทคนิคตอไปนี้
1) การไทเทรต
2) การวิเคราะหโดยน้ําหนัก
3) การวิเคราะหเชิงไฟฟา เชน โพเทนชิออเมตรี โวลแทมเมตรี
4) การวิเคราะหที่เกี่ยวกับการวัดคาทางแสง เชน สเปกโทรโฟโตเมตรี ฟลูออโรเมตรี

19. 21
เอกสารอางอิง
ชูติมา ศรีวิบูลย.(2533).เคมีวิเคราะห 1.กรุงเทพ ฯ:ภาควิชาเคมี คณะวิทยาศาสตร
มหาวิทยาลัยรามคําแหง.
ประพีร ผลอนันต.(2526).เคมีวิเคราะห.เชียงใหม:ภาควิชาเคมี คณะวิทยาศาสตร
มหาวิทยาลัยเชียงใหม.
มุกดา จิรภูมิมินทร.เคมีวิเคราะหปริมาณ เลมที่ 1.กรุงเทพ ฯ :โรงพิมพศูนยสงเสริมและ
ฝกอบรมการเกษตรแหงชาติ สํานักสงเสริมและฝกอบรม มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร
วิทยาเขตกําแพงแสน.
วนิดา ชุลิกาวิทย, นีระนารถ แจงทอง และ ดวงกมล เชาวนศรีหมุด.(2545).การเตรียม
ตัวอยางเพื่อใชวิเคราะหทางเคมี.วารสารกรมวิทยาศาสตรบริการ, 159,14-16.
ราชบัณฑิตยสถาน.(2546).ศัพทวิทยาศาสตร อังกฤษ-ไทย ไทย-อังกฤษ ฉบับ
ราชบัณฑิตยสถาน.กรุงเทพ ฯ :ราชบัณฑิตยสถาน.
สุภาพ รมณียพิกุล.(2542).เคมีวิเคราะห.พิษณุโลก:โปรแกรมวิชาเคมี คณะวิทยาศาสตร
และเทคโนโลยี สถาบันราชภัฏพิบูลสงคราม.
อรุณี คงศักดิ์ไพศาล.(2536).เคมีวิเคราะห 1.กรุงเทพ ฯ:ภาควิชาเคมี คณะวิทยาศาสตร
สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกลาเจาคุณทหารลาดกระบัง.
Christian,G.D.(2004).Analytical Chemistry.(6th
ed.).
United States of America:John Wiley & Sons,Inc.
Harris,D.C.(2001).Exploring Chemical Analysis.(2nd
ed.).
New York:W.H.Freeman & company.
Skoog,D.A.,West,D.M.& Holler,F.J.(1997).Fundamentals of
Analytical Chemistry.(7th
ed.).Fort Worth:Harcourt
College Publishers.