2. INTRODUCIÓN
● A expansión económica dos séculos XV e XVI estivo acompañada do xurdimento
dunha nova forma de comprender o mundo: o Humanismo.
● Criticouse a corrupción e os abusos da Igrexa. Isto deu orixe á Reforma, un
movemento relixioso que dividiu Europa entre protestantes e católicos.
● Os artistas inspíranse en novos modelos baseados no clasicismo e na mitoloxía
grecorromana. A palabra Renacemento foi creada precisamente para facer evidente
o inicio duns tempos novos.
3. 1
A RECUPERACIÓN ECONÓMICA DO SÉCULO XV
Na segunda metade do século XV, Europa superou a grave crise de finais da Idade
Media e iniciou unha fase de crecemento económico, de enriquecemento da burguesía e
de fortalecemento da monarquía.
4. O CRECEMENTO DEMOGRÁFICO E AGRÍCOLA
● A desaparición das grandes epidemias e o
aumento da natalidade permitiron un paulatino
incremento da poboación.
● As cidades aumentaron a poboación. O
abastecemento desta estimulou o
desenvolvemento agrícola e, sobre todo, o
comercio.
● Ao haber maior demanda moitas terras
abandonadas foron postas de novo en cultivo e
a agricultura empezou a xerar excedentes que
podían ser comercializados.
● Mantívose a concentración da propiedade en
mans da nobreza e do clero e os impostos
señoriais que recaían sobre o campesiñado.
5. O DESENVOLVEMENTO COMERCIAL
● O comercio terrestre revitalizouse e polos camiños de Europa circulaban as sedas italianas,
a la de Castela, os panos dos Países Baixos e Inglaterra, os metais alemáns e os viños
franceses.
● As rutas marítimas do Mediterráneo, do Báltico e do mar do Norte retomaron a súa
actividade comercial. A través do Mediterráneo chegaban a Europa as especias de Oriente,
tan necesarias para conservar os alimentos: canela, noz moscada, pementa…
● A expansión do comercio incrementou a produción artesanal, o desenvolvemento das
manufacturas e o crecemento daquelas cidades portuarias.
6. A AUXE DA BANCA
● A banca aumentou a súa importancia como prestamista de capitais sobre todo aos
comerciantes.
● Para facilitar os intercambios e os pagamentos fixéronse as letras de cambio.
● O aumento dos intercambios produciu unha suba dos tipos de xuros, o que
enriqueceu a cambiadores, prestamistas e banqueiros, e os converteu no grupo
social máis influente das cidades.
A letra de cambio era un documento que facilitaba
os pagamentos nas transaccións comerciais. Un
comerciante entregáballe unha cantidade de cartos a un
banqueiro que tiña delegacións noutros países, e este
expedíalle unha letra de cambio que garantía o seu
diñeiro. Así, o comerciante podía realizar os seus
pagamentos en calquera outro lugar sen necesidade de
transportar o diñeiro, que naqueles tempos só existía
en forma de moedas.
7. O ASCENSO DA BURGUESÍA
● O crecemento do comercio, das actividades manufactureiras e da banca
orixinou grandes beneficios para a burguesía.
● O seu poder económico non se baseaba na propiedade de terras, senón na
posesión de capital que investía en viaxes comerciais e manufacturas o que lle
proporcionaban beneficios, sentándo as bases do capitalismo comercial.
● Algunhas familias de comerciantes e banqueiros foron os Médicis en Florencia e
os Fugger en Alemaña
Jakob Fugger
Juan de Médicis
8. O FORTALECEMENTO DA MONARQUÍA
● Durante o século XV, os reis
consolidaron un novo modelo de
goberno: a monarquía autoritaria.
– Os monarcas crearon exércitos
permanentes.
– Instauraron unha burocracia e unha
facenda para controlar os ingresos
e mais os gastos do reino.
– Crearon unha diplomacia de
Estado para establecer relacións
entre Estados aliados.
● Exemplos de monarquías autoritarias
foron as dos Reis Católicos en Castela,
Luís XI en Francia e Henrique VIII en
Inglaterra.
10. UN NOVO XEITO DE PENSAR
● O Humanismo foi un movemento de renovación cultural
xurdido en Italia no século XV.
● Características:
– Rexeitamento á mentalidade medieval, centrada na
idea de Deus (teocentrismo), e exaltación do ser
humano (antropocentrismo), ao que consideraron
como o único dotado de razón e liberdade.
– A inspiración na cultura grecolatina.
– O interese pola ciencia e o progreso técnico, que
levou á difusión dun novo espírito científico,
baseado na observación e na experimentación.
– A utilización das linguas vernáculas (francés,
italiano, castelán…) como vehículos de transmisión
cultural en lugar do latín e do grego.
● Á cultura clásica e ao interese científico, moitos
humanistas pretenderon xuntar os valores cristiáns. De
entre eles destaca Erasmo de Róterdam = Humanismo
cristián.
11. A EXPANSIÓN DO HUMANISMO
● Invención da imprenta de caracteres
móviles deseñada por Gutenberg (cara
a 1450): facilitou a impresión de libros
en maiores cantidades e a menor prezo.
● As Academias: estaban integradas por
eruditos que, baixo a protección
económica dun mecenas, se dedicaban
á tradución de manuscritos e ao
intercambio de ideas.
● As Universidades, como as de Boloña,
Padua, Florencia, Lovaina e Alcalá de
Henares, onde se creaban e transmitían
novos coñecementos.
13. CAUSAS DA REFORMA
● Cara ao final da Idade Media, existía malestar en sectores da sociedade polas
prácticas da Igrexa:
– Luxo esaxerado que rodeaba á alta xerarquía eclesiástica.
– Escasa cultura e a relaxación dos costumes do clero.
– Compravenda de cargos eclesiásticos.
– Venda de bulas e indulxencias para obter o perdón dos pecados.
● Humanistas, como Erasmo de Róterdam, criticaron estas prácticas e defenderon
unha relixiosidade máis íntima, baseada na lectura da Biblia.
● A venda de novas indulxencias polo papa León X, para sufragar a construción da
igrexa de San Pedro no Vaticano, desencadeou o enfrontamento dentro da Igrexa
a partir de 1515.
14. A RUPTURA DE MARTIN LUTERO
● Martin Lutero, un sacerdote e monxe agostiño
alemán, en 1517 publicou as 95 teses contra a
doutrina católica e a xerarquía eclesiástica, nas
que negaba o valor das indulxencias e propoñía
unha nova relixiosidade.
● A Reforma luterana baseábase na salvación
pola fe e non polas boas obras e en que cada
crente convertíase no seu propio sacerdote,
(sacerdocio universal) e podía interpretar a
Biblia segundo a súa propia conciencia
(autoridade da Biblia)
● A doutrina luterana negou a soberanía do Papa
e a xerarquía eclesiástica, eliminou as ordes
relixiosas e o culto ás imaxes e reduciu o número
de sacramentos a dous: bautismo e eucaristía
(comunión).
● Lutero contou co apoio de príncipes e nobres
alemáns.
15. O PROTESTANTISMO EN EUROPA
● O luteranismo difundiuse rapidamente por Alemaña,
Suecia, Dinamarca, Noruega, Países Baixos, Inglaterra e
Suíza. De xeito paralelo, xurdiron novas doutrinas
reformistas:
● O calvinismo propagouse en Suíza con Xoán Calvino.
Defendía a doutrina da predestinación: Segundo esta
crenza, tan só algunhas persoas están predestinadas
para acadaren a salvación, mentres todos os demais
serán condenados. Estas doutrinas difundíronse por
Francia (hugonotes), Inglaterra (puritanos) e Escocia
(presbiterianos)
● O anglicanismo xurdiu en Inglaterra co monarca
Henrique VIII, cando o papa Clemente VII se negou a lle
conceder a anulación do seu casamento con Catarina de
Aragón. Ante esta negativa, o monarca proclamou a Acta
de Supremacía (1534), mediante a cal se separaba de
Roma e se proclamaba xefe supremo da Igrexa de
Inglaterra.
17. 4
A CONTRARREFORMA CATÓLICA
Para frear a rápida expansión da Reforma, a Igrexa perseguiu aos protestantes
e iniciou a súa propia reforma.
18. A LOITA CONTRA OS PROTESTANTES
● En 1542 o Papa creou a
Congregación do Santo Oficio ou
Inquisición. Tratábase dun tribunal
eclesiástico que perseguía a quen se
desviaba dos dogmas da Igrexa e
castigaba os delitos contra a fe.
● Os sospeitosos de herexía eran
sometidos a un auto de fe no que
debían renegar das súas crenzas. Os
que non o facían eran condenados,
nalgúns casos, á fogueira.
● Tamén se creou a Congregación do
Índice, que se encargaba de publicar a
listaxe de libros contrarios á doutrina
católica, e cuxa lectura lles estaba
prohibida aos crentes.
19. O CONCILIO DE TRENTO
● A Contrarreforma foi un movemento de renovación da Igrexa católica co obxectivo de
corrixir os propios erros e defender os dogmas da fe católica.
● No Concilio de Trento (1545 e 1563) reafirmáronse os principais dogmas da doutrina
católica.
– A fe era importante, pero que a salvación debía conseguirse tamén mediante as
boas obras.
– Reafirmou os sete sacramentos, o carácter sagrado da misa e o culto á Virxe e aos
santos.
– A Vulgata, a Biblia en latín, foi declarada a única interpretación válida das Sagradas
Escrituras.
● Vontade de reformar a administración e a disciplina eclesiásticas. Medidas:
– Prohibiuse a venda de indulxencias.
– Creáronse seminarios para garantir a axeitada formación do clero.
– Instouse ao clero a levar unha vida exemplar e a gardar o celibato.
● A necesidade de instruír á infancia na correcta doutrina implicou a publicación do
catecismo, que recompila as crenzas fundamentais da Igrexa.
20. A DIFUSIÓN DA CONTRARREFORMA
● Para difundir o novo espírito relixioso,
iniciouse a reforma de numerosas
ordes relixiosas: A reforma dos
franciscanos deu lugar á Orde dos
Capuchinos, e Santa Teresa de Xesús
renovou a orde do Carmelo.
● Creación de novas ordes como a
Compañía de Xesús, fundada por
Santo Ignacio de Loyola en 1540 que
destacou polo seu labor educativo e
misioneiro.
22. 5
O ESPÍRITO DO RENACEMENTO.
A ARQUITECTURA
Renacemento: foi unha nova concepción artística que se iniciou en Italia no
século XV (Quattrocento) e acadou a súa plenitude no século XVI
(Cinquecento).
23. UNHA NOVA CONCEPCIÓN DO ARTE
● Os artistas inspiráronse na
Antigüidade e recuperaron as regras
da arte clásica.
● Quixeron plasmar nas súas obras a
beleza ideal.
● Consideraron o ser humano como a
obra máis perfecta de Deus e
preocupáronse polo estudo da natureza
e mais pola anatomía humana.
● A arte secularizouse e abriuse a novos
temas profanos e mitolóxicos.
● Os artistas deixaron de ser anónimos e
empezaron a gozar de prestixio e
recoñecemento social.
Cánon renacentista
Leonardo da Vinci
24. A ARQUITECTURA
● Os arquitectos inspiráronse nos modelos grecorromanos:
– Usáronse columnas e pilastras coas ordes gregas (dórica, xónica e corintia) e
romanas (toscana e composta)
– Arcos de medio punto, frontóns, cornixas e cúpulas.
– As igrexas recuperaron a planta centralizada (cruz grega ou circular), aínda
que se continuou a utilizar a planta de cruz latina con tres naves.
● Os principais arquitectos do Quattrocento foron Filippo Brunelleschi e Leon
Battista Alberti.
● No Cinquecento, os edificios acadaron unha maior monumentalidade e robustez.
O mellor exemplo é a basílica de San Pedro do Vaticano, na que interviñeron
Donato Bramante e, máis tarde, Michelangelo, quen construíu a gran cúpula.
31. A ESCULTURA
● Os escultores interesáronse por representar o corpo humano seguindo os
modelos da antigüidade grecorromana. Por iso aos temas bíblicos engadíronselle
os mitolóxicos.
● Entre os materiais utilizados salientan o mármore e mais o bronce.
● Os escultores máis destacados foron Donatello (David) e Lorenzo Ghiberti (Portas
do Baptisterio de Florencia).
● No século XVI apréciase un predominio das liñas curvas, reforzando o dinamismo.
● A figura principal foi Michelangelo, en cuxa obra predomina a expresión dos
sentimentos. A Piedade, David e Moisés son algunhas das súas esculturas máis
destacadas.
35. A PINTURA
● A pintura renacentista estivo determinada pola vontade de reproducir a realidade
dun xeito fiel. Para isto os pintores utilizaron dous recursos:
● As leis da perspectiva, que permiten crear sensación de profundidade nunha
superficie plana.
● Fondos con paisaxes arquitectónicas e naturais.
● As técnicas máis utilizadas foron, nun primeiro momento, o fresco e o tempero e a
finais do século XV, a pintura ao óleo que usaba aceites mesturados con pigmentos
minerais
38. QUATTROCENTO
BOTTICELLI
O nacemento de Venus A primavera
39. CINQUECENTO
LEONARDO DA VINCI: inventor da perspectiva aérea, que utiliza a luz e a cor para amosar
a profundidade do espazo, e da técnica do sfumato que, a través dunhas contornas imprecisas,
ofrece unha sensación de vaguidade e de distancia.
A Derradeira Cea
A Gioconda
40. CINQUECENTO
RAFAEL: gran retratista, destacou polo absoluto dominio do debuxo, da luz e pola
elegancia e harmonía das súas composicións.
.
Virxe do xílgaro
A Escola de Atenas
41. CINQUECENTO
MIGUEL ANXO: presenta un gran coñecemento dos volumes do corpo humano e dos xestos
con que se expresan os sentimentos. O mellor exemplo son os frescos da Capela Sixtina do
Vaticano.
Xesús e María
Xuizo final
47. DIFUSIÓN DO RENACEMENTO EN EUROPA
● A influencia do Renacemento italiano noutros países de Europa non se deixou sentir
plenamente ata o século XVI.
● En Flandres, esta influencia foi escasa, pois a súa escola pictórica posuía unha
marcada personalidade. Os artistas desenvolveron un estilo propio, con gusto polo
detalle, polo realismo e polos retratos, así como o rexeitamento dos temas da
Antigüidade clásica.
– Destacou Pieter Brueghel o Vello, que xuntou as achegas renacentistas coa
tradición flamenga.
● En Francia, a influencia renacentista foi temperá, impulsada sobre todo polo rei
Francisco I. Destacaron a arquitectura (castelo de Chambord) e as pinturas
decorativas da Escola de Fontainebleau.
● En Alemaña, a Reforma luterana apartou a pintura da temática relixiosa, dando
preferencia aos retratos, ás paisaxes e aos temas mitolóxicos.
– Alberto Durero introduciu a estética renacentista. Outros pintores foron H.
Holbein e L. Cranach o Vello.
48. DIFUSIÓN DO RENACEMENTO EN EUROPA
Pieter Brueghel o Vello - Flandres
Boda campesiña
Paisaxe invernal
