Presentación sobre a evolución dos reinos cristiáns peninsulares na Idade Media, incluido o reino de Galicia.

1. 2º ESO
OS REINOS CRISTIÁNS
PENINSULARES
NA
IDADE MEDIA.
O REINO DE GALICIA

2. 1.- ORIXE E FORMACIÓN DOS REINOS CRISTIÁNS PENINSULARES
● Os musulmáns controlaron rapidamente a
maior parte da Península Ibérica dende a súa
chegada no 711, menos as zonas montañosas
do norte onde xurdiron núcleos de resistencia
cristiáns.
● Na zona de Asturias, a poboación indíxena
liderada polo nobre visigodo Don Pelayo
derrotou aos musulmáns na batalla de
Covadonga (722), feito que se considera como
o inicio da Reconquista. Este triunfo permitiu a
formación do Reino de Asturias.
● A zona dos Pirineos estivo controlada por
Carlomagno durante a segunda metade do
século VIII, foi a chamada Marca Hispánica. A
medida que a autoridade dos reis francos
diminuía, estes territorios foron gobernados por
familias nobres locais que acabaron por formar
o reino de Pamplona, os condados de
Aragón, Sobrarbe e Ribagorza e os
condados cataláns.

3. 2.- A RECONQUISTA. O AVANCE CRISTIÁN
● A Reconquista foi un proceso no que
os reinos e condados cristiáns trataron
de recuperar as terras peninsulares
dominadas polos musulmáns e que
antes pertenceran á monarquía
visigoda.
● Entre os séculos VIII e X o avance
cristián foi moi lento:
– O reino de Asturias trasladou a
capital de Oviedo a León,
orixinándose o reino de León. No
seu interior xurdiron zonas
diferenciadas como o reino de
Galicia e os condados de Castela
e de Portugal.
– Na zona oriental o reinos e
condados cristiáns ampliaron cara
o sur os seus dominios.

4. EXPANSIÓN DO REINO DE ASTURIAS (SS. VIII-X) REINOS E CONDADOS PIRENAICOS (SS. VIII-X)
A PENÍNSULA IBÉRICA NO SÉCULO X

5. ● Entre os séculos XI e XIII a desaparición do califato de Córdoba e a súa
fragmentación nos reinos de taifas favoreceu o avance cristián cara ao sur:
– No século XI, o condado de Castela transformouse no reino de Castela (Fernando I, 1038), incorporando máis
tarde os antigos reinos de Asturias, León e Galicia. No século XIII naceu a Coroa de Castela coa unión definitiva
entre os reinos de León e Castela (Fernando III, 1230).
– O núcleo navarro chegou ao seu apoxeo con Sancho III o Maior. Rei de Navarra entre os anos 1000-1035,
estendeu o seu poder a Aragón e Castela. Foi o monarca máis poderoso dos reinos cristiáns da Península Ibérica
no s. XI.
– No século XI, os condados aragoneses deron lugar ao reino de Aragón (Ramiro I, 1035), que se transformou no
século XII na Coroa de Aragón (Alfonso II, 1164) incorporando os territorios do principado de Cataluña e o reino
de Valencia no século XIII (Jaime I o conquistador, 1238).
– No século XII o condado de Portugal consegue a independencia do reino de León, xurdindo o reino de Portugal
(Afonso Henriques – Afonso I, 1143).
2.- A RECONQUISTA. O AVANCE CRISTIÁN

6. ● A finais do século XIII só quedaba na Península un reino musulmán: o reino
de Granada, independente ata o 1492, ano no que foi conquistado polos
casteláns. Remataba así a presenza musulmá e a Reconquista.
2.- A RECONQUISTA. O AVANCE CRISTIÁN
A península ibérica no século XV

7. EVOLUCIÓN DAS FRONTEIRAS ENTRE OS REINOS CRISTIÁNS E AL-ANDALUS

8. 3.- A REPOBOACIÓN DOS TERRITORIOS CONQUISTADOS
● Paralelamente ao proceso de Reconquista tivo
lugar o da repoboación cristiá, é dicir, a
ocupación das terras que foran conquistadas e
logo abandonadas polos musulmáns.
● Entre os séculos VIII e X:
– Realizouse a repoboación das zonas
situadas ao norte do río Douro e dos vales
pirenaicos, terras que pasaban a ser
propiedade do rei que as conquistara.
– O rei autorizaba a particulares a
establecerse nun determinado territorio
que pasaba a ser propiedade de quen o
ocupase e cultivase (Presura). Os máis
beneficiados foron os nobres e os
monxes que fundaban mosteiros, pero
tamén houbo campesiños libres.
– Para atraer poboación, os reis cristiáns
concedían cartas de poboamento,
documentos que delimitaban o territorio e
liberaban de obrigas feudais aos seus
habitantes
TIPOS DE REPOBOACIÓN

9. 3.- A REPOBOACIÓN DOS TERRITORIOS CONQUISTADOS
● Nos séculos XI e XIII:
– Repoboáronse os vales do Ebro e do Texo
mediante un sistema denominado concejil.
– Os reis trataron de atraer poboación
concedendo liberdades e privilexios aos
poboadores de vilas ou cidades situadas en
zona perigosa e de fronteira.
– O repoboación baseouse na creación de
concellos e cidades ás que se dotou de Foros
ou Cartas Pueblas. Estes foros outorgaban
liberdades e privilexios aos seus habitantes:
exención dalgúns impostos, redución de penas
por certos delitos,...
● A partires do século XIII:
– Principalmente na zona estremeña e
andaluza, os monarcas estableceron o
sistema de repartimiento, é dicir, repartían
entre nobres e ordes militares grandes
extensións de terras para que as poboasen,
controlasen e defendesen. Formáronse, deste
xeito, grandes latifundios.
CARTA PUEBLA DE CIDADE REAL
(1255, ALFONSO X “O SABIO”)

10. 4.- A EXPANSIÓN DA COROA DE ARAGÓN POLO MEDITERRÁNEO
● Ademais da conquista dos reinos musulmáns, os reis de Aragón expandíronse polo
Mediterráneo entre os séculos XIII e XV.
● As zonas ocupadas foron: Baleares, Sicilia, Sardeña, Malta, sur da península
italiana (reino de Nápoles) e os ducados de Atenas e Neopatria (Grecia).
● Nesta expansión tiveron un papel destacado as compañías de almogávares,
soldados mercenarios.

11. ● A sociedade cristiá peninsular foi,
como no resto de Europa, unha
sociedade estamental e xerarquizada.
● Os grupos privilexiados eran os nobres e
os eclesiásticos. Polo servizos que lles
prestaron aos reis durante a
Reconquista obtiveron grandes
beneficios.
● A condición dos non privilexiados, é
dicir, o resto da poboación, variaba
segundo dependesen dun señor feudal
(laico ou eclesiástico) ou directamente
do rei.
5.- SOCIEDADE E MONARQUÍA FEUDAL NOS REINOS CRISTIÁNS
PIRÁMIDE SOCIAL FEUDAL

12. 5.- SOCIEDADE E MONARQUÍA FEUDAL
● Os diferentes reinos medievais peninsulares
presentan os seguintes trazos comúns:
– O rei era o soberano, tiña o poder supremo
que, segundo a Igrexa, era concedido por
Deus.
– O reino era patrimonio dos reis, de modo
que podía dividilo entre os seus herdeiros. A
partires do século XIII considerouse que o
reino debía transmitirse íntegro, sen dividir.
– O poder do rei estaba baseado nas
relacións de vasalaxe que establecía cos
nobres e cos eclesiásticos.
– Aparecen as Cortes (León, 1188) nas que
estaban representados a nobreza, o clero e
os habitantes das cidades. A función
principal era a aprobación de novos
impostos. Podían facer peticións ao rei.
Fernando III de Castela

13. 5.- SOCIEDADE E MONARQUÍA FEUDAL
● Entre Castela e Aragón había notables
diferenzas en canto ao exercicio do poder
dos monarcas:
– Na Coroa de Castela o poder real foi
cada vez máis forte, de modo que os
reis impuxeron a súa autoridade
recortáronlles privilexios aos señores
e unificando os dereitos forais en todo
o territorio, agás no caso dos señoríos
vascos. As mulleres podían herdar o
reino. O herdeiro real recibía o título
de príncipe de Asturias.
– Na Coroa de Aragón os monarcas
seguían unha tradición pactista pola
que os reis debían comprometerse a
respectar as leis e institucións
(privilexios forais) de cada reino
(diferentes en Aragón, Cataluña e
Valencia). As mulleres non podían
reinar.
Escudo da Coroa de Aragón

14. 6.- DESENVOLVEMENTO RURAL E URBANO
● A economía dos reinos cristiáns ata o século
XI era rural e fundamentouse na gandaría e a
agricultura. A terra era a base da riqueza e do
poder. O desenvolvemento urbano e comercial
era moi débil.
● A partires do século XII:
– Melloraron os rendementos agrarios e
tiveron gran importancia os cultivos
destinados ao comercio como o trigo, a
vide e a oliveira.
– Produciuse un forte desenvolvemento
da gandaría, especialmente a ovina en
Castela. A la obtida das ovellas abastecía
os mercados peninsulares e era exportada
a Europa. O Honrado Concejo de la
Mesta (1273), institución da que formaban
parte os grandes propietarios de rabaños,
regulaba as actividades gandeiras.
A MESTA

15. 6.- DESENVOLVEMENTO RURAL E URBANO
● A revitalización das vellas cidades e a fundación doutras novas estivo
vinculada, en gran medida, coa produción téxtil e artesanal, o comercio e a
exportación de la.
● No caso de Castela, o comercio da la concentrábase en Burgos, e dende
alí transportábase aos portos do Cantábrico (Laredo, Bilbao, Castro
Urdiales) desde onde se embarcaba cara a Flandres, sobre todo a Bruxes.
Para este comercio xurdiron mercados e feiras como a de Medina del
Campo.
● Na Coroa de Aragón destacaron as cidades de Barcelona e Valencia
estimuladas polo comercio marítimo polo Mar Mediterráneo e cara a
Flandres. Nelas desenvolvéronse actividades artesanais e manufacturas
(téxtil, metalúrxica, construción naval).
● Nos portos principais do Mediterráneo creáronse os Consulados da Mar
para defender os intereses dos comerciantes da Coroa de Aragón,
principalmente cataláns. A prosperidade comercial entre os séculos XIII-XV
favoreceu o desenvolvemento dunha poderosa burguesía.

16. RUTAS COMERCIAIS DA COROA DE CASTELA

17. RUTAS COMERCIAIS DA COROA DE ARAGÓN

18. 7.- CONFLITOS SOCIAIS E POLÍTICOS NA BAIXA IDADE MEDIA
● A mediados do século XIV a chegada da
epidemia de Peste Negra (1348) deu lugar a
un período de crise económica e social nos
reinos peninsulares. Producíronse revoltas
campesiñas, conflitos nas cidades e
enfrontamentos entre nobreza e monarquía.
● En Castela a nobreza enfrontouse en
diferentes momentos á monarquía para
recuperar os seus privilexios. O conflito máis
importante foi a guerra civil entre Pedro I,
apoiado polos burgueses, e Enrique II, co
soporte dos nobres. A vitoria deste último
inaugurou unha nova dinastía, a Trastámara
(1369), no trono castelán.
● Na Coroa de Aragón, a crise económica
provocou o colapso do comercio marítimo. O
territorio máis prexudicado foi Cataluña.
Ademais, un conflito político levou ao cambio
de dinastía, os Trastámara (Compromiso de
Caspe, 1412). En Cataluña desatáronse
graves conflitos sociais como as revoltas
remensas e unha guerra civil (1462-1472)
entre o rei, apoiado pola Busca (pequenos
artesáns e comerciantes), e a Biga
(oligarquía urbana).

19. 8.- A GALICIA MEDIEVAL
● A presenza musulmá en Galicia foi
escasa. Os exércitos musulmáns
realizaron varias incursións de
saqueo e castigo no territorio
galego. A máis significativa foi a
dirixida por Almanzor no 997 contra
a cidade de Santiago.
● Durante os séculos IX e X as costas
galegas sufriron ataques e saqueos
dos vikingos, que chegaron ata o
interior (Santiago e Lugo). Para
defender a entrada a Santiago pola
ría de Arousa, os bispos de
Compostela levantaron fortalezas
como as Torres do Oeste en Catoira.
Reconstrución
Actualidade

20. 8.- A GALICIA MEDIEVAL
● Dende os inicios da Reconquista as terras galaicas
quedaron integradas no reino ástur. Tras a morte de
Alfonso III no 910, foi creado o reino de Galicia e
outorgado en herdanza a un dos seus fillos, Ordoño II.
● Foi reino independente do reino de León en breves
períodos (910-914, 926-929, 1065-1071), sempre como
resultado de repartimentos hereditarios.
● A titulación de reis de Galicia entre os monarcas
medievais casteláns e os seus sucesores no reino de
España perviviu ata o século XIX.
● O condado de Portugal, que formara parte do reino de
Galicia, no século XII estaba gobernado por Afonso
Henriques, vasalo do rei Alfonso VII de León e Castela
que, en 1143, foi proclamado rei de Portugal (Afonso I).
● A separación portuguesa reduciu Galicia aos límites
actuais.
ORDOÑO II

21. 8.- A GALICIA MEDIEVAL
CASTELO DE DOIRAS
MOSTEIRO DE OSEIRA
● O establecemento do réxime feudal en Galicia permitiu a
concentración do poder e da propiedade da terra nas mans da
nobreza, os bispos e os mosteiros.
● Entre os séculos VIII e XIII, os nobres máis poderosos foron
os condes pertencentes a poderosas familias: Présaras,
Traba. Conseguiron formar grandes patrimonios grazas ás
doazóns reais como pago polos servizos prestados.
● Entre os séculos XIV e XV, a vella nobreza condal foi
desprazada por novas liñaxes (Osorio, Andrade, Lemos,
Altamira, Sarmiento, Soutomaior), a chamada nobreza dos
cabaleiros, favorecida con mercés e patrimonios por Enrique
de Trastámara pola axuda que lle prestaran na loita contra
Pedro I.
● Os señores eclesiásticos formaban o grupo máis poderoso
da sociedade galega polas propiedades que tiñan e rendas
que percibían:
– Destacaron os mosteiros (Sobrado, Oseira, Meira, Oia,
Celanova,...) que acumulaban terras procedentes de
doazóns de fieis, compras e concesións dos reis.
Realizaban a explotación mediante granxas.
– As sedes episcopais, especialmente a de Santiago,
acumularon grandes propiedades e dominaron extensos
territorios.

22. 8.- A GALICIA MEDIEVAL
DIEGO XELMÍREZ
CATEDRAL DE SANTIAGO: RECONSTRUCIÓN
● O descubrimento, no 813, dunha tumba
que, segundo a tradición, conservaba os
restos do apóstolo Santiago permitiulle á
cidade de Compostela e aos seus bispos
beneficiarse do seu culto.
● O máis destacado dos seus bispos foi
Diego Xelmírez quen se dedicou a
potenciar a cidade e o seu señorío,
organizando as peregrinacións, dándolle un
importante empuxe construtivo á catedral e
conseguindo do Papa, en 1122, o privilexio
do Ano Santo (todos os anos nos que o 25
de xullo coincida en domingo).
● O labor de Xelmírez permite falar da era
compostelá como a época de florecemento
de Santiago de Compostela e o seu señorío
no século XII.

23. 8.- A GALICIA MEDIEVAL
● A poboación galega sometida aos señores
(non privilexiados) vivía no campo, nas vilas e
nas cidades:
– A maioría dos labregos galegos
traballaban terras arrendadas en foro. Os
foros eran contratos de longa duración
nos que unha persoa (señor) ou institución
(mosteiro, igrexa) propietaria lle cedía a
outra o uso dunha terra a cambio dunha
renda, case sempre en especie.
– Os burgueses cobraron importancia a
partires do século XIII pola reactivación da
vida urbana.
– As vilas e cidades que máis se
desenvolveron foron as sedes episcopais
(Mondoñero, Tui, Ourense, Lugo e
Santiago), as que estaban situadas no
camiño de peregrinación a Santiago
(Portomarín, Melide, Arzúa) e as
costeiras, relacionadas co comercio
marítimo e a pesca (Pontevedra, A Coruña,
Ribadeo, Noia, Betanzos,...).
VILAS E CIDADES GALEGAS NA IDADE MEDIA

24. ● Durante o transcurso dos séculos XIV e XV a xente de Galicia, o mesmo que a do resto da
Península e a de Europa, viviu tempos difíciles, de crises políticas e sociais:
– Ás continuas adversidades climatolóxicas, ás malas colleitas e á fame, seguiulles a entrada
da Peste Negra polo porto de Baiona en 1348 que provocou miles de vítimas.
– As xentes das vilas e das cidades protagonizaron revoltas contra os abusos dos señores,
sobre todo contra os bispos: Lugo (Martiño Cego e María Castaña, 1386), Santiago (1418) e
Ourense (1419).
– A revolta máis significativa foi a dos irmandiños. A orixe do conflito está na violencia con que
actuaron os señores feudais á hora de esixir o pago das rendas e impoñer novos tributos,
ademais de saquear as propiedades dos labregos. Ante esta situación, labregos e habitantes
de vilas e cidades formaron irmandades, asociacións de axuda mutua para enfrontarse aos
señores.
● No ano 1431 iniciouse a Primeira Guerra Irmandiña. O conflito afectou aos dominios
dos Andrade (Pontedeume, Betanzos, Ferrol e Vilalba) que trataban os seus vasalos
con extrema dureza, estivo dirixida por Roi Xordo e rematou coa derrota dos
irmandiños.
● Entre os anos 1467 e 1469 desenvolveuse a Gran Guerra Irmandiña que reuniu a gran
parte da poboación galega nunha irmandade contra os abusos da nobreza (Andrade,
Moscoso, Lemos, Ulloa,...). Os líderes máis salientables foron Alonso de Lanzós,
Pedro de Osorio e Diego de Lemos. A ira dos irmandiños dirixiuse contra as torres e
fortalezas dos nobres. A meirande parte dos nobres fuxiron de Galicia e máis de 130
fortalezas foron destruídas. Contando co apoio do rei, os nobres feudais reaccionaron e,
baixo a dirección de Pedro Madruga, conde de Caminha, e do mariscal Pardo de Cela,
derrotaron as tropas irmandiñas nas proximidades de Santiago.
8.- A GALICIA MEDIEVAL

25. Castelo de Navia de Suarna: unha
das moitas fortalezas destruídas
polos irmandiños.
Castelo de Pambre (Palas
de Rei): un dos poucos
castelos que quedaron en
pé trala revolta irmandiña.

26. FIN