Problemet dhe te metat e teksteve shkollore

2. Rrjeti Ballkanik i Gazetarisë Hulumtuese
Balkan Investigative Reporting Network
PROBLEMET DHE TË METAT
E TEKSTEVE SHKOLLORE
Analizë e teksteve shkollore të Kosovës
të ciklit të Shkollës së Mesme të Ulët
(klasët VI, VII, VIII dhe IX)
Prishtinë, prill 2010

3. Autor i analizës:
JUSUF THAÇI
Analist i BIRN-it për çështje të arsimit në Kosovë
Redaktor:
KRENARE MALOKU
Menaxhere e programeve në BIRN
FALËNDERIME
Kryeredaktor:
JETAXHARRA Para së gjithash, dëshirojmë t'u shprehim mirënjohjet dhe falënderimet tona të
Drejtoreshë e BIRN-it për Kosovë
gjithë mësimdhënësve, nxënësve, prindërve dhe drejtorëve të shkollave, të cilët
kanë qenë të gatshëm dhe kanë ndarë kohën e tyre për të marrë pjesë në grupet e
Redaktor gjuhësor:
ISABAJÇINCA diskutimit (fokus-grupe), dhe na kanë bërë të mundur të vjelim sa më shumë
informacione e të dhëna nga terreni, për identifikimin, elaborimin dhe
Dizajni: argumentimin sa më të mirë dhe objektiv të të gjitha çështjeve të përfshira në këtë
FESTIM MATOSHI analizë.
Falënderojmë, gjithashtu, të gjithë autorët e teksteve, ekspertët e arsimit dhe
zyrtarët e MASHT-it, që na kanë ofruar mundësinë dhe kanë ndarë kohën e tyre për
Copyright © 2010, Rrjeti Ballkanik i Gazetarisë Hulumtuese – BIRN të zhvilluar intervista, të cilat i kanë shërbyer analizimit sa më objektiv dhe
shumëperspektivësh të këtyre çështjeve dhe problemeve që ka përfshirë analiza
BIRN-i të gjitha të drejtat i ka të rezervuara dhe asnjë pjesë e këtij botimi nuk lejohet jonë.
të riprodhohet ose të transmetohet në çfarëdo forme, mekanike apo elektronike, Po ashtu, vlen të falënderohet i gjithë stafi i BIRN-it, për ndihmën, kritikat dhe
përfshirë fotokopjimin, ose çdo sistem tjetër të ruajtjes dhe nxjerrjes së materialeve, sugjerimet e ofruara gjatë procesit të hulumtimit dhe përpilimit të kësaj analize.
pa lejen me shkrim të botuesit. Publikimi mund riprodhohet ose të transmetohet Gjithsesi, një falënderim tjetër shkon për të gjithë ekipin e monitoruesve të BIRN-it,
vetëm nëse përdoret për qëllime jokomerciale. Kurdo dhe kushdo që përdor citate a në kuadër të projektit për Monitorimin e Shërbimeve Publike, për ndihmën dhe
materiale të ndryshme të këtij botimi, është i obliguar që ta bëjë të qartë burimin e kontributin e tyre.
marrjes së atyre citateve a materialeve që përdoren. BIRN falënderon në mënyrë të posaçme organizatat Rockefeller Brothers Fund,
Charles Stewart Mott Foundation, Balkan Trust for Democracy dhe Komisionin
Për çdo vlerësim, vërejtje, kritikë a sugjerim, luteni të na kontaktoni përmes Europian, të cilat kanë mundësuar projektin e monitorimit me mbështetjen
mundësive të ofruara më poshtë. financiare të tyre.
Botuar nga:
Rrjeti Ballkanik i Gazetarisë Hulumtuese
Balkan Investigative Reporting Network
Rrjeti Ballkanik i Gazetarisë Hulumtuese – BIRN (Kosovë)
Mensa e Studentëve, Kati I, 10 000 Prishtinë, Kosovë “Ky publikim është prodhuar me ndihmën e Komisionit Europian. Përmbajtja e
Tel.: & Fax: +381 (0)38 22 44 98 këtij publikimi është vetëm përgjegjësi e BIRN-it dhe në asnjë mënyrë nuk mund të
E-mail: kosova@birn.eu.com
konsiderohet si pasqyrim i pikëpamjeve të Komisionit Europian.”
Web: http://www.birn.eu.com

4. PROBLEMET DHE TË METAT E TEKSTEVE SHKOLLORE PRILL 2010
PËRMBAJTJA
HYRJE 6
PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE 8
QËLLIMI I STUDIMIT 11
METODOLOGJIA 12
ÇËSHTJE QË DUAN MBAJTUR PARASYSH 14
1. SAKTËSIASHKENCORE 15
a) Të dhëna dhe fakte të pasakta apo të shtrembëruara 18
b) Të dhëna dhe fakte kontradiktore 25
c) Të dhëna dhe fakte të keqprezantuara dhe të vjetruara 33
ç) Të dhëna dhe fakte konfuze dhe të palogjikshme 39
SHKAQET DHE PASOJAT E PASAKTËSISË SHKENCORE 43
2. NGARKESA 47
a) Ngarkesa me informacione, fakte e shifra 49
b) Ngarkesa me shprehje, terma, abstraksione dhe koncepte 53
c) Ngarkesa me përmbajtje të larmishme dhe gjithëpërfshirëse 59
ç) Ngarkesa me numër të madh faqesh – e vëllimshme 61
d) Ngarkesa me aparaturë didaktike dhe fletore pune 65
dh) Ngarkesa në shpërputhje me moshën e nxënësve 69
SHKAQET DHE PASOJAT E MBINGARKESËS SË TEKSTEVE 74
3. MENDIMI KRITIK 76
4. METODAT BASHKËKOHORE TË MËSIMDHËNIES 82
5.ASPEKTE DIDAKTIKO-METODIKE 86
6.ASPEKTE GJINORE 91
7.ASPEKTE PËRMBAJTËSORE 95
PËRFUNDIMI 100
REKOMANDIME 102
BIBLIOGRAFIA 108
SHTOJCAA: Lista e teksteve dhe fletoreve të punës dhe lista e
pjesëmarrësve në fokus-grupe 115
SHTOJCAB: Ilustrimet shtesë 121
SHTOJCAC: Tabelat me të dhëna 141

5. PRISHTINË RRJETI BALLKANIK I GAZETARISË HULUMTUESE PROBLEMET DHE TË METAT E TEKSTEVE SHKOLLORE PRILL 2010
HYRJE vetmi burim dhe mjet për marrjen e informacioneve dhe zgjerimin e dijes nga ana e
nxënësve. Pikërisht për këto arsye, cilësisë së teksteve shkollore në Kosovë do të
Kosova është nga shtetet që kanë përqindjen më të lartë të popullatës së re në gjithë duhej t'i kushtohej një kujdes i jashtëzakonshëm, në mënyrë që së paku ky burim,
Europën. Ky fakt tregon se vendi ynë ka një energji dhe resurs të paçmueshëm, që pothuaj i vetëm, për edukimin dhe arsimimin e nxënësve tanë, të jetë i konstruktuar
nuk i kanë shumica e vendeve të botës. Të kesh një potencial dhe burim të tillë, është plotësisht në përputhje me kriteret dhe standardet më të larta shkencore dhe
gjithsesi shumë me rëndësi, por edhe më me rëndësi është fakti se si formësohet, profesionale të kohës. Kjo edhe për shkak se tekstet shkollore vazhdojnë të mbesin
orientohet dhe kanalizohet një potencial i tillë. Dhe këtu shtrohet çështja e cilësisë ndër çështjet më të diskutueshme, në adresë të të cilave ka kritika, vërejtje dhe
dhe mënyrës së funksionimit të sistemit të arsimit të Kosovës, i cili, me gjithë ankesa nga të gjitha palët e interesit, sikur janë ekspertët e arsimit, mësimdhënësit,
përpjekjet e shumta për reformim e tij, që nga paslufta, vazhdon të lëngojë ende nga nxënësit dhe prindërit. Megjithëkëtë, deri më tash nuk është shënuar pothuaj
shumë probleme dhe të meta. Rrjedhimisht, vështirë të mund të shpresohet që në një kurrfarë progresi në drejtim të përmirësimit të cilësisë së këtyre teksteve, ndonëse
plan afatshkurtër ky sistem të mund t'i konvertojë gjithë këto kapacitete dhe vit për vit bëhen ndryshime në to, që janë më shumë ndryshime kozmetike sesa
potenciale në zhvillim dhe mirëqenie për këtë shoqëri. Tash për tash, sistemi i substanciale, përmbajtësore dhe, për këtë arsye, kritikat, vërejtjet dhe ankesat e
arsimit në përgjithësi, kurse arsimi parauniversitar në veçanti, ballafaqohet me ekspertëve të arsimit, mësimdhënësve, nxënësve dhe të prindërve vazhdojnë të
probleme të shumta, duke filluar nga mungesa e infrastrukturës adekuate nëpër mbesin pezull, duke pritur që në ndonjë të ardhme të dëgjohen dhe të trajtohen
shkolla dhe mungesa e hapësirave të mjaftueshme shkollore, për të vijuar me të seriozisht nga njerëzit dhe organet përgjegjëse e kompetente, në mënyrë që të
tjera probleme, si pagat e ulëta të mësimdhënësve, mungesa e kuadrove të jetësohen dhe të implementohen në praktikë.
kualifikuara për disa lëmenj, mungesa e punës praktike për nxënësit, puna e
shkollave në disa ndërresa, braktisja e shkollimit nga nxënësit, cilësia e dobët e
nxënësve që përfundojnë shkollimin, nepotizmi dhe politizimi i personelit arsimor,
mungesa e teksteve shkollore për shkollat e mesme të larta profesionale etj., etj..
Me të gjitha këto probleme të pranishme, vështirë të mund të thuhet që sistemi i
arsimit parauniversitar në Kosovë po i afrohet përfundimit të reformimit të tij dhe
është afër stabilizimit. Aq më tepër, sepse ende nuk kemi plan-programe të
stabilizuara, por, përkundrazi, ato u nënshtrohen vazhdimisht rishikimit dhe
ndryshimeve rrënjësore, në varësi nga fakti se kush udhëheq arsimin, gjegjësisht
ministrinë e arsimit në Kosovë. Dhe, për fat të keq, i njëjti problem po i mundon
edhe tekstet shkollore, për të cilat ka shumë ankesa dhe vërejtje. Ndoshta me të
drejtë do të mund të thuhej se tekstet shkollore janë nga hallkat më të dobëta në
zinxhirin e brishtë të sistemit të arsimit në Kosovë, dhe, si të tilla, kërkojnë një
vëmendje dhe përkushtim shumë më të madh nga kompetentët dhe përgjegjësit e
arsimit në Kosovë, sa kohë që tekstet shkollore cilësore janë çelësi i ngritjes së
cilësisë së shkollimit dhe i krijimit të kuadrove të përgatitura për të ardhmen.
Në të gjitha vendet me arsim të zhvilluar një rëndësi e posaçme i kushtohet cilësisë
së teksteve shkollore, megjithëse atje teksti shkollor nuk është i vetmi burim,
përmes të cilit nxënësit marrin informacione dhe zgjerojnë horizontin e dijeve të
tyre. Kurse në Kosovë, në mungesë të infrastrukturës adekuate, gjegjësisht në
mungesë të mjeteve konkretizuese didaktike e pedagogjike, auditive e vizuale, në
mungesë të sallave, kabineteve e laboratorëve, etj., teksti shkollor mbetet pothuaj i
6 7

6. PRISHTINË RRJETI BALLKANIK I GAZETARISË HULUMTUESE PROBLEMET DHE TË METAT E TEKSTEVE SHKOLLORE PRILL 2010
PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE 2. NGARKESA: Nga problemet më të mëdha të shumë teksteve shkollore është
ngarkesa e tepërt, mbingarkesa e tyre me materie e përmbajtje. Shumica e teksteve
Roli dhe funksioni i teksteve shkollore në procesin e informimit, arsimimit dhe janë të stërngarkuara me informacione, fakte e shifra shumë të ngjeshura dhe
edukimit të nxënësve, vazhdon të jetë i pazëvendësueshëm dhe, rrjedhimisht, shpeshherë të panevojshme; me shprehje, terma e koncepte shumë abstrakte dhe të
cilësia e teksteve shkollore ka një rëndësi të veçantë për të ardhmen dhe karrierën e ndërlikuara; janë tepër enciklopedike dhe gjithëpërfshirëse; janë shumë të
nxënësve. Megjithatë, deri tash ka pasur një varg vërejtjesh e kritikash në adresë të vëllimshme, me numër të madh faqesh; kanë fletore pune dhe aparaturë didaktike të
teksteve shkollore, nga mësimdhënësit, nxënësit, prindërit, e po ashtu edhe nga tepruar e të mërzitshme; niveli i ngarkesës nuk është në përputhje me moshën e
ekspertët dhe njohësit e kësaj çështjeje. Prandaj, duke u nisur nga kjo, BIRN-i ka nxënësve, etj.. Në disa raste, shumë materie mësimore janë të panevojshme dhe të
vendosur që, përmes një studimi dhe analize të mirëfilltë e objektive, të nxjerrë në padobishme për nxënësin e për formësimin e tij intelektual dhe, kjo është më e
pah disa probleme dhe të meta të teksteve shkollore, me të vetmin qëllim që këto keqja, shpeshherë materiet mësimore janë më të vështira dhe të ndërlikuara sesa
probleme dhe të meta të mënjanoheshin në të ardhmen dhe tekstet shkollore të mund të thithë kapaciteti intelektual i nxënësve, madje edhe i vetë mësimdhënësve.
përmirësoheshin dhe të përsoseshin në të gjitha aspektet dhe drejtimet, për aq sa 3. MENDIMI KRITIK: Një e metë mjaft e rëndësishme e teksteve shkollore ka të
është e mundshme. bëjë me mosstimulimin e të menduarit kritik tek nxënësit. Nga mënyra se si janë
Në pamundësi për të përfshirë të gjitha tekstet shkollore, si mostër për këtë analizë ideuar, konstruktuar e shkruar shumica e teksteve, ato nuk imponojnë, gjegjësisht
janë studiuar dhe analizuar 16 tekste, të shkencave shoqërore dhe natyrore, të ciklit nuk nxisin fare të menduarit kritik tek nxënësit. Përkundrazi, në shumë raste ofrojnë
të shkollës së mesme të ulët. Për të pasur sa më shumë informacione dhe sa më vetëm informacione “të thata”, të cilat nuk kërkojnë tjetër nga nxënësi përveçse
shumë pikëpamje të ndryshme, janë organizuar disa fokus-grupe dhe janë zhvilluar memorizim dhe riprodhim mekanik.
disa intervista me të gjitha palët e interesit. Përveç kësaj, sigurisht që është 4. METODAT BASHKËKOHORE: Shumë nga tekstet shkollore nuk i stimulojnë
shqyrtuar dhe studiuar edhe legjislacioni në fuqi në Kosovë, që ka të bëjë me tekstet dhe nuk i ndihmojnë mësimdhënësit për përdorimin e metodave bashkëkohore të
shkollore, dhe është konsultuar një literaturë profesionale shtesë. mësimdhënies. Shumica e teksteve imponojnë pasivitetin e nxënësve, për faktin se
Në pamundësi për t'i përfshirë të gjitha aspektet dhe çështjet që kanë të bëjnë me tejimponojnë rolin e mësimdhënësit, prandaj janë larg realizimit të qëllimit që ato
tekstet shkollore, kemi evidencuar, analizuar dhe elaboruar vetëm disa aspekte t'ia imponojnë mësimdhënësve përdorimin e dhjetëra metodave bashkëkohore të
shumë të rëndësishme, të cilat po i paraqesim shumë përmbledhtazi në vazhdim, për mësimdhënies.
t'i elaboruar, argumentuar dhe faktuar në mënyrë shumë të detajuar përgjatë 5. ASPEKTET DIDAKTIKO-METODIKE: Një numër i teksteve nuk përmbushin
përmbajtjes së këtij teksti. një varg kërkesash didaktiko-metodike. Jo në të gjitha tekstet shkollore mund të
1. SAKTËSIA SHKENCORE: Si problem të parë kemi renditur pasaktësinë gjenden të shkoqitura dhe të shkruara qartë e shkurt objektivat dhe fjalët kyçe në
shkencore të teksteve shkollore. Për fat të keq, jo rrallëherë, në tekstet shkollore fillim të çdo njësie mësimore, ose përmbledhja e fjalorthi në fund të çdo njësie
mund të vërehen pasaktësi të shumta shkencore, qoftë edhe për gjërat më të thjeshta, mësimore, gjë që do t'i ndihmonte shumë nxënësit që të mund të kodojnë, kuptojnë
më popullore, të cilat pothuajse dihen nga të gjithë. Po ashtu, ka edhe raste kur faktet dhe të mësojnë sa më lehtë njësinë mësimore përkatëse.
shtrembërohen apo keqinterpretohen nga autorët, në mënyrë të qëllimshme ose të 6. ASPEKTET GJINORE: Një problem mjaft i ndjeshëm në tekstet shkollore
paqëllimshme. Ndërsa, në disa raste autorët nuk ofrojnë të dhëna të mjaftueshme vazhdon të mbetet prezantimi dhe përfaqësimi i pabarabartë dhe jo i drejtë i të dy
për një çështje të caktuar, duke lënë hapësirë që ajo çështje të mos kuptohet si dhe sa gjinive. Në përmbajtjet e teksteve shkollore vërehen disa aspekte dhe forma të
duhet, ose të keqinterpretohet e të shtrembërohet nga marrësi i informacionit. diskriminimit, paragjykimit dhe stereotipeve gjinore, ku zakonisht personazhet apo
Gjithashtu, ndodh që në tekstet shkollore të ketë edhe fakte kontradiktore nga autorë figurat femërore prezantohen në pozita më inferiore, krahasuar me personazhet apo
të ndryshëm për të njëjtën çështje, siç ndodh të ketë edhe mospërputhshmëri të figurat mashkullore.
fakteve brendapërbrenda të njëjtin tekst, nga i njëjti autor. Gjithashtu, në tekstet 7. ASPEKTET PËRMBAJTËSORE: Ka edhe vërejtje për sa i përket përmbajtjes,
shkollore mund të gjenden edhe përmbajtje shumë konfuze dhe fare të ndonëse kjo nuk varet drejtpërdrejt vetëm nga autorët e teksteve. Ende nuk ka asgjë
palogjikshme (nonsens). konkrete në drejtim të unifikimit të disa plan-programeve dhe teksteve shkollore, të
8 9

7. PRISHTINË RRJETI BALLKANIK I GAZETARISË HULUMTUESE PROBLEMET DHE TË METAT E TEKSTEVE SHKOLLORE PRILL 2010
cilat do të përdoreshin në të gjitha shkollat shqipe. Ka vërejtje se disa aspekteve, QËLLIMI I STUDIMIT
periudhave, ngjarjeve dhe personaliteteve u kushtohet shumë rëndësi e hapësirë, sa
kohë që disa çështjeve tjera u kushtohet një hapësirë fare e vogël. Në këtë kontekst, Në ditët e sotme teknologjia e informacionit po përparon me hapa jashtëzakonisht të
më shumë hapësirë u kushtohet çështjeve e ngjarjeve ndërkombëtare, sesa atyre shpejtë dhe shumëçka që deri tash ka qenë e dobishme e funksionale, po zhvendoset
vendore e kombëtare. në “kontejnerët e historisë” si gjëra që i përkasin së kaluarës. Por, jo gjithçka mund
Faktorët, shkaktarët dhe arsyet e pranisë së të gjitha këtyre problemeve nëpër tekstet të zëvendësohet lehtë dhe shpejt nga teknologjia e informacionit; dhe kjo ka të bëjë
shkollore, janë shumë dhe të ndryshëm. Ndër to mund të përmenden: mungesa e edhe me tekstet shkollore. Posaçërisht në rrethanat ekzistuese të shkollimit në
kontrollit dhe mungesa e përgjegjësisë së duhur nga ana e Ministrisë së Arsimit, Kosovë, tekstet shkollore mbesin mjetet kryesore dhe më të rëndësishme në
Shkencës dhe Teknologjisë dhe mekanizmave të saj; mungesa e legjislacionit funksion të informimit, aftësimit dhe edukimit të fëmijëve tanë. Prandaj, roli i tyre
adekuat; papërgjegjësia dhe jokompetenca e disa autorëve të teksteve; mbetet i pazëvendësueshëm dhe, për këtë arsye, cilësia e tyre është e një interesi
mospërfshirja në masë të duhur e mësimdhënësve, nxënësve dhe prindërve në jetik dhe të veçantë për sistemin e arsimit në përgjithësi, dhe për të ardhmen e
procesin e hartimit të teksteve; mospërfshirja e profesionistëve të tjerë në këtë karrierën e nxënësve, në veçanti. Nisur nga kjo, mund të thuhet se tekstet shkollore
proces, si pedagogëve, didaktëve, psikologëve, etj., etj.. do të duhej të ishin mjetet dhe burimet më të përsosura, në mënyrë që dobishmëria e
Gjithsesi është me rëndësi të theksohet se prania e të gjitha këtyre problemeve, tyre të jetë maksimale për nxënësit.
defekteve dhe mangësive në tekstet shkollore, të cilat u përmendën më lart, nuk do Por, megjithëkëtë, shumë vërejtje dhe kritika janë drejtuar në adresë të teksteve
të thotë që tekstet janë të padobishme dhe që nuk kanë vlera. Këto që u thanë, më shkollore, në lidhje me mangësitë, problemet dhe të metat që ato kanë. Vërejtjet dhe
shumë vënë në dukje faktin që tekstet tona shkollore kanë nevojë të rishqyrtohen, të kritikat janë adresuar nga të gjitha palët e interesit të përfshira në këtë problematikë,
përmirësohen dhe të përsosen në shumë aspekte e drejtime, në mënyrë që të arrijnë qoftë në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe qoftë të tërthortë, nga mësimdhënësit,
efekt maksimal dhe të përmbushin maksimalisht qëllimin dhe misionin, për të cilin nxënësit, prindërit, pedagogët, didaktët, ekspertët e arsimit, etj.. Por, pavarësisht
ato janë të destinuara. nga vërejtjet dhe propozimet, edhe pas shumë botimesh e ribotimesh të teksteve
shkollore, shumë nga këto vërejtje e kritika vazhdojnë të mbesin pezull, meqë nuk
dëgjohen dhe as implementohen nga kompetentët dhe përgjegjësit.
Pikërisht për të gjitha këto arsye, BIRN-i ka vendosur të bëjë një studim dhe analizë
të mirëfilltë të teksteve shkollore. E gjithë kjo ndërmarrje ka për qëllim që, në
mënyrë analitike, objektive, të paanshme, të argumentuar dhe të faktuar, - të
identifikohen, të analizohen dhe të dokumentohen disa mangësi, të meta dhe
defekte në tekstet shkollore të Kosovës. Qëllimi i fundit i gjithë këtij studimi dhe
kësaj analize është që të japim një kontribut sado të vogël në funksion të
përmirësimit dhe përsosjes së kualitetit të teksteve shkollore të vendit tonë, në
mënyrë që ato të kryejnë sa më mirë rolin dhe funksionin e tyre.
10 11

8. PRISHTINË RRJETI BALLKANIK I GAZETARISË HULUMTUESE PROBLEMET DHE TË METAT E TEKSTEVE SHKOLLORE PRILL 2010
METODOLOGJIA Përveç analizimit e studimit të këtyre teksteve dhe organizimit të fokus-grupeve,
janë zhvilluar edhe disa intervista me autorë të teksteve dhe me përfaqësues të
Në pamundësi për t'i studiuar dhe analizuar të gjitha tekstet shkollore që janë në MASHT-it, zyrtarë për tekste shkollore.
qarkullim në gjithë sistemin parauniversitar, si në çdo studim tjetër valid, edhe për Është me rëndësi të potencohet edhe një herë se, megjithëse mostra e teksteve të
nevojat e kësaj analize kemi përzgjedhur për të studiuar dhe analizuar një mostër përzgjedhura për analizë të detajuar mund të mos jetë shumë e madhe, bazuar në
përfaqësuese në mesin e qindra teksteve shkollore, megjithëse jemi të vetëdijshëm shqyrtimet sipërfaqësore që u është bërë shumicës së teksteve të tjera shkollore të
se çdo autor dhe çdo tekst i ka cilësitë, karakteristikat dhe veçantitë e veta që e bëjnë sistemit parauniversitar, mund të thuhet lirisht që kjo mostër është mjaft
të jetë unik dhe i papërsëritshëm. përfaqësuese dhe probleme të ngjashme me këto që do të elaborohen në këtë
Fillimisht, nga të tri nivelet e shkollimit që ka arsimi parauniversitar (fillor, i mesëm analizë, gjenden pothuajse në të gjitha tekstet.
i ulët dhe i mesëm i lartë), kemi vendosur të përzgjedhim nivelin e arsimit të mesëm Po ashtu, është me rëndësi të përmendet se, për përgatitjen dhe përfundimin e kësaj
të ulët, i cili përfshin klasët VI, VII, VIII dhe IX. Pastaj, në kuadër të kësaj, kemi analize, është punuar për nëntë muaj, që nga muaji gusht 2009 deri në muajin prill
vendosur të studiohen dhe të analizohen tekstet e katër lëndëve mësimore për 2010.
secilën klasë të këtij niveli. Për të qenë sa më përfaqësuese, dy tekste kanë qenë të
shkencave natyrore dhe dy të shkencave shoqërore.
Më konkretisht, janë studiuar dhe analizuar tekstet e Biologjisë dhe Gjeografisë, si
lëndë/shkenca të natyrës, dhe tekstet e Historisë dhe Edukatës qytetare, si
lëndë/shkenca shoqërore. Pra, si mostër e këtij studimi janë marrë tekstet shkollore
të këtyre katër lëndëve të komplet ciklit të shkollës së mesme të ulët (klasët VI, VII,
VIII dhe IX). Kjo domethënë që në mostër kanë qenë të përfshira gjithsej 16 tekste
shkollore:
- Biologjia 6, 7, 8 dhe 9;
- Gjeografia 6, 7, 8 dhe 9;
- Historia 6, 7, 8 dhe 9;
- Edukata qytetare 6, 7, 8 dhe 9.
Të gjitha detajet për të gjitha tekstet e përfshira si mostër në këtë studim, mund t'i
gjeni në Shtojcën A, e cila është bashkëngjitur në fund. Përveç këtyre teksteve,
sigurisht që janë konsultuar edhe fletoret e punës të këtyre teksteve, kështu që edhe
detajet për këto fletore pune mund t'i gjeni në Shtojcën A. Është me rëndësi të
përmendet se, përveç këtyre teksteve të përfshira në mostër, janë konsultuar edhe
disa tekste të tjera të lëndëve dhe klasëve të ndryshme, por ato nuk janë studiuar dhe
analizuar në hollësi sikurse këto që kemi zgjedhur si mostër.
Në mënyrë që kjo analizë të jetë sa më objektive dhe e argumentuar, si dhe në
mënyrë që të kemi sa më shumë informacione dhe pikëpamje të ndryshme, janë
organizuar edhe disa fokus-grupe me mësimdhënës, nxënës dhe prindër nga rajone
e komuna të ndryshme të Kosovës, të cilët kanë shprehur mendimet dhe qëndrimet e
tyre në lidhje me tekstet shkollore. Me lejen e pjesëmarrësve, detajet e
pjesëmarrësve në këto fokus-grupe mund t'i gjeni në listën e bashkëngjitur në
ShtojcënA.
12 13

9. PRISHTINË RRJETI BALLKANIK I GAZETARISË HULUMTUESE PROBLEMET DHE TË METAT E TEKSTEVE SHKOLLORE PRILL 2010
ÇËSHTJE QË DUAN MBAJTUR PARASYSH 1. SAKTËSIASHKENCORE
Para se të bëhet prezantimi dhe elaborimi i çështjeve të përfshira në këtë analizë, Ka pasur debate të shpeshta rreth kualitetit të teksteve shkollore në Kosovë, por
është e nevojshme të jepen disa sqarime, të cilat është me rëndësi të merren parasysh thuaja shumë rrallë i është kushtuar vëmendje e duhur aspektit shkencor të tyre.
gjatë leximit të përmbajtjes së kësaj analize. Ndoshta kjo do të ketë ndodhur për arsye se saktësia shkencore e përmbajtjeve të
Në fillim fare, meqenëse tërë kjo analizë ka të bëjë me tekstet shkollore, është me teksteve shkollore konsiderohet si diçka që vetëkuptohet, apriori, dhe për se as që
rëndësi që së paku të japim një përkufizim formal për tekstin shkollor, në mënyrë që duhet diskutuar, sepse ky është parakushti që duhet të plotësojë çdo tekst shkollor që
të dihet se çkaje i referohemi me nocionin teksti shkollor. Prandaj, për këtë qëllim lejohet për botim.
është përvetësuar përkufizimi formal që përcakton ligji,1 sipas të cilit “Teksti Duket se të këtij mendimi kanë qenë edhe hartuesit dhe miratuesit e ligjit për tekstet
shkollor për shkolla fillore, shkolla të mesme të ulëta dhe për shkolla të mesme të shkollore, meqë aty aspekti shkencor i teksteve shkollore përmendet vetëm
larta është libër themelor dhe i obligueshëm, që shërben si mjet themelor dhe burim i kalimthi, pa i kushtuar ndonjë rëndësi të veçantë; vetëm vihet në dukje se tekstet
dijes për fushën e caktuar dhe me përdorimin e të cilit arrihen objektivat edukativo- shkollore duhet t'i përmbushin kërkesat shkencore.3 Madje, dhe kjo është më e keqja,
arsimorë të përfshirë në plan dhe program mësimor. Teksti shkollor është i hartuar në nenin 7 (7.4) të këtij ligji, ku përshkruhen kriteret, në bazë të të cilave vlerësohen
në bazë të planit dhe të programit mësimor dhe i formësuar në pikëpamje didaktike, tekstet shkollore para publikimit, saktësia shkencore e përmbajtjeve të teksteve nuk
4
duke marrë parasysh aftësitë psikofizike të nxënësve dhe veçoritë e lëndës figuron fare si kriter që ka nevojë të vlerësohet. Edhe në Udhëzimet Administrative
mësimore.” përkatëse, kur përshkruhen kriteret e vlerësimit të teksteve shkollore, askund nuk
Me qëllim të ofrimit të argumenteve dhe fakteve objektive, gjatë elaborimit të të përmendet saktësia shkencore e përmbajtjeve të teksteve, si kriter për t'u vlerësuar.5
gjitha çështjeve të përfshira në këtë analizë, do të përdoren ilustrime të marra nga Pra, është për t'u habitur se si, nga një anë, legjislacioni e vë si qëllim cilësinë e të
6
tekstet. Duhet të dihet se, për hir të korrektësisë dhe ruajtjes së origjinalitetit, të dhënave shkencore dhe thekson se tekstet shkollore duhet t'i përmbushin kërkesat
gjitha këto ilustrime janë të skanuara nga tekstet origjinale dhe janë të paprekura shkencore, nga ana tjetër, cilësia e të dhënave shkencore, gjegjësisht saktësia
nga autori i kësaj analize.2 shkencore e përmbajtjeve të teksteve shkollore nuk përmendet askund si kriter që
Është me rëndësi të theksohet se të gjitha tekstet e përfshira si mostër në këtë duhet vlerësuar as nga Recensentët për Vlerësimin e Dorëshkrimeve dhe as nga
analizë, janë tekste që janë ribotuar së paku tri herë deri më tash, dhe asnjëri sosh Këshilli i Ekspertëve për Plane Programe dhe Tekste Shkollore, që të dy këta
nuk është në vitin e parë të qarkullimit dhe përdorimit nga nxënësit. Po ashtu, në mekanizma të MASHT-it.
këtë kontekst, është me rëndësi të dihet se për këtë analizë janë përdorur botimet e 3
Ligji për Botimin e Teksteve Shkollore, Mjeteve Mësimore, Lektyrës Shkollore dhe të Dokumentacionit Pedagogjik
fundit të të gjitha këtyre teksteve dhe jo botimet e mëhershme të tyre. Pra, të gjitha (Nr. 02/L-67)
Neni 3
tekstet e përfshira si mostër në këtë analizë, janë botuar në vitin 2009, me përjashtim 3.1. Tekstet shkollore, mjetet mësimore, lektyra shkollore dhe dokumentacioni pedagogjik i përmbushin kërkesat
të tekstit Biologjia 6, e cila është botuar në vitin 2008, që është botimi i fundit i tij. edukative, shkencore, pedagogjike, psikologjike, didaktiko-metodike, etike, gjuhësore, artistike dhe teknike në pajtim
me standardet dhe me objektivat e planeve dhe të programeve mësimore.
Prandaj, të gjitha këto tekste janë në përdorim gjatë vitit shkollor 2009/2010. Të 4 Neni 7
Recensentët për vlerësimin e dorëshkrimeve
gjitha këto detaje mund të gjenden të bashkëngjitura në ShtojcënA. 7.1. MASHT-i cakton recensentë për vlerësimin e dorëshkrimeve të arritura në konkurs.
Përveç përdorimit të ilustrimeve gjatë elaborimit të çështjeve të ndryshme, një 7.4. Çdo recensent vlerëson dorëshkrimin e tekstit në bazë të këtyre kritereve:
a) përputhjen e përmbajtjes me qëllimet, objektivat dhe me standardet e planit dhe të programit mësimor;
numër i madh i ilustrimeve shtesë do të bashkëngjiten në një shtojcë të veçantë, në b) zbatimin e metodologjive të reja të mësimdhënies dhe mësimnxënies;
mënyrë që të dëshmohet se ato ilustrime nuk janë përzgjedhur në mënyrë c) shoqërimin e përmbajtjes dhe të ilustrimeve me aparaturë të përshtatshme didaktike, duke ofruar material për punë
të pavarur e krijuese dhe
tendencioze dhe se raste të tilla nuk janë të izoluara, veçse mjaft të përhapura. d) përshtatjen e gjuhës së tekstit me moshën e nxënësve për të cilët është shkruar teksti shkollor.
5 Shih përmbajtjen e këtyre udhëzimeve administrative të bashkëngjitur në Shtojcën B.
1 6 Udhëzim Administrativ: Tekstet për Shkolla Fillore, Shkolla të Mesme të Ulëta dhe për Shkolla të Mesme të Larta
Ligji për Botimin e Teksteve Shkollore, Mjeteve Mësimore, Lektyrës Shkollore dhe të Dokumentacionit Pedagogjik
(Nr.02/L-67). (Nr.: MASHT[I] 26/2003)
2 Me qëllim të shmangies së çfarëdo mundësie që përmbajtja e kësaj analize të interpretohet si diçka personale nga Neni 4
autorët apo ndokush tjetër, gjatë gjithë përmbajtjes nuk përmenden askund autorët e teksteve përkatëse, por vetëm MASHT-i mbikëqyr veprimtarinë e hartimit dhe të botimit të teksteve shkollore nëpërmjet formash që mundësojnë
prezantohen problemet, duke marrë shembuj nga të gjitha tekstet e përfshira në mostër, duke e përmendur vetëm emrin arritjen e standardeve të parapara me plane dhe me programe mësimore, konkurrencën e lirë të autorëve dhe të
dhe klasën e tekstit shkollor. Ndërsa, të gjitha detajet për tekstet e përfshira në mostër, mund të gjenden të botuesve, duke pasur për qëllim cilësinë më të lartë të hartimit (të dhënat shkencore, gjuhën, përgatitjen artistike e
bashkëngjitura në ShtojcënA. teknike etj.) dhe të shtypjes të teksteve shkollore.
14 15

10. PRISHTINË RRJETI BALLKANIK I GAZETARISË HULUMTUESE PROBLEMET DHE TË METAT E TEKSTEVE SHKOLLORE PRILL 2010
Nga sa u elaborua më sipër, del se çështja e saktësisë së përmbajtjeve të teksteve tekstet shkollore vazhdojnë të mbeten edhe pas botimeve e ribotimeve të shumta.
shkollore varet kryesisht nga ndërgjegjja, kompetenca dhe përgjegjësia e autorëve Në fakt, s'kanë se si të evitohen ato gabime e pasaktësi sa kohë që ato as që
të teksteve. Pavarësisht nga këto, kjo nuk do të thotë se MASHT-i (mekanizmat identifikohen. Sidoqoftë, një gjë duhet të bëhet e qartë!. Korrigjimi me rastin e
përkatës) shkarkohet nga përgjegjësia që i takon për të siguruar tekste shkollore ribotimit sigurisht që mund të parandalonte pasojat e mëtutjeshme, por nuk i riparon
cilësore, përfshirë këtu edhe saktësinë shkencore të tyre. kurrsesi pasojat e shkaktuara gjatë kohës sa tekstet kanë qenë në qarkullim dhe janë
Deri këtu vetëm provuam t'i japim përgjigje çështjes se kush është apo kush duhet të përdorur nga dhjetëra-mijëra nxënës vetëm gjatë një viti shkollor. Megjithëkëtë, ka
jetë përgjegjës për të siguruar tekste shkollore me përmbajtje të sakta shkencore. edhe autorë që shprehen me siguri më të madhe se nuk ka pasaktësi shkencore në
Por, më e rëndësishme dhe më me interes për këtë analizë, është çështja nëse ka tekstet e tyre. Njëri prej tyre është Behxhet Mustafa, i cili është profesor në
pasaktësi shkencore në përmbajtjet e teksteve shkollore, që përdorin qindra-mijëra Fakultetin e Shkencave Matematike-Natyrore (FSHMN) të Universitetit të
nxënës të Kosovës. Kjo është jashtëzakonisht e rëndësishme, sepse, nëse vetëm një Prishtinës dhe është bashkautor i disa teksteve të Biologjisë. “Në tekstet e biologjisë
tekst shkollor ka ndonjë informacion, ndonjë të dhënë a ndonjë interpretim të mendojmë se nuk ka pasaktësi shkencore. Kjo është konstatuar edhe nga rishikimet
pasaktë, kjo do të thotë se dhjetëra-mijëra nxënës keqinformohen dhe deformohen 10
pas botimeve dhe ribotimeve”, - pohoi Mustafa.
intelektualisht për çdo vit. Sigurisht që një pasojë e tillë është vështirë e Mirëpo, në bazë të të gjeturave të analizës dhe studimit tonë, mund të thuhet lirisht
riparueshme, prandaj saktësia shkencore e përmbajtjeve të teksteve shkollore është se në tekstet shkollore ka mjaft pasaktësi shkencore, por se deri në ç'shkallë, kjo nuk
e një rëndësie të paimagjinueshme, pikërisht duke mbajtur parasysh pasojat e mund të konstatohet me saktësi. E themi këtë për disa arsye. Së pari, në këtë studim
mëdha dhe afatgjata që ajo mund të ketë tek brezat e tërë. nuk janë përfshirë të gjitha tekstet shkollore që janë në qarkullim në gjithë sistemin e
I pyetur në lidhje me këtë, zyrtari i MASHT-it për Tekste dhe Mjete Mësimore, Arif shkollimit parauniversitar. Së dyti, edhe tek tekstet e përfshira si mostër në këtë
Demolli, shfaqi këtë mendim: “Në një numër kaq të madh tekstesh mund të studim, ka qenë e pamundur të konfirmohej saktësia shkencore e të gjitha
përvidhet edhe ndonjë gabim shkencor, ndonjë gabim teknik e kështu me radhë. informacioneve, fakteve dhe të dhënave që gjenden në përmbajtjet e këtyre
Vërejtjet që u bëhen teksteve në debate të ndryshme, u dërgohen shtëpive botuese. teksteve, sepse, për të bërë një gjë të tillë do të duheshin grupe ekspertësh të
Autorët zakonisht i “krehin” ngapak tekstet e tyre para çdo ribotimi, por mund të kualifikuar për secilën fushë dhe kjo për ne ka qenë e pamundur. Së treti, për nevojat
ndodhë që ndonjë autor të mos merret më me tekstin e tij, ashtu siç mund të përdoret e kësaj analize nuk ka qenë e nevojshme të konfirmohet saktësia shkencore e të
ndonjë tekst shkollor për disa vjet me radhë pa u ribotuar (kur numri i nxënësve gjitha informacioneve, fakteve e të dhënave që gjenden në përmbajtjet e teksteve të
është i vogël në atë nivel të shkollimit apo në atë gjuhë). Mund të them se analiza të marra si mostër, por vetëm sa është provuar që, përmes një shqyrtimi të kujdesshëm,
tilla nuk janë bërë, sepse kjo do të ishte një gjë bukur e madhe.”7 Pak a shumë të të evidencohen vetëm disa sosh, në mënyrë që të faktohet prania e pasaktësive
njëjtin mendim ka shfaqur edhe Frashër Demaj, bashkautor i disa teksteve të shkencore në tekstet shkollore. Pavarësisht nga të gjitha këto fakte, është arritur të
Historisë, i cili është edhe anëtar i Institutit të Historisë të Kosovës, pikërisht evidencohen mjaft shumë pasaktësi shkencore nëpër përmbajtjet e teksteve, një e
Sekretar Shkencor në këtë institut.8 “Duhet ta keni parasysh faktin që shkenca dhënë kjo shumë shqetësuese që do të duhej të shërbente si sinjal alarmi për të gjithë
evoluon çdo ditë dhe ne kemi bërë përpjekje gjithmonë që të shërbehemi me të kompetentët dhe përgjegjësit.
arriturat e fundit shkencore. Kjo nuk e përjashton mundësinë e lëshimeve eventuale Pasaktësitë shkencore nëpër tekstet shkollore janë të pranishme dhe evidente në
dhe gabimeve teknike nëpër tekste shkollore. Gjithmonë me rastin e ribotimit, disa forma, të cilat do të jenë subjekt i elaborimin të kësaj analize, në kuadër të së
bëhen korrigjime dhe evitohen lëshimet eventuale”,9 - thekson Demaj. Siç shihet, cilës do të prezantohen, elaborohen dhe argumentohen këto forma të pasaktësisë
asnjëri nga të intervistuarit nuk e mohon mundësinë që në tekstet shkollore të ketë shkencore:
pasaktësi shkencore, megjithëse e theksojnë faktin se ato gabime eventuale a) të dhëna dhe fakte të pasakta apo të shtrembëruara;
përmirësohen dhe korrigjohen me rastin e ribotimit të teksteve shkollore. Por, siç do b) të dhëna dhe fakte kontradiktore brenda teksteve;
të shohim në vazhdim, një numër i madh gabimesh dhe pasaktësish shkencore në c) të dhëna dhe fakte të keqprezantuara dhe të vjetruara;
ç) të dhëna dhe fakte konfuze dhe të palogjikshme.
7
Intervistë e BIRN-it, realizuar më 19 nëntor 2009 (përgjigjet nga intervista janë marrë në formë të shkruar).
8
Marrë nga faqja zyrtare e internetit e Institutit të Historisë të Kosovës (www.ihp-ks.org).
9 10
Intervistë e BIRN-it, realizuar më 13 nëntor 2009 (përgjigjet nga intervista janë marrë në formë të shkruar). Intervistë e BIRN-it, realizuar më 06 nëntor 2009 (përgjigjet nga intervista janë marrë në formë të shkruar).
16 17

11. PRISHTINË RRJETI BALLKANIK I GAZETARISË HULUMTUESE PROBLEMET DHE TË METAT E TEKSTEVE SHKOLLORE PRILL 2010
a) Të dhëna dhe fakte të pasakta apo të shtrembëruara Një rast të ngjashëm mund ta shohim edhe në tekstin Historia 6, në të cilin viti i
Është për t'u habitur se si nëpër tekstet shkollore mund të gjenden pasaktësi lindjes së Filipit II të Maqedonisë është i pasaktë, madje gabimi i njëjtë përsëritet në
shkencore edhe për fakte të rëndësishme, të cilat mund të vërtetohen me lehtësi edhe dy vende në këtë tekst (shih në vazhdim ilustrimin 2 dhe ilustrimin shtesë 1 të
nga opinioni i gjerë, dhe jo vetëm nga profesionistë të fushës përkatëse. Por, ja që bashkëngjitur në Shtojcën B).
gjëra të tilla janë të mundshme dhe ekzistojnë në tekstet tona shkollore!
Për ta ilustruar këtë, në fillim do të marrim si shembull tekstin Historia 7, në të cilin Ilustrimi 2: Historia 6 – faqe 46
viti i lindjes së Napoleon Bonapartës figuron gabimisht (shih në vazhdim ilustrimin
1).
Ilustrimi 1: Historia 7 – faqe 142
Pra, nga ilustrimi shihet se si viti i lindjes së Filipit II të Maqedonisë shënohet 395
p.e.s., sa kohë që, nëse u referohemi enciklopedive të ndryshme, si burime të
12
besueshme dhe kredibël, aty shënon se Filipi II i Maqedonisë kishte lindur në vitin
382 p.e.s..
Kështu, bazuar në këto referenca, del se viti i lindjes i Filipit II të Maqedonisë, i
shkruar në tekstin Historia 6, është i pasaktë.
Ndoshta dikush mund t'i arsyetojë këto gabime, duke i konsideruar si lëshime
teknike apo si gabime rasti. Por, është me rëndësi të përmendet se të dyja këto tekste
janë botuar e ribotuar tashmë pesë herë dhe ende përmbajnë këto gabime, edhe në
botimin e pestë madje (për më shumë detaje, shih Shtojcën A). Fundja, edhe sikur
këto të ishin gabime apo lëshime teknike, kjo nuk e ndërron fare situatën, meqë
tashmë së paku pesë gjenerata të nxënësve, do me thënë, më shumë se 150 mijë
nxënës i kanë mësuar këto fakte gabimisht, sigurisht sipas statistikave të MASHT-
it, për çdo vit shkollor, në secilën gjeneratë të nivelit të shkollës së mesme të ulët,
13
vijojnë mësimin afro 35 mijë nxënës.
Siç shihet në ilustrim, si viti i lindjes së Napoleon Bonapartës shënohet viti 1760, Në të njëjtin tekst (Historia 6) mund të gjendet edhe një fakt, shumë më interesant i
ndërsa, nëse u referohemi burimeve mjaft të besueshme dhe kredibël, siç janë shtrembërimit të informacioneve, ndonëse ato janë mjaft popullore dhe të njohura
11
enciklopeditë e ndryshme, atëherë atje shënon se Napoleon Bonaparta ka lindur në mjaft mirë edhe nga opinioni i gjerë. Në këtë rast nuk prezantohen saktësisht
vitin 1769. Prandaj, nëse bazohemi në këto tri referenca mjaft të besueshme, del se parimet bazë të fesë islame, ato që njihen si Shtyllat e Islamit (shih në vazhdim
viti i lindjes së Napoleon Bonapartës, sikur shkruan në tekstin Historia 7, është i ilustrimin 4).
pasaktë.
11 12 Lista e burimeve të konsultuara në lidhje me vitin e lindjes së Filipit II të Maqedonisë:
Lista e burimeve të konsultuara në lidhje me vitin e lindjes së Napoleon Bonapartës:
- Gale Group. UXL Encyclopedia of World Biography (Volume VII). Detroid: GACL, 2002. (faqe 1376) - Gale Group. UXL Encyclopedia of World Biography (Volume I). Detroid: GACL, 2002. (faqe 43)
- McNeill, William H., Senior editor. Berkshire Encyclopedia of World History (Volume IV). Massachusetts: Berkshire -Ackermann, Marsha E., et al. Encyclopedia of World History (Volume I). USA: Facts On File, Inc., 2008. (faqe 354)
Publishing Group LLC, 2005. (faqe 1441) - Baku, Pasho. Fjalor Enciklopedik. Tiranë: BACCHUS, 2002. (faqe 212)
13
- Baku, Pasho. Fjalor Enciklopedik. Tiranë: BACCHUS, 2002. (faqe 493) MASHT. Statistikat e Arsimit në Kosovë 2008-09 (Arsimi publik parauniversitar). Prishtinë: MASHT, 2009.
18 19

12. PRISHTINË RRJETI BALLKANIK I GAZETARISË HULUMTUESE PROBLEMET DHE TË METAT E TEKSTEVE SHKOLLORE PRILL 2010
Ilustrimi 4: Historia 6 – faqe 118 Më konkretisht, nëse u referohemi të gjitha atyre burimeve, tek të gjitha (pa asnjë
përjashtim) shënohet se pesë detyrat, obligimet apo Shtyllat e Islamit janë:16
1. Dëshmia e besimit (Shahadet);
2. Falja e namazeve (Salat);
3. Dhënia ndihmë të varfërve (Zekat);
4.Agjërimi i Ramazanit (Savm);
5. Pelegrinazhi në Qabe, Mekë (Haxh).
Pas gjithë këtyre fakteve dhe këtij elaborimi, lirisht mund të përfundohet se të
dhënat e atij paragrafi në ilustrimin e mësipërm, janë të pasakta dhe të
shtrembëruara. Për më tepër, paragrafi në fjalë bënë 'mëkat' dhe gabim të
Siç shihet në ilustrim, në mesin e pesë detyrimeve islame bazë, nuk figuron fare shumëfishtë në të njëjtën kohë. Më skandalozja, përveçqë është futur në mesin e
shtylla e parë, dëshmia e besimit (shehadeti), i cili “është obligimi i parë, më kryesor pesë obligimeve themelore islame një obligim i paqenë, përmbajtja e atij parimi të
dhe më i domosdoshëm, pa respektimin e të cilit askush nuk mund të jetë mysliman shtuar është jashtëzakonisht tendencioze dhe komprometuese. Për më tepër,
14
në kuptimin e mirëfilltë të fjalës”. Për çudi, përveçqë nuk është përmendur obligimi pavarësisht nëse është bërë me qëllim a pa qëllim, me vetëdije a pa vetëdije,
kryesor, në vend të tij është futur një parim shumë interesant, i cili as në literaturën përmbajtja është shumë nxitëse dhe urrejtje-ndjellëse, rrjedhimisht përbën edhe
islame dhe as në literaturën joislame nuk gjendet askund si njëri nga pesë obligimet 17
shkelje ligjore, sepse përmbajtje të tilla janë të ndaluara sipas legjislacionit në fuqi.
kryesore islame. Fjala është për, siç thuhet në tekst, detyrën “për të marrë pjesë në Për më shumë, kjo shkakton paqartësi dhe konfuzion tek nxënësit, meqë prezantimi
luftë kundër të pafeve”, të cilën vështirë ta ketë dëgjuar ndokush së është një nga i pesë Shtyllave të Islamit në këtë tekst (Historia 6) nuk përputhet me përshkrimin e
pesë detyrimet islame kryesore. Për ta konfirmuar këtë, janë konsultuar 9 burime këtyre pesë obligimeve në tekstin Edukata qytetare 9, të cilin nxënësit do ta mësojnë
shumë të besueshme nga shtëpi botuese ndër më të njohurat dhe më kredibël në më vonë, e në të këto pesë parime janë të dhënë në mënyrë të saktë (shih ilustrimin
15
botë. Siç shihet tek referencat, shumica e autorëve të këtyre burimeve janë autorë shtesë 2 të bashkëngjitur në Shtojcën B).
perëndimorë dhe, me gjasë, jomyslimanë, por në mesin e tyre ka edhe autorë lindorë Një pasaktësi tjetër shkencore, që ka të bëjë me Sistemin Diellor, gjegjësisht me
dhe vendorë, pra edhe myslimanë. Ky kombinim është bërë me qëllim për të parë në numrin e planetëve të këtij sistemi, hasim në tekstin Edukata qytetare 8 (shih në
mos ka ndonjë papajtueshmëri në mes autorëve të ndryshëm për sa u përket pesë vazhdim ilustrimin 5).
obligimeve a detyrave islame kryesore, gjegjësisht pesë Shtyllave të Islamit.
Megjithëse të gjitha këto burime i përmendin dhe i shpjegojnë këto pesë detyrime a Ilustrimi 5: Edukata qytetare 8 – faqe 81
obligime islame bazë, në asnjërën prej tyre nuk figuron “lufta kundër të pafeve” si
një nga këto shtylla a obligime, sa kohë që në të gjitha ato figuron obligimi i parë,
dëshmia e besimit.
14
Murtezai, Ekrem. Fjalor i Feve. Prishtinë: Rilindja, 2000.
15 Lista e burimeve të konsultuara në lidhje me pesë detyrimet, obligimet apo Shtyllat e Islamit:
- Ellwood, Robert S., General editor. The Encyclopedia of World Religions (Revised Edition). USA: Facts On File,
Inc., 2007. (faqe 223) 16 Në kllapa janë shkruar termat përkatës në gjuhën arabe për hir të ruajtjes së origjinalitetit të koncepteve dhe për
- Salamone, Frank A., Editor. The Encyclopedia of Religious Rites, Rituals, and Festivals. New York & London: shkak se përkthimi në shqip pa sqarime shtesë nuk mund ta japë kuptimin e duhur dhe të tërësishëm të tyre, meqë
Routledge, 2004. (faqe 195) kuptimi terminologjik i atyre termave është shumë i gjerë dhe ata ngërthejnë në vete edhe përlufizimet, kushtet,
- Newby, Gordon D. A Concise Encyclopedia of Islam. Oxford: ONEWORLD, 2002. (faqe 173) kriteret dhe mënyrat e caktuara për përmbushjen e secilës shtyllë.
- Campo, Juan E., Series editor. Encyclopedia of Islam. USA: Facts On File, Inc., 2009. (faqe 242) 17 Ligji për Botimin e Teksteve Shkollore, Mjeteve Mësimore, Lektyrës Shkollore dhe të Dokumentacionit Pedagogjik
- Groff, Peter S. Islamic Philosophy A–Z. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2007. (faqe 111) (Nr. 02/L-67)
- Leaman, Oliver, Editor. The Qur'an: an Encyclopedia. London & New York: Routledge, 2006. (faqe 316) Neni 3
- Ibrahim, I.A. A Brief Illustrated Guide to Understanding Islam. Houston: Darussalam, 1997. (faqe 65) 3.2. Nuk lejohen tekstet shkollore, mjetet mësimore, lektyrat shkollore dhe dokumentacioni pedagogjik, që bëjnë
- Murtezai, Ekrem. Fjalor i Feve. Prishtinë: Rilindja, 2000. (faqe 151 & 303) propagandë kundër Kosovës, që cenojnë të drejtat e njeriut dhe barazinë gjinore, dhe që nxisin urrejtje politike,
- Tërnava, Naim. Morali Islam – Ahlaku 2. Prishtinë: M.M.ALAUD'DIN, 1996. (faqe 64 & 66) nacionale dhe fetare.
20 21

13. PRISHTINË RRJETI BALLKANIK I GAZETARISË HULUMTUESE PROBLEMET DHE TË METAT E TEKSTEVE SHKOLLORE PRILL 2010
Nëse lexojmë përmbajtjen e paragrafit të paraqitur në ilustrimin e mësipërm, del se Gjithashtu, zyrtarisht Sistemi Diellor nuk ka pasur askurrë 10 planetë, siç
Sistemi Diellor ka 10 planetë. Kjo është interesante, sepse për ata që kanë shfletuar pretendohet në tekstin Edukata qytetare 8, në ilustrimin e paraqitur më sipër.
apo shfletojnë literaturë pak më të vjetër (para vitit 2006), Sistemi Diellor ka 9 Një pasaktësi e tillë nuk mund të justifikohet, sidomos për faktin se teksti Edukata
planetë. qytetare 8, tashmë është botuar dy herë, sepse teksti që përdoret, është botimi i dytë
Kurse, për ata që kanë shfletuara apo shfletojnë literaturë më të re (pas vitit 2006), (shih detajet në Shtojcën A). Fundja, një pasaktësi e tillë nuk do të duhej të gjendej
Sistemi Diellor ka 8 planetë. Këtë e mësojnë nxënësit tanë në klasën e gjashtë as në botimin e parë, po u mbajtën parasysh të dhënat nga burimet e mësipërme, se
(Gjeografia 6), prandaj, përmbajtja e këtij paragrafi, para së gjithash, do t'u Sistemi Diellor nuk ka pasur kurrë 10 planetë.
shkaktojë huti nxënësve, sepse në klasën e gjashtë mësojnë se Sistemi Diellor ka 8 Në tekstin Historia 7, mund të përmendet edhe një pasaktësi tjetër, që lidhet me
planetë, e jo 9 ose 10 planetë (shih ilustrimin shtesë 3, të bashkëngjitur në Shtojcën eksploruesin Ferdinando Magelani (shih në vazhdim ilustrimin 3).
B).
Atëherë cila është e vërteta: Sistemi Diellor ka 8 apo 10 planetë? Nëse u referohemi Ilustrimi 3: Historia 7 – faqe 81
18
burimeve shumë të sakta dhe të sigurta, del se Sistemi Diellor ka 8 planetë dhe nuk
ka pasur kurrë 10. Bazuar në këto burime, deri në vitin 2006, dihej zyrtarisht se
Sistemi Diellor ka 9 planetë19 dhe në mesin e tyre njihej edhe Plutoni. Mirëpo, për
shkak të zbulimit edhe të disa objekteve të tjera të ngjashme me Plutonin,20 u bë e
domosdoshme që, ose edhe ato objekte të konsideroheshin si planetë të Sistemit
Diellor, ose, nëse ato nuk do të futeshin si planetë të Sistemit Diellor, atëherë edhe
Plutonit do të duhej t'i hiqej “statusi” i planetit. Për këtë arsye, Unioni
Ndërkombëtar i Astronomisë (International Astronomical Union – IAU) ka
përpiluar një përkufizim të ri për planetin, sipas të cilit secili objekt duhet t'i
plotësojë tri kushte,21 në mënyrë që të mund të marrë statusin e planetit. Sa kohë që,
objekti që do t'i plotësojë vetëm dy kushtet e para, pra nuk e plotëson kushtin e tretë,
ai objekt do të quhet “planet xhuxh” (dwarf planet). Bazuar në këtë përkufizim, në
gusht 2006, Unioni Ndërkombëtar i Astronomisë, në takimin e mbajtur në Pragë të Nëse lexohet me kujdes paragrafi nga ilustrimi më sipër, mund të vërehen dy
Çekisë, ka konstatuar dhe ka vendosur që Sistemi Diellor ka 8 planetë, duke i hequr pasaktësi, gjegjësisht një shtrembërim dhe një kundërthënie logjike. Gabimi i parë
kështu Plutonit statusin e planetit, meqë ai nuk plotëson kushtin e tretë sipas ka të bëjë me origjinën e Magelanit. Siç mund të shihet, në tekst thuhet se Magelani
përkufizimit. Rrjedhimisht, Plutoni, së bashku me Erisin dhe Ceresin (sipas 22
ishte spanjoll. Por, nëse u referohemi burimeve mjaft të besueshme dhe kredibël, të
Stephen Eales edhe vetë hëna e Plutonit – Charoni) kanë marrë statusin e planetit gjitha këto burime i referohen Magelanit si eksplorues portugez. Madje, dy burimet
xhuxh dhe nuk konsiderohen si planetë. kryesore e sqarojnë shumë mirë se Magelani kishte lindur në Portugali nga prindër
Prandaj, zyrtarisht, që nga viti 2006 Sistemi Diellor ka 8 planetë: Merkuri, Venera,
portugezë, që të dy anëtarë të shtresës fisnike në Mbretërinë e Portugalisë së
Toka, Marsi, Jupiteri, Saturni, Urani dhe Neptuni.
atëhershme. Po ashtu, Magelani i kishte shërbyer Kurorës Portugeze deri në vitin
18
Lista e burimeve të konsultuara në lidhje me numrin e planetëve në Sistemin Diellor: 1517. Këto burime tregojnë se Magelani në vitin 1517 i ofroi shërbimet e tij
- Mitton, Jacqueline. Cambridge Illustrated Dictionary of Astronomy. New York: Cambridge University Press, 2007. Mbretërisë Spanjolle, dhe ishte zotuar për besnikëri ndaj asaj kurore.
(faqe 269)
- McFadden, Lucy-Ann, Weissman, Paul R., and Johnson, Torrence V., Editors. Encyclopedia of the Solar System
(second edition). Amsterdam, New York, Boston, London, Oxford, etc.:Academic Press – ELSEVIER, 2007. (faqe 3)
- Morison, Ian. Introduction to Astronomy and Cosmology. UK: Wiley – John Wiley and Sons, Ltd., 2008. (faqe 77)
22 Lista e burimeve të konsultuara në lidhje me Ferdinando Magelanin:
- Liu, Charles. The Handy Astronomy Answer Book. Detroit: Visible Ink Press, 2008. (faqe 128)
- Eales, Stephen. Planets and Planetary Systems. UK: Wiley-Blackwell – John Wiley and Sons, Ltd., 2009. (faqe 19) - Gale Group. UXL Encyclopedia of World Biography (Volume VII). Detroid: GACL, 2002. (faqe 1201)
19 Merkuri, Venera, Toka, Marsi, Jupiteri, Saturni, Urani, Neptuni dhe Plutoni. - McNeill, William H., Senior editor. Berkshire Encyclopedia of World History (Volume III). Massachusetts: Berkshire
20 Erisi dhe Ceresi (sipas Stephen Eales edhe vet hëna e Plutonit – Charoni). Publishing Group LLC, 2005. (faqe 1171)
21 Për më shumë detaje rreth këtyre tri kushteve, lexo referencat e sipërpërmendura. - Baku, Pasho. Fjalor Enciklopedik. Tiranë: BACCHUS, 2002. (faqe 440)
22 23

14. PRISHTINË RRJETI BALLKANIK I GAZETARISË HULUMTUESE PROBLEMET DHE TË METAT E TEKSTEVE SHKOLLORE PRILL 2010
Pra, është e vërtetë se Magelani kishte filluar ekspeditën në udhëtimin e parë rreth b) Të dhëna dhe fakte kontradiktore
Tokës (1519) nën ombrellën e Kurorës Spanjolle, por ky fakt nuk e bën Magelanin Në rastet e pasqyruara dhe të elaboruara më sipër, ishte e nevojshme të konfirmohej
spanjoll, meqë origjina e tij etnike a kombëtare (pavarësisht nga ndonjë zotim a saktësia e përmbajtjeve duke përdorur burime a referenca të tjera. Por, jo pak herë të
shërbim ndaj kujtdo) mbeten gjithnjë të pandryshuara. Prandaj, edhe praktikisht tjera, prania e pasaktësive shkencore në përmbajtjet e teksteve shkollore, mund
edhe zyrtarisht, Magelani njihet dhe mësohet nga e gjithë bota si eksplorues argumentohet e të hetohet pa pasur fare nevojë të konsultohet ndonjë literaturë
portugez, e jo spanjoll. shtesë. Një gjë e tillë është e mundur për shkak se shpesh në tekste shkollore ka të
Problemi tjetër në këtë paragraf ilustrues është një mospërputhshmëri logjike. Në dhëna dhe fakte kontradiktore, që nuk përputhen midis tyre, megjithëse fjala është
fillim të paragrafit thuhet “udhëtimin e parë rreth botës (1519-1522) e bëri... për të njëjtën gjë. Mospërputhje dhe kontradikta të tilla të dhënash dhe faktesh mund
Magelani”, ndërsa më vonë thuhet se gjatë atij udhëtimi ishte vrarë edhe vetë të vërehen në tri raste: 1) kontradikta brenda të njëjtit tekst, 2) kontradikta në mes të
Magelani. Prandaj, është e palogjikshme që të thuhet se Magelani bëri udhëtimin e teksteve të ndryshme të së njëjtës lëndë, dhe 3) kontradikta në mes të teksteve të
parë rreth botës, meqë kjo domosdoshmërisht do të nënkuptonte që Magelani do të ndryshme të lëndëve të ndryshme.
kishte arritur të kalonte gjithë botën dhe, në fund, do të ishte kthyer në vendin e Këtu është me rëndësi të theksohet se, kur flasim për mospërputhje a kontradikta,
nisjes, në Spanjë. E pra, shënimi që Magelani kishte bërë udhëtimin rreth botës, nuk nuk është fjala për gjëra rreth të cilave ka paqartësi ose janë të diskutueshme. Fjala
është i saktë, sepse, siç është e theksuar edhe në atë paragraf, Magelani ishte vrarë në është për gjëra shumë të qarta dhe shumë objektive, prandaj mospërputhjet e
Filipine. Prandaj, nëse marrim për bazë kriterin hapësinor, atëherë përfundimisht kontradiktat vijnë si rezultat i jokompetencës, i papërgjegjësisë ose edhe i
del se Magelani nuk kishte bërë udhëtimin e parë rreth botës, sepse distanca në mes pakujdesisë së autorëve të teksteve.
Filipineve dhe Spanjës është mjaft e madhe. Por, edhe nëse marrim për bazë kriterin Në raste të tilla, detyra që të konfirmojnë se cili nga opsionet e ofruara është i saktë,
kohë, prapëseprapë del se Magelani nuk kishte realizuar udhëtimin e parë rreth u mbetet mësimdhënësve, megjithëse ata nuk janë as përgjegjës dhe as kompetentë
botës. Nëse u referohemi burimeve të sipërcituara, ekspedita për udhëtimin e parë që ta bëjnë një gjë të tillë, meqë për më tepërt nuk paguhen për konfirmimin e
rreth botës ishte nisur nga Spanja në shtator të vitit 1519 dhe ai kishte vdekur në prill saktësisë së fakteve të përmbajtjeve të teksteve shkollore. Mirëpo, nxënësit kanë
1521, kurse ekspedita kishte përfunduar udhëtimin (ishte kthyer në Spanjë) në nevojë të dinë patjetër se cili nga opsionet e ofruara është i vërtetë, meqë atyre do t'u
shtator 1522. Nga kjo del se udhëtimi kishte zgjatur rreth 36 muaj, kurse Magelani duhen informacione të sakta në provime a në vlerësimin e diturive (marrja e notës)
ishte pjesëmarrës i ekspeditës vetëm për rreth 19 muaj, që do me thënë se ekspedita nga mësimdhënësit, si dhe me rastin e vlerësimit në Testin Shtetëror.
kishte vazhduar udhëtimin për rreth 17 muaj të tjerë, pas vdekjes së Magelanit. Po ashtu, kur përmendim këso mospërputhjesh dhe kontradiktash, nuk është fjala
Bazuar në të gjitha këto të dhëna, mund të pohohet lirisht se ajo që është dhënë në për të dhëna dhe fakte alternative, që do të ishte shumë normale të ofroheshin,
tekstin që po diskutojmë, është jo e drejtë dhe paraqet një kundërthënie logjike, dhe, sidomos në rastet kur për ndonjë gjë të caktuar nuk ka prova vendimtare apo kur
për pasojë, kemi të bëjmë me pasaktësi interpretimi. provat janë të kontestueshme. Madje, në raste të tilla, autorët do duhej të ofronin
Ndoshta dikujt këto mund t'i duket vetëm si çështje kuptimore e gjuhësore, por, sido detyrimisht të gjitha të dhënat, faktet, teoritë apo alternativat më të bazuara dhe më
që të jetë, gjëra të tilla mund t'u shkaktojnë nxënësve mjaft kokëçarje dhe tek ata të argumentuara rreth ndonjë çështjeje të caktuar. Po kjo, siç do të shohim më vonë,
mund të shkaktojnë konfuzion. nuk ndodh me autorët dhe tekstet shkollore tek ne, meqë autorët e caktuar e
paraqesin si të saktë dhe të vërtetë vetëm alternativën që ata e konsiderojnë të saktë
dhe të vërtetë, dhe kështu shkaktojnë paqartësi dhe konfuzion tek nxënësit. Përveç
paqartësisë dhe konfuzionit, edhe në raste të tilla, nxënësit mund të pësojnë gjatë
vlerësimit të diturive të tyre.
Në vazhdim do të paraqesim disa shembuj të ndryshëm mospërputhjesh dhe
kontradiktash të këtilla, të cilat me automatizëm nënkuptojnë se, së paku njëri nga
opsionet e ofruara, është i pasaktë, sa kohë që, parimisht, nuk mund të ketë dy fakte
të sakta e të vërteta për të njëjtën gjë. Prandaj, duke u nisur nga kjo, ndryshe nga sa
24 25

15. PRISHTINË RRJETI BALLKANIK I GAZETARISË HULUMTUESE PROBLEMET DHE TË METAT E TEKSTEVE SHKOLLORE PRILL 2010
vepruam me ilustrimet e mësipërme, ku pasaktësia shkencore duhej argumentuar Siç shihet nga ilustrimi, në faqen 13 thuhet se sipërfaqja e rruzullit tokësor, e
dhe faktuar, duke përdorur burime dhe referenca të ndryshme, në shembujt e kësaj mbuluar me tokë, është 150 milionë km2 , ndërsa në faqen 60 thuhet se kjo sipërfaqe
pjese nuk do të përdoren burime dhe as referenca, meqë nuk është qëllimi i kësaj është 149 milionë km2. Megjithëse diferenca mund të kumbojë e vogël, fjala është
analize që të tregohet se cili nga opsionet apo cili nga autorët ka të drejtë dhe është i për 1 milion km2 , që është përafërsisht 92 herë më e madhe se sipërfaqja e Kosovës.
saktë. Siç u theksua më herët, vetë ekzistimi i kontradiktave dhe mospërputhjeve Për krahasim më të lehtë, shih në vazhdim tabelën krahasuese:
rreth së njëjtës gjë, nënkupton se së paku njëri nga opsionet e ofruara është
domosdoshmërisht i pasaktë, dhe kjo është e mjaftueshme për të argumentuar
pasaktësitë shkencore në tekstet shkollore. Po ua lëmë kompetentëve dhe
përgjegjësve që të sqarojnë dhe të argumentojnë se cili nga opsionet e ofruara është i
saktë e cili jo.
Fillimisht do të paraqesim dy shembuj të kontradiktave brenda të njëjtit tekst. Në
Në tekstin Gjeografia 7 ka një varg kontradiktash, saqë është e pamundur të jepen
tekstin Gjeografia 6 ka kontradiktë në lidhje me sipërfaqen e Tokës që nuk është e
këtu të gjitha për ilustrim. Në vazhdim po theksojmë një mospërputhje për sa i
mbuluar me ujë (shih në vazhdim ilustrimin 6).
përket sipërfaqes së Greqisë, dhe më tutje një shembull të ngjashëm për sa i përket
Ilustrimi 6: Gjeografia 6 sipërfaqes së Zvicrës mund ta gjeni në Shtojcën B (shih në vazhdim ilustrimin 7 dhe
ilustrimin shtesë 4, së bashku me tabelën krahasuese të bashkëngjitur në Shtojcën
B).
Faqe 13
Ilustrimi 7: Gjeografia 7
Faqe 40
Faqe 60
Faqe 47
26 27

16. PRISHTINË RRJETI BALLKANIK I GAZETARISË HULUMTUESE PROBLEMET DHE TË METAT E TEKSTEVE SHKOLLORE PRILL 2010
Siç mund të shihet nga ilustrimi, në tabelën faqe 40 thuhet se sipërfaqja e Greqisë Siç mund të shihet nga ilustrimi, në tekstin Gjeografia 8, faqe 22, thuhet se
është 131 957 km 2 , kurse në faqen 47 se sipërfaqja e Greqisë është 131 944 km 2 . sipërfaqja e Turqisë është 780 580 km 2 , kurse në tekstin Gjeografia 9, faqe 163,
Pra, vetëm brenda 7 faqesh sipërfaqja e Greqisë dallon për 13 km 2. Për krahasim më thuhet se sipërfaqja e Turqisë është 779 452 km2 . Pra, në këto dy tekste sipërfaqja e
të lehtë, shih në vazhdim tabelën krahasuese: Turqisë dallon për 1 128 km 2 , që është një dallim mjaft i madh. Për krahasim më të
lehtë, shih në vazhdim tabelën krahasuese:
Në vazhdim do të paraqesim dy shembuj të kontradiktave ndërmjet teksteve të
ndryshme të së njëjtës lëndë. Fillimisht të shohim një kontradiktë në mes të tekstit
Gjeografia 8 dhe Gjeografia 9, lidhur me sipërfaqen e Turqisë (shih në vazhdim, Një shembull interesant përbëjnë kontradiktat e shumta në mes tekstit Historia 5 dhe
ilustrimi 8). Historia 7, që kanë të bëjnë me Betejën e Kosovës. Megjithëse duket se ka burime
dhe të dhëna të ndryshme e kontroverse për sa i përket kësaj ngjarjeje, autorët e
Ilustrimi 8: këtyre dy teksteve paraqesin vetëm versionin a burimet që ata i konsiderojnë si të
sakta dhe të vërteta. Në raste të tilla, sigurisht që do të duhej të ofroheshin të gjitha
Gjeografia 8 – faqe 22 alternativat që janë nga më të besueshmet e më të saktat, kurse autorët, si
profesionistë të kësaj fushe, sigurisht që do të mund të përcaktoheshin dhe të
pozicionoheshin në favor të njërës nga alternativat, që e konsiderojnë se është më e
besueshmja dhe më e sakta. Por, meqë kjo nuk ndodh, atëherë vetëm nga krahasimi i
dy paragrafëve të këtyre dy teksteve, mund të vërehen 5 kontradikta, disa të vogla e
jo shumë domethënëse, e të tjera të mëdha e mjaft thelbësore (shih në vazhdim,
ilustrimi 9).
Ilustrimi 8:
Historia 5
faqe 34
Gjeografia 9 – faqe 163
Historia 7
faqe 56
28 29

17. PRISHTINË RRJETI BALLKANIK I GAZETARISË HULUMTUESE PROBLEMET DHE TË METAT E TEKSTEVE SHKOLLORE PRILL 2010
Nëse i lexojmë me vëmendje të dy këto tekste që kemi theksuar në ilustrimin më Është shumë e rëndësishme të theksohet se që të dy këto tekste janë botuar e ribotuar
sipër, do të mund të vërejmë 5 mospërputhje në mes këtyre dy teksteve të ndryshme, tashmë disa herë (për më shumë detaje, shih Shtojcën A), po megjithëkëtë, as
në lidhje me Betejën e Kosovës: autorët dhe as organet e tjera kompetente e përgjegjëse nuk kanë marrë masa për të
1. Njëri thotë se beteja u zhvillua në “fushën e Kosovës”, që nënkupton një rajon evituar të gjitha këto mospërputhje në lidhje me këtë ngjarje, sa kohë që të dy
gjeografik shumë të gjerë të Kosovës, kurse tjetri hamendëson se beteja u zhvillua versionet nuk mund të jenë të sakta. Ose, së paku, në të dy tekstet të jepeshin të dy
në “Fushë Kosovë”, që të gjithë ne e kuptojmë sikur të jetë zhvilluar në versionet dhe sigurisht të mbështetej e të favorizohej versioni që konsiderohet më i
vendbanimin e Fushë-Kosovës, një qendër komune. besueshmi, në varësi prej argumenteve dhe bindjeve të autorëve.
2. Njëri thotë se sulltanin e vrau “Milosh Kopili”, kurse tjetri se “thuhet se sulltanin Në vazhdim do të paraqesim një shembull të kontradiktave ndërmjet teksteve të
e vrau Millosh Kopiliqi”. Dallimi mund të duket apo të tingëllojë shumë i vogël, por ndryshme të lëndëve të ndryshme. Fjala është për mospërputhjet në mes të tekstit
është mjaft domethënës, sepse këtu bëhet fjalë për mbiemrin e vrasësit të sulltanit, Gjeografia 8 dhe tekstit Historia 6 për sa i përket gjatësisë së Murit të Madh Kinez.
nëse është i saktë mbiemri pa prapashtesën sllave “-iq” apo me këtë prapashtesë. Edhe në lidhje me këtë çështje ka polemika e versione të shumta, madje edhe në
3. Njëri thotë se vrasësi i sulltanit është nga “fshati Kopiliq i Drenicës”, kurse tjetri literaturën ndërkombëtare, por, pavarësisht nga këto, të dy tekstet e
thotë se për vrasësin e sulltanit “burimet historike nuk e sqarojnë këtë çështje mirë”. sipërpërmendura kanë ofruar versionet e tyre pa diskutuar dhe pa vënë në dukje se
4. Njëri flet për princin “Teodor Muzaka”, kurse tjetri për princin “Theodori II ka të dhëna të ndryshme e kontroverse në lidhje me gjatësinë e Murit të Madh Kinez.
Muzaka”. Këtu nuk e kemi fjalën për mënyrën e të shkruarit të emrit (Teodor apo Sigurisht që në një rast të tillë, autorët do të duhej të ofronin së paku dy a tri versione
Theodori), meqë kjo është e njëjta gjë. Dallimi është tek shifra romake II (i dyti). të marra nga burime të ndryshme të besueshme, ose së paku të theksonin faktin se
Përderisa i pari i referohet atij vetëm si Teodor Muzaka, i dyti i referohet si Theodori gjatësia e këtij muri është e diskutueshme, në mënyrë që edhe vetë nxënësit të
Muzaka i Dytë, që është një dallim mjaft domethënës, sepse, kështu siç është, të dy njiheshin me këtë fakt, e jo të ofronin si fakt të mirëqenë vetëm versionin që ata do ta
tekstet sikur nuk bëjnë fjalë për të njëjtin person, po për dy persona, të cilët mund të kenë gjetur diku. Fundja, kjo shkakton konfuzion tek nxënësit dhe për gjatësinë e
kenë jetuar në periudha krejtësisht të ndryshme historike, pra njëri - Teodor Muzaka Murit të Madh Kinez nuk mund të ketë dy të vërteta (shih në vazhdim, ilustrimi 10).
i Pari, kurse tjetri i Dyti.
5. Njëri i referohet si princ “shqiptar”, e tjetri i referohet si princ (prisi) “arbëror” Ilustrimi 10:
dhe kjo është mjaft konfuze. Në periudhën përkatëse do të ketë qenë, ose arbëror ose
shqiptar!.
Për ta pasur më të lehtë krahasimin në mes këtyre kontradiktave, shih në vazhdim
Gjeografia 8
tabelën krahasuese:
faqe 57
Historia 6
faqe 19
30 31

18. PRISHTINË RRJETI BALLKANIK I GAZETARISË HULUMTUESE PROBLEMET DHE TË METAT E TEKSTEVE SHKOLLORE PRILL 2010
Siç mund të vërehet nga ilustrimi, teksti Gjeografia 8 thotë se Muri Kinez është i c) Të dhëna dhe fakte të keqprezantuara dhe të vjetruara
gjatë 2414 km, ndërsa teksti Historia 6 thotë se ky mur është i gjatë 3460 km. Përveç dy llojeve të pasaktësisë shkencore që u diskutuan më sipër, ekzistojnë edhe
Dallimi në mes dy versioneve është shumë i madh, sidomos për shkak se bëhet fjalë forma të tjera të pasaktësisë shkencore që gjenden në përmbajtjet e teksteve
për një vepër të bërë nga dora e njeriut. Më konkretisht, diferenca në mes këtyre shkollore. Një prej tyre është edhe keqprezantimi i të dhënave dhe fakteve, ose edhe
versioneve është hiç më pak se 1046 km gjatësi. Për krahasim më të lehtë, shih në ofrimi i të dhënave dhe fakteve që tashmë janë vjetruar. Rrjedhimisht, të dyja këto
vazhdim tabelën krahasuese: paraqesin pasaktësi shkencore. Për pasojë, në raste të tilla, nxënësit ose
dezinformohen, ose marrin fakte dhe informacione të panevojshme, ose mbesin të
painformuar fare.
Një shembull se si keqprezantohet informacioni ose, thënë më mirë, një shembull se
si dezinformohen nxënësit, kemi gjetur në tekstin Edukata qytetare 9 (shih në
vazhdim, ilustrimi 11).
Ilustrimi 11: Edukata qytetare 9 – faqe 10
Para përfundimit të kësaj pjese, megjithëse mund të jetë bërë e tepërt, edhe një herë
do ritheksuar se të gjitha këto mospërputhje e kundërthënie të ndryshme vazhdojnë
të gjenden në tekstet shkollore, megjithëse që të gjitha janë botuar më shumë se një
herë, madje shumë prej tri, katër apo pesë herë deri më tash (për më shumë detaje,
shih Shtojcën A). Kjo është dëshmi e qartë se as autorët dhe as organet e tjera
përgjegjëse nuk merren me identifikimin dhe përmirësimin e këtyre gabimeve dhe
kontradiktave, gjegjësisht pasaktësive shkencore, që gjenden me bollëk nëpër Siç shihet në ilustrim, paragrafi i referohet poligamisë si një praktikë tashmë e
tekstet tona shkollore. kaluar, e cila ka funksionuar vetëm në “shoqëritë e mëhershme”. Kjo do t'u duket
paradoksale edhe vetë nxënësve, meqë një numri të konsiderueshëm të tyre
menjëherë do t'u kujtohet ndonjë rast i poligamisë (poligjinisë), për të cilin ata vetë
mund të dinë ose mund të kenë dëgjuar. Kjo mund të ndodhë lehtë, sepse edhe në
Kosovë, në mos de jure, de fakto poligamia (poligjinia) ka ekzistuar dhe vazhdon të
jetë prezente, si edhe në shumë shoqëri të tjera. Por, fundja, në Kosovë së paku
zyrtarisht/ligjërisht një burrë nuk mund të ketë më shumë se një grua me kurorë,
njëkohësisht, dhe, rrjedhimisht, përmbajtja e atij paragrafi do të mund të
racionalizohej disi. Mirëpo, të gjithë e dinë se në një numër mjaft të madh të
vendeve të botës, sidomos në shumë vende të Botës Islame, poligamia (poligjinia)
jo vetëm që ekziston dhe funksionon, por është e lejuar edhe ligjërisht. Më
konkretisht, poligamia (poligjinia) është e lejuar në bazë të ligjit civil në 48 shtete,
kurse në rreth 13 shtete të tjera është e lejuar në bazë të së drejtës zakonore, po ka
edhe disa vende në të cilat është e lejuar në mënyrë parciale.23 Prandaj, bazuar në të
gjitha këto fakte, mund të thuhet lirisht se konstatimi në paragrafin e përmendur për
ilustrim, është i pasaktë, meqë poligamia (poligjinia) është e pranishme dhe
funksionon edhe në shoqëritë e sotme, dhe jo vetëm në shoqëritë e mëhershme.
23 Marrë nga Wikipedia – The Free Encyclopedia (www.wikipedia.org). Për më shumë detaje rreth listës së shteteve që
e kanë të lejuar poligaminë (poligjininë), shih në Wikipedia, duke kërkuar me fjalën “polygamy”.
32 33