1. การประเมินโครงการ
โดย มาโนช จันทร์แจ่ม
ศึกษานิเทศก์ สานักงานเขตพื้นที่การศึกษาราชบุรี เขต 1
การบริหารงานองค์กร ไม่ว่าจะเป็นองค์กรทางด้านธุรกิจ การเมืองหรือทางการศึกษา ก็ตาม
จะใช้แผนงานและโครงการเป็นเครื่องมือ ช่วยให้การดาเนินงานประสบผลสาเร็จ บรรลุผลตามวัตถุประสงค์
และเป้าหมายที่วางไว้ โดยเฉพาะหน่วยงานทางการศึกษา ในปัจจุบันมีการวางแผนทางานอย่างชัดเจน และ
ปฏิบัติงานตามแผนอย่างจริงจัง แต่จากการนิเทศ ติดตาม ประเมินงาน พบว่า หน่วยงานส่วนมากเน้นการ
ปฏิบัติมากกว่าการประเมิน เมื่อถูกตั้งคาถามว่า การดาเนินงานตามแผนงานและโครงการประสบผลสาเร็จ
เพียงใด เช่นถ้าถามถึงงานพัฒนาคุณภาพการศึกษา ก็จะได้รับคาตอบว่ามีคุณภาพเป็นที่น่าพอใจ ซึ่งเป็น
คาตอบกลาง ๆ ขาดความชัดเจน ไม่สามารถระบุได้ว่าคุณภาพด้านใดบ้างที่ดี ปานกลาง หรือต้องปรับปรุง
ไม่สามารถบอกได้ว่าคุณภาพโดยรวม พัฒนาเพิ่มขึ้นจากเดิมหรือไม่ เพียงใด เป็นต้น
จากตัวอย่างที่กล่าว แสดงให้เห็นว่า หน่วยงานต่าง ๆ ยังขาดการประเมินโครงการ ซึ่งถือว่า
เป็นปัญหาสาคัญในปัจจุบัน การดาเนินงานตามโครงการ ถ้าไม่มีการประเมินควบคู่กันไป คณะทางานหรือ
หน่วยงานที่รับผิดชอบจะไม่ทราบเลยว่า งานนั้นประสบผลสาเร็จหรือไม่ เพียงใด มีเรื่องใดที่ต้องพัฒนา
ต่อยอด และเรื่องใดต้องช่วยเหลือปรับปรุงเพิ่ม แต่ในทางตรงข้ามถ้าหน่วยงานต่าง ๆ มีการประเมินควบคู่ไป
กับการดาเนินงานตามโครงการ จะช่วยให้ทราบผลที่ชัดเจนและนาไปใช้เป็นข้อมูลในการแก้ปัญหาและ
พัฒนางานได้ในโอกาสต่อไป
การประเมินโครงการนี้ วิธีที่ดี ควรดาเนินการให้ครบถ้วนทั้งกระบวนการของงาน หรือ
โครงการ ตามแนวทางต่อไปนี้
1. ประเมินก่อนดาเนินโครงการ
1.1ประเมินเพื่ออะไร มีส่วนใดบ้างที่ต้องประเมิน
การประเมินก่อนดาเนินงาน เป็นการประเมิน เพื่อวางแผนโครงการโดยพิจารณา
ว่าโครงการมีความเป็นไปได้หรือไม่ มีความเหมาะสมเพียงใด โดย พิจารณาประเมินในด้านต่าง ๆ ต่อไปนี้
1.1.1 ความจาเป็นและความต้องการ
1.1.2 ความเหมาะสมและความชัดเจนของวัตถุประสงค์ในโครงการ
1.1.3 ความเหมาะสมของบุคลากร ระยะเวลา งบประมาณ สถานที่และ
วัสดุอุปกรณ์
1.1.4 เนื้อหาสาระของโครงการ โดยพิจารณาว่ามีมากน้อยเพียงใด ลักษณะงาน
ตามโครงการเหมาะสมหรือไม่
1.1.5แผนการดาเนินงาน มีความชัดเจนเหมาะสมกับการปฏิบัติมากน้อยเพียงใด

2. -2-
1.2 การพิจารณาประเมิน
การพิจารณาการประเมิน สามารถทาได้โดยนาองค์ประกอบด้านต่าง ๆ ของ
โครงการทั้ง 5 รายการ ดังกล่าวข้างต้น มาพิจารณาประกอบการประเมิน ผู้ประเมินอาจประกอบด้วย
คณะกรรมการดาเนินโครงการ หรือคณะกรรมการที่รับผิดชอบประเมินโครงการ เพื่อตัดสินใจสรุปว่าโครงการ
ที่วางไว้มีความคุ้มค่า เหมาะสมและเป็นไปได้หรือไม่ที่จะดาเนินการตามแผนงานที่กาหนดไว้
1.3 เครื่องมือที่ใช้ประเมิน
เนื่องจากการประเมินก่อนดาเนินโครงการนี้ คณะบุคคลเป็นผู้พิจารณาประเมิน
จากเอกสารหลักฐานและข้อมูลต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้อง โดยทาการประเมินก่อนดาเนินโครงการคือ ประเมินในส่วน
ปัจจัยป้อน วิธีประเมินอาจใช้วิธีการและเครื่องมือต่าง ๆ เช่น
1.3.1 การวิเคราะห์เอกสารหลักฐานแล้วสรุปผล
1.3.2 ใช้แบบสารวจรายการ ประกอบการพิจารณาเอกสารหลักฐานและข้อมูลที่
เกี่ยวข้อง
จากนั้นจึงสรุปและประเมินผลเพื่อตัดสินใจ เรื่องการประเมินก่อนดาเนินการนี้
ถ้าเป็นโครงการที่มีเทคนิคเฉพาะด้าน อาจเชิญผู้เชี่ยวชาญเป็นผู้ประเมินก็สามารถทาได้
2. ประเมินระหว่างดาเนินการ
2.1ประเมินเพื่ออะไร มีส่วนใดบ้างที่ต้องประเมิน
การประเมินระหว่างดาเนินการ เป็นการประเมินเพื่อติดตาม ตรวจสอบและหาทาง
ปรับปรุงการปฏิบัติ ซึ่งพิจารณาได้จากด้านต่าง ๆ ต่อไปนี้
2.1.1 ด้านการบริหารหรือการจัดการโครงการ
2.1.2 ด้านวิธีการ หรือวิธีการดาเนินงานตามโครงการ
2.1.3 ด้านกิจกรรม หรือการปฏิบัติกิจกรรมของผู้ร่วมโครงการ
2.2 การพิจารณาประเมิน
การพิจารณาให้ดูที่ความเหมาะสมของการจัดการในการใช้ทรัพยากรและ
การจัดการให้งานดาเนินไปตามขั้นที่วางไว้ ตลอดจนพิจารณาถึงเทคนิควิธีการ กิจกรรมต่าง ๆ โดยประเมิน
ว่ามีความเหมาะสมมากน้อยเพียงใด ควรปรับปรุงแก้ไขเพิ่มเติมส่วนใดบ้าง

3. -3-
2.3เครื่องมือที่ใช้ในการประเมิน
เนื่องจากข้อมูลที่ได้ในการประเมิน จะได้จากการพิจารณาของผู้สังเกต ได้แก่
ผู้รับผิดชอบโครงการหรือบุคคลที่ได้รับมอบหมายให้ทาหน้าที่ประเมินโครงการ รวมถึงการได้ข้อมูลจาก
ผู้เกี่ยวข้อง และผู้ร่วมโครงการ เช่น ครู-อาจารย์ เป็นต้น เครื่องมือที่ใช้ในการเก็บรวบรวมข้อมูล ได้แก่
2.3.1 แบบสังเกตกระบวนการทางาน
2.3.2 แบบสัมภาษณ์ผู้รับผิดชอบโครงการ และผู้ร่วมโครงการ
3. ประเมินเมื่อสิ้นสุดโครงกา
3.1ประเมินเพื่ออะไร มีส่วนใดบ้างที่ต้องประเมิน
การประเมินเมื่อสิ้นสุดโครงการเป็นการประเมินผลที่ได้ของโครงการหรือเป็นการ
ประเมินเพื่อสรุปผลโครงการ โดยพิจารณาประเมินส่วนต่าง ๆ ได้แก่
3.1.1 ผลผลิตที่เกิดจากการดาเนินโครงการ เช่น ผลสัมฤทธิ์ของโครงการ เจตคติ
ของผู้ร่วมกิจกรรมตามโครงการ
3.1.2 ผลกระทบ จากการดาเนินโครงการหมายถึง เมื่อเกิดผลผลิตขึ้นแล้วเป็น
เหตุให้เกิดอะไรขึ้นอีก สิ่งที่เกิดขึ้นนั้นคือผลกระทบ
3.1.3 ประสิทธิภาพของโครงการ เป็นการพิจารณาถึงสภาพความสาเร็จที่เกิดขึ้น
โดยการใช้ทรัพยากรอย่างประหยัด ถ้าใช้ทรัพยากรน้อยแล้วมีผลสาเร็จสูงสุดแสดงว่ามีประสิทธิภาพดี
3.2 การพิจารณาประเมิน
ในการประเมินสามารถพิจารณาได้จากผลที่เกิดขึ้น ด้านความรู้ความเข้าใจ ทักษะ
กระบวนการและเจตคติ ซึ่งจะเกิดขึ้นกับผู้ร่วมกิจกรรมตามโครงการ ภายหลังเสร็จสิ้นโครงการรวมทั้ง
พิจารณาจากผลกระทบและผลข้างเคียงที่เกิดขึ้น
3.3เครื่องมือที่ใช้ในการประเมิน
เนื่องจากผลการประเมินเมื่อสิ้นสุดโครงการ พิจารณาได้จากองค์ประกอบต่าง ๆ
หลายด้าน เครื่องมือที่ใช้ในการวัดเพื่อนาข้อมูลมาสรุปประเมินผล จึงแตกต่างกันไป ตามคุณลักษณะของ
สิ่งที่ต้องการวัดดังตัวอย่างต่อไปนี้
3.3.1 ด้านความรู้ความเข้าใจ ใช้แบบทดสอบชนิดต่าง ๆ
3.3.2 ด้านทักษะ/กระบวนการ ใช้แบบสังเกตชนิดต่าง ๆ
3.3.3 ด้านเจตคติ หรือความรู้สึก ใช้แบบสอบถาม แบบสัมภาษณ์ เป็นต้น

4. -4-
จากรายละเอียดที่กล่าวไว้ข้างต้น คงจะมีส่วนช่วยให้ผู้บริหารและครูอาจารย์ทุกท่าน ได้เห็น
ประโยชน์และทราบรายละเอียดเกี่ยวกับการประเมินโครงการบ้างตามสมควร ดังนั้นจึงหวังเป็นอย่างยิ่งว่า
ในอนาคต การวางแผนและจัดทาโครงการทุกครั้งของสถานศึกษาและหน่วยงานต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้อง
คงจะมีการกาหนดแผนการประเมินโครงการควบคู่ไปกับแผนปฏิบัติการ เพราะนอกจากจะเป็นการควบคุม
ติดตาม กากับและประเมินงานแล้ว ยังจะช่วยให้งานมีการพัฒนาอยู่เสมอ และได้ข้อมูลความสาเร็จที่ชัดเจน
เป็นรูปธรรมจากการทางาน การประเมินโครงการถ้ามีการนามาใช้อย่างจริงจังนอกจากจะเกิดประโยชน์
โดยตรง ต่อการช่วยให้บรรลุผลตามเป้าหมายของโครงการแล้ว จะทาให้ได้ข้อมูลเพียงพอในการใช้เป็น
แนวทางแก้ปัญหาและพัฒนางานในโอกาสต่อไป รวมทั้งผลสาเร็จที่ได้รับจะเป็นสิ่งที่ช่วยให้เกิดความภูมิใจ
และประทับอยู่ในความทรงจาของผู้บริหาร ผู้รับผิดชอบโครงการและผู้เกี่ยวข้องตลอดไป