1. გაკვეთილი N4
საშინაო დავალების შემოწმება
8. Ar(N) = 14 ; Ar(F) = 19; Ar(Na) = 23; Ar(Fe) = 56; Ar(Sn) = 119; Ar(Au) = 197;
9. Mr(P2O5) = 2 . 31 + 5 . 16 = 62 + 80 = 142
Mr(SO3) = 80
Mr(KMnO4) = 158
1. M(HNO3) = 63 გ/მოლი
M(H2S) = 34 გ/მოლი
M(CO2) = 44 გ/მოლი
M(CH4) = 16 გ/მოლი
2. ა) m(Fe) = n(Fe) M(Fe) = 20 56 = 1120 გ
ბ) M(C12H22O11) = 12 . 12 + 22. 1 + 11 . 16 = 342 გ/მოლი
m(C12H22O11) = 0,3 . 342 = 102,6 გ
გ) M(Na2CO3) = 106 გ/მოლი
m(Na2CO3) =5 . 106 = 530 გ
3. ა) M(NaCl) = 58,5 გ/მოლი
(NaCl) = = = 0,427 მოლი
ბ) M(H2) =2 გ/მოლი
(H2) = = 5 მოლი
გ) M(NaOH) = 40 გ/მოლი
(NaOH) = = 2,5 მოლი
I ტესტი
1. რომელი ელემენტი აღინიშნება S სიმბოლოთი?
1. ფოსფორი 2. სილიციუმი 3. გოგირდი 4. კალიუმი
2. რომელი ელემენტი აღინიშნება Cl სიმბოლოთი?
1. ნახშირბადი 2. ქლორი 3. ქრომი 4. აზოტი
3. ნაერთებში ყოველთვის ერთვალენტიანი არიან:
1. Na, K, Ca 2. H, Na, K 3. H, K, Ca 4. Na, K, Zn
4. ნაერთებში ყოველთვის ორვალენტიანი არიან:
1. Al, K, O 2. Ca, O, K 3. Na, O, K 4. Ca, Mg, O
5. ჰაშ-ორი-ეს-ო-ოთხი. ასე იკითხება
1. H2SiO3 2. H2SO4 3. H3PO4 4. H2O
6. Ca-ის ჟანგბადნაერთის ფორმულაა:
1. CaO 2. Ca2O 3. Ca2O3 4. Ca2O5

2. 7. მასის ატომური ერთეული არის ნახშირბადატომის:
1. მასის ტოლი 2. მასის 1/2 3. მასის 1/12
4. არცერთი პასუხი არ აირს სწორი.
8. ელემენტის ფარდობითი ატომური მასა გვიჩვენებს რამდენჯერ მეტია
მოცემული ელემენტის ერთი ატომის მასა:
1. ერთ მასის ატომურ ერთეულზე
2. ჟანგბადის ერთი ატომის მასაზე
3. ნახშირბადის ერთი ატომის მასაზე
4. მასის ატომური ერთეულის 1/12-ზე
9. ფარდობითი ატომური მასის ერთეულის განზომილებაა:
1. მგ 2. ნანოგრამი 3. გრამი
4. განზომილება არ აქვს
10. ფარდობითი მოლეკულური მასა გვიჩვენებს რამდენჯერ მეტია
მოცემული ნივთიერების მოლეკულური მასა:
1. წყალბადის მოლეკულაზე 2. ნახშირბადის მოლეკულაზე
3. ერთი მასის ატომურ ერთეულზე
4. ერთი მასის მოლეკულურ ერთეულზე
ნარევები და სუფთა ნივთიერებები
სუფთა ნივთიერებები მხოლოდ ერთი სახის მოლეკულებისგან შედგებიან.
ნარევების შემადგენლობაში კი ორი და მეტი სახის მოლეკულა შედის. სუფთა
წყალი მხოლოდ H2O მოლეკულებისგან შედგება. ბუნებაში გავრცელებული
წყალი სუფთა ნივთიერებებს არ მიეკუთვნება, რადგან ოკეანის წყალი წყლის
მოლეკულების გარდა საკმაოდ დიდი რაოდენობით შეიცავს მარილებს და
კიდევ მრავალ სხვა ნივთიერებას. მდინარეების და წყაროს წყალში ეს მარილები
ნაკლებია, მაგრამ მაინც საკმაო რაოდენობითაა. ყველაზე სუფთა წვიმის წყა
ლია, მაგრამ მასშიც არის გახსნილი სხვადასხვა აირი (ჟანგბადი და სხვა). ასე
რომ, ბუნებაში აბსოლუტურად სუფთა წყალი არ გვხვდება. შეგვიძლია
ვთქვათ, რომ ბუნებაში სუფთა ნივთიერებები პრაქტიკულად არ გვხვდება.
მაგრამ თუ მინა რევების რაოდენობა მცირეა და ისინი ვერ ცვლიან ძირითადი
ნივთიერების თვისებებს, მაშინ ამბობენ, რომ ნივთიერება ქიმიურად სუფთაა.

3. ნარევები კი სხვადასხვა ნივთიერებათა ერთობლიობაა. ნარევია მაგალითად
ჰაერი, რომელიც ძირითადად აზოტის (N2), ჟანგბადის (O2) და მცირე რაო დე
ნობით სხვა აირების ნარევია. ნარევში შემავალ ნითიერებებს თავისი თვისებები
შენარჩუნებული აქვთ.
შედგენილობის მუდმივობის კანონი . მასური წილი
ქიმიის ერთერთი ძირითადი კანონია შედგენილობის მუდმივობის კანონი.
ეს კანონი ფრანგმა მეცნიერმა მარსელ პრუსტმა ჩამოაყალიბა.
ყოველ სუფთა ნივთიერებას , მიუხედავად მისი მიღების
ხერხებისა , მუდმივი შედგენილობა აქვს .
როგორი გზითაც არ უნდა მივიღოთ წყალი (მივიღებთ ქიმიური რეაქციის
გზით, თუ ბუნებრივ წყალს გავასუფთავებთ) ის მხოლოდ წყალბადისა და
ჟანგბადის ატომებისგან შედგება (თვისებითი შედგენილობა). ამასთან სუფთა
წყალში ყოველ ორ ატომ წყალბადზე ერთი ატომი ჟანგბადი მოდის (რაოდე ნო
ბითი შედგენილობა).
ასევეა სხვა ნივთიერებებისთვისაც.
ნივთიერების რაოდე ნო ბითი შედგენილობის დასახასიათებლად იყენებენ
მასურ წილს.
მასური წილი გვიჩვენებს ნივთიერების მთელი მასის რა ნაწილი მოდის მის
შემადგენელ ამა თუ იმ ელემენტზე.
მასური წილის აღსანიშნავად იყენებენ სიმბოლოს .
მაგ: გამოვთვალოთ გოგირდისა და ჟანგბადის მასური წილები ნაერთში,
რომლის ფორმულაა SO3.
M (SO3) = 32 + 3 .16 = 80 გ/მოლი
როგორც ვხედავთ. 80 გ (1მოლი) SO3 შეიცავს 1 მოლ გოგირდს, ანუ 32 გ-ს.
აქედან გოგირდის მასური წილი (S) = = 0,4
ანალოგიურად, 80 გ (1მოლი) SO3 შეიცავს 3 მოლ ჟანგბადს, ანუ 3.16 = 48 გ-
ს.
აქედან ჟანგბადის მასური წილი (O) = = 0,6
მასური წილები შეიძლება გამოვსახოთ პროცენტულად (( %).
მაშინ
ნ (S) = 0,4 . 100% = 40%
= (O) = 0,6 . 100% = 60%
ცხადია, რომ შემადგენელი ელემენტების მასური წილების ჯამი 1-ის ან
100%-ის ტოლია.
ზოგადად, თუ ვიცით ნივთიერების ფორმულა მისი შემადგენელი ელე მენ
ტების მასური წილი შეგვიძლია გამოვთვალოთ შემდეგი გზით:
მაგ: თუ ნივთიერების ფორმულაა AxByCzA
(A) = ; ( (B) = ; ( (C) =
ნივთიერებები შეიძლება იყოს მარტივი და რთული. მარტივი ნივთიერება
ერთი ელემენტის ატომებისგან შედგება, რთული კი ორი და მეტი ელემენტის

4. ატომებისგან. ცხადია, რომ სუფთა მარტივ ნივთიერებაში შესაბამისი
ელემენტის მასური წილი არის 1 (ან 100%). ხოლო სუფთა რთულ
ნივთიერებაში ყველა ელემენტის მასური წილების ჯამი 1 (ან 100%-ია).
ნივთიერებების ფორმულების შედგენა მასური წილის მიხედვით
ქიმიური ანალიზის შედეგად შესაძლებელია ნივთიერების შემადგენელი
ელემენტების მასური წილების დადგენა. ელემენტთაA მასური წილების საშუ
ალებით კი შეიძლება ამ ნივთიერების ქიმიური ფორმულის გამოთვლა.
მაგ: ნივთიერების შემადგენლობაა: (H) = 11,11% და (O) = 88,89%.
დაადგინეთ ფორმულა.
ცხადია, რომ 100გრ ნივთიერება შეიცავს 11,11გ წყალბადს და 88,89გ
ჟანგბადს.
ანუ m(H) = 11,11გ და m(O) = 88,89გ
M(H) = 1 გ/მოლი და M(O) = 16 გ/მოლი
m
ფორმულიდან n = –––
M
დავადგინოთ საძიებელ ნივთიერებაში წყალბადის და ჟანგბადის მოლების
თანაფარდობა:
11,11
n (H) = ––––– = 11,11მოლი
1
88,89
n (O) = –––––– = 5,56 მოლი
16
ცხადია, რომ როგორიც არის წყალბადისა და ჟანგბადის მოლების
თანაფარდობა, ისეთივე იქნება მოლეკულაში მათი ატომების თანაფარდობაც.
მთელი რიცხვების მისაღებად მიღებული რიცხვები გავყოთ უმცირესზე:
11,11 5,56
n(H) : n(O) = 11,11 : 5,56 = ––––– : ––––– = 1,99 : 1 n 2 : 1
5,56 5,56
ე.ი. მივიღეთ, რომ 2 მოლ წყალბადზე მოდის ერთი მოლი ჟანგბადი. ანუ
ორ ატომ წყალბადზე მოდის ერთი ატომი ჟანგბადი. ამიტომ საძიებელი
ნივთიერების ფორმულაა H2O.
განვიხილოთ კიდევ ერთი მაგალითი:
ნივთიერების შემადგენელი ელემენტების მასური წილებია
ა (H) = 1,59%; ( (N) = 22,22%; ( (O) = 76,19%
ანუ ყოველი 100გ ამ ნივთიერების შემადგენლობაში შედის m(H) =1,59 გ
წყალბადი, m(N) = 22,22 გ აზოტი და m(O) = 76,19 გ ჟანგბადი. საძიებელი
ნივთიერების ფორმულაა: HxNyOz . გამოვთვალოთ რამდენი მოლია თითოეული
ელემენტი
1,59 22,22 76,19
n(H) = –––– = 1,59 მოლი n(N) = ––––– = 1,587 მოლი n(O) = ––––– = 4,76 მოლი

5. 1 14 16
ამ მონაცემების მიხედვით დავადგინოთ ამ ელემენტების მოლური
თანაფარდობები:
x : y : z = n(H) : n (N) : n (O) = :: = 1,59 : 1,587 : 4,76
მთელ რიცხვებზე გადასვლისათვის საჭიროა მიღებული სიდი დეები
გავყოთ მათ შორის უმცირესზე. 1,587 1,59 ამიტომ ყველა სიდიდე გავყოთ
1,59-ზე.
x : y : z = n(H) : n (N) : n (O) = 1 : 1 : 3
მივიღეთ, რომ 1 მოლი საძიებელი ნივთიერება შეიცავს 1 მოლ წყალბადს, 1
მოლ აზოტს და 3 მოლ ჟანგბადს. შესაბამისად, ამ ნივთიერების 1 მოლეკულაში
გვაქვს 1 ატომი წყალბადი, 1 ატომი აზოტი და 3 ატომი ჟანგბადი.
ამგვარად, მივიღეთ ფორმულა HNO3.
განვიხილოთ კიდევ ერთი მსგავსი მაგალითი.:
მოც: (Mn) = 49,6%
(O) = 50,4%
––––––––––––––––––––––––
უ.გ. ფორმულა?
M (Mn) = 55 გ/მოლი
M (O)= 16 გ/მოლი
წინა ამოცანის მსგავსად
100გ ნივთიერებაში იქნება: m (Mn) = 49,6 გ; m (O) = 50,4 გ;
საძიებელი ნივთიერების ფორმულაა: MnxOy
x : y = n ( Mn) : n (O) = : = 0,9018 : 3,15
ორივე რიცხვი გავყოთ უმცირეს მათგანზე:
x : y= n ( Mn) : n (O) = 1 : 3,5
ე.ი. მივიღეთ, რომ Mn-ის და O-ის მოლური თანაფარდობა შეადგენს 1 :
3,5 რადგან შეუძლებელია მოლეკულაში ატომთა წილადი რაოდენობის
არსებობა, ამიტომ, მსგავს შემთხვევებში, მიღებული სიდიდეები უმარტივესი
მამრავლის მეშვეობით მთელ რიცხვებზე უნდა დავიყვანოთ..
ასე, რომ 1 . 2 = 2
3,5 . 2 = 7
შესაბამისად მივიღებთ ფორმულას Mn2O7.
საშინაო დავალება

6. 1. რა არის სუფთა ნივთიერება?
2. რას ეწოდება ნარევი?
3. ჩამოაყალიბეთ ნივთიერების შედგენილობის მუდმივობის
კანონი.
4. რა არის მასური წილი?
5. გამოთვალეთ შემადგენელი ელემენტების მასური წილები
შემდეგ ნივთიერებებში:
NaCl CuSO4
CaCO3 H2SO4
C4H10 NaOH
6. შეადგინეთ ნივთიერების ფორმულა, თუ
ა) (Pb) = 86,6% (O) 13,4%
ბ) (Sn) = 77,7% (O) = 21,0% (H) = 1,3%
გ) (Na) = 43,4% (C) = 11,32% (O)
= 45,28%