Evolución do latín ao galego e castelán. Palabras patrimoniais, cultas, semicultas e latininismos. Dobretes ou alótropos.

1. Do latín ao galego e
castelán:
Palabras patrimoniais, cultas e latinismos
Álvaro P. Vilariño
v.1.4 - novembro 2012
domingo 18 de noviembre de 2012 1

2. ☝
Index
Introdución
Palabras patrimoniais
Palabras cultas
Cultismos e semicultismos
Dobretes ou alótropos
Latinismos
☜ ☞
domingo 18 de noviembre de 2012 2

3. ☝ Introdución
Aproximadamente un 80% do léxico do galego e
castelán procede do latín.
Non todas as palabras latinas se introduciron
nestas linguas ao mesmo tempo nin da mesma
maneira
Palabras patrimoniais (as máis vellas, con más cambios)
Palabras cultas ou cultismos (as máis novas, menos cambios)
Latinismos: Palabras, sintagmas ou expresións tomadas
directamente do latín sen cambio ningún.
☜ ☞
domingo 18 de noviembre de 2012 3

4. ☝ Palabras patrimoniais
Aportadas polo latín vulgar xa dende a etapa da
formación das linguas romances.
Experimentaron cambios considerables ao longo dos
seus moitos séculos de historia.
Son palabras vellas, desgastadas, transformadas
polo uso.
Estes cambios réxense por unha serie de normas de
evolución fonética
Son o grupo máis numeroso e máis antigo das
palabras das diversas linguas romances.
Exemplos: pedra, sete, chave, moito, noite...
☜ ☞
domingo 18 de noviembre de 2012 4

5. ☝ Palabras cultas
Proceden do latín culto ou literario
Son palabras novas. Entraron máis tarde cas
patrimoniais, nun momento no que as linguas xa
estaban formadas.
Sufriron moi poucos cambios con respecto ao latín.
Cubren as necesidades da literatura, ciencia,
filosofía:
novas palabras para novos conceptos.
Exemplos: pétreo, septuplicar, clave, multitude,
noctámbulo...
☜ ☞
domingo 18 de noviembre de 2012 5

6. ☝ Cultismos e semicultismos
Os cultismos entraron nas linguas romances sen interrupción
Moitos no Renacemento e Neoclasicismo
Hoxe en día tamén: neoloxismos (vídeo, retevisión,
internauta, etc.)
Semicultismos: a medio camiño entre patrimoniais e cultas.
Máis recentes que as primeiras e máis vellas que as
segundas
Vense afectadas só en parte polos cambios fonéticos
Non finalizaron aínda a súa evolución
Exemplo: latín regulam > rella (patrimonial) regra
(semicult.) regular (culta)
As linguas non romances tamén recorren ao latín para formar
cultismos:
☜ Inglés: honesty, equation, manuscript, library, derivation... ☞
domingo 18 de noviembre de 2012 6

7. ☝ O latín e o inglés
Imaxes: wikimedia commons
☜ ☞
domingo 18 de noviembre de 2012 7

8. ☝ Dobretes ou alótropos
Cando dunha palabra latina produce simultaneamente unha forma
patrimonial e outra culta
A pesar da orixe común soen ter pequenas diferencias de significado
Latín Galego Significado
“Edificio da antiga Roma”.
Circo “Local con gradas para espectáculos”
cĭrcum
“Muro, valado que rodea unha casa ou terreo”
Cerco “Sitio. Asedio”.
☜ ☞
domingo 18 de noviembre de 2012 8

9. ☝ Latinismos
Hoxe en día utilizamos o latín en frases, expresións, sentenzas.
Son os latinismos ou aforismos latinos
A moitos deles considerámolos xa integrados na nosa lingua, e podemos
acentuálos segundo as regras. Ex: curriculum ou currículum
Ata o século XVIII a ciencia escribía en latín (Latín científico: Newton,
Spinoza, Descartes, etc.)
Seguimos clasificando aos seres vivos segundo a nomenclatura de Linneo,
aínda que o sistema é agora algo máis complexo...
Linneo, sistema binomial: especie + subespecie: canis lupus, lacerta muralis
Hoxe: Reino > Phylum > Clase > Orde > Familia > Xénero > Especie
Dende o 1/01/2012 xa no é obrigatorio usar o latín para nomear a unha nova
planta, tamén se pode facer en inglés
Tamén usamos o latín para identificar os accidentes xeográficos dos
planetas ou para a nomenclatura anatómica internacional.
☜ ☞
domingo 18 de noviembre de 2012 9

10. ☝ O sistema de clasificación de Linneo
Carlos Linneo. Libro de plantas de
Suecia. 1707-1778 Linneo
Canis lupus: lobo común Linnaea Borealis: flor lapona http://latunicadeneso.wordpress.com/2012/01/06/las-
plantas-no-hablaran-mas-latin/
símbolo de Linneo
Imaxes: wikimedia commons
☜ ☞
domingo 18 de noviembre de 2012 10

11. ☞
Ata o século XVIII a
ciencia escribía en latín
Isaac Newton,
Spinoza, 1702,
Geoffrey Kneller
1665, Baruch
☜ ☞ Imaxes: wikimedia commons
domingo 18 de noviembre de 2012 11

12. ☝ Nomenclatura planetaria:
Sistema para identificar accidentes xeográficos
en planetas e satélites usando termos latinos
Mars
Termos descriptores
Catena, catenae Cadea de crateres
Dorsum, dorsa Cadea de outeiros
Flexus, flexus Crestas curvilíneas
Depresión do
Fossa, fossae
terreo
Lacus Lago ou chaira
Mar ou chaira
Mare, maria
circular
Vallis, valles Vales Mare Erythraeum
(rexión de Marte)
☜ ☞
domingo 18 de noviembre de 2012 12

13. Nomenclatura anatómica internacional:
☝ Acordo internacional para uniformar un vocabulario científico no que cada parte teña un so nome,
o máis simple e descritivo posible. Por suposto, en latín.
Regio Frontalis
(rexión frontal)
Fossa
iugularis
(fosa
iugular)
☜ ☞
http://wiki.medpedia.com/Anatomical_Nomenclature
domingo 18 de noviembre de 2012 13

14. ☝ Latinismos (II)
latín no Dereito:
s.XX: novos códigos de leis civís
Abandono do Dereito Romano (segue sendo a base do noso sistema legal)
Conservamos + Tecnicismos: habeas corpus; sine die; dura lex, sed lex; in dubio
pro reo...
O latín na Universidade:
campus, honoris causa, numerus clausus, cum laude
O latín na lingua cotiá:
lapsus, modus vivendi, curriculum vitae, ipso facto...
Linguas non romances (inglés):
datum, post data (p.d.), versus (v.s.), post scriptum (p.s.), a.m, p.m
Lemas latinos en escudos de países, moedas, universidades, equipos
de fútbol..
Luctor et emergo (Holanda), A mari usque ad mare (Canadá), Hac luce (Univ. da
Coruña)
Victoria concordia crescit (Arsenal), Arte et labore (Blackbourn Rovers), Audere
☜ est facere (Tottenham Hotspurn, etc.) ☞
domingo 18 de noviembre de 2012 14

15. ☝ Latín en moedas e escudos
Vero
possumus
(USA)
Luctor et emergo. A mari usque ad mare
Middelburg abbey (Canadá)
E pluribus unum (USA)
Hac luce. Univ. da Coruña
☜ Sigillum reg(ale) universit(atis) compostellan(ae) ☞
domingo 18 de noviembre de 2012 15

16. ☝ Latín na Premier League
Victoria concordia crescit. Arte et Labore. Superbia in proelia.
Arsenal Blackbourn Rovers Manchester city
Consilio et animis. Audere est facere Nil satis nisi optimum
Sheffield Wednesday Tottenham Hotspurn Everton
☜ ☞
domingo 18 de noviembre de 2012 16

17. ☝ DIVES GALLAECIA 2012
https://sites.google.com/a/iesgarciabarros.org/divesgallaecia-2012/latinismos-na-prensa
☜
domingo 18 de noviembre de 2012 17