1. อุเปนทรวิเชียรฉันท ๑๑
อุเปนทรวิเชียรฉันท (อานวา อุ-เปน-ทฺระ-วิ-เชียน-ฉัน) เปนชื่อฉันทอยางหนึ่ง มี
ความหมายวา “ฉันทที่มีลีลาคลายหรือรองจากอินทรวิเชียรฉันท” ซึ่งฉันทประเภทนี้ใช
สําหรับดําเนินเรื่องอยางธรรมดา
คณะและพยางค
อุเปนทรวิเชียรฉันท ๑ บท ประกอบดวยคณะและพยางค ดังนี้
มี ๒ บาท วรรคหนามีจํานวน ๕ คํา/พยางค และวรรคหลังมีจํานวน ๖ คํา/
พยางค
๑ บาท นับจํานวนคําได ๑๑ คํา/พยางค ดังนั้น จึงเขียนเลข ๑๑ หลังชื่อ
อุเปนทรวิเชียรฉันท นี่เองครับ แตนักเรียนตองสังเกตที่ครุ-ลหุ (มีฉันทลักษณที่คลาย
อินทรวิเชียรฉันทมาก) ในแตละบาทจะปรากฏคําครุ- คําลหุ ดังนี้
วรรคหนาเปนครุในคําที่ ๒, คําที่ ๔ และ คําที่ ๔ เปนลหุในคําที่ ๑ และ
คําที่ ๓
วรรคหลังเปนครุในคําที่ ๓, คําที่ ๕ และ คําที่ ๖ เปนลหุในคําที่ ๑, คําที่
๒ และ คําที่ ๔
อุเปนทรวิเชียรฉันท ๑ บทมีจํานวนทั้งสิ้น ๒๒ คํา/พยางค
สัมผัส
พบวา อุเปนทรวิเชียรฉันท มีสัมผัสนอก (ที่เปนสัมผัสภายในบท) จํานวน ๒
แหง ดังนี้
๑. คําสุดทายของวรรคหนาในบาทที่ ๑ สงสัมผัสกับคําที่ ๓ ของ
วรรคหลังในบาทเดียวกัน
๒. คําสุดทายของวรรคหลังในบาทที่ ๑ สงสัมผัสกับคําสุดทายของ
วรรคหนาในบาทที่ ๒
สัมผัสระหวางบท พบวา คําสุดทายของบท สงสัมผัสกับคําสุดทายของวรรค
หลังในบาทที่ ๑ ของบทตอไป
คําครุ ลหุ อุเปนทรวิเชียรฉันท ๑ บท มีคําครุทั้งหมด ๑๒ คํา/
พยางค และมีคําลหุทั้งหมด ๑๐ คํา/พยางค ใหนักเรียนสังเกตสัมผัสบังคับ (สัมผัส
นอก) และบังคับครุ-ลหุ อุเปนทรวิเชียรฉันท ๑๑ ตามผังภาพ
คําครุ สัญลักษณแทนดวย ั
คําลหุ สัญลักษณแทนดวย ุ ใหนักเรียนดูตัวอยางตามผังภาพ ครับ

2. ๏ จะจริงมิจริงเหลือ มนเชื่อเพราะไปเห็น
ผิขอบอลําเค็ญ ธ ก็ควรขยายความ
๏ กุมารองคเสา วนเคาคดีความ
กระทูพระครูถาม นยสุดจะสงสัย
(จาก สามัคคีเภทคําฉันท ของ ชิต บุรทัต)

3. ที่มา/อางอิง
กระทรวงศึกษาธิการ. สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน. หนังสือเรียน
สาระการเรียนรูพื้นฐาน วรรณคดีวิจักษ ชั้นมัธยมศึกษาปที่ ๖ กลุมสาระ
การเรียนรูภาษาไทย หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช
๒๕๔๔. กรุงเทพฯ : โรงพิมพคุรุสภาลาดพราว, ๒๕๔๘.
กําชัย ทองหลอ. หลักภาษาไทย. กรุงเทพฯ : รวมสาสน, ๒๕๔๐.
แจมจันทร สุวรรณรงค. ลักษณะคําประพันธไทย. สกลนคร : วิทยาลัยครูสกลนคร,
๒๕๓๑.
ราชบัณฑิตยสถาน. พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒. กรุงเทพฯ :
นานมีบุคสพับลิเคชั่นส, ๒๕๔๖.
วิเชียร เกษประทุม. ลักษณะคําประพันธไทย. กรุงเทพฯ : พัฒนาศึกษา, ๒๕๔๖.
สิทธา พินิจภูวดล และประทีป วาทิกทินกร. รอยกรอง. กรุงเทพฯ : มหาวิทยาลัย
รามคําแหง, ๒๕๑๘.
โดย ครูปยะฤกษ บุญโกศล
โรงเรียนโพนทันเจริญวิทย เผยแพรเมื่อวันที่ ๓๑ ตุลาคม ๒๕๕๔