13 M-CARE: Boş Zaman Aktiviteleri ve Günlük Aktiviteler

539913-LLP-1-2013-1-TR-LEONARDO-LMP
Modül: Boş Zaman
Aktiviteleri ve Günlük
Aktiviteler
Engelli ve Yaşlı Bireylere Evde ve Sağlık
Kurumlarında Bakım Veren Kişiler İçin Mobil
Eğitim

Eğitimin Yapısı
• Ünite 1: Boş Zaman Aktiviteleri ve Günlük
Aktiviteler
• Ünite 2: İletişim
• Ünite 3: Hafıza Eğitimi
• Ünite 4: 10 Dakika Aktivasyon
• Ünite 5: Bazal Stimülasyon/Aktivasyon
• Ünite 6: Hazırlık için Motivasyon Egzersizi
• Ünite 7: Sandalye Dansı

Eğitimin Yapısı
• Ünite 8: Düşmenin engellenmesi
• Ünite 9: Görme Yetisinin Geliştirilmesi /
Görsel Algı
• Ünite 10: Bobath-kavramı
• Ünite 11: İşitsel Algı
• Ünite 12: Tat /Koku
• Ünite 13: Olaylara yönelik Biyografi Çalışması
• Ünite 14: Demanslı hastaları için uygun olan
aktiviteler

Ünite 1
• Boş Zaman Aktiviteleri ve Günlük Aktiviteler–
Aktivasyon & Gerçeğe Yönelik Eğitim (ROT)
– Tanım
ozaman-, lokal-, durumsal oryantasyon, kendi kendine
oryantasyon
– Temeller
– Amaçlar
– Endikasyonları
– Kontrendikasyon
– Mekansal Donanım

• Bu bölümde engelleri ya da demansı olan bir bireyi aşırı
yormadan ya da hafife almadan aktifleştirmeyi öğrenebilirsiniz
• Kendilerini sözel olarak ifade edemeyen bakıma muhtaç
bireyleri aktifleştirmek için uygun aktiviteleri öğrenebilirsiniz.

Demansın Etkileri
• Demansın etkisinde olan bireyler gerçeklikle bağlarını
kaybetmeye ve farklı alanlarda yollarını kaybetmeye başlarlar:
– Zaman oryantasyonu: Bakım alan kişinin zaman hakkında ya da o anki
tarih hakkında hiçbir fikri yoktur. Birçok hasta günlerini tersine döndürüp
gece uyanık gün içinde de uyur hale gelirler. Gece uygunsuz saatlerde
arkadaşlarını aramak, markete gitmek isteyebilirler.
– Lokal oryantasyon: Bakım alan kişi o anda yaşadığı yeri tarif edemez.
Yaşadığı bölgede etrafta dolanabilir ama evini bulamaz. Bireyin kendi
odası artık bireysel yaşam alanı olarak algılanmamaktadır.
– Durumsal oryantasyon: Bakım alan kişi artık duruma uygun şekilde
hareket etmeyi bilmemektedir. Diğer bireyler bu davranış şeklini rahatsız
edici bulurlar. Sosyal ortamlara dahil olma alışkanlıkları giderek azalır ve
birey kendini giderek daha yalnız bulur.
– Kendi kendine oryantasyon: Bakım alan kişi kimliğini kaybetmektedir.
Artık kim olduğunu ve geçmişte nasıl biri olduğunu hatırlamamaktadır.
Kendi biyografisindeki temel ve merkezi bilgiler yok olmuştur.

Gerçeğe Yönelik Eğitim (ROT)
• Bu mental yetilerin kaybolmasını yavaşlatmaya yarar
• Bakım alan kişi sürekli olarak bireysel bilgilerle, biyografileriyle,
yaşadıkları yer ve tarih bilgileriyle karşılaştırılır.
• Eğer bakım alan kişinin hareketleri yanlış ya da yetersiz olursa
bu sizin tarafınızdan düzeltilmelidir.
• Sürekli bireysel bilgilerle mental olarak aktif tutulmak
demansın kafa karışıklığını yavaşlatacaktır.
• ROT eğitimi ancak bakım konusundaki herkes aynı dili
konulursa işe yarayacaktır.
• Aynı zamanda aile bireyleri de ROT eğitiminin prensibini
anlamalı ve bu kavramı uygulamak için sürekli dikkatli
olmalıdır.

• ROT eğitimi alan bireyler kendi mental limitleri ile yüzleşirler.
Çünkü sürekli olarak hataları düzeltilmektedir.
• Bu nedenle bireyin saygınlığından kesinlikle ödün
verilmemelidir. Çocuk gibi davranıldıklarını hissetmemelidirler.
• ROT eğitimi pozitif beklentilerle uygulanmalıdır ancak, bunu
yapabilmek adına bakım alan bireyler aşırı yorulmamalıdır.

Hedefler
• Bakım alan kişinin gerçekle bağlarını güçlendirmek.
• Bireyi zamana ve mekana oryante hale getirmek.
• Bireyin hafıza ve akılda tutabilme yetilerini güçlendirmesini
destekleyin. Böylece birey pozitif bir deneyim yaşayacak ve
özgüvenini geliştirecektir.
• Günlük hayat bilincini elinizden geldiği kadar güçlü tutunuz.
• Kazaları önleyiniz.
• Bakım alan kişinin kimliğini güçlendiriniz.
• Korku ve terk edilme hissini azaltınız.
• Bakım alan kişinin çevresiyle ilgili olmasını sağlayınız.
• Aşırı performans beklentisini kesiniz.
ÖNEMLİ: ROT eğitimini demans aşırı ilerlediğinde ve bakım alan kişi
gerçekle bağlantısını koruyamayacak hale geldiğinde bitiriniz.

Endikasyonlar
• Alzheimer’ın ilk aşamalarında
• Uzun süreli hastane yatışlarından çıkma gibi stresli
zamanlarda
• Bir ilacın yan etkisi ya da başka bir hastalığın sonucu olarak
oryantasyon bozukluğu yaşanan durumlarda

Kontrendikasyon
• Eğer orta veya ağır şiddette Demans söz konusuysa
• Bazı bireyler gerçekle bağlarını güçlendirmek istemediklerinde
• Bu eğitim kolayca aşırı ya da gereğinden az beklentilerle
sonuçlanabilir.
• Bireyin hastalığıyla yüzleşmesini sağlamak bu durumu daha da
kötüleştirebilir.
• Eğer ROT eğitimi siz ve bakım alan kişi arasındaki bağları
yıpratıyorsa bu eğitimi hemen sonlandırınız.

Mekansal Donanım
• Her oturma odasına büyük bir duvar saati asınız.
• Bu saatin diğer duvar dekorasyonları arasında kaybolmadığına emin
olunuz.
• Bakım alan kişinin özellikle bulundukları haftayı açıkça gösteren
büyük bir takvime sahip olduğuna emin olunuz.
• Planlanan aktiviteleri bir liste yapınız.
• Aile bireylerinden önemli tarihleri not almalarını isteyiniz.
– Bu doğum günleri, aile toplantıları ve doktora gidilecek tarihleri
içermektedir.
• Bir ayna asın – mümkünse boy aynası olsun.
• Önkapıya büyük bir isim plaketi asın.
• Bakım alan kişinin oturma odası mevsimsel dekorasyona sahip olsun.
• Tuvalete giden yol açıkça yapılmış bir resimli diyagram ile belli
edilmeli.

Ünite 2
• İletişim
– Pozitif
– Negatif
– Diğer Ölçümler

İletişim
• Her zaman kendinizi adınızı belirterek tanıtınız.
– “Merhaba Mehmet Bey. Benim adım Ayşe Uzun. Ben sizin
kişisel bakım vereninizim.“
• Sürekli yaklaşan olay ve tarihleri hatırlatınız.
– “Merhaba Fatma Hanım. Bu öğlen saat 3’te toplum
merkezindeki aktiviteniz vardır.”
• O an yaşadığı yeri hatırlatınız.
– “Şu anda Ankara’da oğlunuzun evinde yaşıyorsunuz. Hangi
şehirde büyümüştünüz? “

İletişim
• O anki gün ve mevsim sürekli olarak hatırlatılmalıdır.
• Örnek:Burak bey. Bugün 3 Temmuz 2012 Pazartesi. Şu anda
saat 10.30. Dışarıda güzel ılık bir hava var.“
• Konuşmalarınızda biyografik bilgiler bulundurun.
– “Ahmet Bey 1925’te İstanbul’da doğdunuz. Şu an kaç
yaşınızda olduğunuzu bana söyleyebilir misiniz?”
• Biyografik bilgiler isteyip bunları günlük konulara bağlayınız
• Basit kısa cümleler kurunuz.

İletişim
• Bakım alan kişiyi bir defada aşırı bilgi vererek yormayınız,
öncelikle sizi anladığına emin olunuz.
• Önemli ve önemsiz konular arasında bir ayrım apınız.
• Bireyin duygularını incitmeden, bireyselliğini incitmeden
nesneler, insanlar, yerler, zamanlar ve tarihler ile ilgili yaptıkları
hatalar düzeltilmelidir.

Diğer Önlemler
• Günlük rutini tekdüze olacak şekilde belirleyiniz
• Hergün tekrar edilen şeyler, ritüeller ve alışkanlıklar bireye güvenlik
hissi verecektir.
• Bu planı oluştururken mümkün olduğu kadar bireyi hergün aynı saatte
ziyaret edecek şekilde düşününüz.
• Her yemeği belli bir saatte almasına özen gösteriniz.
• Bakım alan kişinin TV haberlerini takip etmesini teşvik ediniz.
• Bakım alan kişi kendi kıyafetlerini kendisi seçmeli ve beğendiği şeyleri
giymelidir.
• Bakım alan kişinin ihtiyaçları doğrultusunda yenilenmiş gözlükleri
bulunmalıdır.
• Gözlüklerin sürekli kullanılıyor olması önemlidir.
• Aynı şey duyma araçları için de geçerlidir.

Diğer Önlemler
• Hafızayı desteklemek için hafıza kartları hazırlayınız
– Her kart yalnızca bir bilgi içermelidir
– Yazı yeterince büyük olmalıdır
– Bu kartlar bilginin ihtiyaç duyulduğu yerlere göre
konumlandırılmalıdır:
• TV üzerinde: “Televizyonun sesini çok açma!“
• Banyoda : “Elleri yıkadıktan sonra musluğu kapat!”

Ünite 3
• “Hafıza Eğitimi“
– Tanım
– Hedefler
– Organizasyon
– Egzersizler
– Oyunlar: 1: Geçmişe yolculuk
2: Uzatma ve genişleme
3: Dokun ve hisset

Tanım
• “Hafıza eğitimi” bilişsel yetileri geliştirmek ve korumak için
eğlenceli şekillerde geliştirilmiş tüm etkinlik ve önemlerin
topluca adıdır.
• Aynı zamanda ”Hafıza eğitimi” demans içeren hastalıkları da
ilk aşamalarında engelleyebilir.
• “Hafıza eğitimi” yalnızca demansı olan bireylerde değil, aynı
zamanda yaşlı ve hareketsiz bireylerde mental olarak aktif
olmak ve eğlenmek için de yardımcı bir etkinliktir.

Hedefler
• Demans ı yavaşlatma
• Varolan hafıza yetilerini ortaya çıkarmak ve kaybolmuş olanları geri
getirmek:
– Konsantrasyon, algı, akılda tutma, kelime bulma yetisi, karar
alma yetisi, bağlantılı düşünebilme, duruma dahil konuları
düşünebilme yetileri gibi.
• Güzel hatıraları canlandırma.
• Kelime dağarcığının korunması.
• Sıkılmanın engellenmesi.
• Başarılı deneyimler için yardım etme.
• Hizmet alanın özgüveninin geliştirilmesi.
• Yeni üyelerin özellikle sosyal hayata daha çabuk katılması
(huzurevlerinde)

Organizasyon
• „Hafıza Eğitimi“ yüksek konsantrasyon ve dikkat ister
• Özellikle gündüz saatlerinde yapılması tercih edilir
• Mümkünse haftada iki kere yapınız.

Egzersizler
• 50 ve 60’lardaki ünlülerin resimlerini gösterin ve isimlerin ve
mesleklerin tahmin etmesini isteyin.
• Sürpriz sınamalar: Eski bir şarkının ilk 10 saniyesini çalın ve adının
tahmin etmesini isteyin.
• Adının tahmin edilmesi gereken bir şarkıyı söyleyin ya da mırıldanın.
• Atasözleri ve deyimleri tahmin etmesini ya da tamamlamasını
isteyin.
• Benzer kelimelerin tahmin etmesini isteyin. Örn: ev, bina, binalar,
daire, vb.
• Çift terimler bulmasını isteyiniz: yani kelimenin ilk kısmının aynı
olduğu çiftler: televizyon, telefon vb.
• Pandomim oyunu: bir hayvanı ya da aktiviteyi tahmin etmelerini
isteyin.

Egzersiz
• Oyunlar: parchesi ©, 11er-out ©, Memory ©, quartet, Black
Peter ©.
• Kart oyunları Skat, Sheeps.head, Rummy.
• Gazeteyi okuyun ve haberlerin özetini çıkarın.
• Bu oyunların amacı yalnızca eğlenme değildir. Bunlar aynı
zamanda hafıza geliştirmenin büyük bir kısmıdır.

Oyun 1: Geçmişe yolculuk
• Geçmişle ilgili basit sorular sormak
– “Geçmişte hangi yemekleri yemeyi ya da yapmayı çok severdin?”
– “Özellikle özel günlerde ne yapardın? Hangi yemek özel gün
yemeğiydi?”
• Bu egzersizin amacının bireyi sorgulamak olmadığı ama
bağlantılı konularda hafızanın canlandırılması olduğu
unutulmamalıdır.

Oyun 2: Uzatma ve Genişletme
Bu oyun için çok bilinen deyim ve atasözlerini kullanınız:
• Erken kalkan… (çabuk yol alır),
• Tencere yuvarlanmış...... (kapağını bulmuş),
• Hık demiş ….. (burnundan düşmüş).
• Armut……………(dibine düşer)

Oyun 3: Dokun ve Hisset
• Bu oyun için birbirinden farklı nesneleri bir havlu altına
yerleştiriniz.
• Bakım alan kişinin dokunmasını ve ne hissettiğini tahmin
etmesini isteyiniz.
• Burada önemli olan şey nesnenin tahmininden önce doku
hissinin geliştirilmesidir.

Ünite 4
• 10 Dakikalık Aktivasyon
– Tanım
– Temeller
– Hedefler
– Hazırlanma
– Farkındalık
– Çeşitlilik

Tanım
• "10 Dakikalık Aktivasyon" demans hastası olan bireylere profesyonel
bir bakımı vermeye yaramaktadır.
• Bu kavra, konfüze yaşlıların konsantrasyon konusundaki zaman sınırını
dikkate alır.
• Bu aktivasyonun temeli bireyin geçmişinden tanıdık nesneler,
malzemeler ya da aletleri içermektir.
• Burada seçilen malzemeler uzun süreli hafıza etkileşimini sağlamak ve
güçlendirmek hedeflidir.
• Bu bir aracı olarak harekeri ve yaygın aktivasyonu hızlandıracaktır.
• Temel hareket yetileri, iletişim yetileri ya da özgüven gibi bakım alan
kişideki çeşitli yetiler hedef alınarak seçilen egzersizlerin türüne göre
güçlendirilebilir.
(Not: “10 Dakikalık Aktivasyon”da katı bir prosedür yoktur, çünkü KBV
olarak bireyin durumu ve ihtiyaçlarına göre esnek olmalısınızdır.)

Temeller
• "10 Dakikalık Aktivasyon”mümkünse her gün yapıldığında bir anlam
ifade eder.
• Her zaman bakım alan kişinin ihtiyaç ve isteklerine göre adapte
edilmelidir.
• Neredeyse herkes ”10 Dakikalık Aktivasyon” için uygundur.
• Savaş, açlık ve göç gibi yüksek derecede stres içeren konular
konuşma odağı olmamalıdır.
• “10 Dakikalık Aktivasyon” gerçekten de tam olarak on dakika
sürmelidir. Çünkü demansı olan bireyler bu süreden sonra
yorulacaklardır.

Hedefler
• İletişim kapasitesi güçlendirilmektedir.
• Biyografik geçmiş ve yetiler desteklenir.
• Düzen, disiplin, bakım vb algılar güçlendirilir ve yerine konur.
• Hayatın daha önceki bölümleri hatırlanır ve hatıralardan
konuşularak hafıza stimüle edilir.
• Bireysel biyografi hakkında bilgi arttırılır.
• Hayattan daha çok keyif alınması sağlanır.
• O anki aksilikler arka planda kalır.
• Sosyal davranışlar teşvik edilir.
• Bedensel farkındalık ve hareket teşvik edilir ve arttırılır.
• Demans hastası bireylerin gözardı edilmesi engellenir.

Hazırlanma
• Belli malzemeler toplayıp bunları etiketlenmiş kutular içinde bir
koleksiyon olarak grupluyoruz.
• İki çeşit koleksiyon:
– Bakım alan kişiye yönelik koleksiyonlar:
oBir ev hanımı ya da anne için, bu koleksiyon: eski sabun
kutuları, çamaşır tahtası ya da geçivi olarak uygun olan
oyuncaklardan oluşabilir.
oEskiden araba tamircisi olan biri için koleksiyon tamir
araçları ya da küçük parçalaraı içerebilir.
oAynı zamanda hobilerle de bağlantılı olarak pul
koleksiyonları, futbol ayakkabıları ya da çizim
malzemeleri içerebilir.

Hazırlanma
– Konulara bağlı olarak koleksiyonlar:
o Zamana uygun bir konuya bağlı malzemeler seçmeliyiz
o Bazı öncelikli ihtimaller “okul”, “alışveriş”, “50’lerde
Yılbaşı”,”yaz bahçesi” vb. olabilir.

Farkındalık
• Bütün duyuların kullanılması gerekmektedir:
– Duyma, görme, tatma, dokunma, vestibüler duyu (denge algısı) ve koku-
tatma duyularının birleşimi.
– Eğer konu“pişirmek” ise, burada geçen konular ve içerik yalnızca
konuşulmakla kalmamalıdır.
– Bakım alan kişi malzemeleri koklamalı, tatmalı ve dokunabilmelidir.
• Bakım alan kişiden kutudan malzemeleri çıkarıp dokunmasını
isteyiniz.
• Bakım alan kişiden konuyla ilgili anılarını anlatmasını isteyiniz,
özellikle hangi duyularının bu anıyla bağlantılı olduğunu
sorunuz ve eğer koku, renk ya da dokunun bu anıyla bağlantılı
olup olmadığını belirtmelerini isteyiniz.

Çeşitlilik
• Karton kutular dışında aynı zamanda şeffaf plastik
torbalar ya da kutular kullanılabilir:
• Şeffaf torba bir başka duyusal uyarımı da sağlayacaktır.
• Metal kutular genellikle bakım alan kişilerin geçmişlerinde
sıkça kullandıkları ya da denk geldikleri şeylerdir ve
çocukluklarından güzel anıları canlandırabilirler (bisküvi,
çikolata kutuları vb.)
• Birçok birey peçete kullanılmasına da pozitif tepki
verecektir, burada farklı malzemeler kullanabilirsiniz –
peçeteyi hareketlilik egzersizleri için kullanmak da
mümkündür.

Ünite 5
• Bazal Stimülasyon/Aktivasyon
– Tanım
o Titreşimli, Vestibüler, bedensel, Koku-tat, Oral, İşitsel, Dokunsal, Görsel
– Hedefler
– Hazırlanma
– İlk dokunma
– Titreşimli uyarılar
– Vestibüler uyarılar
– Bedensel uyarılar
– Koku-tat uyarıları
– Oral uyarıılar
– İşitsel uyarılar
– Dokunsal uyarılar
– Görsel uyarılar

Tanım
• “Bazal Aktivasyon” algısal kayıp yaşayan ve ciddi şekilde desteğe
ihtiyaç duyan kişilerin çevreleriyle iletişim kurmalarını sağlar.
• Bakım alan kişiler yetilerinin büyük bir kısmını kaybettiği için “Bazal
Aktivasyonun” kullanılmasında kalan son algı olasılıklarının
güçlendirilmesi hedeflenir. Ciddi beyin hasarı olan durumlarda bile
bakım alan kişinin ulaşılabileceği az sayıda da olsa duyu ihtimalleri
kalmaktadır.
Bunlar:
• Titreşimli uyarılar, titreşimin algısı. Bu algı masaj cihazı, elektrikli diş
fırçası ya da tıraş makinası ile sağlanabilir.
• Vestibüler uyarılar, konumda değişikliklerin fark edilmesi. Bu algının
içinde yer çekimi, denge ya da hızlanmayla ilgili değişimler
bulunmaktadır. Burada örnekler aşağı-yukarı hareketler, dönme ve
sallanma hareketleri.

Tanım
• Bedensel uyaranlar, yanı dokunma algısı. Bunun için en büyük
duyu organı olan cilt uyarılmaktadır. Burada olasılıklar içinde
elleri tutmak, masaj ya da bütün vücudun yıkanması gibi
örnekler verilebilir.
• Koku-tat uyaranları, koku algısını belirtmektedir. Bunun için
parfüm ya da kokulu yağlar kullanılabilir.
• Oral uyarılar, ör: yemek ile bağlantılı algı, ama aynı zamanda
yemek yiyerek ve ağızda tedaviler ile sağlanan algılama da
sayılır.

Tanım
• İşitsel uyaranlar, ör: burun ya da seslerle algılama. Burada etkili olan
örnekler favori müzik parçaları, aile bireylerinin sesleri ya da kuş
sesleri gibi doğal seslerdir.
• Dokunsal uyaranlar, ör: elle muayene ile algılama. Genellikle burada
kullanmaya uygun nesneler bakım alan kişinin şeklini tanıdığı,
geçmişinde sıkça kullandığı ev eşyaları ya da bireysel bakım eşyaları
gibi nesneler olabilir.
• Görsel uyaranlar, görme algısıdır. Bu durumda fotoğraflar
kullanılabilir ve bunlar bireyin geçmişinden biyografik içerikli olabilir.
Bir uyarıcı olarak aynı zamanda gece-gündüz değişiminde karanlık ve
ışık değişimleri kullanılabilir.

Hedefler
• Bireyin uyarıcılara tepki verme yetisi kuvvetlenmelidir.
• Bakım alan kişi kaybettiği yetilere odaklanabilir ve bunları yerine getirmek
için çabalayabilir.
• Bakım alan kişinin dayanıklılık ve güven hissi gelişmelidir.
• Bakım alan kişinin merakı canlandırılmalıdır.
• Korkularını kaybetmelidir.
• Sosyal izolasyonunu yenmelidir.
• Bakım alan kişi uyanık olma durumuna geri dönmeli ve çevresiyle iletişimini
sağlamalıdır.
• Bakım alan kişinin sağlığı iyi durumda olmalı ve kendisini iyi hissetmelidir.
• Vücut yalnızca acı çekmek için bir araç olma algısından çıkmalıdır.
• Halen sağlam olan duyuların/nöronların kullanılması ile yeni deneyimlerin
etkisiyle beyinde olan zedelenmelerin etkisi deneyimler ve izlenimler
arasında bağlar güçlendirilerek azaltılmalıdır.
• Kas dokusu arttırılmalıdır.

Hazırlık
• Bakım alan kişi hangi aktivitelerden hoşlanmamıştır?
• Bakım alan kişi solak mı sağlak mı?
• Bakım alan kişinin dokunmaya olan tepkisi neydi? Tandığı
kişilere sarılmayı mı yoksa uzak durmayı mı seçti?
• Bakım alan kişi hangi yemek ve içecekleri tercih etti?
• Hangi sesleri ve müzik parçalarını beğendi?

İlk Dokunma
• Bakım alan kişiye adıyla hitap edin
• Göğüs seviyesi üzerinde olması gereken vücut kısmına sessizce
ve net bir şekilde dokununuz.
• Bu temas bir dakika boyunca korunmalıdır.
• Daha sonra el vücut kısmının doğrultusunda kaydırılmalıdır ve
bir sonra koruma operasyonu uygulanmalıdır.
• Bu “benimseme teması” emzirme aktivitesine benzer bir
yaklaşım içermektedir.

Titreşimli Uyaranlar
• Göğse hafifçe vurmak veya elle-parmak uçlarıyla hafif itmeler
ile temas etme.
• Titreşen ekipmanların kullanılması, “yumuşak” kas bölgeleri
arasında (ör: lokal titreşim için uyluklar) ve “sert” iskelet
bölgeleri (ör: göğüs bölgesinde çünkü buradaki titreşimler
vücudun derinlerine iletilebilir ) yaklaşımların değiştirilmesi.
• Elektrikli tıraş makinasının kullanılması.
• Elektrikli diş fırçasının kullanılması.

Vestibüler Uyaranlar
• Bakım alan kişiyi yatakta oturur pozisyona getiriniz.
• Bireyi hafif şekilde sallanan bir hamağa taşıyınız.
• Kilosu daha az olan bakım alan kişileride, çarşafın hamak
haline getirilip sallanması.
• Bireyi onların arkasında otururken hafif şekilde öne arkaya
doğru sallayınız.
• Emniyet kemeri kullanarak bireyi tekerlekli sandayede
gezdiriniz, hızı arttırıp azaltınız ve farklı yüzeylerde sürünüz.

Bedensel Uyarılar
• Tamamen ya da kısmi yıkama
• Masajlar
• Sert bir bez kullanarak bireyin banyo yaptırılması ya da duş
alması.
• Kuru bir bezle kurulayınız.
• Dokunuşlarda sertliğin, uzunluğun ve pozisyonun değiştirilmesi.
• Kolayca algılanabilecek bir bazda dairesel pozisyon
değişiklikleri.
• Mümkün olduğu kadar kalın bir şilte seçiniz, bası yaraları riskini
göz önünde bulundurunuz.
• Her zaman dokunuşlara vücudun ortasından başlayınız ve
buradan kenarlara gidiniz.

Koku Uyaranları
• Farklı kokuların kullanılması, çiçekli kokuların ya da cilt bakım
ürünlerinin kokuları.
• Beslenme aktiviteleri ve kokular arasındaki bağlantıyı oluşturun,
temel bakımı gerçekleştirdikten sonra parfüm ya da tıraş
losyonu uygulayın.
• Anason, kekik gibi baharat kokularını beslenme tüpüyle yaşayan
bireylere koklatınız
• KBV her zaman aynı parfümü kullanmalıdır, böylece hizmet alan
kişiler onları her zaman daha kolay algılayacaklardır.
• Eğer gerekiyorsa hizmet alan kişinin mesleği ile ilgili kokular
kullanmaktan çekinmeyiniz; birkaç damla benzin gibi.
• Eğer gerekiyorsa daha önce eş ya da partner tarafından birkaç
gün kullanılmış bir yorgan kullanınız.

Oral Uyaranlar
• Dudak, oral ya da dental hijyen durumlarında tatları da güzel
olan hijyen ürünleri kullanınız.
• Diş etleri ve dil yumuşak bir diş fırçası ile uyarılabilir.
• Dikkat edin: kusma refleksinin oluşması her zaman
engellenmelidir.
• Yanak boşluğunu pamukla siliniz (çene ve yanak arasındaki
boşluk)
• Dudaklara bakım ürünleriyle müdahale ediniz
• Kola, meyva suları ya da bal gibi uygun olan yiyecekleri dil ve
dudağa yayınız.
– Uygun yiyecekleri “gazlı bez” içine koyarak gözetim altında
hizmet alan kişinin ağzına yerleştiriniz. Bezin diğer ucu ağız
boşluğun dışında kalmaktadır.

İşitsel Uyaranlar
• Bakım alan kişiye adı ve soyadı ile hitap ediniz.
• Bakım alan kişiyle anlamıyor olsa bile konuşunuz.
• Akrabaların, arkadaşların ses kayıtlarını dinletiniz.
• Sessizlik-ses arasındaki değişimden faydalanarak (ör: kapıyı
açıp kapamak gibi) uyarıcı oluşturunuz.
• Temel bakımı yaparken şarkı söyleyiniz.
• Tanıdık parçaları çalınız (sevilen şarkılar).
• Davul, çıngırak, ksilofon vb gibi enstrumanlar kullanınız.

Dokunsal Uyaranlar
• Farklı nesneleri kullanarak bireysel bir dokunma tahtası
oluşturunuz.
• Kağıt, taş, kiraz çekirdeği, yün topu, sünger gibi farklı nesneleri
bakım alan kişinin eline veriniz.
• Bakım alan kişiye geçmişinden tanıyabileceği şekilleri olan
nesneler veriniz.

Görsel Uyaranlar
• Aile bireyleri tarafından verilmiş aile videolarını oynatmak.
• Bireyi tekerlekli sandalye üzerinde hareket ettirmek ve balkon
ya da camdan dışarı bakmasına yardımcı olmak.
• Odanın aydınlığı gece/gündüz dengesine göre ayarlanmalıdır –
geceleri yalnızca kısık bir ışık bulunmalıdır.
• Odada belirli bir aydınlatma yönteminin seçilmesi – yalnızca aile
fotoğrafı gibi nesnelerin aydınlatılması.
• Yumuşak renklerle dolu mobilyaların kullanılması ve
fotoğraflarla dekorasyon yapılması.
• Odaya girerken öncelikle hizmet alan kişinin görüş alanında
bulumaya dikkat ediniz ki, gelen ziyaretçinin algılanması daha
kolay olsun.
• Belirli davranışlar ve yüz ifadeleri kullanınız.

Ünite 6
• Hazırlık İçin Motivasyon Egzersizi
– Tanım
– Temeller
– Hedefler
– Farkındalık

Tanım
• Burada önemli olan bir temel hedef fiziksel hareketliliğin
devamlılığının sağlanmasıdır. Çünkü bunun doğrudan mental
sağlıkla bağlantılı olduğu düşünülmektedir.
• Sıklıkla öncelikli olarak fiziksel sorunlardan sonra mental
kabiliyetlerin etkilendiği görülmüştür.

Temeller
• Egzersizler her zaman ayakta ya da oturarak yapılır. ama asla
yatarak yapılmaz.
• Yatarak yapılan egzersizler genelde daha zorlayıcıdır ve nefes
almayı çok zorlaştırır.

Hedefler
• Rahatlamak, psikomotor streslerini azaltmak.
• Agresyonun (sinirlilik) azaltılması.
• Düşme riskinin en aza indirilmesi.
• Özgüvenin ve kendine olan inancın geliştirilmesi.
• Eklem hareketlerinin korunması.
• Kasların yanında tendon ve bağların da hareket ve güçlerinin
korunması.

Farkındalık
• Isınma (ör: el çırpma, yürüme, sallanma, titreme ya da titreme)
• Egzersizlerin doğru tempoda yapılması.
• Egzersizler acıya neden oluyorsa hemen vazgeçiniz.
• Nefes almanın devam etmesi gerekmektedir; yani gerilim
durumunda da nefes almaktan vazgeçmeyiniz.
• Eğer güç yetersizse ya da hastalık gerektiriyorsa ara veriniz.
• Eğer birey doğru şekilde hareket etmiyorsa, asla doğrudan hataya
odaklanmayınız. Bunu yerine doğru şeklini tekrar gösteriniz.
• Eğer birey düşmeye yelteniyorsa, bu egzersizi yaptıran kişi
tarafından engellenmeli ve tamamen düşüşün önüne geçilmelidir.
• Esneme egzersizlerinde katılımcı rahatlamamalıdır.
• Egzersizlerin öğrenilmesini demans hastası bireyler için
kolaylaştırmak adına egzersizlere dikkat çekici isimler verilebilir

Ünite 7
• Sandalye Dansı
– Tanım
– Temeller
– Hedefler
– Hazırlanma
– Farkındalık

Tanım
• Dans etme hayatın önemli bir kısmıdır ve özellikle yaşlı
bireylerin rekreasyonlarında büyük bir rolü olabilir.
• Geleneksel salon dansları fazla komplike olabilirken (grup
halinde yapılan) sandalye dansı iyi bir alternatif sayılabilir.
• Bu aynı zamanda sınırlı mental ve fiziksel yetileri olan yaşlı
bireyler tarafından da yapılabilir.

Temeller
• Sandalye dansı yaşlı bireylerde fiziksel aktiviteyi arttırmak için
önemli bir elementtir.
• Burada oyun faktörü terapi ya da müzik amaçlarından daha
büyüktür.
• Sandalye dansı katılımcıları eğlendirecektir.

Hedefler
• Fiziksel ve mental bozulmaları genellikle yavaşlatılır.
• Dans hizmet alan kişideki yaşama heyecanını canlandırır.
• Eski anılar canlandırılır ve hizmet alan kişiye ulaşılabilir.
• Uyumlu hareketler sayesinde bireyin genel hareketliliği
güçlendirilir.
• Vücut duyarlılığı ve kordinasyon yetileri güçlendirilir.
• Konsantrasyon yetileri güçlendirilir.
• Kardiovasküler sistem ve nefes alma fonksiyonları güçlendirilir.

Hazırlanma
• Hasta bakıcı ya da animatör dansları ve uyan müziği seçer.
• Bu konuda kriterler şöyledir:
– Danslar katılımcıların fiziksel yetilerine göre ayarlanmalıdır.
Bunların arasında ciddi değişiklikler olabilir ve yaş ya da
hastalık durumlarına bağlı olarak değişebilir (felç, kalp krizi
vb.)
– Özellikle katılımcıların geçmişlerinden gelen şarkıların
kullanılması uygun olacaktır.
– Müziğin bölgeyle bir bağlantısı olmalıdır.
– Mevsim ve tattilere dikkat edilmelidir (bayram, yılbaşı vb.)

Farkındalık
• Yeni şarkılar bir kere çalınacaktır
• Eğer gerekiyorsa şarkının yılı, sanatçısı gibi bilgileri veriniz.
• Dans hareketleri öncelikle müzik olmadan yapılmalıdır.
• Çoğu durumda hareketlerin müzik olmadan yalnızca bir ya da iki
kere gösterilmesi yeterli olacaktır.
• Yeterli molalar planlayınız.
• Gerekenler ve zorluklar yavaşça arttırılmalıdır.

Ünite 8
• Düşmenin Engellenmesi
– Düşmenin sonuçları
– Hareketi azaltan tedbirler
– Düşmedeki Önemli Risk Faktörleri
– Düşmeyi önlemek için uygun önlemler
– Düşmeyi engellemek için uygun araçlar
– Değerlendirme
– Mikroskop altındaki eviniz
– Kontrol listesi
– Dikkat ediniz
– Egzersizler

Düşmenin Sonuçları
• Hasta İçin
• Yaralanma
• Ağrı
• Hareketsizlik, sonuç:
potansiyel olarak zatürre
ya da yatak yaraları
• Kas zayıflıkları/
kontraktürler
• Engel
• Anksiyete
• Düşmeye bağlı ölüm
• Akrabaları İçin
• Bireysel suçlama
• Akrabası için endişe
• Evde bakım ya da
huzurevine yerleştirme
• Şüphecilik

Hareketi azaltan tedbirler
• Tedirgin ya da aklı karışmış bireyler için bir tetik işlevi
görebilirler.
• Düşüş sırasındaki zedelenmeler genelde daha ciddidir.
• Hareketsizliğin olumsuz etkileri genelde çok ciddidir.
• Hareketsizlik düşüşün engellenmesi için gereken önlem şekli
değildir.
Bunun yerine:
Kendinize bakım alan kişinin neden kalkmak istediğini, ne
yapmak için kalktığını sorunuz.

Düşüşteki Önemli Risk Faktörleri
• İlerlemiş yaş
• İnkontinans
• Şiddetli hastalık süreci
• Diyabet, Parkinson gibi hastalıklar
• Görsel bozulma
• Zedelenmiş bilişsel yetiler
• Geçmişteki düşüşler
• İlaç kullanma, yürüme ve denge bozuklukları
• Işıklandırma gibi çevresel faktörler

Düşmeyi Önlemek adına uygun önlemler
• Yalnızca bir başka kişi tarafından destek olunduğunda hareket
etmek.
• Uygun araçların, yürüteçlerin ve bastonların kullanılması.
• Çevresel adaptasyon, ulaşılabilirlik, şişme ve düşme
kazalarının olmaması.
• Kontinansın teşvik edilmesi.
• Alınan ilaçların yeniden değerlendirilmesi.
• Diyet ve sıvı alımının kontrol edilmesi.
• Görsel zedelenmenin modifikasyonu.

Düşüşü engellemek için uygun araçlar
 Sağlam ayakkabılar
 Yürüteçler
 Durdurucu çoraplar
 Uygun kıyafetler, aşırı dar
ya da bol olmayan
pantalonlar
 Yüksekliği kontrol edilebilen
yataklar (alçak pozisyon)
 Merdivenlerde tutamaçlar
 Uzun ayakkabı çekecekleri
 Maşalar
 Kalça koruyucular

Değerlendirme
Ayrıca ÖNEMLİ olan konular:
• Dengeli bir diyet ve gerekli hidrasyonu sağlayınız.
• Evdeki takılma ihtimali taşıyan yerler KESİNLİKLE kaldırılmalıdır
Ör: titrek masalar, ortada kalan telefon kabloları, açık halı
köşeleri.
• Gözlüklerin doğru derecede olduğunu sıkça kontrol ediniz.
• Bakım alan kişi araçlar kullanıyor mu? Eğer öyleyse
fonksiyonlarını kontrol edin ör: yürüteçlerin frenleri, yürüme
gereçlerinin plastik uçları.

Mikroskop altındaki eviniz
• Düşüşler genelde bireyin en güvenli hissettiği yerde yani evde
olur. Bu da genellikle genellikle günlük işleri yaparken yani
tuvalete giderken ya da gece duştan çıkarken gerçekleşebilir.
• Çoğu ev yaşlı bireylerin ihtiyaçlarına göre yapılmamıştır.
Genelde küçük değişimler hayatı kolaylaştırmak için yeterli
olacaktır ve bağımsızlığı arttırıp güvenliliği güçlendirecektir.
• Özellikle kendi çevremizdeki gizli tehlikeleri fark etmek zor
olduğu için burada bir liste bulacaksınız.

Liste
• Eve ulaşım/dışardaki bölge:
Tırabzanlar var mı? (zemin katta olmayan ulaşım yerleri için)
• Koridor ve merdivenler/ kiler merdivenleri:
Merdivenler sarılı ya da eğik mi?
Merdivenlerin hepsi halıyla kaplı mı?
Tutamaç var mı? Tutamaçların merdivenlerden önce
başlamalı ve bittikten sonra da devam etmelidir.
• Teknik ekipman:
Elektronik kapı ya da interkom var mı?
Telefona ulaşım kolay mı?
Gerekli aydınlatma/ışık bulunuyor mu?

• Kapılar:
Eşikler var mı?
Kapı genişliği yürüteçler ve sandalyeler için yeterli mi?
• Mutfak:
Koltuklar araçlar ile kolayca ulaşılabilir mi?
Dolaplarda sıkça kullanılan aletler kolayca ulaşılabilir halde
mi?
• Banyo:
Eşikle ulaşılabilecek bir duşakabin bulunuyor mu?
Duşta oturak bulunuyor mu? Tuzaklar/ Banyo halıları?
Tuvaletin yüksekliği bireye göre ayarlanmış mı?
Banyoda/duşta/tuvalette gerekli tutamaçlar var mı?
Işık düğmeleri yeterince ulaşılabilir halde mi?
Liste

• Yatak Odaları:
Işık düğmeleri yataktan kolayca ulaşılacak yerde mi?
Eğer gerekliyse sensörle çalışan ışıklar bulunuyor mu?
Yatakta depolama seçeneği de bulunuyor mu?
Yatak yardımcı araçlar ve tekerlekli sandalye ile ulaşılabilir halde
mi?
Yatağın yüksekliği doğru ayarlanmış mı?
Gece hareket edebilmek adına gece aydınlatması bulunuyor mu?
• Daire: aklınızdaki bütün odalardan geçiniz:
Yerdeki kaplamalar kaymaya engel olacak şekilde düzenlenmiş
mi?
Evde istenmeyen hayvanlar var mı?
Gizli tuzaklar bulunuyor mu? (halılar vb..)
Liste

Dikkat Ediniz…
• Lütfen evin içindeki izlere dikkat ediniz ör: mutfaktan oturma
odasına ya da yatak odasından banyoya olan izler az ışık
olduğunda da takip edilebilir haldeler mi.
• Zaman çoğu kez sınırlıdır (acil idrar boşaltma durumları).
• Eğer gerekliyse oda seviyelerinin aynı olmasına dikkat ediniz
ve aradaki bir ya da iki merdiven farkını kaldırınız.
• Ayrıca evdeki acil durumlar için bir aramaya gerek olup
olmadığını kontrol ediniz.

Egzersizler
• Sandalyede oturup kalkınız:
Sert bir sandalye olmalıdır ve
kolları için destek yerleri
bulundurabilir.
Bu egzersizde bacak kasları ve
bağlı eklemler çalışacaktır.
Bireyi öncelikle vücudunun üst
kısmını öne doğru eğip daha
sonra kalkmaya yönlendiriniz.
Otururken sadece, kendini
bırakmadığına ama oturuşun
kontrollü olduğuna dikkat ediniz.
Bu egzersiz ilk başlarda 5 ya da 8
kere tekrarlanmalıdır.

Sandalyede otururken alt bacağın
kaldırılması:
Burada bakım alan kişi sandalyede
otururken alt bacağını üst bacağıyla
düz bir çizgi oluşturacak şekilde
kaldırmaktadır.
Sırt mümkün olduğunda dik ve
uzun olmalıdır.
Bu egzersiz 6 ya da 8 defa arasında
tekrarlanmalıdır.
Bu egzersiz özellikle but kaslarını
güçlendirecektir.
Diz eklemi çalışacaktır.
Egzersizler

Sandalyenin arkasında dururken alt
bacağın kaldırılıp indirilmesi :
Burada bakım alan kişi sandalyenin
arkasında durmakta ve sandalyeye
tutunmaktadır.
Bu şekilde konumlanmışken sıra ile
sağ ve sol alt bacağı kaldırıp
indirmelidir.
Bu özellikle baldır kaslarını
güçlendirmektedir.
Bu egzersizi 5 ya da 8 kere
tekrarlayınız ve yavaşça arttırınız.
Egzersizler

Sandalyenin arkasında dururken parmak
uçlarına kalkmak ve geri inmek:
Bakım alan kişi sıkıca sandalyenin arkasına
tutunmaktadır ve öncelikle parmak
uçlarında kalkıp daha sonra tekrar
topuklarına basmaktadır.
Bu egzersizde özellikle denge hissi
güçlendirilmektedir.
Ancak bilek kasları ciddi şekilde
kasılmaktadır.
Bu egzersiz bazı yaşlı bireyler için fazla
zorlayıcı olabileceği için oturarak da
yapılabilir.
6 ya da 8 tekrar arasında yapılmalıdır.
Egzersizler

Oturarak ya da ayaktayken –
omuzların kaldırılıp indirilmesi:
Bu egzersiz ayakta ya da
oturarak yapılabilir.
Bakım alan kişi elinden geldiği
kadar omuzlarını yukarı kaldırıp
sonra bırakmalıdır.
Bu bir defada en az 10 kere
yapılmalıdır.
Egzersizler

Aykatayken ya da otururken kollarla daire
çizmek:
Bakım alan kişi ya sandalyede oturmakta ya da
sandalyenin önünde ayakta durmaktadır ve kollarıyla
daireler çizmektedir.
Öncelikle küçük bir daire çizilirken bu daire giderek
büyür.
En büyük daire çizildiğinde kollar yeniden daha küçük
daireler çizmeye başlar.
Bu hareket mümkün olduğunca yavaş şekilde
yapılmalıdır (bir dairenin çizilmesi 8 -10 saniye
sürmelidir).
Daireler büyüdükçe kollar vücuttan daha çok
uzaklaşmaktadır.
Bu özellikle omuzların hareketi için önemli bir
egzersizdir.
Eğer mümkünse bu egzersiz günde iki kere yapılmalıdır.
Egzersizler

Ayakları mümkün olduğunca yakın
koyup, eli sandalyeden çekerek bu
şekilde mümkün olduğunca uzun
süre kalabilmek:
Bu klasik bir denge egzersizidir ve
amaç destek almadan durabilme
süresini uzatmaktır.
Egzersizler

Ayakların mümkün olduğunca
yakın ve birbirinin hemen önünde
olduğu konumda eli sandalyeden
çekerek bu şekilde durmaya
çalışmak:
Bir başka denge egzersizidir
burada amaç dengeyi mümkün
olduğunca uzun süre korumaktır.
81
Egzersizler

Ek yürüme egzersizi:
Bakım alan kişiyi günlük kısa yürüyüşlere çıkmak konusunda
teşvik ediniz. Kendi evindeki tüm koridorlar, odadan odaya
yürüyüşler, koridorun baştan sona tekrar tekrar yürünmesi vb.
Bakım alan kişiyi ödüllendiriniz ve yürüyüş yaratmak için hedefler
oluşturunuz. Birey güvensiz ve yardıma muhtaç hissettiğinde
yanında olunuz.
Sağlığı yerinde olan bireylerden günde en az yarım saat yürümesi
istenmelidir.
82
Egzersizler

Tekerlekli sandalyede olan bireyler için egzersizler:
Tekerlekli sandalye kullanan bireyler için “sandalye ile yürüme”
egzersizleri ihtimalleri bulunmaktadır. Bu durumda bacak
destekleri çekilir ve birey yer değiştirebilmek için bacaklarını
kullanmak zorunda kalır. Bacak kasları güçlendirilir ve birey
hareket edebilir.
83
Egzersizler

Ünite 9
• Görüş Yetisinin Geliştirilmesi /Görsel Algı
• Bir fotoğraf duvarı oluşturmak
– Göze çarpan daha çok şey bulundurmak
– Slayt şovları, özel filmler ve multimedya kullanımı
– Dokunma duyusu birçok işlev görecektir
– Öneriler
– Farklı türlerde Dokunma Tahtaları
– Farklı nesnelerin bulunduğu fanuslar
– Masajlar

Bir fotoğraf duvarı oluşturmak
• Bakım alan kişinin rahatça görebileceği bir yerde iyi şekilde
dizayn edilmiş bir fotoğraf köşesi oluşturun
• Eğer mümkünse akrabalarla eski fotoğraf albümlerine bakın ve
bu aşamada aynı zamanda bakım alan bireye de danışıp en iyi
fotoğrafları seçmeye uğraşın.
• Duvarı partiler, insanlar, tatiller, evlilikler, torunlar gibi konulara
bölün.
• Aynı zamanda fotoğrafları arada bir değiştirmek ve yenilik
getirmek de güzel bir fikirdir.
• Ayrıca küçük fotoğrafların boylarının büyütülmesi bakım alan
kişinin onları daha iyi görmesine yardımcı olacaktır.
• Fotoğraf köşesinin her zaman aşırı büyük olması gerekmez
yalnızca birey tarafından fark edilir olmalıdır.

Göze çarpan daha çok şey bulundurmak
• Oyuncak bebekler, hayvanlar, tahta ya da karton figürler
bulundurup bireyin zevklerine göre seçim yapabilirsiniz.
• Yatağın üzerine fotoğrafları mandalla asmak için bir çamaşır ipi
gerilebilir. Böylece fotoğrafları değiştirmek de kolay olacaktır.
• Duvar çıkartmaları: bunlar her şekil, renk ve desende
mevcuttur; çiçekler, hayvanlar ve bina şekilleri gibi.
– Duvar çıkartmaları aynı zamanda kolayca tavana da
yapıştırılıp iz bırakmadan çıkartılabilir.

Slayt şovları, özel filmler ve multimedya
kullanımı
Belki de bakım alan kişinin ailesinde biyografik içerikler
bulunduran slayt koleksiyonları ya da özel filmler bulunuyor
olabilir.
Dikkat ediniz: bu konuda en zor olan şey projektörlerin ve
multimedya araçlarının pahalı olmasıdır. Bu konuda dikkatli
olunuz.

Dokunma duyusu birçok işlev görecektir
• Acı algısı.
• Sıcaklık algısı.
• Yüzeylerin algılanması.
• Derinlik algısı, vücudun algılanması (uzaydaki konum, kas ve
tendonların gerginliği, hareketin fark edilmesi ve hareketi
yönlendirme)

Öneriler
Dokunma tahtası:
• Kolayca elde edilebilir.
• Elverişli bir dokunma tahtası, tahta üzerine mümkünse tutkal
tabancası ile yapıştırılmış malzemelerden oluşur.
• Burada işlevli olabilecek şeyler; kumaş parçaları (kadife, ipek),
halı, mantar, tahta boncuklar, yün vb.
• Bu tahtanın hazırlanması aynı zamanda bakım alan kişi
tarafından da olabilir.

Farklı türlerde Dokunma Tahtaları
• Yatağa bağımlı olan bir bireyde dokunma tahtası dokunma
duyusunu kullanmak için kullanılabilir ya da gözler kapatılarak
tahmin etme oyunu oynanabilir. Her malzeme bu oyunda
belirtilmelidir.
• Dokunma tahtası tanıması zor malzemelerden oluşabilir ve
böylece anlamak için daha çok zaman gerektirebilir ör: düğme
deliği, fermuar, saç ya da yün vb.
• Ses tahtası bisiklet zili, kurdelelere bağlanan ziller, düğmeler ya da
küçük klavyeler gibi malzemelerden oluşabilir. Bunlarla duyma
algısının güçlendirilimesi hedeflenmektedir.

Farklı nesnelerin bulunduğu fanuslar
Bir fanus alıp farklı nesnelerle doldurunuz:
Doğadan:
• Sonbahar yaprakları
• Kestaneler
• Çim
• Kar
• Kum
Keskin ve köşeli nesneler bulundurmadığınıza emin olunuz. Bakım
alan kişinin dokunmasına, zaman harcamasına ve gerekirse yeniden
tahminde bulunmasına izin veriniz.
Bilişsel olarak yetileri zedelenmemiş bireyler için ek olarak
bulunabilecek bir değişken:
• Fanusu kumla doldurup nesneleri bunun içine saklayarak bu
nesneleri aramalarını sağlayabilirsiniz.
Diğer malzemeler:
• Suni köpükler (paketleme
malzemeleri)
• Masa tenisi topları
• Tenis topları
• Golf topları
• Kırışmış gazete

Hissetme torbaları
• Hissetme torbaları kolayca oluşturulabilir; kumaşları kolayca
dikebilir ya da ucunda ipleri olan takı torbasını kullanabilirsiniz.
Pamuklu torbaların avantajları:
sürekli yeniden doldurulabilir.
• Doldurmak için nohut ya da mısır tanaleri, kiraz çekirdekleri,
misketler, tahta boncuklar ya da küçük taşlar kullanabilirsiniz.
• Bu küçük torbalar hissedilerek, oyunlar oluşturulabilir, ayrıca
mental engelleri olmayan bireylerde bu oyun gözler bağlanarak
da yapılabilir.
• Hissedilen içeriğin ne olduğu tahmin edilmelidir.

Masajlar
• Masajlar doğru yapıldığında çok faydalı olabilir.
• Biraz dikkat ile yapıldığına masajı bakım alan kişiye siz de
uygulayabilirsiniz.
• Masajlar eller ve yağlar (ör: Arnika) ya da başka araçlar
kullanılarak yapılabilir.
• Birçok çeşitte masaj vardır:
– Küçük dairesel hareketler kullanarak vücudun dışından içene doğru
masaj yapabilirsiniz.
– Yalnızca ayak, kafa masajı ya da fırçayla masaj deneyebilirsiniz.
– Fırça kullanılarak yapılan masaj için kılları naturel olan bir fırça
gerekmektedir ya da lif ve sisal bulunduran araçlar olmalıdır.
– Bacakların aşağısından başlayarak kuru bir fırça dairesel hareketlerle
yukarıya doğru masaj yapılabilir.

Ünite 10
• Bobath-kavramı
(Nöro-gelişimsel tedavi)
– Konumlandırma

Konumlandırma
• Konumlandırma çalışmaları ile yatağa bağımlı bireylerde vücut
algısının gelişmesi için duyusal bilgilerin kullanılması işe
yarayabilir.
• Çoğu durumda vücut algısında bozukluk olan bireylerde aşırı
spazmlar ve karmaşalar ortaya çıkmaktadır.
• Artan vücut algısındaki amaç daha yüksek basınç teması ile en
iyi şekilde elde edilebilir ( aşırı yumuşak bir yüzeyin istenmesi
durumunda basınç ülserine karşı olacak şekilde).
• Şiltenin üzerinde bulunmayan vücut kısımları için “daha sert”
konumlandırma yardımcı araçları ile ek duyusal bilgi verilebilir.

Konumlandırma
Vücudun algılanmasını güçlendiren diğer maddeler:
• Sadece ıslak saç değil bazen vücut da kurutma makinesi
kullanılarak kurutulabilir.
• Farklı malzemeler ile cildin temas etmesi:
– Sert el havlusu
– İpek kumaş
– Tenis topu
– Kürk
– Ilık kiraz çekirdeği yastığı
– Ilık taşlar

Ünite 11
• İşitsel Algı
– Hedefler
– Önemli
– Gerekenler
– Aktiviteler için Öneriler
– Şarkıları Tahmin Etmek
– Sesleri Tahmin Etmek

Hedefler
• Günlük monoton rutinin değiştirilmesi, dikkatin dağılıtılıp sese
ya da müziğe odaklanılması.
• Müzik sesi duymak bakım alan kişide pozitif duygular
doğuracak ve anılarını canlandıracaktır.
• Oryantasyon, odaklanma ve hafızanın tazelenmesi.

Önemli
• Müzik kullanımı biyografik bilgilere göre şekillenmelidir, bireyin
tercih ettiği müzik türleri nelerdir?
• Bu konuda yapılan yanlış seçimler kötü sonuçlara neden
olabilir, stresin doğması ve rahatsızlık gibi.
• Müzik planlanmış bir şekilde ve zamanlama ile sunulmalı ve
yalnızca arka planda ses olarak kalmamalıdır.
• Aynı şey TV için de geçerlidir.

Gerekenler
• Doğru ayarları seçebilmeli ve duymaya yardımcı araçları
düzgün şekilde kullanmalısınız.
• Duymaya yardımcı aracın doğru şekilde yerleşip
yerleşmediğini kontrol ediniz.

Aktiviteler için Öneriler
Okuyun:
• Kısa hikayeler, şiirler, gazete, dergi ya da masallar.
– Aynı zamanda bireyin bilişsel yetilerine de bağlayacak şekilde
okuduğunuz şeylerdeki içeriğin bireyin ilgi ve yatkınlıklarına yakın
olduğuna emin olunuz.
– Bazı bireyler dedikodu içerikli yazıları ya da burçları okumayı severken
diğerleri politik içerikleri ya da dergi makalelerini tercih edebilir.

Şarkıları Tahmin Etmek
• Tanıdık şarkıları söyleyiniz (pop, eski pop ya da yöresel
şarkılar) ve bireyin tahmin etmesini isteyiniz.
• Eğer kendiniz söylemek istemiyorsanız bir CD de
kullanabilirsiniz.

Sesleri Tahmin Etmek
Telefonunuzu kullanarak aşağıdaki sesleri kaydedebilirsiniz:
– Kağıdı kırıştırma sesi
– Anahtarlık sallama sesi
– Saatin çalma sesi
– Bir bardağın kaşıkla karıştırılma sesi
– Bisiklet zili sesi
– vb.

Ünite 12
• Tat/Koku
– Tanım
– Hedefler
– Temeller
– Tüple beslenen bireyler
– Çeşitli kokuların kullanılması
– Kullanım önerileri
– Önemli

Tanım
• Tat ve koku alma duyuları birbirlerine çok yakındır.
• Yemeğin tadı alınan koku ile çok bağlantılıdır.
• Dil yalnızca dört farklı kategoriyi hissedebilir (acı, tuzlu, tatlı ve
ekşi)
• Şunu unutmayın ki koku ve tat duyusu soğuk algınlığından
etkilenebilir : “yemek aniden tatsızlaştı”

Hedefler
• Bakım alan kişide farklı tat ve kokuların kullanılması ile pozitif
anılar tazelenebilir.
• Özellikle yemek konusunda sıkıntısı olan hastalar farklı tat ve
kokular kullanılarak yeniden yemek yer hale getirilebilir.
• Oryantasyon, konsantrasyon ve hafızanın desteklenmesi.

Temeller
• Yaşlı bireyler genelde koku alma ya da tatma duyusunu
kaybetmektedir. Bu nedenle yemekler bazen aşırı baharatlı ya
da otlu olabilir (tuz kullanımına dikkat ediniz).
• Kilo kaybının yaşandığı durumlarda yemeğin kalorisi krema,
tereyağ ya da çözülmeyen yağlar eklenerek arttırılabilir.

Temeller
• Yutma ve çiğneme yetileri azalmış hastalarda, hazırlanan
yemeklerin aynı tutarlılıkta olmasına dikkat edilmelidir.
Örnek:
– Mantı parçalarının, etin ya da yumurtanın konduğu çorbalar bu
grup için iyi seçimler değildir. Sıvıyı yutmak kolay ama katı
parçaları hazmetmek çok zor olacaktır.
– Bu durumda kordinasyon sağlamak birey için çok zor olacaktır bu
nedenle sürekli boğulma tehlikesi vardır.
– Bu nedenle yutkunmanın kolaylaşması için et, patates, mantı gibi
farklı yemeklerin eşit şekilde dokusu olmalıdır.

Tüple Beslenen Bireyler
 Tüple beslenen hastalar aldıkları zevkten tamamen vazgeçmek
zorunda değillerdir.
 Durumlarına göre yoğurt ya da lapayı halen yutabilir halde
olabilirler.
 Öncelikle dudakları temizledikten sonra pamuklu çubuk
kullanarak dudaklarına çikolata ya da bal sürünüz.
 Yine pamuklu bir çubuğu içeceklere sokup dil üzerinde gezdiriniz
(kakao, kahve, çay, soda, kola, şarap, bira, malt birası)
 İçecekleri buz kalıpları içinde dondurup bakım alan kişinin ağzına
yerleştirebilirsiniz. Tuttuğunuz pedin bir ucunu bırakmazsanız
bireyin bu kalıbı emmesine yardımcı olabilirsiniz.
 Meyve, çikolata ya da et konmuş gaz bezi keseleri yöntemi de işe
yarayabilir.

Tüple Beslenen Bireyler
• Burada bahsedilen yöntemler pamukçuk oluşumu ve kabakulak
durumunda (parotid salgı bezlerinin bir ya da ikisinin de
iltihaplanması durumu) önleyici bir tedavi işlevi görebilir ve
tükürük salgılanmasını güçlendirip ağzı nemli tutabilir.

Çeşitli Kokuların Kullanılması
• Koku alma konusunda duyusal verinin doğrudan amygdala’ya
gitmesi nedeniyle belli kokular çok hızlı şekilde hafızaları ve
duyguları canlandırabilir (amygdala beyinde hafızanın
oluşturulmasında önemli bir bölgedir). Aynı zamanda duygusal
değerlendirmeyi de kontrol etmektedir (korku, üzüntü, iğreti,
kızgınlık ve sevinç).
• Örnekler:
– Vefat etmiş eşin parfümü
– Temiz hava kokusu
– Belli çiçeklerin kokusu
– …

Kullanım Önerileri
• Farklı kokular oluşturunuz ve bireyin bunları hangi hatıralarıyla
bağdaştırdığını sorunuz:
– Ör: yer cilası, tarçın, soğan, kolonya, deri, biçilmiş çim, eski kitaplar,
ayakkabı cilası, taze meyve, şarap, bira…
• Aynı zamanda potporiler ya da başka araçlar kullanabilirsiniz
– Kullanımı sınırlı tutmayı ihmal etmeyiniz, unutmayın ki birey kokuya
hemen alışacak ve algısı daha sonra etkilenmeyecektir.
– Kaliteli yağlar kullanınız ve maksimum bir ya da iki damla damlatınız.
• Doğrudan bireyle ya da yakınlarıyla tercihleri konusunda
görüşünüz.

Kullanım Önerileri
• Kokulu mumlar
• Odada çiçekler- mesele çiçekler olduğunda kokunun aşırı
olmadığına ve bireyin alerjisi olup olmadığına dikkat ediniz.
• Yılbaşı gibi zamanlarda tütsü gibi araçlar da kullanılabilir ama
böyle bir durumda hizmet alan bireylerde nefes alma zorluğu
ya da astım gibi rahatsızlıkların olup olmadığına dikkat ediniz.
• Eğer mümkünse geçmişte hastanın yakınlarının benzer şeyler
kullanıp kullanmadığını öğreniniz.
• Koku keseleri ya da pedleri (lavanta gibi)
• Tuğladan yapılmış koku taşları da kullanılıp, yağların bir ya da
iki damlası eklenebilir.

Önemli
• Aromalar ve yağlar kullanırken dikkat edilmesi
gerekenler
– Bazı insanlar kokulardan rahatsız olabilir ve onları itici
bulabilir.
– Astım ve epilepsi hastalarında aşırı güçlü kokular krizlere
neden olabilir.
– Ve tabi ki mevcut olan alerjiler varsa belirlenmeli ve bu
uygulamanın başlaması buna göre ayarlanmalıdır.

Ünite 13
• Olaylara Yönelik Biyografi Çalışması
• Tanım
– Beş Duyuyu da Uyarınız
oDuysal algı
oDokunma ile algı
oKoku ile algı
oGörsel algı
oTat ile algı
– Diğer örnekler

Tanım
• Biyografi çalışma hafıza ile ilgili çalışmadır.
• Bireyler hatıralarına gömülürler ve tartışmalarda,
egzersizlerde ve bireysel materyalleri kullanarak yaşadıkları
deneyimleri aktarırlar.
– Anılarını fotoğraflar, şiirler gibi detaylarla sunarlar.

Beş Duyuyu da Uyarınız
• Her bireye beş duyu aracılığıyla ulaşınız.
• Bütün duyularla kurulan anılara birey herhangi bir yönden
ulaşabilir.
• Duyular kullanılarak anılar yeniden hatırlanabilir ve ulaşılabilir.

Aşağıdakiler yoluyla aktivasyon ve uyarılma :
• Duysal algı (duyma)
– Eski türküler
– Kafiyelerin ve deyimlerin yarıştırılması
– Gençlik yıllarından gelen müzik

Dokunma ile algı:
• Hamur yoğurmak
• Kumu hissetmek
• Hayvanlara dokunmak
• Kartopu yapmak
Koku ile algı:
• Taze kahve (çekilmesi ve demlenmesi)
• Kek yapmak
• Koku keseleri, çiçekler ve otlar

Görsel algı:
• Eski resimler
• Kapı işaretleri
• Posta kutusundan hatırlatmalar
• Evden eski fotoğraflar
Tat alma algısı:
• “eski bir tariften” kek yapma ve yapım aşamasında tadına
bakmak

Diğer Örnekler
• Aileler – hafıza
• Resimler-puzzle’lar geçmişten resimler
• Müzik sınavı
• Moda gösterileri (kıyafetlerin kiralanması, müzeler)
• Sandık odasında bir akşam

Ünite 14
• Yalnızca Demans hastaları için değil herkese uygun
olan aktiviteler
• Uygun aktiviteler için kriterler
– Genel prensipler
– Etkinlikler için şanslar
– Hareketlilik
– Bilinen şarkıların söylenmesi
– Günlük yaşama benzeyen aktiviteler
– Geçmişe yönelik fikirlere önem verilmesi

Yalnızca Demans hastaları için değil
herkese uygun olan aktiviteler

Uygun aktiviteler için kriterler
• Kolay yapılabilir olması
• Vaatlerde bulunuyor olması
• Tanıdık etkinlikler olması ve biyogragik içeriği olması
• Mevsime yönelik olması
• ”ürün”ün kullanışlı olması (ör: hediye paketi, dekorasyon,
kartlar….)
• Burada yapılan teklif yetişkin bir bireye saygı gösterir şekilde
olmalı ve çocukça olmamalıdır
• Egzersiz anlamı içinde hafıza çalışması olmamalıdır.
• Malzeme seçimi: zehirli olmayan, yutulamaz ve keskin olmayan
malzemeler.
• Tekrardan korkulmaması…
• Belli bir aktiviteye özel hissiyat.
• ”ancak kendileri motive olmuş bireyler başkalarını da motive
edebilir."

Genel Kriterler
• Bireye göz teması kullanarak sesleniniz
• Arkadaş canlısı ve vücut dilinin bilincinde olunuz (ifadeler,
duruş, ses ve tavırlar)
• Yavaş ve açık şekilde konuşunuz, eğer gerekiyorsa
dediklerinizi tekrarlayınız ve aşırı yüksek sesle
konuşmayınız.
• Cümlelerinizi kısa cümleciklere ayırınız, eğer gerekirse iş
tanımlarını basamaklara ayırınız
• Zaman tanıyınız

Etkinlikler için şanslar
• Duyusal deneyimler, dokunma
• Hikaye okuma, anlatma, dil ile ilgili konular, gelenek ve dini
kitaplar.
• Artistik ve yaratıcı aktiviteler
• Vb.

Hareketlilik
• Düzenli yürüyüşler
• Jimnastik aktivitelerini arkada müzik kullanarak yaptırınız:
özellikle oturularak yapılan jimnastik egzersizleri farklı
materyaller kullanılarak yapılabilir (ör: toplar, balonlar, plastik
halkalar, koosh topları( yumuşak plastik alt yapıya yapışan
plastik ipliklerden oluşan toplar) )
• Skittles, Ring Toss gibi hareket oyunları.
• Dans etmek; sandalye dansı, balo dansları.

Bilinen Şarkıların Söylenmesi
 Belki piyano ya da gitar eşliğinde …
• Büyük baskılı şarkı kitapları (bu ayrıca bireysel aktivite de
olabilir)
• Dini şarkılar (”Ulu Tanrı"), dini geçmiş?
• Tanıdık müziğin dinlenmesi
• Şarkıların animasyonu

Günlük yaşama benzeyen aktiviteler
• Yemek yapmak gibi ev işleri (meyve salatası, tatlı, sebze
çorbası) temizlik, bulaşık yıkamak, ütü yapmak, çamaşır
toplamak vb.
• Yün ile çalışmak, yün sarmak
• Ofis aktiviteleri: ör: kağıtları delmek ve manuel işlerin
organize ezilmesi , ör: tahta ile çalışmak (tahta testeresi, kum,
oyma işi…)
• Araçlar kullanmak, çivi çakmak

Geçmişe yönelik fikirlere önem verilmesi
• Geçmişten gelen nesnelerin de yardımıyla hikaye anlatmak
ör: kahve öğütücü, eski stilde yazılmış içeriği olan kitaplar…
• Fotoğraf albümleri
• Hayat kitabı oluşturmak (hatırlatıcı albüm)
• Bakım alan kişinin halen ne hatırladığına odaklanınız
(kronolojik sıralama olmadan)
• Biyografi doğrultulu bakımda yardımcı olunuz
• Hafızanın bir kısmının ve bireysel geçmişin gelmesine ve
güçlenmesine yardımcı olunuz
• Hafıza kutusu oluşturunuz

13 M-CARE: Boş Zaman Aktiviteleri ve Günlük Aktiviteler

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Mais de Karel Van Isacker

Mais de Karel Van Isacker (20)

13 M-CARE: Boş Zaman Aktiviteleri ve Günlük Aktiviteler