1. RESOCJALIZACJA DOROSŁYCH ,
NIELETNICH W POLSCE I
ZAGRANICĄ
SPIS TREŚCI
1

2. WPROWADZENIE……………………………………………….str. 3-4
I.RESOCJALIZACJA W POLSCE
I.1Dane demograficzne Polski …………………………...str.5
I.2Historia rozwoju praktyki resocjalizacyjnej w
Polsce i na świecie …………………………………….str.5-7
I.3Polski system penitencjarny …………………………...str.7-8
I.4Resocjalizacja wobec nieletnich ………………………str.8-10
I.5Etapy resocjalizacji i instytucje które się tym zajmują..str.10-13
I.6Resocjalizacja w zakładach karnych ………………….str.13-14
I.7Terapie stosowane w resocjalizacji …………………...str.14-16
I.8Programy resocjalizacyjne …………………………… str.16-21
II.RESOCJALIZACJA WE FRANCJI
II.1Dane demograficzne Francji ……………………..str.22
II.2Pojęcie resocjalizacji we Francji …………………str.22
II.3Resocjalizacja dorosłych we Francji……………....str.23
II.4Kary izolacyjne we francuskim Kodeksie Karnym..str.23-24
II.5Probacja czyli akranie w środowisku otwartym
we Francji ……………………………………………......str.24-26
II.6Resocjalizacja nieletnich we Francji ………………str.26-30
III RESOCJALIZACJA W WIELKIEJ BRYTANII
III.1 Dane demograficzne ………………………………......str.31
III.2 Postępowanie z nieletnimi w Wielkiej Brytanii ……str.31-35
III.3 Probacja w Wielkiej Brytanii ………………………str.35-36
III.4 Zakłady dla nieletnich ……………………………...str.36-38
III.5 Resocjalizacja dorosłych …………………………str.38-42
2

3. PODSUMOWANIE
TABELA ……………………………………………………….str.43-44
PODSUMOWANIE OGÓLNE ………………………………..str.45-47
BIBLIOGRAFIA.........................................................................str.48-49
Autorzy:
Marlena Czarnowska
Katarzyna Babińska
Paulina Wilkowska
Paulina Czaja
3

4. PORÓWNANIE RESOCJALIZACJI DOROSŁYCH I NIELETNICH W
WYBRANYCH KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ : POLSCE, FRANCJI
I WIELKIEJ BRYTANII.
WPROWADZENIE
W każdym środowisku ludzie potrafią odróżnić zachowania, które nazywają albo
normą, albo patologią, jednak jednoznacznych definicji tych pojęć nie ma. Ogólnie rozumiana
norma to zachowanie zgodne z oczekiwaniem społeczeństwa i standardami społeczno-
kulturowymi.1
Ogólnym założeniem procesu resocjalizacji jest leczenie defektów charakteru.
Deficyty można leczyć poprzez psychoterapie wychowawczą, której celem jest
spowodowanie u wychowanka zwiększenia zdolności do indywidualnego dostosowania się
wobec trudności i sytuacji życiowych. 2
W pracy zostały porównane systemy resocjalizacji dorosłych i nieletnich w wybranych
państwach Unii Europejskiej. Pierwsza część pracy przedstawia działania resocjalizacyjne w
Polsce, rozdział drugi dotyczy oddziaływań resocjalizacyjnych we Francji, natomiast ostatni
rozdział ukazuje jak postępuje się z osobami wykolejonymi w Wielkiej Brytanii.
Podstawowe definicje problemu:
Pedagogika resocjalizacyjna jest to dyscyplina teoretyczna i praktyczna, która zajmuje się
wychowaniem osób z zaburzeniami w procesie socjalizacji. Zajmuje się osobami, które
wykazują objawy nieprzystosowania i wykolejenia społecznego.
1 L. Pytka: Pedagogika resocjalizacyjna, Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, APS, W
warszawa 2005, s. 17.
2 K. Sawicka: Polska myśl resocjalizacyjna , WUW1993, s.33-34.
4

5. Resocjalizacja to zespół zabiegów mających na celu ukształtowanie prospołecznych cech w
jednostce i internalizację wartości oraz eliminację patologicznych zachowań, aby mogła
optymalnie i twórczo funkcjonować w społeczeństwie.3
Proces resocjalizacji obejmuje osoby wykolejone społecznie, a więc niedostosowane.
Niedostosowanie rozumiemy jako nieprzestrzeganie i nierespektowanie ogólnie uznanych
norm społecznych, prawnych i obyczajowych. Wykolejenie społeczne postrzegane jest jako
działania destruktywne, manifestowane poprzez negatywne zachowanie. Wynikają one
głownie ze sfery zaburzeń motywacyjno – emocjonalnych, dlatego też spod oddziaływania
resocjalizującego wyłączone są osoby, u których niedostosowanie wynika z odmiennej
kulturowo przynależności społecznej lub z antagonizmu konstruktywnego. 4
3 L. Pytka: Pedagogika resocjalizacyjna, Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, APS,
W warszawa 2005, s. 9-11.
4 K. Sawicka, Polska myśl resocjalizacyjna, WUW 1993, s 81.
5

6. Rozdział I
RESOCJALIZACJA W POLSCE
1.1. Dane demograficzne Polski.
Polska liczy prawie 39 mln. mieszkańców, położona jest w Europie Środkowej. Przebiegają
przez nią ważne szlaki komunikacyjne, położenie jej jest zatem korzystne ponieważ łączy
bogate państwa zachodniej Europy z zasobnymi w surowce państwami wschodniej Europy.
Współczesne granice Polski zostały ustanowione po I wojnie światowej. W przeszłości
granice naszego kraju często się zmieniały. Pod względem obszaru Polska w Europie ma 9
miejsce a na świecie 69. Terytorium Polski wynosi w przybliżeniu 323 tys. km2
A obszar lądowy wynosi ~312 tys. km2. Najwyższym punktem jest tatrzański szczyt Rysy
2499m.n.p.m.Najniższy punkt mieści się na Żuławach Wiślanych – Raczki Elbląskie –
1,8m.p.p.m.
Powierzchnia kraju obniża się w kierunku północno zachodnim. Jest to kraj wybitnie nizinny.
75% powierzchni państwa zajmują obszary poniżej 200m.n.p.m. Średnia wysokość to
6

7. 173m.n.p.m. Charakterystyczną cechą ukształtowania powierzchni kraju jest pasowy układ
rzeźby: pas pobrzeży, pojezierzy, nizin środkowopolskich, wyżyn, kotlin podkarpackich, gór.
Na obszarze gór i wyżyn stare struktury geologiczne były wielokrotnie niszczone i
zrównywane, aby następnie, w wyniku procesów wypiętrzających, ulec odmłodzeniu. Stąd
tak wyraziste w Polsce południowej, najstarsze rysy rzeźby ukształtowały się zasadniczo w
okresie trzeciorzędowym. Formował się wtedy również potężny łańcuch górski Karpat z
Tatrami, w których położony jest najwyższy szczyt Polski- Rysy(2499mn.p.m.). Rzeźba nizin
Polski środkowej i północnej ma inny charakter i pochodzenie.
1.2. Historia rozwoju praktyki resocjalizacyjnej w Polsce i na świecie.
Z pierwszymi przejawami myśli resocjalizacyjnej na świecie spotykamy się w XVI w. Do
tego czasu główną zasadą karania był odwet, a podstawowym środkiem karnym- śmierć.
Karę śmierci zastąpiono sankcjami poprawczymi. W Anglii i Holandii zaczęły
powstawać domy pracy i poprawy. W Polsce pierwszy dom poprawy powstał w 1629 roku. 5
W okresie od XVI do XVIII wieku stan polskiego więziennictwa funkcjonował
podobnie jak więziennictwo w Europie zachodniej. Dzieci które popadały w konflikt
z prawem traktowane były na równi z dorosłymi przestępcami. Odpowiedzialność karna
obejmowała dziecko od 7 roku życia, a wymierzane kary były dotkliwe i okrutne. Powstanie
zakładów poprawczych w celu zwalczania żebractwa i włóczęgostwa przyczyniły
się do powstania do zmiany dzieci skazanych na karę więzienia. Po raz pierwszy metody
wychowawczo – poprawcze wobec nieletnich zostały zastosowane w przytułku dla sierot św.
Brunona w Warszawie w 1629 roku. Pierwszy zakład o charakterze
opiekuńczo – prewencyjnym założony został w 1736 roku. Jako główne metody
wychowawcze stosowano : dyscyplinę, dyby i kajdany, przebywanie na zimnie i w ciemni
oraz zmniejszenie porcji żywieniowych i zakaz rozmów.
Znaczące zmiany w sytuacji młodocianych przestępców nastąpiły dopiero w XIX
wieku, a powstałe systemy więzienne głosiły, iż celem kary pozbawienia wolności nie może
być zemsta, lecz poprawa sprawcy.
5 B. Urban, J. M. Stanik: Resocjalizacja, PWN, Warszawa 2007, s. 32
7

8. W okresie powstawania w Polsce pierwszych placówek dla nieletnich, tworzono
równocześnie przepisy prawa karnego uwzględniając problem odrębnego traktowania dzieci
za popełnione czyny karalne. W chwili gdy Polska odzyskała niepodległość zajęto się
rozbudową zakładów dla nieletnich przestępców, dzieląc je na poszczególne kategorie : wiek,
płeć, poziom umysłowy i stopień demoralizacji. Od 1919 roku powstawały już pierwsze sądy
dla nieletnich. 6
Współczesne prawne systemy postępowania z nieletnimi uznają resocjalizację
za główny cel oddziaływań stosowanych wobec tej kategorii dzieci i młodzieży.
Idea resocjalizacji zrodzona na gruncie kierunku pozytywnego w prawie karnym i reform
w więziennictwie, najpełniej, najszybciej przeniknęła do ustawodawstwa dotyczącego
nieletnich i w drugiej połowie XX wieku stała się trwałym elementem prawa w wielu krajach
Europy i Ameryki Płn.
W Polsce proces resocjalizacji może przebiegać w warunkach naturalnych wskutek
zamierzonych, spontanicznych wpływów środowiskowych. Może także być efektem
określonego układu wychowawczego, celowo powołanego do realizacji zadań
resocjalizacyjnych. Na jego aktywność składają się wówczas świadome działania powodujące
procesy socjalizacji reedukacyjnej i edukacyjnej, tj. takie procesy, które polegają
na przysposobieniu osób wykolejonych społecznie do pożądanego funkcjonowania
w społeczeństwie i do postępowania zgodnego z podstawowymi oczekiwaniami społecznymi.
Realizacji resocjalizacji służy działalność składająca się z wychowania, opieki
i psychoterapii. W postępowaniu z nieletnimi którzy przez prawo karne byli traktowani
jak mali dorośli, znaczące zmiany przyniósł wiek XX, a właściwie jego druga połowa. Po II
Wojnie Światowej stało się możliwe w wielu krajach zrealizowanie w praktyce
wcześniejszych rozwiązań ustawowych np. upowszechnienie sądownictwa dla nieletnich,
rozwój kurateli sądowej, zakładów wychowawczych i poprawczych, zamiast więzień 7.
1.3. Polski system penitencjarny.
W 1997 roku uchwalono Kodeks Karny Wykonawczy, którego główną ideą jest
poszanowanie godności osób pozbawionych wolności, sprawiedliwego
6 R. M. Ilnicka wybrane elementy pedagogiki resocjalizacyjnej – ujęcie teoretyczne i praktyczne Lublin 2011 str
20-28
7 K. Sawicka, Polska myśl resocjalizacyjna str. 175,176
8

9. i zindywidualizowanego ich traktowania. Podstawowymi zasadami, na których opiera się
polski system penitencjarny są:
-zasada humanitaryzmu ( zakłada że każdy człowiek posiada niezbywalną godność,
stanowiącą źródło jego wolności i podmiotowości, znajduje ona szczególne odniesienie do
osób pozbawionych wolności wyznaczając przesłanie dla organów wykonujących orzeczenia,
zgodnie z którymi nie mogą one stosować form i metod postępowania niezgodnych z celami
wykonywania kar , uwłaczając godności ludzkiej osadzonych).
-Zasada indywidualizacji ( polega na dostosowaniu sposobu wykonywania kary, w
szczególności stosowanych oddziaływań do indywidualnych skazanych).
-Zasada odpowiedzialności ( oparta na przeświadczeniu że godność i podmiotowość
skazanych muszą być szanowane, uznaje że człowiek jest zdolny do odpowiedzialności za
wybór dokonany świadomie, u podłoża którego leży jego wola. System stwarza rzeczywistą
szansę dla osób pragnących zmienić swój sposób życia.
-Zasada wolnej progresji ( jej istotą jest uzależnienie warunków odbywania kary od postawy
skazanego, stanowi ona ważny bodziec mobilizujący więźnia do pracy nad sobą).
-Zasada udziału społeczeństwa w wykonywaniu orzeczeń oraz w świadczeniu pomocy
społecznej i readaptacji skazanych (dotyczy społecznej kontroli nad wykonywaniem kar,
środków karnych zabezpieczających i zapobiegawczych oraz pomocy w społecznej
readaptacji skazanych ).
-Zasada ochrony społeczeństwa i bezpieczeństwa skazanych w zakładach karnych
( ograniczenie do minimum możliwości popełnienia przestępstw w trakcie pobytu w ZK oraz
w czasie przepustek, prawo do bezpieczeństwa osobistego w trakcie wykonywania kary.8
1.4. Resocjalizacja wobec nieletnich.
8 M. Marczak Resocjalizacyjne programy penitencjarne realizowane przez służbę więzienną str 29-30
9

10. Odrębne systemy postępowania z nieletnimi oparte są na innych niż stosowane wobec
dorosłych zasadach odpowiedzialności prawnej za zachowania dewiacyjne. Systemy te
rozwiązują problemy przestępczości nieletnich w samodzielnych aktach prawnych, poza
prawem karnym i na drodze postępowania opiekuńczo-wychowawczego.
Na tej drodze przemian, która datuje się od II połowy XIX wieku zaważyło wiele
czynników np.: dokonania szkoły antropologicznej, a zwłaszcza socjologicznej, rozwój nauk
o człowieku i wzrost zainteresowania losem dzieci zaniedbanych. W prawie karnym zaczęto
uwzględniać: wiek, osobowość sprawcy, przyczyny przestępczości, a nie tylko dokonany
przez niego czyn. Elementy te zaczęły wyznaczać zasady odpowiedzialności karnej
i stosowanie odpowiednich do zawinienia oraz potrzeb sprawcy przestępstwa kar i środków
oddziaływań. Wysuwano na czoło szczególnie prewencyjne funkcje kary, a badania osobo
poznawcze miały mieć istotne znaczenie w procesie karania. W kodeksach karnych pojawiły
się instytucje takie jak: warunkowe skazanie, przedterminowe zwolnienie, środki
zabezpieczające, specjalne środki probacyjne i poprawcze stosowane wobec nieletnich
młodocianych. Stopniowo odchodziło się od uznawania dziecka za winne popełnionego czynu
na rzecz postrzegania go jako znajdującego się w warunkach zagrożenia jego prawidłowego
rozwoju wychowawczego, a także przez odejście od orzekania surowych kar więzienia
i zastępowania ich środkami probacyjnymi, wychowawczo poprawczymi i leczniczymi.
Przełomowe znaczenie miało powstanie odrębnego sądownictwa dla nieletnich zrywającego
z tradycyjną procedurą i środkami karania osób w wieku od 17,18 lat.
Sądownictwo stopniowo rozszerzało zakres swojej działalności resocjalizacyjnej stosowanej
wobec nieletnich popełniających przestępstwa na profilaktyczną obejmującą dzieci i rodziny
zagrożone. Przemiany te doprowadziły do stworzenia w wielu krajach odrębnych od prawa
karnego norm prawnych określających postępowanie z nieletnimi jako automatyczne prawo
nieletnich.
W 1982 roku uchwalono odrębną ustawę o postępowaniu w sprawach nieletnich która
w sposób kompleksowy i rozbudowany określa prawne podstawy systemu zapobiegania
i zwalczania wykolejenia społecznego młodzieży.9
9 K. Sawicka , Polska myśl resocjalizacyjna, str. 175-178
10

11. Celami ustawy było : zapobieganie i zwalczanie demoralizacji i przestępczości, a więc
profilaktyka i resocjalizacja oraz stwarzanie nieletnim jak najlepszych warunków
funkcjonalnych aby nie popadali w konflikty z prawem.
Zasady ustawy zawierały : kierowanie dobrem nieletniego w celu jak najlepszego
funkcjonowania nieletniego społeczeństwie oraz zmobilizowanie rodziców i opiekunów
do jak najlepszego wypełnienia swoich obowiązków, a także stosowanie środków.
Ustawa wyodrębniła trzy kategorie nieletnich :
* do 18 roku życia ( w związku ze zwalczaniem i zapobieganiem resocjalizacji)
* 13-17 roku życia (osoby wobec których toczy się postępowanie o popełnienie czynu
karalnego
* do 21 roku życia ( osoby wobec których sąd zastosował środki poprawcze i wychowawcze)
Natomiast sądowe postępowanie z nieletnimi jest jedną z form interwencji
w wychowanie dziecka. Dokonuje się niezależnie od woli rodziców, a zapadające w nim
decyzje mają charakter przymusu. Interwencja ta dotyczy określonej kategorii osób
wyodrębnionej ze względu na wiek , rodzaj zachowań dewiacyjnych, oraz potrzebę
stosowania specjalnych oddziaływań resocjalizacyjnych. Należy stwierdzić, że kategoria
podopiecznych sądu wykazująca objawy demoralizacji mimo braku sprecyzowania pojęcia
i nieokreślenia dolnej granicy wieku doznaje na tle całości wielu ograniczeń. Wszczęcie
sprawy następować powinno wtedy gdy : ustali się występowanie przejawów demoralizacji
na ogół kilku jako zjawiska trwałego, wcześniej stosowane oddziaływania rodziny, szkoły,
poradni, czy innych osób okazało się nie skuteczne, w interesie nieletniego po wyczerpaniu
drogi pozasądowej należy podjąć działania opiekuńczo – wychowawcze przez sąd.
11

12. W postępowaniu z nieletnimi sąd rodzinny stosuje trzy rodzaje środków:
wychowawcze, poprawcze, lecznicze. Do środków wychowawczych zaliczamy: upomnienie,
zobowiązanie do odpowiedniego zachowania np. przeproszenie pokrzywdzonego, zmuszenie
do obowiązku szkolnego, zabronienie spożywania alkoholu, zabronienie spożywania środków
odurzających, terapia, zabronienie kontaktu z grupą przestępczą, odpowiedzialny nadzór
rodziców, dozór kuratora, instytucji, organizacji, osoby godnej zaufania w trzech obszarach:
szkoły, rodziny i grupy rówieśniczej, kuratorskie ośrodki pracy z młodzieżą, umieszczenie
nieletniego w np. rodzinnym domu dziecka, internacie. Środki lecznicze związane są
ze zmianą miejsca pobytu nieletniego, zawierają leczenie : farmakologiczne, medyczne,
terapie, rehabilitacje. Środki poprawcze, a więc umieszczenie nieletniego w zakładzie
poprawczym, w tym celu muszą być spełnione warunki : ukończenie 13-go roku życia, osoba
musi popełnić czyn karalny, poza popełnieniem czynu karalnego musi występować element
demoralizacji, charakter i okoliczności popełnionego czynu, przekonanie że zastosowanie
środka wychowawczego nie przyniesie rezultatu.
1.5. Etapy resocjalizacji i instytucje, które się tym zajmują.
Na treść resocjalizacji składają się przepisy, które różnicują zakłady, grupy
wychowawcze ze względu na stan zdrowia psychicznego, dopuszczają terapię, pozwalają
na swobodne tworzenie przez personel wspólnie z wychowankami systemów
wychowawczych poszczególnych instytucji.
Ze względu na warunki instytucjonalne w których realizuje się wychowanie
resocjalizujące można wyróżnić wychowanie w warunkach:
- kurateli sprawowanej przez poradnię czy inne środki psychopedagogiczne
- kurateli sądowej
- zakładu resocjalizującego
Wychowanie resocjalizujące wyróżnione ze względu na kontekst instytucjonalny
obejmuje trzy etapy:
- diagnozę wstępno ukierunkowującą i adaptację do warunków stwarzanych przez instytucje
resocjalizujące,
- resocjalizację w warunkach danej instytucji,
12

13. - usamodzielnienie wychowanka i wprowadzenie go w życie.10
Młodzież może być umieszczana w :
1. Rodzinnym domu dziecka: tworzone przez małżeństwa heteroseksualne, przebywają
oni z dziećmi cały czas, umieszczane są na stałe, czasami na krótki okres, co jest formą
interwencji.
2.Rodzinne pogotowia opiekuńcze: tylko na pewien czas ( do zapadnięcia wyroku)
otrzymują opiekę. Dzieci mogą przebywać tam do trzech miesięcy z możliwością
przedłużenia. Ma charakter interwencyjny.
3. Policyjna izba dziecka: obecnie stopniowo są likwidowane. Jest środkiem
tymczasowym, przebywają tam osoby od 13 do 17 roku życia, które dopuściły się czynu
karalnego, przebywać tam mogą do 14 dni, prowadzi się tam działania profilaktyczne.
4.Schronisko dla nieletnich : środek procesowy o charakterze zapobiegawczym,
umieszcza się tam nieletnich podejrzanych o popełnienie czynu karalnego
lub przestępstwa. Podobnie jak AŚ, stosowany na 3 miesiące z możliwością przedłużenia.
Stosowane są obowiązkowe oddziaływania resocjalizacyjne i edukacyjne. Przebywać tam
mogą osoby od 13 do 21 roku życia. Wyróżniamy schronisko zwykłe ( są przy nich
zespoły szkół) i interwencyjne ( przebywają tu osoby mocno zdemoralizowane
i niebezpieczne, także występuje element szkoły).
Wyróżniamy zakłady poprawcze dla nieletnich typu:
- otwartego : są to Młodzieżowe Ośrodki Adaptacji Społecznej, trafiają tu osoby, które
nie identyfikują się z podkulturą. Osoby te nie są zdemoralizowane w kontekście instytucji.
10 K. Sawicka , Polska myśl resocjalizacyjna str 179-184, 193
13

14. Umieszcza się tam osoby które popełniły czyn karalny nie umyślnie, incydentalnie.
Podopieczni mogą opuszczać teren instytucji;
- półotwartego : trafiają nieletni, którzy nie byli wcześniej w żadnej instytucji, osoby, które
za dobre zachowanie zostały przeniesione z zakładu zamkniętego lub z zakładu otwartego;
-zamkniętego: są to wszyscy nieletni o wysokim stopniu demoralizacji, przebywają
tu nieletni, którzy wcześniej uciekali z innych instytucji.
W zakładach poprawczych typu: otwartego, półotwartego, zamkniętego umieszcza się
osoby które ukończyły 13 rok życia i popełniły czyn karalny.
W zakładach poprawczych o wzmożonym nadzorze wychowawczym mogą przebywać
osoby, które ukończyły 15 rok życia. Trafiają tu nieletni, którzy popełnili przestępstwo z art.
10 paragrafu 2. Z założenia przebywają tam do 21 roku życia. Każdy osadzony jest osobno.
Do zakładów poprawczych o charakterze resocjalizacyjno – rewalidacyjnym trafiają
osoby niepełnosprawne psychicznie i fizycznie. Przebywać tam mogą osoby które ukończyły
13 rok życia i mają zaburzenia w funkcjonowaniu psychicznym i fizycznym.
Do zakładów poprawczych o charakterze resocjalizacyjno – terapeutycznym trafiają
osoby które ukończyły 13 rok życia i są uzależnione.
Działalność resocjalizacyjną wobec nieletnich prowadzi się więc w zasadzie
w instytucjach oświatowo- wychowawczych dostępnych ogółowi dzieci i młodzieży
natomiast działalność nielicznych instytucji i zakładów (rodzinne ośrodki
konsultacyjno – diagnostyczne, schroniska dla nieletnich, kuratorskie ośrodki pracy z
młodzieżą i zakłady poprawcze) przeznaczonych wyłącznie dla podopiecznych sądu i
włączonych w strukturę organizacyjną resortu sprawiedliwości jest z nimi w pewnym
zakresie powiązana. Podstawowymi środkami stosowanymi wobec nieletnich, są środki
pozwalające pozostać mu w jego środowisku wychowawczym. Środki izolacyjne stosowane
są po wyczerpaniu wszystkich innych możliwości oddziaływań.
14

15. 1.6. Resocjalizacja w Zakładach Karnych.
Resocjalizacja w ZK jest obowiązkowa wobec nieletnich. Dorośli nie mają przymusu
korzystania z programów resocjalizacyjnych. Poprawa skazanych w trakcie odbywania
przez nich kary pozbawienia wolności polega w szczególności na oddziaływaniu na nich
za pomocą różnego rodzaju środków lub działań o charakterze leczniczym, rehabilitacyjnym
oraz terapeutycznym. Głównym celem takich zabiegów jest przywrócenie im zdrowia
psychicznego lub sprawności fizycznej oraz przygotowanie ich do powrotu do społeczeństwa.
Każdy osadzony (poza osobami pozbawionymi praw publicznych przez Sąd)
zachowuje prawa i wolności obywatelskie oraz ma prawo do ochrony zdrowia – czyli między
innymi terapii.
Terapia w więzieniu nie jest jednak dobrowolna – skazani nie wybierają systemu
terapeutycznego, w którym wykonywana byłaby wobec nich kara pozbawienia wolności.
Są oni do niego kwalifikowani (przez Sąd lub Komisję Penitencjarną) w odróżnieniu
od systemu zwykłego i programowego oddziaływania (którego to wyboru mogą dokonać
samodzielnie).
L. Pytka tak odnosi się do psychoterapii w więzieniach:
„Chociaż nowoczesna pedagogika resocjalizacyjna postuluje stosowanie psychoterapii
resocjalizującej jako skutecznej formy interwencji, to należy zdawać sobie sprawę z szeregu
ograniczeń jej aplikacji, zwłaszcza w odniesieniu do pensjonariuszy zakładów zamkniętych.
Wychowankowie tych placówek nie mają dostatecznej motywacji do poddawania się
procesowi terapeutycznemu, gdyż pobyt w placówce postrzegany jest przez nich przede
wszystkim jako przymus i represja. A to wyklucza w zasadzie możliwość nawiązania ścisłego,
szczerego kontaktu emocjonalnego z terapeutą. Ponadto nie ma należycie przygotowanej
kadry do prowadzenia systematycznej psychoterapii resocjalizującej zatrudnionej w tychże
placówkach.”
15

16. Ważne jest zaangażowanie skazanego w proponowane mu rozwiązania – szczególnie
istotne jest to, jeśli chodzi o programy oparte na edukacji, aktywizacji zawodowej, twórczości
artystycznej czy rekreacji i sporcie.
1.7. Terapie stosowane w resocjalizacji.
Najczęściej stosowanymi w Polsce rodzajami terapii są:
•Terapie dotyczące leczenia uzależnień młodocianych i dorosłych – mieszczą się one w
nurcie resocjalizacji pojmowanej jako korektura – czyli poprawianie nieznośnych nawyków i
postaw uznawanych za destrukcyjne.
•Twórczą resocjalizację – art. terapia i metodyka kulturo techniczna ukierunkowana
na relaksację, rozładowywanie napięć i łagodzenie konfliktów – celem nadrzędnym jest
uaktywnienie potencjałów i możliwości osobistych jednostki (talentów).
•Trening zastępowania agresji
•Farmakoterapia – opiekę nad skazanym roztacza psychiatra lub neurolog. Prowadzona jest
na 3 płaszczyznach: terapeutycznej, diagnostycznej i konsultacyjnej. Dobrze postawiona
diagnoza może umożliwić stosowanie odpowiednich leków których stosowanie jest wskazane
przy pracy z pacjentami agresywnymi, pobudzonymi psychoruchowo, depresyjnymi,
epileptykami, psychopatami, uzależnionymi od środków odurzających czy alkoholikami.
•Ergoterapia – polega na uzmysłowieniu osadzonym, że praca jest potrzebna i ma być
użyteczna. Właściwe organizowanie pracy wpływa na wykształcenie umiejętności pracy w
zespole, pobudzanie do podejmowania aktywności, rozwija wiarę w siebie itp.
•Psychoterapia – polega na korygowaniu zaburzeń przy użyciu środków psychologicznych
pojedynczo lub grupowo (terapia indywidualna lub grupowa)
- psychoterapia indywidulana – polega na bezpośrednim kontakcie osadzonego z
psychologiem, który podczas rozmów ze skazanym wpływa na zamianę jego
postaw, pomaga mu rozwiązać problemy, umożliwia odreagowanie napięcia itp.
16

17. –psychoterapia grupowa – daje możliwość nacisku grupy na zachowanie jej określonego
członka, psycholog kieruje aktywnością grupy by ta wpływała na zachowanie osadzonego.
W oddziałach terapeutycznych prowadzone są między innymi:
•program doskonalący funkcjonowanie poznawcze i społeczne dla skazanych upośledzonych
umysłowo,
•trening umiejętności interpersonalnych,
•grupa Anonimowych Alkoholików oraz Anonimowych Narkomanów,
•aktywizacja ruchowa dla skazanych z dysfunkcjami narządów ruchu bądź pozostających w
złym stanie psychicznym,
•trening relaksacyjny,
•zatrudnienie,
•terapia zajęciowa,
•nauczanie,
•zajęcia sportowe i artystyczne,
CELE TERAPII:
•wzbudzenie nadziei na lepsze życie poprzez kształtowanie zdolności do krytycznej refleksji
•zrozumienie dotychczasowych doświadczeń poprzez przeciwdziałanie poczuciu bezradności
i wyobcowania
•rozpoznanie własnego uzależnienia
•nauka radzenia sobie z przymusem picia/zażywania środków odurzających
•wykształcenie umiejętności zwracania się o pomoc do innych ludzi
17

18. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 sierpnia 2003r. w sprawie sposobów
prowadzenia oddziaływań penitencjarnych w zakładach karnych i aresztach śledczych (DzU z
dnia 29 sierpnia 2003r.) 11
1.8. Programy resocjalizacyjne.
W zakładzie karnym prowadzi się programy readaptacji społecznej, skierowane do
grup skazanych, wyodrębnionych ze względu na wspólne potrzeby, w szczególności w
zakresie:
•przeciwdziałania agresji i przemocy
•przeciwdziałania uzależnieniom oraz nadużywania alkoholu lub używania narkotyków
•przeciwdziałania pro-kryminalnym postawom
•aktywizacji zawodowej i promocji zatrudnienia
•kształtowaniu umiejętności społecznych i poznawczych
•integracja rodzin, zwłaszcza wobec skazanych na długoterminowe kary pozbawienia
wolności
•zajęcia kulturalno oświatowe z zakresu kultury fizycznej i sportu
Obecnie w polskich jednostkach penitencjarnych funkcjonuje 56 oddziałów
terapeutycznych :
•22 odziały dla skazanych uzależnionych od alkoholu (ok. 739 miejsc)
11 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 sierpnia 2003r. w sprawie sposobów
prowadzenia oddziaływań penitencjarnych w zakładach karnych i aresztach śledczych (DzU
z dnia 29 sierpnia 2003r.)
18

19. •14 oddziałów dla skazanych uzależnionych od środków psychotropowych (ok. 481 miejsc)
•22 oddziały dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi
lub upośledzonych umysłowo (1683 miejsca)
Według danych z 2006r. (Niewiadomska 2007) na terenie Polski realizowano:
•21 programów dla uzależnionych od alkoholu (689 miejsc)
•13 programów dla uzależnionych od środków odurzających i substancji psychotropowych
(481 miejsc)
•22 programy dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi
lub upośledzonych umysłowo (1612 miejsc) – w tym 7 dla sprawców przestępstw
seksualnych z zaburzeniami preferencji seksualnych
I GRUPA PROGRAMÓW :
ODDZIAŁYWANIA REDUKUJĄCE DEFICYTY WYCHOWAWCZE
Programy te mają na celu zdobywanie umiejętności społecznych przez skazanych, są
to m.in.:
•inicjowania, negocjowania oraz utrzymywania związków i relacji z najbliższymi osobami
•zdobycie podstawowej wiedzy na temat interakcji międzyludzkich
•poznać reguły społeczne obowiązujące w różnych sytuacjach
•nauka konstruktywnego rozwiązywania problemów interpersonalnych
•istotne jest również położenie nacisku na aktywizację zawodową, rozumianą nie tylko jako
zdobywanie umiejętności, ale także zdolność autoprezentacji i komunikowania się z innymi
ludźmi
•przyczynienie się do zwiększenia trwałości i satysfakcji z relacji interpersonalnych, zarówno
rodzinnych jak i z obcymi ludźmi
19

20. WZMACNIANIE RÓL SPOŁECZNYCH POPRZEZ PRACĘ Z OSOBAMI
NIEPEŁNOSPRAWNYMI
Programy te mają:
•odbudować pozytywny system wartości
•dać poczucie sensu i celu w życiu poprzez pomaganie i bycie potrzebnym
•przełamywać monotonie codzienności zarówno skazanych jak i niepełnosprawnych
•zdobycie opieki nad osobami niepełnosprawnymi
WZMACNIANIE I WYPEŁNIANIE RÓL SPOŁECZNYCH POPRZEZ OPIEKĘ NAD
ZWIERZĘTAMI I PIELĘGNACJĘ ROŚLIN
Programy te mają na celu:
•rozwijanie poczucia odpowiedzialności
•wyrabianie umiejętności organizacyjnych
•wzmacnianie dyscypliny
•wzmacnianie szacunku dla pracy i jej wytworów
•uwrażliwienie osadzonych na cierpienie i los opuszczonych zwierząt
•poszanowanie istot żywych
•poznanie oraz zasad jej ochrony w środowisku naturalnym
PROGRAMY AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ
•kierowane przeważnie do więźniów opuszczających zakład karny
•skazani zdobywają wiedzę na temat rejestracji, praw i obowiązków osób bezrobotnych oraz
poszukujących pracy a także modeli i technik poruszania się po rynku pracy
•zdobycie informacji na temat miejsc i sposobów skutecznego o prace
•poszerzenie kwalifikacji zawodowych
20

21. •uczenie technik autoprezentacji, pisania życiorysów, listów motywacyjnych
PROGRAMY PRZYGOTOWUJĄCE DO ŻYCIA NA WOLNOŚĆI
•ułatwianie społecznej readaptacji osadzonych - „startu wolnościowego”
•przygotowanie do życia na wolności
•doradztwo w zakresie spraw rodzinnych, socjalno-bytowych
•określenie potrzeb w zakresie pomocy postpenitencjarnej i kontaktu z instytucjami
ODDZIAŁYWANIA PSYCHOKOREKCYJNE
II GRUPA PROGRAMOW:
PROGRAMY PROFILAKTYKI ZACHOWAŃ AUTOAGRESYWNYCH
W ZAKŁDZIE KARNYM
PROGRAMY Z ZAKRESU PROFILAKTYKI PRZEMOCY W RODZINIE :
•kształtowanie postaw prospołecznych
•zwiększenie samokontroli
21

22. •dostarczenie wiedzy na temat zjawiska przemocy domowej
•wiadomości z zakresu: funkcjonowania rodziny jako systemu, wychowaniu dzieci,
komunikowaniu się w rodzinie, konstruktywnych sposobów rozwiązywania konfliktów
rodzinnych a także mitów i stereotypów dotyczących przemocy domowej
PROGRAMY Z ZAKRESU PORFILAKTYKI UZALEŻNIEŃ
•edukacja terapie indywidualna i grupowa
•obowiązkowo realizuję się pierwszy krok Anonimowych Alkoholików – uznanie bezsilności
wobec alkoholu i utraty kontroli wobec jego używania
•skazani wraz grupą i indywidualnym terapeutą przepracowują psychospołeczne
i biomedyczne obszary zaburzeń spowodowanych piciem, uczą się radzenia sobie z typowymi
zagrożeniami występującymi na poszczególnych etapach trzeźwienia, kształtują asertywne
zachowania abstynenckie
•ważną cechą tych programów jest praca nad samoocena, nauka wyrażania uczuć, proszenia o
pomoc, odbudowanie poczucia własnej wartości oraz odpowiedzialności za swoje przeszłe i
przyszłe zachowanie
PROGRAM TERAPI PRZESTĘPSTW SEKSUALNYCH
PROGRAM Z ZAKRESU PROFILAKTYKI ZDROWIA I EDUKACJI
•kształtowanie zdrowego stylu życia
•zainteresowanie profilaktyką chorób, dbania o higienę i urodę
•umiejętność udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej
III GRUPA PROGRAMÓW:
ODDZIAŁYWANIA EDUKACYJNE PRZEZ KULTURĘ
22

23. PROGRAMY EDUKACJI KULTURALNO – OŚWIATOWEJ:
•podstawowym celem jest nauka umiejętności właściwego zorganizowania
i wykorzystywania wolnego czasu
•kształtowanie społecznie porządnych postaw
•wpajanie zasad współżycia społecznego
•rozbudzanie pozytywnych zainteresowań
•uczenie norm prawnych i etyczno-moralnych
PROGRAMY AKTYWIZAJI KULTUROWEJ:
•kultura wypełnia wolny czas i przezwycięża nudę
•kształtuję u skazanych szacunek dla narodowego dorobku, tradycji oraz zasad demokracji
•uczy rozpoznawania, rozbudzania i zaspokajania potrzeb kulturowych przy jednoczesnym
kształtowaniu poczucie odpowiedzialności, samokontroli i samodyscypliny.
PROGRAMY ROZWIJANIA TWÓRCZOŚCI WŁASNEJ SKAZANYCH:
•W ramach rozwoju twórczości własnej skazani rozwijają twórczość literacką, wykonywać
różnego rodzaju przedmioty, rękodzieła, rysunki obrazy itd.
•Rozwijają wrażliwość i talenty
PROGRAMY Z ZAKRESU KULTURY FIZYCZNEJ I SPORTU:
•mają na celu podtrzymanie i rozwijanie sprawności fizycznej
•utrzymanie w należytym stanie zdrowia psychofizycznego
•eliminacja bądź osłabienie zjawiska frustracji, głównego źródła agresji na terenie zakładów
karnych
•poprawa sylwetki, czemu towarzyszy duma i pewność siebie12
12 M. Marczak, „Resocjalizacyjne programy penitencjarne realizowane przez Służbę Więzienną w Polsce”
23

24. Rozdział II
RESOCJALIZACJA WE FRANCJI
2.1.Dane demograficzne Francji.
Republika Francuska jest państwem położonym w Europie Zachodniej nad Oceanem
Atlantyckim i Morzem Śródziemnym, graniczącym z takimi państwami jak: Belgia,
Luksemburg, Niemcy, Szwajcaria, Włochy, Monako, Hiszpania oraz Andora. Ustrojem
politycznym Francji jest republika, gdzie bardzo ważną rolę odgrywa prezydent. Na rok 2010
Francja liczyła sobie 68,2 mln mieszkańców co daje średnio 113,8 osób na km 2. Francja jest
jednym z państw założycielskich Unii Europejskiej i Organizacji Narodów Zjednoczonych
oraz kolebką narodzin Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela oraz hasła „wolność,
równość, braterstwo”.
24

25. 2.2. Pojęcie resocjalizacji we Francji.
W polskich publikacjach poprzez resocjalizację rozumie się zespół zabiegów, których
celem jest ukształtowanie prospołecznych cech w jednostce i internalizację wartości
oraz eliminację patologicznych zachowań, aby mogła optymalnie i twórczo funkcjonować
w społeczeństwie13. Mówiąc o podobnych oddziaływaniach w innych krajach,
m.in we Francji rzadko spotkamy się z terminem resocjalizacja. Częściej owe oddziaływania
określane są mianem rehabilitacji społecznej, readaptacji tudzież po prostu pracy socjalno-
wychowawczej14. Podobnie jak w przypadku rozumianej w Polsce resocjalizacji pod hasłem
praca readaptacyjna tudzież praca socjalno-wychowawcza jawi nam się szereg oddziaływań
mających na celu adaptację społeczną, co obejmuje m. in.: szeroko pojętą edukację, szkolenia
zawodowe, opiekę zdrowotną, pomoc w zakwaterowaniu, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia,
pomoc materialną oraz mediację i pomoc w utrzymywaniu więzi rodzinnych15. We Francji
takie oddziaływania stosowane są zarówno wobec osób dorosłych, które wkroczyły na drogę
przestępstwa jak i dzieci i młodzieży, które popadły w konflikt z prawem, bądź znajdują się
w grupie ryzyka.
2.3. Resocjalizacja dorosłych we Francji.
Działania socjalno-wychowawcze w odniesieniu do dorosłych stosowane są wobec
osób, które popadły w konflikt z prawem. We Francji podstawą regulującą takie
postępowanie, będzie prawo karne. Francuski kodeks karny dzieli oddziaływania na
sprawców przestępstw na trzy kategorie: kary kryminalne, kary poprawcze i kary
wykroczeniowe.16 Pierwsze z nich odnoszą się do zbrodni i najcięższych przestępstw i
obejmują więzienie kryminalne i kryminalne pozbawienie wolności, kary poprawcze stosuje
się wobec sprawców występków i zaliczamy do nich karę więzienia zwykłego, grzywnę oraz
grzywnę w stawkach dziennych, kurs podnoszący świadomość obywatelską, pracę w interesie
ogółu, kary pozbawienia lub ograniczenia praw oraz sankcję naprawczą17. Ostatnia kategoria
to kary wykroczeniowe, stosowane jak sama nazwa wskazuje wobec sprawców wykroczeń.
13 L. Pytka: Pedagogika resocjalizacyjna, Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, APS,
Warszawa 2005, s. 17;
14 P. Stępniak: Wymirt sprawiedliwości i praca socjalna w krajach Europy Zachwniej, PDM „Ławica”, Poznań
1998, s. 241-242;
15 Ibidem, s. 242
16 A. Adamski, J. Bojarski, P. Chrzczonowicz, M. Filar, P. Girdwoyń Prawo karne i wymiar sprawiedliwości
państw Unii Europejskiej. Wybrane zadanienia, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika,
Toruń 2007, s. 79;
17 Ibdem, s.80
25

26. Do tychże zaliczamy karę grzywny oraz karę pozbawienie lub ograniczenia praw.
Poza karami zasadniczymi wymienionymi powyżej, francuski system karny przewiduje także
kary alternatywne stosowane zamiast kar zasadniczych i dodatkowe czyli uzupełniające,
stosowane obok kar zasadniczych18.
2.4. Kary izolacyjne we francuskim kodeksie karnym:
Charakterystyczne dla sądownictwa francuskiego jest określanie górnej, a nie dolnej
granicy kary. Karę kryminalnego pozbawienia wolności bądź kryminalnego więzienia orzeka
się dożywotnio, na okres do lat 30, do lat 20 oraz do lat 15, natomiast kara więzienia
zwykłego może być orzeczona na okres od 2 miesięcy do 10 lat. W przypadku kar
kryminalnych oraz kar poprawczych określany jest także tzw. „okres bezpieczeństwa”
czyli okres kiedy, skazany pozbawiony jest prawa do korzystania z instytucji pozwalających
na łagodzenie dolegliwości kary tj. np. zwolnienia warunkowego i trwa on średnio przez
połowę czasu nałożonej kary19. Nie bez wpływu na wymiar kary i okres bezpieczeństwa
jest też recydywa przestępcza, która znacząco zaostrza wymiar kary20.
W ramach francuskich zakładów penitencjarnych wyróżnia się areszty śledcze,
ośrodki detencyjne, ośrodki penitencjarne, więzienia centralne, ośrodki półwolnościowe
oraz ośrodki , w których wykonuje się kary, o krótkim terminie do ich zakończenia21.
Areszty śledcze przeznaczone są dla tymczasowo aresztowanych i nie różnią
się znacznie od aresztów śledczych w Polsce. Różnice pojawiają się raczej w przypadku
kolejnych zakładów. Ośrodki detencyjne stworzone są dla przestępców o dobrych
rokowaniach i pozytywnej prognozie resocjalizacyjnej, toteż tutaj szczególny nacisk kładzie
się na oddziaływania resocjalizacyjne i korekcyjne. Więzienia centralne są przeznaczone
dla jednostek szczególnie niebezpiecznych i recydywistów. Praca korekcyjna z osadzonymi
nie ma tu większego znaczenia, główną funkcją tego typu placówek jest zabezpieczenie
społeczeństwa przed niebezpiecznymi jednostkami. Dwa z ostatnich wymienionych rodzajów
zakładów karnych to placówki, w których osadzeni mają możliwość pracy i edukacji
poza murami więzienia, większą swobodę i kontakt ze społeczeństwem. Mają one na celu
18 Ibidem, s. 79;
19 Ibidem, s. 81
20 Ibidem, s. 94
21 Ibidem, s. 160
26

27. przygotowanie jednostki do życia w społeczeństwie. Ponadto wyróżnia się ośrodki
penitencjarne, które łączą w sobie oddziały wszystkich pozostałych rodzajów zakładów
karnych, te zaś najbardziej przypominają polski system penitencjarny – system
programowego oddziaływania, oddziały półotwarte w zakładach karnych, oddziały
o zaostrzonym rygorze itp. Osoby przebywające w warunkach izolacji więziennej we Francji
mają możliwość pracy nad sobą dzięki możliwości kształcenia się i zdobywania zawodu,
pomocy w podjęciu zatrudnienia i znalezienia mieszkania. Mają też zapewnioną sieć opieki
medycznej do swojej dyspozycji22. Ponadto we Francji szczególnie ważne jest dokształcanie
i poziom przygotowania kadry do pracy w zawodzie. Często same studia wyższe nie są
wystarczające do pracy korekcyjnej z drugim człowiekiem, a wymagany jest szereg szkoleń
i kursów23.
2.5. Probacja czyli karanie w środowisku otwartym we Francji.
Choć system penitencjarny we Francji, jest przemyślany, rozbudowany i stwarza
szansę rozwoju i poprawy skazanym jednak bezwzględne kary pozbawienia wolności
orzekane są tam stosunkowo rzadko24. Alternatywę dla izolacji więziennej stanowi tutaj
bardzo rozbudowany system probacji.
Początków probacji w prawie karnym Francji upatruje się w powstaniu zapisu
w kodeksie postępowania karnego z 1957r. dotyczącego zawieszenia wykonania kary
pozbawienia wolności z poddaniem sprawcy próbie. Obecnie instytucja probacji działa
na podstawie uregulowań kodeksu postępowania karnego z 1992r.25 Na gruncie przepisów
karnych probacja obejmuje: zawieszenie kary pozbawienia wolności z poddaniem sprawcy
próbie, zawieszenie kary pozbawienia wolności z nałożeniem na skazanego obowiązku
wykonywania pracy w interesie ogółu, odroczenie orzeczenia kary z poddaniem sprawcy
próbie oraz warunkowe zwolnienie z odbywania kary pozbawienia wolności26. Francuskie
prawodawstwo przewiduje dwa typy zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności:
zawieszenie proste i zawieszenie połączone z poddaniem sprawcy próbie27. Pierwsze z nich
ogranicza się do ukarania formalnego czyli zawieszamy wykonanie kary pozbawienia
wolności na 5 lat, jeżeli przez ten czas delikwent nie popełni przestępstwa, kara jest
22 P. Stępniak, op. cit, s. 231;
23 Ibidem, s. 241-245;
24 Ibidem, s. 231
25 A. Adamski, J. Bojarski, P. Chrzczonowicz, M. Filar, P. Girdwoyń, op. cit., s. 103;
26 Ibidem, s. 103
27 P. Stępniak, op. cit, s. 227;
27

28. anulowana. Trochę inaczej wygląda zawieszenie kary z poddaniem sprawcy próbie, gdyż
w tym przypadku jest dodatkowy warunek stosowania się do obowiązków nałożonych
przez sąd przez okres próby. Do takich obowiązków należą: wykonywanie pracy zawodowej,
kontynuowanie nauki bądź kształcenia zawodowego, poddanie się leczeniu, przyczynianie się
do kosztów utrzymania rodziny, zaprzestanie działalności zawodowej, w wyniku której
popełniono przestępstwo, zakaz przebywania w określonych miejscach, abstynencja
alkoholowa, wykonywanie darmowej pracy na rzecz ogółu i inne. Jeżeli skazany wywiązuje
się ze swoich obowiązków i nie powraca do przestępstwa, po okresie próby orzeczona wobec
niego kara jest anulowana. W odwrotnej sytuacji sąd może pozbawić delikwenta przywileju
odbywania kary w warunkach probacji. Podobnie rzecz się ma w przypadku warunkowego
zwolnienia z poddaniem sprawcy próbie z tą różnicą, że o ile zawieszenie wykonania kary
pozbawienia wolności ma na celu uchronienie skazanego przed izolacją więzienną, o tyle
instytucja warunkowego zwolnienia za cel stawia sobie przede wszystkim społeczną
readaptację więźniów i pomoc w zaklimatyzowaniu się na wolności28.
W polskim prawie karnym o probacji w takim kształcie jak we Francji mówić jeszcze
nie można i długo nie będzie można. Głównym problemem polskiego prawa w zakresie
działań probacyjnych jest brak jednostek odpowiedzialnych za egzekwowanie i kontrolowane
skazanych poddanych próbie. We Francji do tego celu stworzono tzw. Komitety do spraw
Probacji i Pomocy Postpenitencjarnej, w skład których wchodzą sędziowie orzekający kary
probacyjne oraz tzw. agenci do spraw probacji. Do zadań tejże instytucji należy udzielenie
skazanemu wszelkiej pomocy w powrocie do środowiska. Obejmuje to pomoc w znalezieniu
pracy i lokum, pomoc w kontynuowaniu nauki czy leczeniu, ale także wsparciu w pracy
z rodziną.
Choć we Francji probacja jest podstawą pracy z dorosłymi, w środowisku otwartym
to nie jest jedyną możliwością poza tradycyjnymi karami. Coraz większą popularnością
we Francji, podobnie jak w Polsce, cieszy się areszt domowy i dozór elektroniczny. Jest to
niewątpliwie bezpieczniejsza i mniej inwazyjna forma pozbawienia wolności niż tradycyjne
więzienie gdyż zapobiega wzajemnej demoralizacji więźniów, deprywacji potrzeb skazanych
i wielu innym dolegliwościom, które pociąga za sobą izolacja więzienna. Ponadto skazany
pozostaje w swoim naturalnym środowisku dzięki czemu ciągle konfrontuje się z
28 A. Adamski, J. Bojarski, P. Chrzczonowicz, M. Filar, P. Girdwoyń, op. cit., s. 109;
28

29. rzeczywistością, nie jest oderwany od rodziny, nie zachodzi zjawisko prizonizacji
i stygmatyzacji związanej z odbywaniem kary pozbawienia wolności w zakładzie karnym29.
2.6. Resocjalizacja nieletnich we Francji.
Pierwsze działania skierowane ku młodzieży pojawiły się we Francji już w XVII w.
Początkowo były to zakłady dla dzieci organizowane przez Kościół. Jednymi z pierwszych
tego typu zakładów były m. in. szpital dzieci znalezionych założony w 1648r. przez
św. Wincentego a Paulo oraz przytułek dla dzieci bezdomnych założony przez Jean Endes.
Chwilę później za wzorem Kościoła dziećmi i młodzieżą z ulicy zajął się francuski rząd,
a w XIXw. nastąpił rozwój placówek przeznaczonych już nie tylko dla dzieci i młodzieży
zaniedbanej, ale także dla nieletnich przestępców30.
Obecnie kwestię oddziaływań resocjalizacyjnych wobec dzieci i młodzieży we Francji
reguluje Rozporządzenie z dnia 2 lutego 1945r. w sprawie dzieci – przestępców31. Akt ten
zakłada dwie fundamentalne zasady: zasada odpowiedzialności karnej nieletnich oraz zasada
„przywileju jurysdykcji”. Pierwsza z nich mówi o tym, że nieletni do lat trzynastu
nie podlegają absolutnie żadnej odpowiedzialności karnej. Ponadto nieletniego przestępcę
należy wychowywać, a nie karać, w związku z czym pierwszeństwo zawsze będą miały
środki wychowawcze, a dopiero wtedy kiedy nie są w stanie spełnić one celów
resocjalizacyjnych uciekać się można do stosowania wobec nieletniego środków karnych.
Taka sama zasada funkcjonuje w Polsce. Druga zasada omawianego rozporządzenia mówi o
potrzebie stworzenia odrębnego, specjalnego sądownictwa dla nieletnich32.
Oddziaływania wobec nieletnich we Francji nie ograniczają się do pracy z nieletnimi
przestępcami, ale obejmują także pracę z dziećmi i młodzieżą, których zdrowie,
bezpieczeństwo, moralność lub warunki wychowania są zagrożone33.
29 Ibidem, s. 165-167;
30 M. Kalinowski, J. Pełka: Zarys dziejów resocjalizacji nieletnich, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki
Specjalnej, Warszawa 2003, s. 36-38
31 P. Stępniak, op. cit, s. 204;
32 M. Kalinowski: Resocjalizacja nieletnich w państwach europejskich i pozaeuropejskich”, Wydawnictwo
Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2005, s. 78;
33 I. Motow: Readaptacja społeczna nieletnich we Francji (w:) I. Motow (red) Readaptacja społeczna nieletnich
przestępców w wybranych krajach Unii Europejskiej, Wydawnictwo Akademia im. Jana Długosza w
29

30. Resocjalizacja nieletnich we Francji ma na celu ochronę przed dalszym wykolejeniem
oraz stworzenie im optymalnych warunków do pełnego wdrożenia w społeczeństwo34.
Środki pracy z dziećmi i młodzieżą wykolejoną we Francji to szereg środków
wychowawczych takich jak: upomnienie, oddanie pod nadzór rodzicom lub innym
opiekunom, oddanie pod nadzór osobie godnej zaufania, umieszczenie w internacie
reedukacyjnym lub umieszczenie nieletniego w placówce leczniczej lub leczniczo-
pedagogicznej. Tak jak widać, niektóre z tych środków są stosowane również w naszym kraju.
Znaczniej rzadziej we Francji wobec młodocianych stosuje się środki karne takie jak: karę
pozbawienia wolności (bezwzględną albo z zawieszeniem zwykłym lub próbnym) oraz
grzywnę (bezwzględną lub z zawieszeniem)35.
Pierwszą instytucją, z jaką spotka się w systemie francuskim nieletni, który wkroczy
w konflikt z prawem będą placówki obserwacyjne. Dzielą się one na placówki otwarte
oraz zamknięte ośrodki obserwacyjne. Obserwację nieletniego w środowisku otwartym
prowadzi zespół specjalistów różnych dziedzin (wychowawcy, psycholodzy, pracownicy
socjalni, lekarze itp.) i do jego zadań należy obserwowanie nieletniego w jego naturalnym
środowisku, przeprowadzenie wywiadów środowiskowych oraz przeprowadzenie różnorakich
badań lekarskich, psychologicznych oraz orientacji zawodowej. Po okresie obserwacji
trwającym od czterech do sześciu miesięcy zespół musi przygotować dla sędziego raport
z sugestią dotyczącą ewentualnego zastosowania wobec nieletniego środka wychowawczego.
Działa to na podobnej zasadzie, jak w Polsce nadzór kuratora. Zamknięte ośrodki
obserwacyjne mają podobne cele i założenia z tym, że przeznaczone są dla nieletnich, którzy
stanowią zagrożenie dla społeczeństwa, dla tych, których sytuacja jest zbyt złożona aby
możliwe było obserwowanie jej w środowisku naturalnym, ale także dla młodzieży, dla której
pozostanie w jej naturalnym środowisku stwarzałoby zagrożenie dla jej dalszego
wychowania. W tego typu ośrodkach prowadzone jest nauczanie szkolne, nauczanie zawodu
oraz praca w grupie wychowawczej. Pobyt w takim ośrodku może trwać maksymalnie
do trzech miesięcy, a po jego zakończeniu specjaliści zobligowani są do przekazania
sędziemu raportu z sugestią co do dalszego postępowania z nieletnim36.
Częstochowie, Częstochowa 2008, s. 53
34 Ibidem, s. 53;
35 Ibidem, s. 55;
36 M. Kalinowski, J. Pełka, op. cit., s. 140-141; I. Motow, op. cit., s. 54;
30

31. Po czasie obserwacji sędzia decyduje o tym, czy w ogóle i jaki środek wychowawczy
zastosować wobec nieletniego.
Do placówek resocjalizacyjnych działających w środowisku otwartym zalicza się
placówki zajmujące się zbieraniem danych na temat nieletnich, placówki, które sprawują
nadzór nad nieletnimi, placówki wychowawcze organizujące czas wolny nieletnich
po zajęciach szkolnych czy pracy, placówki konsultacyjne dla osób wymagających pomocy
psychologicznej, placówki działające na zasadzie poradni zawodowej oraz placówki
zajmujące się umieszczaniem dzieci i młodzieży w rodzinach zastępczych. Drugą grupą
środków resocjalizacyjną są ośrodki zamknięte i półotwarte. Do tych pierwszych zalicza się
internaty zawodowe, gdzie podopieczni kontynuują naukę szkolną, ale przede wszystkim uczą
się pracy w zawodzie, co pozwala im uzyskać dyplom zawodowy. Poza wyżej opisanymi
ośrodkami we Francji funkcjonują także tzw. instytucje specjalne nadzorowania
wychowawczego i są to szkoły dla osób upośledzonych umysłowo oraz nieletnich
z zaburzeniami psychicznymi. Ponadto we Francji funkcjonują także ośrodki pomocy
wychowawczej nazywane wcześniej internatem półotwartym. W tego typu ośrodkach
młodzież mieszka i spędza czas wolny, natomiast uczy się i pracuje poza murami zakładu37.
We Francji resocjalizacja organizowana i prowadzona jest przez wybrane
departamenty w ramach ustawy o pomocy społecznej oraz Ministerstwo Sprawiedliwości.
Ponadto pojawia się tam wiele nowych prywatnych ośrodków resocjalizacyjnych
oraz alternatywnych form pomocy dzieciom i młodzieży zagrożonej i wykolejonej.
Przykładem nowego podejścia do pracy z młodzieżą mogą być rodziny zastępcze.
W każdym departamencie Francji w ramach Departamentalnej Administracji Pomocy
Społecznej (ADES) funkcjonuje wydział, który zajmuje się rekrutacją rodzin zastępczych,
umieszczaniem w nich nieletnich i kontrolą ich funkcjonowania. Kandydaci na rodziców
zastępczych muszą spełniać wiele wymogów oraz wywiązywać się z obowiązków nałożonych
na nich w chwili przyjęcia dziecka do swojego domu. Takiej formy pomocy resocjalizacyjnej
zazwyczaj nie stosuje się jeśli naturalna rodzina funkcjonuje poprawie, natomiast w
przypadku dzieci z rodzin patologicznych, rodzina zastępcza jest w stanie zapewnić dziecku
to co dla niego najważniejsze, czyli warunki bytowe, możliwość rozwoju oraz ciepło rodzinne
i zainteresowanie38.
37 M. Kalinowski, J. Pełka, op. cit, s. 143-144, M. Kalinowski, op. cit., s. 79-81;
38 M. Kalinowski, op. cit., s. 81-82;
31

32. Innym przykładem alternatywnej dla tradycyjnych oddziaływań formą resocjalizacji
może być organizacja Action Educative en Mikeu Ouvert (AEMO). Jest to organizacja
skupiająca grono specjalnie przygotowanych specjalistów z dziedzin nauk społecznych
oraz lekarzy, którzy podejmują się pracy z rodzinami dysfunkcyjnymi. Każdy z pracowników
AEMO ma pod sobą od kilku do kilkunastu podległych rodzin, gdzie z każdą z nich spotyka
się przynajmniej raz na dwa tygodnie. AEMO pracuje zarówno z rodzicami jak i dziećmi
w rodzinach dysfunkcyjnych przy ścisłej współpracy ze szkołą, lekarzem, policją czy sądem.
Praca z rodziną zaczyna się od diagnozy przyczyn kryzysu rodziny i trwa około 2 lat, przy
czym przez cały ten okres rodzina współpracuje z jednym opiekunem39.
Jeszcze inną alternatywą dla tradycyjnej resocjalizacji nieletnich jest
Grupa Pedagogiki i Animacji Społecznej (GPAS). GPAS skupia animatorów i psychologów,
którzy zajmują się dziećmi zagrożonymi niedostosowaniem społecznym oraz ich rodzicami.
Pracownicy zaczynają od rozpoznania sytuacji nieletniego poprzez zbieranie różnorakich
informacji na temat rodziny (ze szkoły, z biur zatrudnienia, oraz z rozmów z samymi
zainteresowanymi). Później nawiązują kontakt z dziećmi w pobliżu ich miejsca zamieszkania.
Zadaniem GPAS jest zapewnienie dzieciom atrakcyjnego spędzenia wolnego czasu poprzez
realizację różnych projektów. Dzieci uczą się przy tym, że to do czego dążymy jest możliwe
do osiągnięcia jeśli tylko włożą w to chęci i swoją pracę np. dzieci chcąc jechać na wycieczkę
muszą najpierw zrobić szczegółowy jej plan, załatwić sprawy organizacyjne, pozyskać środki
na ten cel itp. Uczy to odpowiedzialności, sumienności, planowania działań i wytrwałości
w dążeniu do wyznaczonych celów. Ponadto GPAS współpracuje także z rodzicami dzieci
angażując ich w różne projekty i pracę GPAS dając możliwość zarobienia pieniędzy, ucząc
odpowiedzialności, pokazując , że im, że są potrzebni, i że mają realny wpływ zarówno
na swoje życie jak i życie swoich dzieci40.
We Francji wyraźnie widać tendencję do stosowania raczej resocjalizacji w otwartym
środowisku, aniżeli w izolacji i odnosi się to zarówno do działań podejmowanych wobec
dorosłych, jak i wobec młodzieży. Trochę inaczej wygląda to w Polsce. Co prawda praca z
trudną młodzieżą również częściej odbywa się na wolności, ale wśród dorosłych dominuje
tendencja skazywania przez sąd na wyroki kary pozbawienia wolności, nawet za błahe
39 Ibidem, s. 83-84
40 Ibidem, s. 84-86
32

33. przestępstwa. Konsekwencją tego są przepełnione ZK i niespełnianie wymogów europejskich
co do ilości skazanych we więzieniach. Resocjalizacja we Francji ma na celu uspołecznienie
rozumiane jako korekturę postaw i poprawne wejście w przypisane nam role społeczne. Nie
można zatem ani dorosłych ani tym bardziej nieletnich przestępców izolować, zamykać w
więzieniach czy internatach, skazując ich na społeczne napiętnowanie, izolację od rodziny i
tego wszystkiego co kochają, deprawując ich potrzeby, nierzadko pozbawiając pracy i domu.
Resocjalizując należy dać szansę na poprawę w naturalnym środowisku, wskazać
perspektywy innego niż dotychczas, często nieznanego wcześniej dla tych osób sposobu
życia. System pracy resocjalizacyjnej we Francji jest bardzo dobrze przygotowany
na resocjalizację w środowisku otwartym, ma wykształconą kadrę i instytucje, które
kontrolują sprawców przestępstw poddanych próbie posiadających wyrok kary pozbawienia
wolności w zawieszeniu ale także szerokie spektrum organizacji i instytucji pomocowych dla
dzieci i młodzieży, których w Polsce niestety ciągle brakuje. Bez cienia wątpliwości możemy
stwierdzić, że system resocjalizacji we Francji mógłby stać się wzorem do naśladowania dla
polskiej resocjalizacji, która w porównaniu do tej pierwszej, dopiero zaczyna się rozwijać.
33

34. Rozdział III
RESOCJALIZACJA W
WIELKIEJ BRYTANI
3.1. Dane demograficzne.
Liczba mieszkańców Wielkiej Brytanii wynosi około 60mln., co klasyfikuje ją na 4.
miejscu w Europie i 20. na świecie. Choć wydaje się to dużo, należy pamiętać, że w czasie
największego rozkwitu imperium na przełomie XVII i XVIII wieku, Wielką Brytanię i jej
34

35. terytoria zależne zamieszkiwała jedna czwarta wszystkich mieszkańców ziemi. Według
obecnych statystyk jest trzecią najludniejszą wyspą świata, a gęstość zaludnienia wynosi
248os./km². Zamieszkuje ją 8,5% mieszkańców Europy. Społeczeństwo brytyjskie tworzą:
Anglicy (80%), Szkoci (10%) i Walijczycy (2%). Resztę ludności stanowią imigranci z
Europy (gł. Wsch.), Azji (Pakistan, Indie) i Afryki. Ustrojem politycznym Wielkiej Brytanii
jest monarchia parlamentarna a władzę wykonawczą sprawuje Premier. Wielka Brytania to
wyspiarskie państwo położone w północno- zachodniej Europie. Zajmuje przeważającą część
archipelagu Wysp Brytyjskich, który liczy łącznie ok. 5 500 wysp, z czego 140
zamieszkałych. Największe z nich to Wielka Brytania, Irlandia , Anglesey, Hebrydy,
Szetlandy, Orkady. Pod względem obszaru Wielka Brytania zajmuje bardzo. Terytorium
wynosi w przybliżeniu 230 tys. km2., oddzielonej od kontynentu europejskiego cieśninami La
Manche i Kaletańską41.
3.2. Postępowanie z nieletnimi w Wielkiej Brytanii.
Brytyjski system postępowania z nieletnimi charakteryzuje się przyjęciem wielu
specyficznych rozwiązań odróżniających go od systemów obowiązujących na kontynencie
europejskim. Aktualnie obowiązujący system postępowania z nieletnimi jest wynikiem blisko
stuletniej ewolucji. Wydana w 1969 r. ustawa o dzieciach i nieletnich jest postępowym aktem
ustawodawczym, regulującym obowiązujący system postępowania z nieletnimi.42
I. Ustawa ta - A. Walczak-Żochowska - charakteryzuje się oparciem przyjętych rozwiązań
obowiązujących na trzech podstawowych założeniach:
1.Zjawisko przestępczości nieletnich i zjawisko nieletnich w zagrożeniu uznane zostało za
podobne fenomeny społeczne, spowodowane takimi samymi przyczynami i wymagające
takiej samej reakcji ze strony powołanych w tym celu organów.
2.Działalność wychowawcza uznana została za bardziej wskazaną metodę postępowania z
nieletnimi, aniżeli stosowanie środków o charakterze represyjnym.
3.Pociągnięcie nieletnich do odpowiedzialności sądowej uznane zostało za niepożądane, z
41Encyklopedia PWN, t. 3, Warszawa 1998, s. 234 (hasło: Wielka Brytania).
42 A. Walczak-Żochowska: Systemy..., op. cit., s. 143.
35

36. uwagi na wysoce stygmatyzujący charakter interwenci sądowej.
Ustawa o dzieciach i nieletnich z 1969 r. ustanawia dwie kategorie nieletnich:
•dzieci do lat 14,
•nieletni w wieku 15-17 lat43.
Dzieci do lat 14 uznane zostały za nieodpowiadające karnie. W stosunku do nieletnich
w wieku 15-17 lat można wszcząć postępowanie karne, jednak wykluczone jest stosowanie
kary pozbawienia wolności. Organami uprawnionymi do zajmowania się nieletnimi są:
miejscowe ośrodki opieki społecznej, policja i sądy dla nieletnich.
-Miejscowe ośrodki opieki społecznej zajmują naczelne miejsce w systemie
uprawnionym do zajmowania się nieletnimi. Jest to wynikiem wprowadzenia przez
ustawodawcę daleko idących ograniczeń kontaktów nieletnich w wieku do lat 17
z wymiarem sprawiedliwości. Do kompetencji ośrodka opieki społecznej należą
wszystkie sprawy nieletnich do lat 17 potrzebujących opieki i ochrony, sprawy
nieletnich sprawców przestępstw, wobec których policja zastosowała odpowiedni
środek wychowawczy (z pominięciem interwencji sadu dla nieletnich) oraz sprawy
przekazane przez sąd, w których orzeczony został środek wychowawczy, np. oddanie
pod opiekę miejscowego ośrodka opieki społecznej lub oddanie pod nadzór kuratora.
Miejscowe ośrodki opieki społecznej mogą zastosować wobec nieletnich różne środki
wychowawcze, włącznie z umieszczeniem nieletniego w odpowiedniej placówce
wychowawczej lub w rodzinie zastępczej. Jeżeli ośrodek zajmuje się nieletnimi
bez uprzedniej interwencji sądu dla nieletnich, konieczne jest uzyskanie zgody
rodziców i nieletniego na zastosowanie środka wychowawczego proponowanego
przez pracownika ośrodka. W przypadku braku takiej zgody konieczne jest
przekazanie sprawy do rozpatrzenia przez sąd dla nieletnich w uzyskania orzeczenia
o oddaniu nieletniego pod opiekę ośrodka opieki społecznej. Ośrodek opieki
społecznej ma obowiązek rozpatrywać co 6 miesięcy każdą prowadzoną przez siebie
sprawę w celu zbadania, czy zaistniała konieczność zmiany wcześniej zastosowanego
43 A. Walczak-Żochowska: Systemy..., op. cit., s. 145.
36

37. środka łub też jego uchylenia. W wypadku, gdy środek wychowawczy zastosowany
został przez ośrodek w wyniku orzeczenia sądowego, rodzice, opiekunowie
lub nieletni mogą wnosić sprawę o jego zmianę lub uchylenie co 3 miesiące.
O zmianie lub uchyleniu środka na podstawie opinii przedstawionych przez
miejscowy ośrodek opieki społecznej postanawia sąd dla nieletnich. Metoda
zastosowana wobec nieletniego powierzonego ośrodkowi może trwać do ukończenia
przez niego 18. roku życia.
-W brytyjskim systemie postępowania z nieletnimi szczególna rola przyznana
została policji. W odróżnieniu od rozwiązań przyjętych przez inne systemy
europejskie, ustawodawca całość prowadzenia spraw nieletnich na etapie
przygotowawczym przekazał policji. Jest to konsekwencja brytyjskiej koncepcji roli
sędziego, zgodnie z którą sędzia musi być przede wszystkim osobą bezstronną
i obiektywną. Aby postulat ten mógł być spełniony, uważa się, że sędzia nie powinien
znać nieletniego, którego sprawę ma rozpatrywać. Sprawami nieletnich zajmują się
specjalne sekcje dla nieletnich utworzone przy każdej komendzie dzielnicowej.
Policjanci zajmujący się nieletnimi upoważnieni są do działania we wszystkich
wypadkach, w których zamieszani są młodociani. Zobowiązani są do współpracy
ze wszystkimi organami opieki nad dzieckiem, a zwłaszcza z ośrodkami opieki
społecznej i sądami dla nieletnich. Do kompetencji policji należy przekazanie sprawy
nieletniego do rozpatrzenia przez sąd lub ośrodek opieki społecznej. Policja ma prawo
do nienadawania postępowania prawnego błahym przestępstwom. Może ona
poprzestać na udzieleniu nieletniemu ostrzeżenia.
-Trzecim organem powołanym do rozpatrywania spraw nieletnich jest sąd
dla nieletnich. Sądy dla nieletnich są rodzajem sądów pokoju, w których zasiadają
sędziowie społeczni. Sądy te są całkowicie oddzielone od sądów zwykłych.
Orzekający w nich sędziowie na ogół nie są prawnikami. Sprawy nieletnich
rozpatrywane są przez trzyosobowy skład sędziowski, któremu pomaga
w rozpatrywaniu spraw prawnych specjalny urzędnik, który musi być z wykształcenia
prawnikiem44
Do kompetencji sądu dla nieletnich należą sprawy nieletnich:
44 tamże, s. 147.
37

38. •których rozwój jest zagrożony, są zaniedbani lub maltretowani przez rodziców;
•zagrożonych demoralizacją, nieuczących się;
•sprawców czynów karalnych.
Jeżeli sprawa rozpatrywana jest w postępowaniu cywilnym, sąd dla nieletnich może
orzec w stosunku do nieletniego następujące środki:
•oddanie pod nadzór rodziców lub opiekunów;
•oddanie pod nadzór kuratora sądowego dla nieletnich;
•oddanie pod opiekę ośrodka opieki społecznej;
•zapłacenie odszkodowania, jeżeli nieletni nie ma ukończonych 18 lat, zapłacenie
grzywny przez rodziców.
Wymienione środki mogą zostać orzeczone także w postępowaniu karnym. Środkami, które
mogą być orzeczone wyłącznie w postępowaniu karnym, są:
•kara grzywny;
•umieszczenie w ośrodku zatrzymania; środek ten może być orzeczony tylko stosunku do
nieletniego w wieku powyżej 14 lat na okres nieprzekraczający 3 miesięcy;
•umieszczenie w zakładzie wychowawczym; środek ten może być orzeczony przez sąd
dla nieletnich. Jeżeli sąd dla nieletnich uzna, że należy ten środek zastosować,
przekazuje sprawę do rozpatrywania przez sąd wyższy; środek ten można orzec
w stosunku do nieletniego w wieku 15-21 lat; pobyt w zakładzie może trwać od
6 miesięcy do 3 lat.
Środki wychowawcze i poprawcze stosowane wobec nieletnich w Wielkiej Brytanii są więc
podobne do tych, stosowanych w Polsce i we Francji.
3.3. Probacja w Wielkiej Brytanii.
38

39. Wielka Brytania została powszechnie uznana za ojczyznę systemu probacji. Co prawda
przywykliśmy uznawać za prekursora kuratorów Amerykanina Johna Augusta, który
w połowie XIX w. zajął się grupą podopiecznych, ale i Anglicy przypominają, że już
w 1876 r. Kościół anglikański ustanowił przy kilku londyńskich sądach swoich misjonarzy,
mających pomagać młodym ludziom, którzy weszli w konflikt z prawem. Po tych
nieformalnych próbach, już w 1907 r. ustanowiono w Wielkiej Brytanii akt prawny
otwierający przed sądami możliwość oddawania przestępców pod nadzór kuratora wraz
z zobowiązaniem do spełniania określonych czynności, zamiast skazywania nieletniego
na karę pozbawienia wolności. Ten akt prawny, który powołał kuratorów zawodowych, ludzi
odpowiadających za przebieg okresu próby, oparł pracę kuratora o kardynalną zasadę -
doradzać, towarzyszyć i być przyjacielskim w stosunku do podopiecznego. Ta podstawowa
zasada jest aktualna w pracy kuratorskiej do dziś, chociaż współczesność niesie ze sobą nowe,
trudne problemy nieznane w początkach XX w. Od początku Anglicy postawili na zawodowy
system kurateli sądowej, z tym że nie przy wszystkich sądach grodzkich, w których zasiadają
sędziowie społeczni, tzw. magisirntes, powołano od razu kuratorów zawodowych. Od 1929 r.,
w którym wydano kolejny akt prawny, przy każdym sądzie powołano kuratora zawodowego.
Po II Wojnie Światowej system probacji w Wielkiej Brytanii znacznie się rozwinął i umocnił
w stosunku do innych środków prawnych. Położono nacisk na przygotowanie kuratorów
zawodowych do pracy, zobowiązując ich, podobnie jak w Polsce, do pisania wywiadów
środowiskowych dla potrzeb sądu.
Lata 1970-1985 przyniosły dalsze zmiany w zakresie obowiązków służb kuratorskich,
ponieważ powołano instytucje mające towarzyszyć systemowi probacji. Zostały utworzone
tzw. hostełe, czyli domy całodziennego pobytu dla osób, które weszły w konflikt z prawem,
ale nie zostały skazane na kare więzienia. Kierownikami i prowadzącymi zajęcia w hostelach
są również kuratorzy zawodowi. Hostele są odpowiednikiem polskich Ośrodków
Kuratorskich, w których nieodpłatnie pracują kuratorzy. Niestety jednak odchodzimy już od
tej formy pracy z nieletnimi. Nadzór nad całością sprawują inspektorzy z Home Office i tzw.
Komitet do spraw Probacji i Nadzoru po Wykonaniu Kary, przy czym trzeba podkreślić, że w
każdym obwodzie przy władzach lokalnych działa miejscowy odpowiednik tego komitetu,
który decyduje o przyznaniu funduszy na cele związane z probacją, wypowiada się w
sprawach miejscowych potrzeb, a także decyduje o warunkowym zwolnieniu przestępców z
zakładów karnych45.
45 J. Majer: Bardzo ważna służba. „Gazeta Prawnicza" 1985, nr 1.
39

40. 3.4. Zakłady dla nieletnich.
Anglia ma wielki dorobek w zakresie organizowania zakładów dla nieletnich. Dla tego typu
młodzieży prowadzą działalność wychowawczą zakłady prywatne, wyznaniowe i państwowe.
Największe tradycje mają zakłady borstalskie, które już należą do historii. Twórcą systemu
borstalskiego (wychowawczego) był sir Evelin Ruggles-Brise, który około 1905 r. założył
pierwszy zakład w miejscowości Borstal koło Rochester.
•Podstawą tego systemu jest jak najdalej posunięta indywidualizacja oddziaływań
wychowawczych na wychowanka. Każdy z zakładów w Borstalu przeznaczony był
dla innego typu nieletnich i młodocianych. Organizowano zakłady dla osób mniej
zdemoralizowanych, co do których istniało prawdopodobieństwo szybkiego
zwolnienia warunkowego; zakłady dla opóźnionych w rozwoju umysłowym
lub niepełnosprawnych; zakłady dla chłopców o wysokim ilorazie inteligencji
wykazujących silne tendencje do życia przestępczego i dalszej demoralizacji
oraz zakłady dla starszych chłopców recydywistów bardzo już zdemoralizowanych.
Każdy z chłopców przechodził przez punkt obserwacyjno-rozdzielczy, gdzie podlegał
badaniom psychologicznym, pedagogicznym, lekarskim i innym. Na podstawie
opracowanej diagnozy kierowano go do odpowiedniego typu zakładu. W zakładzie
odbywała się dalsza segregacja, w wyniku której przydzielano go do określonej grupy
wychowawczej. Wszystkie te zabiegi zmierzały do tego, aby można było stwarzać
możliwość indywidualnych oddziaływań wychowawczych. Każdy zakład składał się
z kilku domów, w których przebywali wychowankowie podzieleni na kilkuosobowe
grupy. Na czele każdego domu stał kierownik, który podlegał bezpośrednio
dyrektorowi zakładu. Personel pedagogiczny i administracyjny w zakładach
borstalskich był liczny i o wysokich kwalifikacjach pedagogicznych, wysokim
poziomie moralnym oraz odpowiednich cechach charakteru. Byli to ludzie dobierani
i przygotowywani do pracy z młodocianymi przestępcami. Każdy chłopiec nowo
przyjęty do zakładu przez kilka pierwszych miesięcy ciężko pracował, wykonując
roboty ziemne, budując drogi. Następnie był przygotowywany do zawodu i nauki
ogólnokształcącej46
46 P. Suchan: Resocjalizacja IU zakładach dla społecznie niedostosowanych. Warszawa, PZWS 1965, s. 29.
40

41. Należy zwrócić uwagę, że bardzo często w wychowaniu resocjalizującym wraca się do tego
systemu. Typ pobytu borstalskiego został zastąpiony w Anglii zakładem Approved schools, w
którym przebywają nieletni w wieku 10-17 lat. Zakłady te są zróżnicowane wiekowo: 10-13
lat; 13-15 lat; 15-17 lat. Niektóre z tych zakładów służą obserwacji i wstępnej kwalifikacji47.
Ustawodawstwo angielskie przewiduje, iż każdy nieletni po wyjściu na wolność z zakładu
wychowawczego lub poprawczego podlega obowiązkowi nadzoru kuratorskiego przez dwa
lata, w celu przyjścia mu z pomocą w uzyskaniu odpowiedniej pracy i zabezpieczenia
koniecznych warunków życia. Zakład pozostaje w bezpośrednim kontakcie z nieletnim
i ze stowarzyszeniem postpenitencjarnej opieki, którego pracownicy nawiązują kontakt
ze swoimi przyszłymi podopiecznymi. Tu ustala się przyszłościowe plany życiowe
nieletniego, również w porozumieniu z jego rodziną. Nadzór trwa przez dwa lata, w czasie
którego nieletni zobowiązany jest do bezwarunkowego podporządkowania się wymaganiom
kuratora pod groźbą powtórnego osadzenia go w zakładzie48.
Interesującą formą resocjalizacji nieletnich w Anglii jest kierowanie ich
do tzw. nadzorujących ośrodków opiekuńczych. Instytucje te przeznaczone są dla chłopców w
wieku 10-17 lat. Uczestnikami tego typu instytucji mogą być tylko ci chłopcy, którzy nie
dopuścili się dotychczas żadnego poważniejszego przestępstwa. Nadzorujące ośrodki
opiekuńcze organizują dla uczęszczających doń nieletnich i młodocianych zajęcia mające na
celu nauczenie ich właściwego zorganizowania wolnego czasu poprzez prace politechniczne,
lekturę o charakterze społeczno-prawnym i obywatelskim oraz zajęcia gimnastyczne i
sportowe z nastawieniem na uwzględnienie indywidualnych zainteresowań nieletnich. Po
pewnym czasie uczestnicy nawiązują bliskie kontakty z różnymi organizacjami i
towarzystwami, gdzie należycie zużytkowują nabyte w ośrodku umiejętności i wiadomości.
Zajęcia odbywają się w sobotnie popołudnia w szkołach, w klubach młodzieżowych łub w
budynkach policji, a prowadzą je zwykle pracownicy policji. Co ciekawe w Polsce Policja nie
jest angażowana do żadnych tego typu zadań. W niedziele zajęcia odbywają się przed
południem, ale tylko w kilku ośrodkach. Zasadniczym celem wychowawczym tych instytucji
jest nauczenie i przyzwyczajenie nieletniego do poszanowania norm prawnych
praworządnego społeczeństwa, a więc poszanowania cudzej własności, współżycia z innymi
osobami na zasadach życzliwości i wzajemnego zrozumienia49.
47 H. A. VeiUarrd-Cybulsky: Nieletni..., op. cit., s. 179.
48 tamże, s. 179.
49 B. Kowalska-Ehrlich: Sądownictwo karne w Anglii. (W:) Angielski system kurateli. Niektóre źródła deiuiacji.
Warszawa, Wyd. UW 1985.
41

42. W latach 90. powstało w Wielkiej Brytanii wiele wspólnot rehabilitacyjnych
i terapeutycznych, które zajmują się resocjalizacją narkomanów. Do najbardziej znanych
należą: Rehabilitacyjny Dom Elżbiety w Londynie i Wspólnota Terapeutyczna w Londynie.
Dom Elżbiety przeznaczony jest dla młodzieży zagrożonej narkomanią. Nieletni kierowani są
do tego domu przez kuratorów sądowych. „W Ośrodku - pisze Czesław Cekiera - obowiązują
tylko trzy zasady:
•nie wolno przyjmować środków narkotycznych,
•nie wolno dopuszczać się przemocy,
•należy uiszczać regularnie opłaty.
Te trzy zasady stanowią minimum wymagań stawianych wychowankom. Nieprzestrzeganie
tych zasad powoduje wydalenie z zakładu. W zakładzie prowadzi się określony rodzaj
psychoterapii. Wychowankowie przebywają razem i w ten sposób resocjalizują się.
Są organizowane dwa typy zebrań: regularne, związane z prowadzeniem domu i na wniosek
wychowanka w celu przedyskutowania jakiegoś bardzo ważnego dla niego problemu"50.
3.5. Resocjalizacja dorosłych.
W Wielkiej Brytanii na przełomie XX i XXI w. dokonują się duże zmiany w polityce
kryminalnej, a w szczególności w systemie penitencjarnym. Kształtuje się interesujący model
pomocy dla osób odbywających karę pozbawienia wolności i ich rodzin, a w szczególności
młodocianych. Pomoc ta obejmuje zarówno więźnia, jak i jego najbliższą rodzinę.
Pomoc dla więźniów nie nosi charakteru pomocy tylko postpenitencjarnej i rozpoczyna się
już z chwilą osadzenia w zakładzie, obejmując także rodzinę skazanego. W Polsce nie
przywiązujemy tak dużej uwagi do pomocy postpenitencjarnej, tak naprawdę dopiero pół
roku przed planowanym opuszczeniem ZK, skazany jest przygotowywany do wyjścia na
50 Cz. Cekiera: Psychoterapeutyczni’i resocjalizacyjne programy terapii narkomanóio (RFN, Anglia, Stany
Zjednoczone, Kanada, Wiochy). „Zeszyty Problemowe Narkomanii". Materiały Sympozjum 10-12 XII 1984.
Warszawa, TZN 1986, s. 372.
42

43. wolność. W Wielkiej Brytanii każdy więzień podlega przy tym nadzorowi, który obejmuje
również pomoc i opiekę ze strony dwóch kategorii osób. Pierwszą z nich jest kurator sądowy,
mający swoje biuro w miejscu zamieszkania więźnia i jego rodziny. Drugą zaś stanowi
specjalny opiekun ustanawiany dla skazanego w zakładzie karnym i mający w tymże
zakładzie swoją siedzibę. Osoby te w zakresie nadzoru nad więźniem oraz jego rodziną ściśle
ze sobą współpracują.
Analizą form pomocy i opieki nad więźniami oraz ich rodzinami w okresie pobytu
skazanego w zakładach karnych
Charakteryzując formy opieki i pomocy więźniom w trakcie pobytu w ZK trzeba na wstępie
podać, iż angielski system penitencjarny kładzie nacisk na dwie sprawy:
•Pierwsza z nich to swoista ochrona więzi łączących skazanego z rodziną, przejawiająca
się w dbałości o to, by nie uległy one zerwaniu. Udziela się więc wszelkiej możliwej
pomocy przy kontaktach skazanego z jego bliskimi. Jej organizowaniem zajmują się
wspólnie wclfare officer oraz kurator sądowy. Działa w zakładzie karnym, gdzie
przebywa skazany.
•Drugi - zaś w jego uprzednim środowisku wolnościowym”51.
Kontakty odbywającego karę z rodziną mogą mieć charakter systematycznych widzeń
i korespondencji. Liczba widzeń zależy od typu zakładu karnego i regulaminu więziennego,
podobni jak ma to miejsce w Polsce. Zwykle kontakty odbywają się raz w miesiącu. Zasadą
jest, że w pierwszych dniach po osadzeniu w zakładzie, najbliższa rodzina może złożyć
skazanemu tzw. wizytę przyjęciową.
Częstym odwiedzinom sprzyja fakt, że skazany w początkowym okresie odbywania kary jest
kierowany do zakładu w pobliżu swego miejsca zamieszkania. Adres zakładu rodzina może
uzyskać w miejscowym biurze kuratora sądowego, a numer telefonu takiego biura można
znaleźć w książce telefonicznej pod hasłem „Probation". Większość skazanych odbywa całość
kary w miejscowym zakładzie karnym. Tylko niektórych skazanych po początkowym okresie
51 P. Stępniak: Angielski model pomocy dla więźniów i tch rodzin. „Opieka - Wychowanie -Terapia" 1991, nr 1-2,
s. 25, 26.
43

44. adaptacyjnym w miejscowym zakładzie karnym kieruje się do innych zakładów w celu
umożliwienia im dalszej nauki lub uzupełnienia braków w edukacji. O takiej decyzji kurator
sądowy niezwłocznie powiadamia rodzinę skazanego.
Organizowaniem i załatwianiem odwiedzin zajmują się wspólnie kurator sądowy oraz
pracownik socjalny, który udziela formalnej zgody na widzenie. Od niego więc skazany
otrzymuje tzw. dokument wizytowy, w którym wpisuje się personalia odwiedzających.
Następnie dokument ten przesyła się na adres osób bliskich, dla których stanowi on
przepustkę do zakładu. W czasie odwiedzin muszą więc koniecznie mieć go ze sobą. Warto
jeszcze dodać, że widzenie ze skazanym trwa co najmniej 1/2 godziny, mogą też wziąć w nim
udział małoletnie dzieci skazanego. Przy okazji odwiedzin można zgłaszać pracownikowi
socjalnemu wszystkie uwagi i wnioski, jakie nasuwają się w związku z pobytem skazanego
w zakładzie. Kontakt z pracownikiem socjalnym uzyskać można za pośrednictwem strażnika,
względnie – po odwiedzinach - listownie lub telefonicznie.
Zdarza się też często, że „osoby bliskie skazanego, które znalazły się w trudniej sytuacji
materialnej, mogą być np. bezrobotne, bądź też pracować w niepełnym wymiarze godzin.
W takiej sytuacji niezbędnej pomocy przy odbywaniu widzeń udziela biuro kuratorskie.
1.W niektórych dzielnicach Londynu np. podstawia się służbowe autobusy, którymi bliscy
skazanego mogą pojechać do zakładów karnych, jeśli te ostatnie są znacznie oddalone
od miejsca ich zamieszkania. Za miejsce w autobusie trzeba w zasadzie płacić, jednak
osoby uboższe mogą starać się u kuratora o bilety kredytowe i to zarówno dla siebie,
jak i swoich dzieci. Bilety takie można jednak otrzymać nie częściej niż 1 raz na 4
tygodnie i nie wcześniej niż po odbyciu przez skazanego 1 miesiąca kary"52.
2.Drugą formą pomocy dla więźniów i ich rodzin jest ochrona bytowo- -materialna
rodziny, która, gdyby znalazła się w trudnej sytuacji, może liczyć na pomoc kuratora
sadowego.
„Rodzina skazanego ma więc w okresie jego pobytu w zakładzie karnym prawo
do następujących świadczeń:
52 tamże, s. 26.
44

45. a)Zapomogi dobroczynnej.
b)Zapomogi specjalnej.
c)Zapomogi na dziecko uczęszczające do szkoły.
d)Zapomogi w spłatach czynszu za mieszkanie lub pożyczek mieszkaniowych.
e)Prolongaty terminu lub zawieszenia spłaty kredytów na zakup.
f) Taniego lub bezpłatnego poradnictwa adwokackiego"53.
3. Trzecią formą pomocy dla rodziny skazanego jest możliwość zwrotu kosztów
wydatków szkolnych. Żona skazanego może zwrócić się do dyrektora szkoły, do której
uczęszcza dziecko, o bezpłatne obiady, bezpłatne bilety miesięczne na dojazdy, a także
zapomogę na zakup ubrania szkolnego54.
4. Czwartą formą pomocy dla skazanego jest możliwość ubiegania się o prolongowanie,
względnie zawieszanie, wszelkich kredytów zaciągniętych w prywatnych firmach, np.
w sklepach, na zakup przedmiotów stanowiących wyposażenie mieszkania. O to może
wystąpić sam skazany. Decyzja jednak należy do kierownictwa firmy. Prawie zawsze
tego typu wnioski są popierane przez kuratora sądowego lub pracownika socjalnego.
5.Piątą formą pomocy dla rodziny odbywającego karę w zakładzie karnym są zniżki na
usługi i poradnictwo adwokackie związane z wykonywaną karą pozbawienia
wolności. Możliwe jest także zwolnienie z opłat. Lista adwokatów, którzy udzielają
pomocy rodzinom więźniów na takich zasadach, znajduje się zarówno w miejscowym
biurze kuratorskim, jak i miejscowym Obywatelskim Biurze Porad55.
Kilka refleksji o przedterminowym zwolnieniu56.
Rzadko zdarza się, aby odbywający karę pozbawienia wolności odbywał ją w całości. Na ogól
dzieje się tak, kiedy jest ona krótsza niż miesiąc. Ułaskawienia, czyli przedterminowego
zwolnienia, udziela się na ogół po odbyciu 2/3 kary. Jeżeli skazany odbywa karę pozbawienia
wolności wyższą od 10 miesięcy i 2 tygodni, może „w wypadku nienagannego zachowania i
dobrej opinii z okresu przed skazaniem zostać zwolniony przed upływem wspomnianych 2/3 i
to po prostu na słowo honoru, że będzie dalej sprawować się dobrze. Tak więc okres
53 tamże, s. 27.
54 Książki, pomoce i przybory szkolne dzieci w Wielkiej Brytanii otrzymują bezpłatnie.
55 Adwokatów udzielających porad bezpłatnie opłaca się ze skarbu państwa.
56 W angielskim systemie karnym przedterminowe zwolnienie nosi nazwę „ułaskawienia".
45

46. wymagany do ułaskawienia jest tu traktowany bardzo elastycznie. Trzeba też zaznaczyć, iż
nie wszyscy ułaskawieni są z urzędu oddawani pod nadzór kuratora sądowego, jak ma to
miejsce w Polsce. Dozorem takim obejmuje się tylko osoby, które mają trudności w
zaadaptowaniu się do warunków normalnego życia na wolności. Jest on wykonywany przez
tego samego kuratora, który w okresie pobytu więźnia w zakładzie karnym opiekował się jego
rodziną"57. Wszystkie informacje odnoszą się do odbywania kary pozbawienia wolności przez
mężczyzn, kobiety w Wielkiej Brytanii bardzo rzadko trafiają do zakładów karnych.
PODSUMOWANIE
57 Stępniak: Angielski..., op. cit., s. 78.
46

47. RESOCJALIZACJA
POLSKA FRANCJA WIELKA BRYTANIA
D
O
R
O
S
Ł
Y
C
H
ZAKŁADY
KARNE
• ZAMKNIĘTE
• PÓŁOTWARTE
• OTWARTE
• ARESZT ŚLEDCZY
• ARESZT ŚLEDCZY
• OŚRODKI DETENCYJNE
• OŚRODKI PENITENCJARNE
• WIĘZIENIA CENTRALNE
• OŚRODKI
PÓŁWOLNOŚCIOWE
• OŚRODKI W KTÓRYCH
WYKONUJE SIĘ KARY O
KRÓTKIM TERMINIE DO
ICH ZAKOŃCZENIA
•OŚRODKI PENITENCJARNE
•ARESZTY ŚLEDCZE
•OŚRODKI W KTÓRYCH
WYKONUJE SIĘ KARY O
KRÓTKIM TERMINIE DO
ICH ZAKOŃCZENIA
•ZAMKNIETE O OSTRYM
RYGORZE
SYSTEMY
ODDZIAŁY
WAŃ W ZK
• ZWYKŁY
• TERAPEUTYCZNY
• PROGRAMOWEGO
ODDZIAŁYWANIA
•TERAPEUTYCZNY
STOSOWAN
E KARY
• KARA GRZYWNY
• KARA OGRANICZENIA
WOLNOŚCI
• KARA 25 LAT
POZBAWIENIA
WOLNOŚCI
• KARA
DOŻYWOTNIEGO
POZBAWIENIA
WOLNOŚCI
• KARA ARESZTU
WOJSKOWEGO
• WIĘZIENIE KRYMINALNE
LUB KRYMINALNE
POZBAWIENIE WOLNOŚĆI
KARY POPRAWCZE:
-WIĘZIENIE ZWYKŁE
-GRZYWNA
-GRZYWNA WYZANCZANA W
STAWKACH DZIENNYCH
-KURS PODNOSZACY
ŚWIADOMOŚĆ OBYWATELSKĄ
-PRACA W INTERESIE OGÓŁ U
-KARA POZBAIWENIA LUB
OGRANICZENIA PRAW
SANKCJA NAPRAWCZA
KARY WYKROCZENIOWE:
-GRZYWNA
-POZBAWIENIE LUB
OGRANICZENIE PRAW
KARY ALTERNATYWNE:
-PROBACJA
•KARA GRZYWNY
•OŚRODKI ZATRZYMANIA
•MONITORING
•POZBAWIENIE LUB
OGRANICZENIE PRAW
•PROBACJA
•DOZÓR ELEKTRONICZNY
47

48. -DOZÓR ELEKTRONICZNY
N
I
E
L
E
T
N
I
C
H
STOSOWAN
E ŚRODKI
• WYCHOWAWCZE
• LECZNICZE
• POPRAWCZE
•WYCHOWAWCZE
•TERAPEUTYCZNE
WYCHOWA
NIE
INSTYTUCJ
ONALNE
• KURATELA SĄDOWA
• ZAKŁAD
RESOCJALIZUJĄCY
• KURATELA
SPRAWOWANA PRZE
PORADNIĘ LUB INNE
ŚRODKI
PSYCHOPEDAGOGICZ
NE
•KURATELA SĄDOWA
ŚRODKI
WYCHOWA
WCZO-
POPRAWCZ
E
• RODZINNE DOMY
DZIECKA
• RODZINNE
POGOTOWIA
OPIEKUŃCZE
• POLICYJNE IZNY
DZIECKA
• SCHRONISKA DLA
NIELETNICH
•MIEJSCOWE OŚRODKI
OPIEKI SPOŁECZNEJ
ZAKŁADY
POPRAWCZ
E
• OTWARTY
• PÓŁOTWARTY
• ZAMKNIĘTY
• O WZMOŻONYM
NADZORZE
WYCHOWAWCZYM
• O CHARAKTERZE
RESOCJALIZACYJNO –
REWALIDACYJNYM
• OTWARTE
• PÓŁOTWARTE
• ZAMKNIĘTE
•OTWARTE
•PÓŁOTWARTE
•ZAMKNIĘTE
•O WZMOŻONYM
NADZORZE
WYCHOWAWCZYM
48

49. PODSUMOWANIE OGÓLNE
W Polsce termin resocjalizacja pojawił się stosunkowo niedawno. Co prawda w XVII
wieku powstał pierwszy w Polsce dom poprawczy w Gdańsku, ale nie posługiwano się
jeszcze tym terminem. W naszym kraju resocjalizacja obejmuje oddziaływania w
formie wolnościowej, czyli m. in. prewencja osób zagrożonych demoralizacją, nadzór
kuratora, funkcjonują również ośrodki wychowawcze i terapeutyczne oraz w formie
izolacji, a zatem Zakłady Karne i Areszty Śledcze. Występuje także podział ze
względu na sprawców przestępstw: są to nieletni oraz osoby dorosłe.
Wobec tych pierwszych stosuje się przeważnie środki wychowawcze, a nie
poprawcze, czy izolacyjne. Kodeks Karny zawiera szereg możliwych kar, które sąd
może zastosować wobec dorosłych np.: kara pozbawienia wolności, kara grzywny, czy
ograniczenia wolności.
Sądy często skazują na kary pozbawienia wolności osoby, które popełniły stosunkowo
niegroźne przestępstwa, co skutkuje przepełnieniem w polskich ZK. Ten aspekt różni
się, porównując inne kraje Europy, gdzie większy nacisk kładzie się na prewencję i
kary wykonywane na wolności, czy kary grzywny. Pod tym względem polski system
resocjalizacyjny powinien brać przykład od krajów sąsiednich, ponieważ badania
wykazują, że kary długoterminowe pozbawienia wolności powodują trudności w życiu
skazanych po opuszczeniu ZK i duży wskaźnik powrotu do przestępstw.
System resocjalizacji we Francji skupia się przede wszystkim na działaniach w
naturalnym środowisku osoby resocjalizowanej. Przez lata Francuzi wypracowali
sprawnie działający system probacji z siecią instytucji wykonawczych. Ponadto we
Francji ciągle rośnie liczba prywatnych placówek resocjalizacyjnych dla dzieci i
młodzieży oraz pozarządowych stowarzyszeń i instytucji pracujących z wykolejonymi
lub zagrożonymi wykolejeniem dziećmi i młodzieżą oraz ich rodzinami. Do
resocjalizacji w podobnym kształcie Polsce niestety wciąż jeszcze bardzo daleko choć
postępy w polskiej resocjalizacji na przestrzeni ostatnich lat są bardzo znaczące.
Większość form resocjalizacji w tych trzech krajach przebiega podobnie, również
nieletni zawsze są traktowani łagodniej, jednak np. we Francji bardziej rozwinięte są
programy prewencji. Przykład powinniśmy także czerpać od krajów, w których za
49

50. bardzo ważną uważa się pomoc postpenitencjarną. Wielu więźniów, którzy wychodzą
na wolność, nie mają do czego wrócić, nie mają pracy, a często też dachu nad głową,
nie zapewnia im się leczenia w przypadku osób np. z problemem alkoholowym i nie
dba o relacje z rodziną. Są to powody, przez które często skazani wracają ponownie do
więzień.
System resocjalizacyjny w Wielkiej Brytanii posiada wiele specyficznych rozwiązań .
Aktualnie obowiązujący system postępowania z nieletnimi jest wynikiem blisko
stuletniej ewolucji. Ustawa jest postępowym aktem ustawodawczym, regulującym
obowiązujący system postępowania z nieletnimi. Organami uprawnionymi do
zajmowania się nieletnimi są: miejscowe ośrodki opieki społecznej, policja i sądy dla
nieletnich. Środki wychowawcze i poprawcze stosowane wobec nieletnich w Wielkiej
Brytanii są podobne do tych, stosowanych w Polsce i we Francji. Wielka Brytania
została powszechnie uznana za ojczyznę systemu probacji. Po II Wojnie Światowej
system probacji w Wielkiej Brytanii znacznie się rozwinął i umocnił w stosunku do
innych środków prawnych. Położono nacisk na przygotowanie kuratorów
zawodowych do pracy, zobowiązując ich, podobnie jak w Polsce, do pisania
wywiadów środowiskowych dla potrzeb sądu. Powołano instytucje mające
towarzyszyć systemowi probacji tzw. hostele. Anglia ma wielki dorobek w zakresie
organizowania zakładów dla nieletnich, prowadzono działalność wychowawczą typu:
zakłady prywatne, wyznaniowe i państwowe. W latach 90 powstało w Wielkiej
Brytanii wiele wspólnot rehabilitacyjnych i terapeutycznych. Kształtuje się
interesujący model pomocy dla osób odbywających karę pozbawienia wolności i ich
rodzin, a w szczególności młodocianych. Pomoc ta obejmuje zarówno więźnia, jak i
jego najbliższą rodzinę.
BIBLIOGRAFIA
1. L. Pytka: Pedagogika resocjalizacyjna, Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i
metodyczne, APS, W warszawa 2005,
2. K. Sawicka: Polska myśl resocjalizacyjna , WUW1993,
3. B. Urban, J. M. Stanik: Resocjalizacja, PWN, Warszawa 2007
4. R. M. Ilnicka wybrane elementy pedagogiki resocjalizacyjnej – ujęcie teoretyczne i
praktyczne Lublin
5. M. Marczak Resocjalizacyjne programy penitencjarne realizowane przez służbę więzienną
50

51. 6. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 sierpnia 2003r. w sprawie sposobów
prowadzenia oddziaływań penitencjarnych w zakładach karnych i aresztach śledczych (DzU z
dnia 29 sierpnia 2003r.)
7.P. Stępniak: Wymirt sprawiedliwości i praca socjalna w krajach Europy Zachwniej, PDM
„Ławica”, Poznań 1998,
8. A. Adamski, J. Bojarski, P. Chrzczonowicz, M. Filar, P. Girdwoyń Prawo karne i wymiar
sprawiedliwości państw Unii Europejskiej. Wybrane zadanienia, Wydawnictwo Naukowe
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2007
9. Kalinowski, J. Pełka: Zarys dziejów resocjalizacji nieletnich, Wydawnictwo Akademii
Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2003
10. M. Kalinowski: Resocjalizacja nieletnich w państwach europejskich i pozaeuropejskich”,
Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2005
11. I. Motow: Readaptacja społeczna nieletnich we Francji (w:) I. Motow (red) Readaptacja
społeczna nieletnich przestępców w wybranych krajach Unii Europejskiej, Wydawnictwo
Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie, Częstochowa 2008
12. Encyklopedia PWN, t. 3, Warszawa 1998, s. 234 (hasło: Wielka Brytania)
13. A. Walczak-Żochowska: Systemy
14. J. Majer: Bardzo ważna służba. „Gazeta Prawnicza" 1985, nr 1.
15. P. Suchan: Resocjalizacja IU zakładach dla społecznie niedostosowanych. Warszawa,
PZWS 1965
16. B. Kowalska-Ehrlich: Sądownictwo karne w Anglii. (W:) Angielski system kurateli.
Niektóre źródła deiuiacji.
17. Cz. Cekiera: Psychoterapeutyczni’i resocjalizacyjne programy terapii narkomanóio
(RFN, Anglia, Stany Warszawa, Wyd. UW 1985.
18.Zjednoczone, Kanada, Wiochy). „Zeszyty Problemowe Narkomanii". Materiały
Sympozjum 10-12 XII 1984. Warszawa, TZN 1986,
19. P. Stępniak: Angielski model pomocy dla więźniów i tch rodzin. „Opieka - Wychowanie
-Terapia" 1991, nr 1-2
51

52. 52