6th Regional Conference in Sarajevo, May 17-18 2012.

1. Institut za javno zdravstvo RS
Zavod za javno zdravstvo FBiH
ISTRAŽIVANJE RIZIČNOG
PONAŠANJA U ODNOSU NA HIV
PREVALENCU ME Đ U GRUPAMA
POD POVEĆANIM RIZIKOM U
BiH
Mr sci. dr Ljubica Jandrić
Doc. dr Jelena Ravlija
Sarajevo, 2012.

2. Ovo istraživanje je provedeno uz podršku:
GLOBAL FUND & UNDP
Partnerske organizacije u provođenju istraživanja:
Zavod za javno zdravstvo Federacije BiH,
Institut za zaštitu zdravlja Republike Srpske
Partnerstvo za zdravlje, AAA, Margina, XY, PROI

3. Svrha studije
 Uspostavljanje uporednih podataka (2008/2010)
predviđenih Planom M&E Global fonda i UNGASS-a
čime se ispunjava obaveza države preuzeta
potpisivanjem Deklaracije
 Doprinos uspostavi i jacanju II generacije nadzora
 Testiranje metodologije bio-bihevijoralnog
istraživanja, koje je planirano provoditi svake dvije
godine što doprinosi jačanju institucionalnih
kapaciteta u oblasti istraživanja

4. OPŠTI CILJ - studije je jačanje II generacije nadzora,
ažuriranje mjerenja ključnih bioloških indikatora i
indikatora ponašanja i testiranje BBS metodologije
SPECIFIČNI CILJEVI:
2. Procijeniti prevalencu HIV/STI u populacijama izloženim
povećanom riziku: seksualne radnice (SW) i muškarci koji
imaju seksualne odnose sa muškarcima (MSM)
3. Ispitati znanje, stav i ponašanje u odnosu na HIV/STI
ciljnih populacija
4. Ispitati socio-demografske i kulturološke karakteristike u
odnosu na relevantno rizično ponašanje ciljnih populacija

5. METODOLOGIJA
Studija presjeka
 Populacija seksualnih radnica
 Populacija muškaraca koji imaju seksualne
odnose sa muškarcima
Terensko istrazivanje
 Standardizovani upitnik - metoda intervjua
 Uzorkovanje krvi za laboratorijsko
testiranje na HIV/STI

6. METODOLOGIJA
Kriterijumi uključivanja
 Samoidentifikacija kao SW i MSM
 Plaćena seksualna usluga u proteklih 12 mjeseci za SW
 Da je imao analni seksualni odnos sa muškarcem u
proteklih 6 mjeseci za MSM
 Stariji od 16 godina
 Da u studiji učestvuju uz informativni pristanak za
anketiranje i HIV/STI testiranje

7. METODOLOGIJA
Metod za izbor ispitanika – “snježna grudva”
 Polazi se od početnog lociranja određenog broja ciljne
populacije, koji zadovoljavaju kriterij uključivanja
 Oni su inicijalni izvor informacija preko kojih se dolazi
do ostalih članova
 Lanac upućivanja se nastavlja dok se ne postigne
potrebna veličina uzorka
Zašto?
 Zemlja sa niskom prevalencom
 Skrivene i teško dostupne populacije o kojima se malo zna
 Stigma i diskriminacija - strah od otkrivanja identiteta

8. UZORAK
Urbane sredine, lokacije definisane prethodnim mapiranjem na
osnovu procijenjenog prisustva visoko rizičnih skupina, podaci
od iskusnih NGO
SW - 154 ispitanice (RS-65; FBiH-89)
Gradovi: Sarajevo(34), Travnik(30), Tuzla(15), Mostar(10),
Banja Luka(39), Prijedor(13), Bijeljina(13)
MSM - 248 ispitanika (FBiH-133; RS-115)
Gradovi: Sarajevo(82), Tuzla(41), Mostar(10 ), Banja Luka(83),
Prijedor(26), Bijeljina(6)
Vremenski okvir istraživanja: XI/2010 - II/2011.god.

9. INSTRUMENT ISTRAŽIVANJA
Anketni upitnik – oblasti
 Sociodemografske karakteristike
 Seksualno ponašanje
 Znanje i samoprocjena rizika
 Testiranje na HIV i druge polno prenosive
infekcije

10. ANKETIRANJE I RAD NA TERENU
 Popunjavanje anketnog upitnika uz informisani
pristanak, dobrovoljno, anonimno bez
identifikacionih podataka, kodiran
 Uzorakovanje krvi na HIV, HVB, HVC i Sifilis –
dostava u mikrobiološki laboratorij, uzorak prati
KOD upitnika
 Savjetovanje prije testiranja, uzorak, testiranje,
rezultati (lično saopštavanje), savjetovanje poslije
testiranja
 Kontinuirana supervizija svih aktivnosti u cilju
koordinacije svih učesnika u istraživanju

11. ANALIZA I OBRADA PODATAKA
 Priprema baze podataka
 Logička kontrola podataka u anketama
 Unos u bazu podataka
 Analiza u SPSS programu
 Tabelarni prikaz ukupno, entiteti,
uporedno 2008/2010.
 Finalni izvještaj

12. SW - GLAVNI REZULTATI

13. SOCIODEMOGRAFSKE KARAKTERISTIKE
94,2% - državljanke BiH
Uzrast/prosjek – 28, raspon 18 do 51
Struktura ispitanica prema dobnim skupinama

14. 74,6% ispitanica ima srednješkolsko obrazovanje
12,4% živi u braku, 65,4% je neudana
Radni status ispitanica

15. SEKSUALNO PONAŠANJE
Plaćena seksualna usluga - 2008, 2010

16. Dob prvog seksualnog odnosa

17. Prosjek 21,3 godine, raspon 14 do 51 godina
Dob prve seksualne usluge za novac ili nešto drugo

18. Prosjek trajanja pružanja seksualnih usluga je
6,7 godina, raspon (1-22)
Dužina pružanja seksualnih usluga

19. Prosječan broj seksualnih partnera u protekloj
sedmici je 4,6
Broj različitih seksualnih partnera u protekloj sedmici

20. Učestalost korištenja kondoma prema vrstama seksualnih
odnosa (2008, 2010)

21. Učestalost korištenja Učestalost korištenja
kondoma kondoma sa stalnim
u zadnjih mjesec dana partnerom

22. Razlog korištenja kondoma (2008, 2010)

23.  Oko jedna trećina (33,8%) izdržava nekog u porodici,
a uglavnom 1 do 3 osobe, a njih 15% 4 i više osoba
 Skoro sve ispitanice (92,9%), navode da seksualne
usluge pružaju za novac zatim odjeću, drogu i piće
 Najčešći način pronalaska klijenata je preko
dogovorenih kanala 43,8%, više u FBiH (53,4%)
nego u RS (30,8%)
 Veliki % ispitanica se izjasnilo da su pružale
seksualne usluge pod uticajem psihoaktivnih supstanci
(alkohol-88,7%, droge-53,3%)

24. Mjesta gdje se najčešće susreću/pronalaze klijenti

25. Učestalost i vrste zlostavljanja/nasilja

26. Samoregistrovane polno prenosive infekcije
(2008, 2010)

27. SAMOPROCJENA RIZIKA I ZNANJE O
HIV INFEKCIJI
Samoprocjeni rizika - 42,2% rizik mali
Znanje o HIV infekciji (% tačnih odgovora)

28. TESTIRANJE NA HIV I DRUGE PPI
 49,4% ispitanica su se nekada testirale na HIV
 13,6% se testiralo u poslednju godinu dana i znaju
rezultat testa
 Od ukupnog uzorka (154), samo 4 ispitanice (FBiH) nisu
pristale na testiranje

29. TESTIRANJE NA HIV I DRUGE PPI
Rezultati testiranja na HIV i PPI 2008/2010

30. MSM - GLAVNI REZULTATI

31. SOCIODEMOGRAFSKE
KARAKTERISTIKE
98,8% - državljani BiH
Uzrast/prosjek - 26,7 godina, raspon (17-58)
Struktura ispitanika prema dobnim skupinama

32. Obrazovna struktura ispitanika

33. 39,1% su nezaposleni, značajno više nego 2008. (22,4% )
Struktura ispitanika prema zaposlenju

34. Bračni status ispitanika

35. SEKSUALNO PONAŠANJE
 Prosječna dob prvog analnog odnosa je 19 godina,
raspon 11-31
 U prosjeku navode po 3-4 različita slučajna partnera, sa
prosječno 3 analna odnosa u proteklih mjesec dana
 Pri analnom odnosu u zadnjih 6 mjeseci, u 23% su
koristili kondom
 16,9% navodi da u tom razdoblju nikad nisu koristili
kondome sa stalnim partnerom (FBiH 23,3%; RS 10,2%)

36. Korištenje kondoma pri zadnjem analnom
odnosu

37. Razlozi nekorištenja kondoma pri analnom odnosu

38. Najveći procenat ispitanika zna 10-20 osoba sa istim
opredeljenjem, prosječna vrijednost 43, raspon (1-600)
Mjesta gdje najčešće pronalaze muškog partnera

39. Rizično seksualno ponašanje/ostalo
 Preko 17% ispitanika upražnjava seksualne odnose u grupi
 76,9% - seksualni odnos pod uticajem alkohola
(2008 - 58,8%)
 31,5% - seksualni odnos pod uticajem droga (2008 - 22%)
 55,4% - navode seksualno iskustvo sa ženom (2008 - 68,3%)
Oko trećina ispitanika ima iskustvo sa nekim od oblika nasilja:
 seksualno (6,9%)
 fizicko zlostavljanje (11,3%)
 psihičko zlostavljanje (19,8%)

40. ZNANJE HIV/SPI - % TAČNIH ODGOVORA
2008/2010

41. Samoprocjena rizika od HIV infekcije 2008/2010

42. Promjene u seksualnom ponašanju u poslednjih 6
mjeseci kako bi smanjio rizik zaraze od HIV-a i SPI

43. TESTIRANJE NA HIV I DRUGE
PPI
 51,2% ispitanika su se do sada testirali na HIV
jednom ili više puta
 37% se testiralo u poslednju godinu dana i znaju
rezultata testa
 Od 248 ispitanika ukupnog uzorka, nakon
informativnog pristanka za učešće u studiji, na
testiranje je pristalo 168 (FBiH 53, RS 115)

44. Rezultati testiranja 2008/2010

45. ZAKLJUČAK
 Ovo je druga biobihevioralna studija provedena
u svrhu prikupljanja uporednih podataka ključnih
ponašanja i bioloških indikatora HIV/SPI među
populacijama izloženim povećanom riziku, što će,
provođenjem narednih studija omogućiti praćenje
vremenskog trenda HIV epidemije
Primjena ovakvih istraživanja populacije izložene
riziku, praćenjem trendova ponašanja omogućava
prepoznavanje rizika unutar ciljnih populacija,
redizajniranje i prilagođavanje tekućih programa
kao i evaluaciju provedenih promotivno-
preventivnih aktivnosti

46. PREPORUKE - SW
 Uspostavljanje i jačanje zajedničke saradnje svih relevanih
subjekata, državnih insitucija i nevladinog sektora, u cilju
poboljšanja komunikacije i dostupnosti SW populaciji
koristeći postojeće izvore informacija (lokacije pružanja
seksualnih usluga)
 Korištenjem prihvatljivih komunikacionih kanala, provoditi
ciljane informativno-edukativne aktivnosti, u cilju podizanja
svjesnosti o postojanju rizika od HIV/SPI u SW populaciji

47.  Intenzivirati ciljane terenske aktivnosti, radi
dostupnosti informacija o prevenciji HIV-a i postojanju
adekvatnih servisa namijenjenih utvrđivanju HIV statusa
(VCT) i ostalih zdravstveno-socijalnih usluga
 Podizanje svjesnosti, senzibilisanje donosioca odluka i
profesionalaca o postojanju rizičnih seksualnih
ponašanja i trendovima HIV infekcije u SW populaciji
 Jačanje okruženja i okolnosti koje ce doprinijeti
redukciji stigme i diskriminacije

48. PREPORUKE – MSM
 Korištenjem prihvatljivih komunikacijskih kanala,
provoditi ciljane informativno-edukativne aktivnosti
 Kontinuirano podizanje svjesnosti rizika od HIV/SPI u
MSM zajednici
 Dobijeni rezultati o precijenjivanju/podcjenjivanju rizika
od HIV-a ukazuju na potrebu redizajniranja programa
ciljane edukacije u cilju adekvatne procjene i redukcije rizika
 Intenziviranje kampanje korištenja kondoma i lubrikanata,
ne samo u odnosu na dostupnost već i njihovo
konzistentno i pravilno korištenje

49.  Podizanje svjesnosti i senzibilizacije donosioca odluka i
profesionalaca o postojanju rizičnih seksualnih
ponašanja, karakteristične za MSM populaciju
 Edukacija profesionalaca za pružanje adekvatne usluge,
njege i savjetovanja
 Povećanje dostupnosti socijalnih službi u cilju pružanja
adekvatne psihosocijalne podrške
 Promovisati veću transparentnost VCT centara u cilju
kontinuranog testiranja/utvrđivanja HIV statusa
 Jačanje okruženja i okolnosti koje ce doprinijeti
redukciji stigme i diskriminacije

50. H ALA!