Κιόττος Σάββας, εργασία γηριατρικής 2011-2012

1. Δξγαζία γεξηαηξηθήο
Με ζέκα νζηενπόξσζε θαη Τξίηε
ειηθία θαη ζρεηηθή βηβιηνγξαθηθή
αλαζθόπεζε πξόιεςε θαη άζθεζε
Τνπ θνηηεηή Κηόηηνπ Σάββα
Ε εμάκελν ζπνπδώλ
Καζεγήηξηα Πνξθπξηάδνπ Αλζή

2. Φπζηνινγία νζηηθήο δηάπιαζεο θαη
νζηενπόξσζε
Φπζηνινγηθά ε νζηηθή κάδα (ππθλόηεηα) απμάλεηαη
πξννδεπηηθά όζν ν ζθειεηόο αλαπηύζζεηαη θαη
εμαθνινπζεί λα απμάλεηαη κέρξη ηελ ειηθία ησλ 35
πεξίπνπ εηώλ, νπόηε θζάλεη ζην κέγηζην επίπεδν.
Ζ θνξπθαία απηή νζηηθή κάδα (peak bone mass)
επεξεάδεηαη ζεκαληηθά από ηε δηαηξνθή, ην θύιν, ηε
θπιή, ηε κπτθή άζθεζε θαη βεβαίσο ηε θπζηνινγηθή
ιεηηνπξγία ησλ δηαθόξσλ νξγάλσλ ηνπ ζώκαηνο.

3. Μεηά ηελ ειηθία ησλ 35 πεξίπνπ εηώλ αξρίδεη
βαζκηαία απώιεηα νζηηθήο κάδαο πνπ απνηειεί
θπζηνινγηθό θαηλόκελν θαη ζπλερίδεηαη κε
δηαθπκάλζεηο ζε όιε ηελ ππόινηπε δσή. Ο
ξπζκόο απώιεηαο είλαη αξρηθά ίδηνο ζηνπο
άλδξεο θαη ζηηο γπλαίθεο θαη θπκαίλεηαη από 0,3-
0,5% ην ρξόλν.
Οζηενπόξσζε δεκηνπξγείηαη, όηαλ ε νζηηθή
κάδα ελόο αηόκνπ είλαη ρακειή ή όηαλ ν ξπζκόο
νζηηθήο απώιεηαο είλαη απμεκέλνο ή ππάξρεη
ζπλδπαζκόο θαη ησλ δύν.

4. Δηζαγσγή
Σηηο ΖΠΑ ,20 εθαηνκκύξηα άλζξσπνη θαηά θύξην
ιόγν κεηεκκελνπαπζηαθέο γπλαίθεο έρνπλ
νζηενπόξσζε
Ζ νζηενπόξσζε νδεγεί ζε πεξηζζόηεξα από 1,5
εθαηνκκύξην θαηάγκαηα θάζε ρξόλν
Ζ κία ζηηο δύν γπλαίθεο αλσ ησλ 50 ζα
παξνπζηάζεη νζηενπόξσηηθό θάηαγκα
1 ζηνπο 3 άλδξεο ειηθίαο κεγαιύηεξεο από ηα 75
ζα πξνζβιεζεί από ηελ νζηενπόξσζε
Σηελ Διιάδα έρεη βξεζεί όηη ζε άηνκα άλσ ησλ
60 ρξόλσλ 19% ησλ γπλαηθώλ θαη 11 % ησλ
αλδξώλ παξνπζηάδνπλ νζηενπόξσζε.

5. Ο ζεκεξηλόο ζηόρνο γεληθά
ζηελ αληηκεηώπηζε αζζελώλ πνπ
βξίζθνληαη ζηνλ θίλδπλν γηα νζηενπόξσζε
είλαη ε πξόιεςε ηνπ θαηάγκαηνο κε
εκπόδηζε ηεο νζηηθήο απώιεηαο θαη
αύμεζε ηεο νζηηθήο κάδαο

6. Οξηζκόο
Οζηενπόξσζε είλαη λόζνο ε νπνία
ραξαθηεξίδεηαη από ρακειή νζηηθή κάδα
θαηαζηξνθή ηεο κηθξναξρεηεθηνληθήο δνκήο ηνπ
νζηνύ ε νπνία νδεγεί ζε νζηηθή επζξαπζηόηεηα
θαη ζπλαθόινπζν θίλδπλν θαηάγκαηνο
Αληαλαθιά κηα αλεπάξθεηα ζηε ζπζζώξεπζε ηνπ
νζηίηε ηζηνύ θαηά ηελ αλάπηπμε θαη ηελ
σξίκαλζε ηνπ θαη απμεκέλε απώιεηα απηνύ ε
θαη ησλ δύν
Καηάγκαηα ηνπ θαξπνύ ,ηεο ζπνλδπιηθήο
ζηήιεο θαη ηνπ ηζρίνπ είλαη ηα πην ζπλλήζε
,θαηάγκαηα πιεπξώλ ,βξαρηνλίνπ θαη ηεο ππέινπ
δελ ζπλεζίδνληαη

7. Ηζηνξία ηεο Οζηενπόξσζεο
Μέρξη ην έηνο 1995 ν επίζεκνο νξηζκόο ηεο
Οζηενπόξσζεο ζηε βηβιηνγξαθία γηλόληαλ κε
δηαγλσζηηθά θξηηήξηα θιηληθά θαη αθηηλνινγηθά
(απιώλ αθηηλνγξαθηώλ)
Από ην έηνο 2001, ε Παγθόζκηα Οξγάλσζε
Υγείαο όξηζε ηελ νζηενπόξσζε κε βάζε ηνλ
ζηαηηζηηθό δείθηε ΤSCORE ηεο κέηξεζεο Οζηηθήο
Ππθλόηεηαο.
Πξόθεηηαη γηα ην ζηαηηζηηθό δείθηε ζύγθξηζεο κε
λέα άηνκα, ηδίαο εζληθόηεηαο θαη θύινπ. Απηό
ηζρύεη κέρξη ζήκεξα.
Έηζη ε ηζρύνπζα δηαβάζκηζε ζήκεξα είλαη:όηη
ε Οζηενπελία θαη ε Οζηεοπόρωζε είλαη ε ίδηα
λόζος ζε δηαθνξεηηθέο βαζκίδεο θαη γηα
ακθόηεξεο ζπληζηάηαη θαξκαθεπηηθή αληηκεηώπηζε

8. Αηηηνινγία Οζηενπόξσζεο-
Ταμηλόκεζε
Ζ Οζηεοπόρωζε είλαη δπλαηό λα δηαηξεζεί
ζε δύν θαηεγνξίεο:
Τε γεληθεπκέλε κνξθή ππνδηαηξείηαη ζε
πξσηνπαζή θαη δεπηεξνπαζή Οζηενπόξσζε
θαη ηελ ηνπηθή κνξθή.

9. Ζ γεληθεσκέλε κορθή ππνδηαηξείηαη ζε
πξσηνπαζή θαη δεπηεξνπαζή
Οζηενπόξσζε
Σηελ πρωηοπαζή οζηεοπόρωζε αλήθνπλ:
α) Ζ κεηεκκελνπαπζηαθή νζηενπόξσζε,
β) Ζ γεξνληηθή νζηενπόξσζε
θαη γ) Ζ ηδηνπαζήο νζηενπόξσζε, πνπ εκθαλίδεηαη ζε
αγόξηα θαη θνξίηζηα ζηελ εθεβηθή ειηθία, αιιά θαη ζε
λεαξνύο ελήιηθεο άλδξεο θαη γπλαίθεο, θαη έρεη ζρεηηθά
πεξηνξηζκέλε ρξνληθή δηάξθεηα.
Ζ Γεσηεροπαζής Οζηεοπόρωζε πξνθαιείηαη πάληνηε
από ζπγθεθξηκέλε πάζεζε, όπσο
ε λόζνο ηνπ Cushing,
ν δηαβήηεο,
ν ππεξπαξαζπξενεηδηζκόο,
ε ρξήζε θνξηηθνεηδώλ, ε δξεπαλνθπηηαξηθή αλαηκία, ην
πνιιαπινύλ κπέισκα, ε παξαηεηακέλε αθηλεηνπνίεζε,
θ.ά.

10. Ζ Τνπηθή κνξθή νζηενπόξσζεο:
Σ' απηήλ αλήθνπλ ε νζηενπόξσζε κεηά
από αθηλεηνπνίεζε θαηαγκάησλ,
ε νζηενπόξσζε ή νζηηθή αηξνθία Sudeck
(αιγνδπζηξνθία),
ε ηδηνπαζήο παξνδηθή νζηενπόξσζε κηαο
άξζξσζεο, θπξίσο ηνπ ηζρίνπ θ.ά.

11. Παξάγνληεο θηλδύλνπ
Οζηενπόξσζεο
Οη παξάγνληεο θηλδύλνπ (Risk factors) γηα
νζηενπόξσζε δηαθξίλνληαη ζε:
α) Κύξηνπο
θαη β) Γεπηεξεύνληεο.

12. Κύξηνη παξάγνληεο θηλδύλνπ είλαη:
1. Ζ ειαηησκέλε θνξπθαία νζηηθή κάδα
2. Ο απμεκέλνο ξπζκόο νζηηθήο απώιεηαο.
Ζ νζηενπόξσζε βαζηθά πξνθαιείηαη από ηε δηαηαξαρή
ζηελ ηζνξξνπία αλάκεζα ζηελ νζηενπαξαγσγή θαη ηελ
νζηηθή απνδόκεζε πνπ ζπλερίδεηαη δηα βίνπ ζηνλ
αλζξώπηλν ζθειεηό.

13. Γεσηερεύοληες παράγοληες
θηλδύλοσ γηα εκθάληζε νζηενπόξσζεο
είλαη:
1. Δκκελόπαπζε ζηηο γπλαίθεο. Φπζηνινγηθή ή ρεηξνπξγηθή ιόγσ
ειάηησζεο ηνπ επηπέδνπ ησλ νηζηξνγόλσλ.
2. Φξόληα αλεπαξθήο πξόζιεςε αζβεζηίνπ αιιά θαη αλεπαξθήο
απνξξόθεζή ηνπ από ην έληεξν θαη θαζήισζή ηνπ ζηα νζηά
(θπξίσο ιόγσ έιιεηςεο βηηακίλεο D).
3. Ο πεξηνξηζκόο ηεο θπζηνινγηθήο θίλεζεο (βάδηζκα, ηξέμηκν), πνπ
είλαη απνηέιεζκα ηεο κεραλνπνίεζεο ηεο δσήο καο. Ζ ππεξβνιηθή
εληνύηνηο άζθεζε ζε λέα θνξίηζηα, αζιήηξηεο, κπνξεί λα πξνθαιέζεη
ακελόξξνηα κε απνηέιεζκα ειάηησζε ηηο νζηηθήο ππθλόηεηαο.
4. Απμεκέλε θαηαλάισζε πξσηετλώλ (θξεαηνθαγία), δηόηη απμάλεη
ηελ απνβνιή αζβεζηίνπ από ηα νύξα.
5. Τν θάπληζκα. Υπάξρνπλ ζήκεξα ζαθείο ελδείμεηο όηη ζε
θαπλίζηξηεο γπλαίθεο (θαη άλδξεο) ν ξπζκόο νζηηθήο απώιεηαο είλαη
απμεκέλνο κε απνηέιεζκα απμεκέλε ζπρλόηεηα θαηαγκάησλ ζηνπο
ζπνλδύινπο.

14. 6. Καηάρξεζε νηλνπλεπκαησδώλ πνηώλ ζπλδπάδεηαη πνιύ ζπρλά
κε νζηενπόξσζε ηόζν ζε άλδξεο όζν θαη ζε γπλαίθεο.
7. Καηάρξεζε θαθέ, ηζαγηνύ, επεηδή πξνθαινύλ αζβεζηηνπξία.
8. Τν θύιν. Ζ νζηενπόξσζε είλαη ζπρλόηεξε ζηηο γπλαίθεο παξά
ζηνπο άλδξεο.
9. Ζ θπιή. Παξαηεξείηαη ζπρλόηεξα ζηνπο ιεπθνύο παξά ζηνπο
καύξνπο, επεηδή νη ηειεπηαίνη έρνπλ κεγαιύηεξε νζηηθή κάδα.
10. Οηθνγελήο πξνδηάζεζε. Υπάξρνπλ νηθνγέλεηεο κε πνιιά κέιε
πνπ πάζρνπλ από νζηενπόξσζε ρσξίο λα δηαπηζηώλεηαη
παζνινγηθή αηηία.
11. Ηδηνζπζηαζία. Ζ νζηενπόξσζε είλαη ζπρλόηεξε ζε κηθξόζσκεο
ιεπηέο γπλαίθεο, κε μαλζά καιιηά θαη ιεπηή επηδεξκίδα
12. Σπλζήθεο έιιεηςεο βαξύηεηαο. Ζ παξαηήξεζε ηεο ζεκαζίαο ηεο
βαξύηεηαο έγηλε ζηνπο αζηξνλαύηεο, νη νπνίνη είραλ νζηηθή απώιεηα
ηεο ηάμεσο ηνπ 1 % ηελ εβδνκάδα, παξά ηηο πνιιέο άιιεο
δξαζηεξηόηεηέο ηνπο θαη ηελ επαξθή πξόζιεςε Ca.

15. Οη πην θνηλνί παξάγνληεο θηλδύλνπ γηα νζηενπνξσηηθό
θάηαγκα είλαη ε πξνρσξεκέλε ειηθία, ρακειή νζηηθή
ππθλόηεηα, θαη πξνεγνύκελν θάηαγκα ζε κηθξόηεξε
ειηθία.
Ζ αληηκεηώπηζε επηθεληξώλεηαη θπξίσο ζε κε
θαξκαθνινγηθά κέηξα, όπσο ε ηζνξξνπεκέλε δηαηξνθή,
ε πξόζιεςε επαξθήο πνζόηεηα αζβεζηίνπ θαη βηηακίλεο
D, ηελ επαξθή άζθεζε, δηαθνπή ηνπ θαπλίζκαηνο,
απνθπγή ππεξβνιηθή θαηαλάισζε αιθνόι, ηελ πξόιεςε
θαη ηελ πηώζε 2010 Jan-Feb17
Managementof osteoporosis in postmenopausal wo
men: 2010 position statement of The North American
Menopause Society.

16. Ζ πξνρσξεκέλε ειηθία, ε εκκελόπαπζε, ην
ρακειό ηξαύκα ή θάηαγκα θαη ην θάπληζκα είλαη
ζεκαληηθνί παξάγνληεο θηλδύλνπ πνπ ζρεηίδνληαη κε
ρακειή νζηηθή ππθλόηεηα θαη ην νζηενπνξσηηθό
θάηαγκα.
Ζ θιηληθή ρξήζε απηώλ ησλ παξακέηξσλ ζηηο γπλαίθεο
πνπ δηαηξέρνπλ κεγαιύηεξν θίλδπλν
γηα θαηάγκαηα κπνξεί λα είλαη κηα ινγηθή ζηξαηεγηθή γηα
ηε βειηίσζε ηεο δηαρείξηζεο ηεο
νζηενπόξσζεο. Pinheiro MM et all 2010 Jun
Risk factors for osteoporotic fractures and low bone
density in pre andpostmenopausal women.

17. Ζ αξζξίηηδα ήηαλ ν ηζρπξόηεξνο πξνγλσζηηθόο
παξάγνληαο ηεο κεησκέλεο νζηηθήο ππθλόηεηαο
ηνπ κεξηαίνπ νζηνύ.
Άιιεο αζζέλεηεο θαη παξάγνληεο ηνπ ηξόπνπ
δσήο έρνπλ κόλν κηα κηθξή επίδξαζε. 2010 28
May Influence of arthritis and non-arthritis
related factors on areal bone mineral density
(BMDa) in women with longstanding
inflammatory polyarthritis: a primary care
based inception cohort.

18. Δληνπίζαλε έλαλ πςειό επηπνιαζκό ηεο
νζηενπόξσζεο θαη ηεο νζηενπελίαο ζε
εμσηεξηθνύο αζζελείο κε ΦΑΠ.
Οη αζζελείο κε νζηενπόξσζε είραλ πην ζνβαξή
ΦΑΠ ζπγθξηηηθά κε ηνπο αζζελείο κε
θπζηνινγηθή νζηηθή κάδα. Silva DRet all 2011 Jul
Epub 2011 Feb 21.
Osteoporosis prevalence and associated
factors in patients with COPD: a cross-
sectional study.

19. Ζ πςειή αξηεξηαθή πίεζε επηηαρύλεη ηελ επηβξάδπλζε
ηεο ιεηηνπξγίθόηεηαο ησλ ειηθησκέλσλ γηα κεγάιν
ρξνληθό δηάζηεκα, αθόκε θαη γηα εθείλνπο πνπ ηελ
ειέγρνπλ θαξκαθεπηηθά ή πνπ κπνξεί λα αλαπηύμνπλ
ππέξηαζε αξγόηεξα ζηε δσή ηνπο.
Πξνηείλνληαη κειινληηθέο κειέηεο γηα ηε δηεξεύλεζε ησλ
κεραληζκώλ πνπ ζπλδένπλ ηελ ππέξηαζε ζηελ
επηβξάδπλζε ηεο βάδηζεο ζε ελήιηθεο κεγαιύηεξεο
ειηθίαο. Rosano C et all, 2011marc.High blood
pressure accelerates gait slowing in well-
functioning older adults over 18-years of follow-up.

20. Σύκθσλα κε ηελ βηβιηνγξαθία αζζελήο κε ρξόληα
λεθξηθή αλεπάξθεηα είλαη ηδηαίηεξα εππαζή άηνκα κε
πξνβιήκαηα πγείαο όπσο θαη νζηενπόξσζε θαη κε
κεησκέλε ιεηηνπξγηθόηεηα
Έγθαηξε δηαρείξηζε ηεο ΦΝΝ θαη πξνζνρή ζηελ αλαηκία,
εμέηαζε ησλ πιενλεθηεκάησλ ηεο πεξηηνλατθήο
θάζαξζεο ζε ζύγθξηζε κε ηελ αηκνθάζαξζε,
θαη ηελ έληαμε θάπνηαο κνξθήο άζθεζε ή ηαθηηθή
ζσκαηηθή δξαζηεξηόηεηα θαηά ηε ζπλεζηζκέλε
θξνληίδα παξέρνπλ κεγάιεο επθαηξίεο γηα ηε βειηίσζε
ηεο ιεηηνπξγίαο θαη ηεο επεκεξίαο ησλ ειηθησκέλσλ
Int Urol Nephrol. Kutner NGet all 2008 Epub 2008 Sep
12Promoting functioning and well-being
in older CKD patients: review of recent evidence.

21. Κιηληθή εηθόλα Οζηενπόξσζεο 'Δρεη
ραξαθηεξηζηηθά ιερζεί όηη «αλ ε ππέξηαζε είλαη ν ύπνπινο δνινθόλνο,
ε νζηενπόξσζε είλαη ν ύπνπινο θιέθηεο».
Ζ Οζηενπόξσζε εμειίζζεηαη πξννδεπηηθά γηα καθξό
ρξνληθό δηάζηεκα ρσξίο θιηληθέο εθδειώζεηο.
(1) Γηάρπηνη, επίκνλνη, ήπηαο έληαζεο πόλνη ζηελ πιάηε
(ξαρηαιγία), ηδηαίηεξα ζε γπλαίθεο άλσ ησλ 45 εηώλ, ή ζηελ
νζθπηθή ρώξα (νζθπαιγία) απνηεινύλ ηηο πξώηεο θιηληθέο
εθδειώζεηο.
(2) Μεξηθέο θνξέο κεζνιαβνύλ νμέα επώδπλα επεηζόδηα
πνπ νθείινληαη ζε κηθξνδνθηδηθά θαηάγκαηα ηδίσο ζηνπο
ζσξαθηθνύο ζπνλδύινπο. Ο πόλνο ζ' απηέο ηηο
πεξηπηώζεηο επεθηείλεηαη δσζηεξνεηδώο ζσξαθηθά θαηά
κήθνο ησλ πιεπξώλ, δελ βειηηώλεηαη κε ηελ θαηάθιηζε θαη
ππνρσξεί κεηά 3-4 εβδνκάδεο.

22. 3) Αξθεηά ζπρλά ζε κεγάιεο ειηθίαο άηνκα παξαηεξείηαη
πξννδεπηηθή παξακόξθσζε ηεο ΣΣ ζε θάκςε (ραξαθηεξηζηηθή
θύθσζε).
Πνιιέο θνξέο αηθλίδηνο πόλνο ζηε ζσξαθηθή ή νζθπτθή κνίξα ηεο
ΣΣ, θαηά ηε δηάξθεηα κηαο θπζηνινγηθήο θίλεζεο ή άξζεο κηθξνύ
βάξνπο, απνηειεί ηελ πξώηε θιηληθή εθδήισζε, πνπ νδεγεί ζε
έιεγρν θαη δηάγλσζε ηεο πάζεζεο κε ηελ απνθάιπςε ελόο
ζπκπηεζηηθνύ θαηάγκαηνο..
(4) Δθηόο από ηα θαηάγκαηα ηεο ΣΣ ε νζηενπόξσζε είλαη αηηία, ζην
κεγαιύηεξν πνζνζηό (70%), ησλ δηαηξνραληεξίσλ θαηαγκάησλ θαη
εθείλσλ ηνπ απρέλνο ηνπ κεξηαίνπ, θαζώο θαη ησλ θαηαγκάησλ ηνπ
πεξηθεξηθνύ άθξνπ ηεο θεξθίδαο ή ηνπ θεληξηθνύ άθξνπ ηνπ
βξαρηνλίνπ.
Τν 20-30% ησλ θξεββαηηώλ ζηηο νξζνπαηδηθέο θιηληθέο
θαηαιακβάλεηαη από ειηθησκέλα άηνκα κε θάηαγκα δηαηξνραληήξην
ή απρέλνο κεξηαίνπ, γεγνλόο ην νπνίν πξνζδηνξίδεη ηελ έθηαζε ησλ
νηθνλνκηθώλ θαη θνηλσληθώλ επηπηώζεσλ από ηελ νζηενπόξσζε.

23. Απεηθνληζηηθόο έιεγρνο
Πξηλ από ην έηνο 1986 ε Οζηενπόξσζε δηεγηγλώζθεην
κόλν κε ηελ θιηληθή εηθόλα θαη νξηζκέλεο αθηηλνγξαθίεο.
Ζ δηάγλσζε ζήκεξα ηεοΟζηενπόξσζεο γίλεηαη κε ηελ
Δμέηαζε "Οζηενππθλνκεηξία κε δηπιή Φσηνληαθή
Απνξξνθεζηνκέηξεζε" (DEXA).
Ζ ηερληθή απηή νλνκάδεηαη "δηπιήο ελέξγεηαο
απνξξνθεζηνκεηξία κε αθηίλεο Φ" (Dual Energy X-ray
Absorptiometry, DEXA).
Τν πξώην κεράλεκα DEXA εγθαηαζηάζεθε ην 1986 ζην Δξεπλεηηθό
Κέληξν Θεόδσξνο Γαξνθαιίδεο ηνπΝνζνθνκείν Αηπρεκάησλ(ΚΑΤ).

24. Σε πνηέο νκάδεο αηόκσλ πξέπεη λα
γίλεηαη ε απαξαίηεηε εμέηαζε
Σε όιεο ηηο κεηεκκελνπαπζηαθέο γπλαίθεο, ειηθίαο κέρξη
ησλ 65 εηώλ πνπ παξνπζηάδνπλ έλαλ ή πεξηζζόηεξνπο
παξάγνληεο θηλδύλνπ γηα νζηενπνξσηηθό θάηαγκα (πιελ
ηεο εκκελόπαπζεο
Σε όιεο ηηο γπλαίθεο άλσ ησλ 65 εηώλ αλεμάξηεηα από
ηνπο παξάγνληεο θηλδύλνπ πνπ παξνπζηάδνπλ.
Σε όιεο ηηο κεηεκκελνπαπζηαθέο γπλαίθεο πνπ έρνπλ
ππνζηεί θάπνην θάηαγκα (γηα λα επηβεβαησζεί ε
δηάγλσζε θαη λα πξνζδηνξηζηεί ε βαξύηεηα ηεο λόζνπ).
Σε όιεο ηηο γπλαίθεο πνπ ζα ππνβιεζνύλ ζε ζεξαπεία
γηα Οζηενπόξσζε, εάλ ε νζηηθή ππθλνκέηξεζε
πξόθεηηαη λα βνεζήζεη ζηελ απόθαζε.

25. Σε όιεο ηηο γπλαίθεο πνπ αθνινύζεζαλ ζεξαπεία
ππνθαηάζηαζεο κε νηζηξνγόλα γηα κεγάιν
ρξνληθό δηάζηεκα.
Σε άλδξεο, πνπ έρνπλ παζνινγηθό λόζεκα
ζπλδεόκελν κε νζηενπόξσζε (πρ
ππεξζπξενεηδηζκόο, ρξήζε θνξηηδόλεο,
ζαθραξώδεο δηαβήηεο, λεθξηθή αλεπάξθεηα,
ζύλδξνκα δπζαπνξξνθήζεσο, επαηηθή
αλεπάξθεηα, θαηάρξεζε αιθνόι, θαηάρξεζε
ηζηγάξνπ, παξαηεηακέλε θαζηζηηθή δσή, θιπ)
Σε γπλαίθεο θαη παηδηά πνπ έρνπλ έλαλ από ηνπο
παξαπάλσ παζνινγηθνύο ιόγνπο.

26. Κάζε πόηε γίλεηαη κέηρεζε
οζηηθής πσθλόηεηας:
Παιηόηεξα (1986-2009) επηθξαηνύζε ε άπνςε
λα γίλεηαη κέηξεζε νζηηθήο ππθλόηεηαο θάζε έλα
ρξόλν.
Τν έηνο 2009 δεκνζηεύζεθαλ δύν εξγαζίεο πνπ
πξόηεηλαλ κεηξεζε θάζε ηξία ρξόληα. Τειηθά ην
έηνο 2012 ην Δζληθό Ηλζηηηνύην Υγείαο ησλ ΖΠΑ
πξόηεηλε θιηκαθσηά κεζνδηαζηήκαηα κέηξεζεο
αλάινγα κε ηα επξήκαηα ηεο πξώηεο κέηξεζεο.

27. Δξγαζηεξηαθόο έιεγρνο
Γπζηπρώο ε Οζηεοπόρωζε δελ
δηαγηγλώζθεηαη κε κηα εηδηθή εμέηαζε
αίκαηνο, παξά κόλν κε ηε κέζνδν DEXA.
To Αζβέζηην νξνύ αίκαηνο δελ έρεη θακκία
ζρέζε κε ηελ Οζηενπόξσζε θαη ζπλεπώο
δελ απνηειεί δηαγλσζηηθό δείθηε.
Όκσο, ην παξαθνινπζνύληαη νη ηηκέο
απηέο ζε αζζελείο ππό ζεξαπεία γηα ηνλ
θίλδπλν ηεο Υπεξαζβεζηηαηκίαο.

28. Μέζοδοη Μέηρεζες Οζηηθής
Πσθλόηεηας
Ιολίδοσζες Αθηηλοβοιίες
Α. Φωηοληθε οζηεοπσθλοκεηρία
1. Απορροθεζηοκεηρία
-Επίπεδη λήψη
i). SPA (Single Photon Absorptiometry)
ii). DPA (Dual Photon Absorptiometry)
iii). DXA (Dual X-Ray Absorptiometry)
iv). Sxa (Single X-Ray Absorptiometry)
v). MXA (Morphometric X-Ray Absorptiometry)
-Τομογραφία
i). SEQCT (Single Energy Quantitative Computed Tomography)
ii). DEQCT (Dual Energy Quantitative Computed Tomography)
iii). pQCT (Peripheral Quantitative Computed Tomography)
2. ΢θέδαζε Compton
B. Δλεργοποίεζε κε λεηρόληα
Με Ιολίδοσζες Αθηηλοβοιίες
1. Υπέρετοη (QUS: Quantitative Ultrasound)
i). SOS (Speed of Sound)
ii). BUA (Broadband Ultrasound Attenuation)
2. Μαγλεηηθός ΢σληοληζκός (QMR: Quantitative Magnetic Resonance)

29. Γηαθνξηθή δηάγλσζε
H Οζηεοπόρωζε είλαη γεληθεπκέλε λόζνο ηνπ
κεηαβνιηζκνύ ησλ νζηώλ. Σπλήζσο είλαη
αζπκπησκαηηθή νπόηε δελ έρεη λόεκα ε δηαθνξηθή ηεο
δηάγλσζε κε άιια λνζήκαηα.
Τν πξόβιεκα πξνθύπηεη όηαλ εθδεισζνύλ δνθηδηθά
θαηάγκαηα ζπνλδύισλ, ή ζπκπηεζηηθά θαηάγκαηα
ζπνλδύισλ, νπόηε πξνθαιεί ξαρηαιγία θαη νζθπαιγία
πνπ κπνξεί λα ζεσξεζεί ιαλζαζκέλα σο δήζελ «ςύμε»
ή δηζθνπάζεηα.
Τα ππόινηπα θιηληθά ζεκεία ηεο Οζηενπόξσζεο
αθνξνύλ θαηάγκαηα καθξώλ νζηώλ (θεξθίδα, ζηέξλν,
πιεπξέο, δηαηξνραληήξην ηνπ κεξηαίνπ, ππνθεθαιηθό
θάηαγκα κεξηαίνπ) πνπ ζε γεληθέο γξακκέο
δηαγηγλώζθνληαη εύθνια κε αθηηλνγξαθίεο.

30. Ζ πιένλ δύζθνιε δηαγλσζηηθή πεξίπησζε είλαη
ην ελζθελσκέλν νζηενπνξσηηθό θάηαγκα ηνπ
απρέλα ηνπ κεξηαίνπ ζε ππεξήιηθα άηνκα, ην
νπνίν εύθνια δηαθεύγεη ηε δηάγλσζε, γηαηί ν
αζζελήο πνλάεη ιίγν θαη κπνξεί θαη πεξπαηά.
Πάληα ζε ειηθησκέλα άηνκα θάζε πόλνο ζηε
ζπνλδπιηθή ζηήιε θαη ζηε ιεθάλε πξέπεη λα
νδεγεί ζε αθηηλνγξαθίεο.

31. Θεξαπεία
Σήκεξα, ε νζηενπόξσζε απιώο αληηκεησπίδεηαη, δελ
ζεραπεύεηαη 100%. Με ην πέξαζκα ησλ ρξόλσλ
δηαθνξνπνηνύληαλ ηα ζηάληαξ ηεο ζεξαπείαο.
Παξά ην γεγνλόο όηη ππάξρνπλ δηαζέζηκα θάξκαθα, ην
πξόβιεκα δελ έρεη ιπζεί νξηζηηθά.
Γηα ην έηνο 2011 νη ζπζηάζεηο ηεο Παγθόζκηαο
Οξγάλσζεο Υγείαο ιέλε όηη ε ζεξαπεία εγθαηεζηεκέλεο
Οζηενπόξσζεο (Τscore<-2,5) πξέπεη λα βαζίδεηαη ζηά
θάξκαθα + ζηε κπτθή άζθεζε + ηήξεζε θαλόλσλ δσήο
Ζ ζεξαπεία πξέπεη λα πεξηέρεη ηξία θάξκαθα, έλα
Βαζηθό + Βηηακίλε D3 + Αζβέζηην, εάλ είλαη αλεπαξθέο
ζηελ ηξνθή.
Ζ δηάξθεηα ηεο ζεξαπείαο πξέπεη λα είλαη ηξηεηήο
ηνπιάρηζηνλ, κέρξη ηελ επόκελε κέηξεζε Οζηηθήο
Ππθλόηεηαο

32. πξόιεςε
Ζ πξόιεςε μεθηλάεη ζηελ παηδηθή ειηθία κε
ηελ επαξθή πξόιεςε αζβεζηίνπ θαη
βηηακίλεο D θαη ζπλερίδεηαη δηα βίνπ
Ζ πξόιεςε είλαη κέγηζηεο ζεκαζίαο δηόηη
ππάξρνπλ πεξηνξηζκέλεο ζεξαπεπηηθέο
ελαιιαθηηθέο γηα ηελ αλαζηξνθή ηεο
απώιεηαο ηεο νζηηθήο κάδαο

33. Πξνιεπηηθά κέηξα
Δπαξθή ζσκαηηθή δξαζηεξηόηεηα ,ζε όξηα
ζσκαηηθνύ βάξνπο , γηα 3-4 ώξεο εβδνκαδηαίνο
Απνθπγή ρακεινύ ζσκαηηθνύ βάξνπο ή
ιέπηπλζεο
Απνθπγή ππεξβνιίθεο ρξήζεο αιθνόι
δηα βίνπ πξόιεςε αζβεζηίνπ θαη βηηακίλεο D
Απνθπγή εάλ είλαη εθηθηό ζθεπαζκάησλ πνπ
εκπνδίδνπλ ηελ νζηηθή επηκεηάισζε

34. Ζ πξόιεςε ηεο νζηενπόξσζεο πξέπεη λα μεθηλά λσξίο
θαη λα ζπλερίζεη ζε όιε ηε δηαδξνκή κέζσ ηεο δσήο κε
κέηξα πνπ βειηηώλνπλ ή δηαηήξεζε ηεο νζηηθήο πγείαο,
ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ηαθηηθή ζσκαηηθή άζθεζε θαη κηα
ηζνξξνπεκέλε δηαηξνθή, ιακβάλνληαο ππόςε όρη κόλν
ηελ επαξθή πξόζιεςε αζβεζηίνπ, αιιά θαη ησλ άιισλ
ζηνηρείσλ, όπσο πξσηεΐλεο, θαη ηα ηξόθηκα πινύζηα ζε
αληηνμεηδσηηθά.
Τν θάπληζκα θαη ε θαηάρξεζε αιθνόι πξέπεη λα
απνθεύγεηαη.
ηελ πξόιεςε ησλ πηώζεσλ θαη ηε δηαηήξεζε ελόο
επαξθνύο επηπέδνπ ηεο βηηακίλεο D είλαη απαξαίηεηα.
Dominguez LJet all Acta Biomed. 2010;81 Suppl 1:55-
65.Therapeutic options in osteoporosis.

35. Πξόζζεηεο ζηαηηζηηθέο κειέηεο ην 2004 ζηηο ΖΠΑ
απνθάιπςαλ νηη ν εηήζηνο ζπλνιηθόο αξηζκόο ησλ
θαηάγκαησλ επζξαπζηόηεηαο, εηαλ κεγαιύηεξνο από
δύν εθαηνκκύξηα ηνπ ζπλνιηθνύ πιεζπζκνύ,
Πνπ ππεξβαίλεη ηε ζπλδπαζκέλε ζπλνιηθε εηήζηα
εκθάλεζε ηεο ζπρλόηεηαο ηνπ εγθεθαιηθνύ επεηζνδίνπ,
εκθξάγκαηνο ηνπ κπνθαξδίνπ θαη ηνπ θαξθίλνπ ηνπ
καζηνύ.
Ζ Ακεξηθαληθή Οξζνπαηδηθή Δηαηξεία (AOA) μεθίλεζε
ελέξγεηεο γηα ηελ αλάπηπμε ελόο πξόγξακκαηνο γηα ηε
βειηίσζε ηεο πγείαο ησλ νζηώλ ζε ειηθησκέλνπο
αζζελείο κε θαηάγκαηα επζξαπζηόηεηαο

36. Τα απνηειέζκαηα ηoλίδνπλ ηηο απμαλόκελεο
νηθνλνκηθέο επηπηώζεηο πνπ πξνθύπηνπλ από ηελ
ελδνλνζνθνκεηαθή λνζειεία αζζελώλ κε
νζηενπνξσηηθά θαηάγκαηα ηεο άξζξσζεο ηνπ ηζρίνπ
θαη νη πεξηζζόηεξεο εθ ησλ νπνίσλ ζρεηίδνληαη κε ην
θόζηνο ησλ πιηθώλ (πεξηιακβάλνπλ εκθπηεύκαηα, πιηθά
πνπ ρξεζηκνπνηνύληαη ζηε ρεηξνπξγηθή αληηκεηώπηζε θαη
ηελ ηαθηηθή θξνληίδα ηνπ ηξαύκαηνο), θαη ηα θάξκαθα
Cheng ZA et all2008 Nov29[A 10-year-review (1998 -
2007) on 3449 cases of osteoporotic hip fractures:
trend of hospitalization and inpatient costs].

37. Ζ ρξήζε δηαθόξσλ βνεζεκάησλ , κεηα ηελ νμεία
λνζνθνκεηαθή θάζε ζε άηνκα κε
νζηενπνξσηηθά θάηαγκαηα ,είλαη εθηεηακέλε,ελώ
ζπκβάιεη ζηε ζπλνιηθή νηθνλνκηθή επηβάξπλζε πνπ
πξνθαιείηαη εμαηηίαο απηώλ ησλ θαηαγκάησλ
Τα επξήκαηά δείρλνπλ όηη ζα ππάξμνπλ επηβαξύλζεηο
ζηνπο κειινληηθνύο νηθνλνκηθνύο πξνππνινγίζκνπο (γηα
ηε πγεία)
Κξίλεηαη απαξαίηεηε ε ράξαμε αληίζηνηρεο
πνιηηηθήο πνπ αθνξα ηε θξνληίδα πξόιεςεο θαη
αληηκεηώπηζεο ησλ νζηενπνξσηηθώλ θαηαγκάησλ.
Kaffashian S et all 2011 Sep. Epub 2011 Jul 20.The
burden of osteoporotic fractures beyond acute care:
the Canadian MulticentreOsteoporosis Study
(CaMos).

40. Παξεκβάζεηο γηα ηε κείσζε ησλ θαηαγκάησλ ζα πξέπεη
λα πεξηιακβάλνπλ κε θαξκαθνινγηθά κέηξα όπσο
Ζ ηξνπνπνίεζε ησλ παξαγόλησλ θηλδύλνπ, νδεγίεο
δηαηξνθήο θαη ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο, ε ζσκαηηθή
άζθεζε, θαη νζηενπαζεηηθή ζεξαπεία
Μηα νιηζηηθή ζηξαηεγηθή αμηνιόγεζε θαη
πνιππαξαγνληηθή παξέκβαζε, ζπληζηάηαη όηη ζα
κεηώζεη ζεκαληηθά ηνλ θίλδπλν θαηάγκαηνο θαη ζα
βειηησζεί ηελ καθξνπξόζεζκε θαηάζηαζε ηεο πγείαο
ησλ αζζελώλ. Gronholz MJ et all 2008 Oct Am
Osteopath Assoc.
Prevention, diagnosis, and management of
osteoporosis-related fracture: a multifactoral
osteopathic approach.

41. Ωζηόζν, ε γλώζε γηα ηνπο παξάγνληεο θηλδύλνπ
ηεο νζηενπόξσζεο, ηελ πξόιεςε θαη ηε
ζεξαπεία εμαθνινπζεί λα είλαη ρακειή ζηνπο
ειηθησκέλνπο.
Ζ κειέηε επηζεκαίλεη ηελ επηηαθηηθή αλάγθε γηα
έλα πην νινθιεξσκέλν θαη εμαηνκηθεπκέλν
πξόγξακκα ελεκέξσζεο ζρεηηθά κε ηελ πγεία
ησλ νζηώλ Gaines JMet all The effect of the
addition of osteoporosis education to a bone
health screening program for older adults.

43. Απηή ε κειέηε έδεημε κέηξηα έσο πςειή
αθξίβεηα γηα ηελ αλάιπζε ηεο νζηηθή ππθλόηεηαο
ζηελ νζθπτθή κνίξα ηεο ζπνλδπιηθήο ζηήιεο κε
ηε ρξήζε πιάγησλ αθηίλσλ DEXA
Μηα εμέηαζε πνπ κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ
έγθαηξε δηάγλσζε ηεο νζηενπόξσζεο Briggs
AM et all 2005 In vivo intrarater and interrater
precision of measuring apparent bone
mineral density in vertebral subregions using
supine lateral dual-energy x-ray
absorptiometry.

44. ε κέηξεζε δύλακεο ζηε ιαβή ηνπ αληηβξάρηνπ
είλαη έλαο θαιόο δείθηεο εμέηαζεο ηεο
νζηηθήο πεξηεθηηθόηεηα ηνπ νζηνύ ζε αλόξγαλα άιαηα.
Καη νη δύν κεηαβιεηέοκπνξεί λα απμεζνύλ κεηηά από
ζύληνκεο πεξηόδνπο πξνγξάκαηνο άζθεζεο.
Αλ ε αξρή απηή κπνξεί λα εθαξκνζηεί ζην ζύλνιν ηνπ
ζθειεηνύ κπνξεί λα παξέρεη έλα κέζν γηα ηελ
αλαζηξνθή ηεο νζηενπόξσζεο θαη ηελ έγθαηξε
δηάγλσζεBeverly MCet all Local bone mineral
response to brief exercise that stresses the skeleton.

45. Δίλαη επηηαθηηθή αλάγθε νη εθζηξαηείεο
πξνώζεζεο θαη εθπαίδεπζεο ζρεηηθά κε ηελ
νζηενπόξσζε θαη ηελ πγεία ησλ νζηώλ πνπ
απεπζύλνληαη απνθιεηζηηθά ζρεδόλ κέρξη
ζήκεξα ,απνηειεζκαηηθά ζηηο γπλαίθεο
Να επεθηείλνπλ ζήκεξα ην ελδηαθέξνλ θαη ηελ
δξάζε ηνπο γηα ηελ πξνώζεζε ηεο θαιήο πγείαο
ησλ νζηώλ θαη ζηνπο άλδξεο.
Gaines JM,et all 2010 Mar 29.
Older men's knowledge of osteoporosis and
the prevalence of risk factors.

46. Σε νζηενπνξσηηθνύο αζζελείο, νη νπνίνη δηαπίζησζαλ όηη
πάζρνπλ από ρακειή νζηηθή ππθλόηεηα-νζηενπόξσζε ,
αθνύ πξώηα ππέζηεζαλ θάπνην θάηαγκα θαη
πξνεγνύκελα δελ ην γλώξηδαλ
Τα ζπλνιηθά πνζνζηά γηα ηελ έλαξμε ηεο ζεξαπείαο ηεο
νζηενπόξσζεο ήηαλ ρακειά ζην 35% ησλ εγγξαθώλ
ησλ εξσηεζέλησλ 191 αζζελώλ ».
Απαξαίηεηε ζεσξείηαη ε δεκηνπξγία ελόο
ζπκβνπιεπηηθνύ πξνγξάκκαηνο γηα ηελ ελεκέξσζε
ζρεηηθά κε ηελ νζηενπόξσζε θαη ηελ αληηκεηώπηζε
απηήο πιενλ κέζσ ηεο εθαξκνγήο ηεο θαηάιιειεο
αγσγήο Gregory PC et all oct 2010.
Osteoporosis treatment following hip fracture: how
rates vary by service.

47. Ο πξσηαξρηθόο ζηόρνο ηεο ζεξαπείαο ηεο
νζηενπόξσζεο είλαη ε πξόιεςε θαηαγκάησλ, ε νπνία
επηηπγράλεηαη κε ηελ επηβξάδπλζε ή ηελ παύζε ηεο
νζηηθήο απώιεηαο, ηε δηαηήξεζε ηεο αληνρήο ησλ νζηώλ,
θαη ηελ ειαρηζηνπνίεζε ή εμάιεηςε ησλ παξαγόλησλ
πνπ κπνξνύλ λα ζπκβάινπλ ζε θαηάγκαηα
νη κεηεκκελνπαπζηαθέο γπλαίθεο πξέπεη λα πηνζεηήζνπλ
ζηξαηεγηθέο δηαρείξηζεο ,ώζηε λα εληνπίζνπλ θαη λα
ηξνπνπνηήζνπλ ηνπο πηζαλνύο παξάγνληεο θηλδύλνπ
γηα ηελ πξόιεςε πηζαλνύ θάηαγκαηνο ,
εζηηάδνληαο ζηελ θαηάιιειε δηαηξνθή θαη ζηηο αιιαγέο
ηνπ ηξόπνπ δσήο θαη, εάλ ελδείθλπηαη,ηελ εθαξκνγή ηεο
θαξκαθνινγηθή αγσγή 2010 Jan-Feb;17
Management
of osteoporosis in postmenopausal women: 2010
position statement of The North American
Menopause Society.

48. Από έξεπλεο πνπ έγηλαλ ζε παηδηα θαη εθήβνπο
απνδεηθλύεηαη (θαη πξνηείλεηαη) όηη γηα ηνπο
ειηθησκέλνπο κε νζηενπόξσζε
έλα πξόγξακκα αζθήζεσλ γπκλαζηηθήο πνπ λα μεθηλνύλ
από ηελ κηθξή ειηθία ,θαζώο απηή είλαη κηα εηδηθή ειηθία,
νπνπ ν πξνζαλαηνιηζκέλνο ζρεδηαζκόο αζθήζεσλ
απνδπθλπεί
όηη κπνξεη λα παξάζρεη κε επηηπρία πξνζηαζία ζηελ
νζθπτθή ζπνλδπιηθή ζηέλσζε θαη κεησκέλε νζηηθή
ππθλόηεηα θαη ρξόληα ρακειή νζθπαιγία πνπ
εκθαλίδνληαη αξγόηεξα ζηα δηάθνξα εξγαζηαθά
πεξηβάιινληα Wiese M et all Z Orthop Unfal.2009 Mar-
Apr [Back school - an update]

49. Οη ειηθησκέλνη αζζελείο, είραλ αλάκεηθηεο γλώζεηο θαη
ζηάζεηο ζρεηηθά κε ηε θπζηθή δξαζηεξηόηεηα,παξόιν ην
γεγνλόο όηη κπνξνύλ λα επσθειεζνύλ από ηελ αύμεζε
ηεο ζσκαηηθήο ηνπο δξαζηεξηόηεηαο
Τα ζηνηρεία απηά παξέρνπλ γλώζεηο ζρεηηθά κε ην
ζρεδηαζκό θαη ηελ εθαξκνγή ηεο άζθεζεο πνπ
ζρεηίδνληαη κε ηα ζεηηθά απνηειέζκαηα γηα ηελ πγεία.
Physiotherapy. Buttery AK and Martin FC 2009
Sep;95(3):192-8. Epub 2009 Jun 30.
Knowledge, attitudes and intentions about
participation in physical activity of olderpost-acute
hospital inpatients.

50. Έλα πξόγξακκα κε κέηξα ηα νπνία αλαθέξνληαη σο
ζεκαληηθά ζηελ αλάγθε γηα θξνληίδα ηεο νζηενπόξσζεο
εηλαη .
Ζ παξνρή πιεξνθνξηώλ θαη ζπκβνπιώλ ζρεηηθά κε ηε
δηαηξνθή, ηε ζσκαηηθή άζθεζε, αιιαγέο ζηνλ ηξόπν
δσήο, ηε δηάγλσζε θαη ηε ζεξαπεία ηεο νζηενπόξσζεο,
θαη ηελ επηθνηλσλία κε ηνλ αζζελή θαη ην γηαηξό
πξσηνβάζκηαο θξνληίδαο,
Δλώ ην έξγν απηό αξρηθά πξννξηδόηαλ λα εθαξκνζηεί ζε
λνζνθνκεηαθό πεξηβάιινλ, κπνξεί επίζεο λα εθαξκνζηεί
ζε εμσηεξηθά ηαηξεία
Τν πξόγξακκα ζπλερίδεη λα επεθηείλεηαη ζε πνιιά
λνζνθνκεία ζε πνιιέο ρώξεο κε ηε ζηήξημε ηνπ
απμαλόκελνπ αξηζκνύ ησλ ζπκκαρηθώλ νξζνπεδηθνύο
θαη εηδηθνύο ηαηξνύο πνπ ελδηαθέξνληαη γηα ηελ πγεία ησλ
νζηώλ θαη ηελ νζηενπόξσζε. Bunta AD et all. 2011
Aug22.It is time for everyone to own the bone.

51. Φεηξνπξγηθέο ή θαξκαθνινγηθέο ζεξαπείεο από κόλεο
ηνπο δελ επαξθνύλ γηα ηελ αληηκεηώπηζε ηεο
νζηενπόξσζεο.
Σηξαηεγηθέο όπσο ηελ πξόιεςε ησλ πηώζεσλ, κηα
ζσζηή δηαηξνθή, ηε ζεξαπεία θαη ησλ ζπλαθώλ όξσλ
εδξαησκέλν πξόγξακκα άζθεζεο πξέπεη λα εμεηαζηνύλ.
Δηδηθνί από δηάθνξεο πεξηνρέο, όπσο ε παζνινγία,
νξζνπεδηθή, ελδνθξηλνινγία, παζνινγία θαη
απνθαηάζηαζεο πξέπεη λα εξγαζηνύλ καδί γηα λα
ζρεδηάζνπλ ηελ θαιύηεξε πξνζέγγηζε γηα ηελ
αληηκεηώπηζε ηεο νζηενπόξσζεο. Drăgoi D et all 2010
A multidisciplinary approach in patients with femoral
neck fracture on an osteoporotic basis.

52. Ζ πξόιεςε ησλ νζηενπνξσηηθώλ θαηαγκάησλ ζηνπο
ειηθησκέλνπο, ηδηαίηεξα ζπνλδπιηθώλ
θαηαγκάησλ, παξνπζηάδεη κνλαδηθέο πξνθιήζεηο.
Ζ πξόιεςε θάηαγκαηνο θαη ησλ πηώζεσλ απαηηεί ηνλ
πξνζδηνξηζκό θαη δηαρείξηζε ησλ δηαηαξαρώλ πνπ
ζπκβάιινπλ ζηηο πηώζεηο κε ζθνπό ηε κείσζε ησλ
επηπηώζεσλ ησλ πηώζεσλ.
Έηζη, νη εθαξκνγή θαξκαθνινγηθώλ θαη κε
θαξκαθνινγηθώλ ζηξαηεγηθώλ ζα πξέπεη λα
εξεπλεζνύλ.
Ζ παξνπζία
πνιιαπιώλ λνζεξνηήησλ πεξηπιέθεη πεξαηηέξσ ηε
δηαρείξηζε ηεο νζηενπόξσζεο ζηνπο ειηθησκέλνπο. m J
Med Wilkins CH and Birge SJ2005 NovPrevention of
osteoporotic fractures in the elderly.

53. Ζ πςειή ζπρλόηεηα ησλ θαηαγκάησλ ζηνπο
ειηθησκέλνπο κεηά από
κηθξό ηξαύκα εμεγείηαη από ηελ
νζηενπόξσζε, ιόγσ ηεο απνδπλάκσζεο ηνπ
νζηνύ ζε κεγάιε ειηθία.
Ζ ηαθηηθή ζσκαηηθή άζθεζε, ε απμεκέλε
πξόζιεςε αζβεζηίνπ θαη ε θαξκαθεπηηθή
αγσγή εηλαί αλαγθαίεο γηα λα κεησζεί θαη
λα πεξηνξηζηεί ε επίπησζε ησλ
θαηαγκάησλ Osteoporosis in the
elderly].Durand-Gasselin Bet all

54. Σήκεξα είλαη δηαζέζηκα ηα εμήο θάξκαθα
γηα ηε ζεξαπεία ηεο Οζηενπόξσζεο:
Αζβέζηηο
Μαγλήζηο
Ορκολοζεραπεία
Καιζηηολίλε ΢οιωκού
Γηθωζθοληθά άιαηα
Ραλειαληθό ΢ηρόληηο
Παράγωγα ΠαραζορκόλεςΒηηακίλε D3
Denosumab

55. Γελ ππήξραλ δηαθνξέο κεηαμύ ησλ νκάδσλ γηα ηελ
αιιαγή ησλ νζηηθώλ παξακέηξσλ , ζηε ζύλζεζε ηνπ
ζώκαηνο,ζε ιηπνπξσηεΐλεο, ή θπηνθίλεο.
Σηνπο άλδξεο νη νπνίνη ιάκβαλαλ ην flaxseed Lignan
ζπκπιήξσκα κεηώζεθε ε βαζκνινγία ηνπ κεηαβνιηθνύ
ηνπο ζύλδξνκνπ ζε ζρέζε κε ηνπο άλδξεο πνπ έιαβαλ
εηθνληθό θάξκαθν, αιιά δελ παξαηεξήζεθε ην ίδην ζηηο
γπλαίθεο.
Τν Lignan δελ είρε θακία επίδξαζε ζηελ νζηηθή
ππθλόηεηα θαη ην πεξηερόκελν ηνπ ζώκαηνο, ζε
ιηπνπξσηεΐλεο, γιπθόδε, ή θιεγκνλή. Appl Physiol Nutr
Metab. Cornish SM et all 2009 Apr
A randomized controlled trial of the effects of
flaxseed lignan complex on metabolic syndrome
composite score and bone mineral in older adults.

56. Σε απηήλ ηελ κειέηε νξίζηεθαλ σο ζεξαπεία αλάινγα κε
ηηο αλάγθεο ηνπ θαζελόο δηθσζθνληθά γηα 8 αζζελείο
(29%) (p <.01),γηα 11 (39%) είρε ζπληαγνγξαθεζεί ε
ρνξήγεζε αζβεζηίνπ θαη βηηακίλεο D (p = 0.32), θαη ζε 9
(32%) (p <.01) είρε δνζεί πξόγξακκα άζθεζεο.
Απηή ε απιή, αλέμνδε παξέκβαζε νδήγεζε ζε πνιύ
αλώηεξα απνηειέζκαηα από ηελ θιηληθή δηαρείξηζε από
ό, ηη ε ζπλήζεο θξνληίδα ζε έλαλ πιεζπζκό πςεινύ
θηλδύλνπ γηα θαηάγκα ηνπ ηζρίνπ ζην κέιινλ Davis JCet
allGerontol A Biol Sci Med Sci. 2007 Aug.
HipWatch: osteoporosis investigation and treatment
after a hip fracture: a 6-month randomized controlled
trial.

57. Δλζηάζεηο ζηελ θαξκαθεπηηθή
αληηκεηώπηζε ηεο νζηενπόξσζεο
Κάπνηα από ηα θάξκαθα ζθνηώλνπλ ηα θύηηαξα -
νζηενθιάζηεο θαη έηζη κέλνπλ ζπγθξηηηθά πεξηζζόηεξνη
νζηενβιάζηεο λα ελαπνζέηνπλ ην αζβέζηην ζηα νζηά.
Τν απνηέιεζκα είλαη πσο ην νζηό ππθλώλεη κε
αζύκκεηξε αλαινγία πιηθώλ δόκεζεο από ηελ
αλεμέιεγθηε ελαπόζεζε αζβεζηίνπ ζε απηό, βαξαίλεη θαη
ράλεη ηελ ειαζηηθόηεηά ηνπ, κε ζπρλό απνηέιεζκα
ηα κεξηαία θαηάγκαηα αλ ην θάξκαθν ρνξεγείηαη γηα
ηέζζεξα θαη πιένλ ρξόληα. Τόηε εκθαλίδεηαη ην
θαηλόκελν ηεο νζηενλέθξσζεο
Δπίζεο ην επηπιένλ αζβέζηην πνπ ιακβάλεηαη κε ράπηα
θαη θπθινθνξεί ζηνλ νξγαληζκό ελαπνηίζεηαη
νπνπδήπνηε ζην ζώκα ππάξρεη θιεγκνλή θαη ελδέρεηαη
λα πξνθαιέζεη ζνβαξά πξνβιήκαηα όπσο
πεξηθαξδίηηδα, ζηέλσζε αξηεξηώλ θιπ

58. Ζ ρξήζε ησλ αληηβηνηηθώλ θαη ηεο θπζηθήο
αγσγήο απνηεινύλ δπλεηηθά ηξνπνπνηήζηκνπο
παξάγνληεο γηα ηε βειηίσζε ηεο επηβίσζεο ησλ
αζζελώλ κεηά από θάηαγκα ειηθησκέλσλ ζηε
Βξαδηιία. Pereira SR et all Clin Orthop Relat
Res.2010 Jul Epub 2009 Nov 21.
The impact of prefracture and hip fracture
characteristics on mortality
in olderpersons in Brazil.

59. Όινη νη αζζελείο πνπ βξίζθνληαη ζε δπλεηηθό θίλδπλν
γηα νζηενπνξσηηθά θαηάγκαηα.
πξέπεη λα πεξηιακβάλνπλ ηε
βηηακίλε D, αζβέζηην, θαη έλα νινθιεξσκέλν πξόγξακκα
άζθεζεο.
Σε αζζελείο νη νπνίνη δηαηξέρνπλ πςειό
θίλδπλν γηα νζηενπνξσηηθά
θαηάγκαηα ή κε πξνεγνύκελα θαηάγκαηα, θαξκαθεπηηθή
αγσγή, ζα πξέπεη λα μεθηλήζεηDuque Get allTo treat or
not to treat, that is the question: proceedings of the
Quebec Symposium for the Treatment
of Osteoporosis in Long-term Care Institutions,
Saint-Hyacinthe, Quebec, November 5, 2004.

60. Έλα πξόγξακκα άζθεζεο ηξηώλ κελώλ πνπ
απνηειείηαη αζθήζεηο κπτθήο
δύλακεο,ζπληνληζκόύ, ηζνξξνπίαο θαη αληνρήο ζε
ζπλδηαζκό κε ζπκπιεξώκαηα Αζβεζηίνπ / βηηακίλεο D
ζε όινπο ηνπο ζπκκεηέρνληεο γηα κία 12-κελε πεξίνδν
Απηή ε κειέηε απδεηθλύεη ηε κείσζε ηνπ θηλδύλνπ
πηώζεο ζε ειηθησκέλνπο ζπκκεηέρνληεο πνπ
δηαγλώζηεθαλ κε νζηενπελία ή νζηενπόξσζε
Τα ζηνηρεία πνπ πξνθύπηνπλ από ηελ πηινηηθή
κειέηε επηηξέπνπλ ηνλ ππνινγηζκό ηνπ
πξαγκαηηθνύ κεγέζνπο ηνπ δείγκαηνο πνπ
απαηηνύληαη γηα κηα κεγαιύηεξε ηπραηνπνηεκέλε κειέηε.
Swanenburg Jet all2007 Jun;21Effects of exercise and
nutrition on postural balance and risk of falling in
elderlypeople with decreased bone mineral density:
randomized controlled trial pilot study.

61. H απνηειεζκαηηθόηεηα ηεο εληεξηθήο απνξξόθεζεο ηνπ
αζβεζηίνπ επηηπγράλεηαη θαιύηεξα κέζσ ηεο άζθεζεο κε
βάξε γηα ηε δηαηήξεζε ηεο νζηηθήο κάδαο ζε κεγάιε
ειηθία είλαη πηζαλώο παξόκνηα κε απηήλ ελόο
ελεξγνύ λεαξώλ ελειίθσλ.
Ζ δηαηήξεζε απηνύ ηνπ επηπέδνπ δξαζηεξηόηεηαο ζηε
κέζε θαη ηξίηε ειηθία βειηηώλεη ηελ νζηηθή κάδα.
Έλα ζσζηό πξόγξακα άζθεζεο ειηθησκέλώλ
αηόκσλ πξέπεη λα
πεξηιακβάλεη εθηίκεζε ηνπ θαξδηαγγεηαθνύ θαη κπνζθειε
ηηθνύ ζπζηήκαηνο
θαη λα απνζθνπεί ζηελ ειαρηζηνπνίεζε ηνπ θηλδύλνπ
ηξαπκαηηζκνύ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο άζθεζεο. m J Med
Santora AC. 1987 Jan 26Role of nutrition
and exercise in osteoporosis.

62. Σε αληίζεζε κε ηελ κεηεκκελνπαπζηαθή νζηενπόξσζε, ν
πξσηαξρηθόο ζηόρνο ζε ειηθησκέλνπο άλσ ησλ 75
εηώλ είλαη λα απνθεύγνληαη ηα θαηάγκαηα ηνπ ηζρίνπ, ηα
νπνία ζπλδένληαη κε έλα πςειό πνζνζηό ζλεζηκόηεηαο
Ζ ζσκαηηθή δξαζηεξηόηεηα σο πξνιεπηηθό
κέηξν κπνξεί λα απμήζεη ηελ νζηηθή ππθλόηεηα θαη ζηα
γεξαηεηά.
Δλώ ζε ζπλδηαζκό κε ηελ ιήςε Αζβεζηίνπ θαη βηηακίλεο
D κπνξεί λα βειηηώζεη ηε κπτθή δύλακε θαη ην
ζπληνληζκό,
θαη, ζπλεπώο, κπνξεί λα είλαη ρξήζηκε ζηελ πξόιεςε
ησλ πηώζεσλ ζε γπλαίθεο κε νζηενπόξσζε θαη πςειό
θίλδπλνπηώζεο Gärtner R 2005 feb 17[Osteoporosis
in the elderly--diagnosis and treatment].

63. Dehydroepiandrosterone ζπκπιεξώκαηα βειηίσζαλ
δύλακε θαη ιεηηνπξγία θάησ άθξσλ ζε κεγάιεο ειηθηαθά
θαη αδύλακεο γπλαίθεο πνπ ζπκκεηείραλ ζε έλα
πξόγξακκα ήπηαο άζθεζεο αεξόκπηθ (ζε θαξέθια) ή
γηόγθα.
Γελ βξέζεθαλ αιιαγέο ζηελ νζηηθή ππθλόηεηα, είηε ιόγσ
ηνπ κηθξνύ κεγέζνπο ηνπ δείγκαηνο, ηε ο ζύληνκεο
δηάξθεηαο ηεο κειέηεο
Τα θπζηθά επξήκαηα είλαη πνιιά θαη απαηηνύλ
πεξαηηέξσ αμηνιόγεζε όπσο εππαζείο γπλαίθεο
δηαηξέρνπλ πςειό θίλδπλν πηώζεσλ θαη θαηαγκάησλ.
Kenny AM et all 2010, J Am Geriatr Soc. 2010
combined with exercise improves muscle strength
andphysical function in frail older women.

64. Ζ ζπκβνιή ηεο άζθεζεο ζηελ
νζηενπόξσζε
Πνιινί εξεπλεηέο έρνπλ πξνζπαζήζεη λα
εληνπίζνπλ πνηνί ηύπνη άζθεζεο είλαη πην
απνηειεζκαηηθνί ζηε βειηίσζε ηεο νζηηθήο
ππθλόηεηαο θαη ζε άιιεο κεηξήζεηο ηεο
πνηόηεηαο ησλ νζηώλ, σζηόζν ηα απνηειέζκαηα
πνηθίινπλ.
πνιιαπιέο κειέηεο έρνπλ δείμεη όηη ε αεξνβηθή
γπκλαζηηθή, πνπ θέξεη ην βάξνο,
θαη νη αζθήζεηο αληίζηαζεο κπνξνύλ λα
δηαηεξήζνπλ ή λα απμήζνπλ ηελ Οζηηθή
Ππθλόηεηα (BMD) ζηηο κεηεκκελνπαπζηαθέο
γπλαίθεο

65. Αζθεζε θαη νζηενπόξσζε
Με ηε γήξαλζε ηνπ πιεζπζκνύ, ε
νζηενπόξσζε είλαη κηα απμαλόκελε
αλεζπρία γηα ηελ ηαηξηθή θνηλόηεηα.
Πξνηείλεηαη όηη νη εθπαηδεπηηθέο ζηξαηεγηθέο απαηηνύληαη
γηα λα απμεζεί ε επαηζζεηνπνίεζε ησλ παξαγόλησλ πνπ
ζπκβάιινπλ ζηε δηαηήξεζε ηεο πγείαο ησλ νζηώλ
κεηαμύ ησλ κεηεκκελνπαπζηαθώλ γπλαηθώλ.
Έκθαζε κπνξεί λα δνζεί ζηε δηαηήξεζε
ηεο ηαθηηθήο ζσκαηηθήο δξαζηεξηόηεηαο. J Womens
Health Gend Based Med. Snelling AM et all 2001Jan-
FebModifiable and nonmodifiable factors associated
with osteoporosis in postmenopausal women:
results from the Third National Health and Nutrition
Examination Survey, 1988-1994.

66. Υπάξρνπλ πιένλπνιιέο απνδείμεηο όηη κεραληθά
εξεζίζκαηα κπνξεί λα απμήζνπλ ηε δύλακε.
Καηά ζπλέπεηα, ε άζθεζε, ηδίσο θάπνηεο λέεο
κνξθέο ηεο, πνπ πεξηιακβάλνπλ πςειά
πνζνζηά έληαζεο, θαίλεηαη λα εκπνδίδεη ηελ απώιεηα
νζηηθήο κάδαο θαη, ελδερνκέλσο, πξνθαιεί
επίζεο αύμεζε ηεο νζηηθήο κάδαο, αθόκε θαη
ζε κεγαιύηεξεο ειηθίεο.
Ωο εθ ηνύηνπ, ε άζθεζε κπνξεί λα βειηηώζεη
ηελ νζηενπελία
Ωζηόζν, ε άζθεζε πξέπεη λα ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα
βειηηώζε ηελ θπζίθε θαηάζηαζε ησλ ειηθησκέλσλ αθόκε
θαη ρώξηο νζηενπόξσζε
Καηη ην νπνίν δελ γίλεηαη Rittweger Jet all2006 Apr-
Jun.Can exercise prevent osteoporosis?

68. Υπάξρνπλ απμαλόκελεο ελδείμεηο όηη νη
αιιαγέο ζηνλ ηξόπν δσήο, νη ηαηξηθέο
παξεκβάζεηο θαη ν ζπζηεκαηηθόο έιεγρνο γηα
νξηζκέλεο λόζνπο
Μπνξoύλ λα κεηώζνύλ ζεκαληηθά
ηνλ πξόζζεην θίλδπλν ζνβαξώλ ρξόλησλ
παζήζεσλ θαη αλαπεξίαο ζηηο γπλαίθεο ιόγσ
γήξαλζεο, θαη σο εθ ηνύηνπ ηε βειηίσζε ηεο
πνηόηεηαο ηεο δσήο ηνπο ging (Milano).
Ferrucci L et all 2000 Apr
Preventive health care for older women:
life-style recommendations and new
directions.

69. Σε αζζελείο ελ δσή κε θαξθίλν πνπ βξίζθνληαη ζε
απμεκέλν θίλδπλν γηα θαξδηαγγεηαθά λνζήκαηα, δηαβήηε,
νζηενπόξσζε, θαη γηα πξσηνπαζείο όγθνπο.
Οη Υγηεηλέο ζπλήζεηεο ηνπ ηξόπνπ δσήο κπνξνύλ λα
βειηηώζνπλ ηελ πγεία θαη ηελ επεκεξία απηώλ ησλ
αζζελώλ .
Σηελ έξεπλα εθαξκόζηεθε έλα πξνγξακκα κε
ηξνπνπνίεζε ηεο δηαηξνθήο θαη ηελ εθαξκνγή άζθεζεο
δηαθόξσλ ραξαθηεξηζηηθώλ αλάινγα κε ηελ θπζηθή
ηθαλόηεηα ηνπ θαζελόο.(FRESH START)
Με ηα αληνίζηηρα ζεηηθά απνηειέζκαηα Clin Oncol. 2007
Jul 1Main outcomes of the FRESH START trial: a
sequentially tailored, diet and exercise mailed print
intervention among breast and prostate cancer
survivors.

70. Ζ άζθεζε κπνξεί λα ειαρηζηνπνηήζεη ή λα
αλαζηξέςεη ην ζύλδξνκν ηεο ζσκαηηθήο
αδπλακίαο, ε νπνία είλαη ηόζν δηαδεδνκέλε
κεηαμύ ησλ πην ειηθησκέλσλ.
Λόγσ ηεο ρακειήο ιεηηνπξγηθήο θαηάζηαζεο
ηνπο θαη ηελ πςειήο ζπρλόηεηα εκθάληζεο ησλ
ρξόλησλ αζζελεηώλ,
δελ ππάξρεη ηκήκα ηνπ πιεζπζκνύ πνπ λα
κπνξεί λα σθειεζεί πεξηζζόηεξν από ηελ
άζθεζε από ηνπο ειηθησκέλνπο. Med Sci Sports
Exerc. Evans WJ et all 1999Jan31
Exercise training guidelines for the elderly.

71. Καηαιήγνπλ ζην ζπκπέξαζκα όηη ε ζρεηηδόκελε κε ηελ
ειηθία απμήζε ηνπ θίλδπλνπ αζζελεηώλ πνπ ζρεηίδνληαη
κε ηνλ ηξόπν δσήο, όπσο ε νζηενπόξσζε θαη ε
νζηενπελία, είλαη κεησκέλε ζε άλδξεο θσπειάηεο.
Τα απνηειέζκαηα απηά δείρλνπλ όηη ε ηαθηηθή άζθεζε
όπσο ε θσπειαζία κπνξεί λα έρεη ζεηηθή επίδξαζε ζηελ
πξόιεςε ησλ αζζελεηώλ πνπ νθείινληαη ζηνλ ηξόπν
δσήο ζην κεγαιύηεξν ηαπσληθό ιαό. J Sports
Scη. Sanada K,2009 Aug27
Differences in body composition and risk of lifestyle-
related diseases between young and older male
rowers and sedentary controls.

72. Άζθεζε κε αληίζηαζε
Πξέπεη λα αθόξα όιεο ηηο θύξηεο κπηθέο νκάδεο
ηόζν ησλ άλσ άθξσλ όζν θαη ησλ θάησ
Οη θηλήζεηο πξέπεη λα γίλνληαη αξγά θαη
ειεγρόκελα ,κε ηελ θόξηηζε λα πξνθαιεί ηελ
επηζπκεηή κπηθή θόπσζε
10 κε 15 επαλαιιήςεηο
Βαζκηαία έλαξμε κε ζηαδηαθή αύμεζε ζηελ
άζθεζε

73. 29 άξζξα ζρεηηθά κε αζθήζεηο
Άζθεζε θαη γλσζηηθέο
Άζθεζε κε ζηαζκηζκέλν
αζθήζεηο 1
Γηιέθν θαη άικαηα 1
Αζθήζεηο κε αληίζηαζε 6
Αζθήζεηο ζην λεξό1
αζθήζεηο αληίζηαζεο θαη ζεξαπεπηηθή γηόγθα 2
επθηλεζίαο 1
Αζθήζεηο ηαη ηζη 3
Αζθήζεηο αληίζηαζεο θαη αζθήζεηο κνλνπνδηθήο
αεξόβηα άζθεζε 3
θόξηηζεο 2
Αζθήζεηο αληίζηαζεο Αζθήζεηο εθηεηλόλησλ ηνπ
αεξόβηαο θαη δπλακηθήο
θνξκνύ 2
ηζνξξνπίαο 2
άξζξα κε αζθήζεηο κέζσ
Αζθήζεηο αληίζηαζεο θαη
δόλεζεο3
δπλακηθή ηζνξξνπία 2
Άζθεζε θαη ρνξόο 1
Γπλακηθήο ηζνξξνπίαο 1

74. 6
5
4
3
2
1
0 Άζκηζη και αζκήζεις Αζκήζεις δσναμικής Αζκήζεις ζηο νερό1 Αζκήζεις ηαι ηζι 3 άρθρα με αζκήζεις
γνωζηικές αζκήζεις ανηίζηαζης και ανηίζηαζης ιζορροπίας μέζω δόνηζης
εσκινηζίας αερόβιας και
δσναμικής
ιζορροπίας

75. Τα πξνγξάκαηα αζθήζεηο πξέπεη λα είλαη ζσζηά
δνκεκέλα
Καζώο γηα θάπνηνπο αζζελείο εππαζώλ νκάδσλ
κπνξεί λα πξνθαιέζνπλ
αδηθαηνιόγεηε πίεζε ζηελ ζπνλδπιηθή ζηήιε θαη
ζε πηζαλή πξόθιεζε βιάβεο.
Ζ αξρή απηή ηζρύεη γηα νπνηνδήπνηε
πξόγξακκα άζθεζεο, εάλ ε άζθεζε είλαη γηα
ζεξαπεπηηθνύο ή ςπραγνγηθνύο ζηνπνύο Mayo
Clin
Proc. 1982NovPostmenopausal spinal osteopor
osis: physical therapy and rehabilitation
principles

76. Σηόρνη θπζηθνζεξαπείαο
Ηζρπξνπνίεζε κπηθνύ ζπζηήκαηνο ηδηαίηεξα ησλ
εθηεηλόλησλ κπώλ θαη ηεο γελζθήο θπζηθήο
θαηάζηαζεο
Αύμεζε θαη δηαηήξεζε ηεο θηλεηηθόηεηαο όισλ
ησλ αξζξώζεσλ
Βειηίσζε ηεο ηζνξξνπίαο
Δθκάζεζε θαη δηαηήξεζε ηεο ζσζηήο όξζηαο
ζηάζεο
Βειηίσζε ηεο έθπηπμεο ηνπ ζσξαθηθνύ ινβνπ
Ηζρπξνπνίεζε ησλ αλαπλεπζηηθώλ κπώλ
Αλαθνύθηζε ηνπ πόλνπ
Καη πξόιεςε ησλ πηώζεσλ θαη αηπρεκάησλ

81. Σηόρνη κεηά από θάηαγκα
Πξόιεςε πλεπκνληθώλ επηπινθώλ
Πξόιεςε θαηαθιίζεσλ
Έιεγρνο ηεο ζέζεο ηνπ αζζελή θαη
εθκάζεζε ζσζηήο ζηάζεο
Γηαηήξεζε ηεο θηλεηηθόηεηαο θαη κπηθήο
δύλακεο ησλ ειέπζεξσλ αξζξώζεσλ
Γηαηήξεζε ηεο κπηθήο δύλακεο ηνπ
πάζρνληνο άθξνπ ηζνκεηξηθέο αζθήζεηο

82. Όηαλ επηηξαπεί ε θηλεηνπνίεζε
Δλεξγεηηθέο θηλήζεηο ηνπ πάζρνληνο κέινπο
Κηλεηνπνίεζε κε έκθαζε ζηνπο καιαθνύο
ηζηνύο
Δλδπλάκσζε ησλ κπώλ πνπ εμαζθαιίδνπλ
ζηαζεξόηεηα θαη θίλεζε όπσο ηνπο κέζν,κηθξό
θαη κεγάιν γινπηηαίν θαη νξζό κεξηαίν
Δπαλεθπαίδεπζε ηεο βάδηζεο αλάινγα κε ην
είδνο ηεο αληηκεηώπηζεο κε κεξηθή ε πιήξε
θόξηηζε
Καη κεηά ηελ πιήξε πώξσζε αζθήζεηο
ελδπλάκσζεο θαη ιεηηνπξγηθόηεηαο

83. ΤΔΛΟΣ ….