1. หน้า 1 จาก 15
นาฏยศัพท์และภาษาท่า
ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3
โดย
นางสาวพนมพร ชินชนะ
ครูชานาญการพิเศษ
โรงเรียนจันทรุเบกษาอนุสรณ์
สานักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษาเขต 27

2. หน้า 2 จาก 15
นาฏยศัพท์
นาฏยศัพท์ หมายถึง ศัพท์ที่บัญญัติขึ้นไว้ในการฟ้อนรา แสดงลักษณะ
และการเคลื่อนไหวร่างกายที่สัมพันธ์กันอย่างต่อเนื่อง
ลักษณะ จีบ ระบาโบราณคดี
จีบระบาทวาราวดี คือ การนานิ้วหัวแม่มือกดทับข้อที่หนึ่งของนิ้วชี้
ทาให้เป็นรูปวงกลมนิ้วที่เหลือทั้งสามเหยียดตึงกรีดออกคล้ายรูปพัด
ภาพประกอบลักษณะการจีบ ระบาทวาราดี
ภาพประกอบการแสดง ระบาทวาราวดี

3. หน้า 3 จาก 15
จีบระบาศรีวิชัย คือ ใช้จีบเหมือนลักษณะจีบทั่วไป คือจีบหงาย จีบคว่า
ล่อแก้ว จีบส่งหลัง
ภาพประกอบลักษณะการจีบ ระบาศรีชัย
ภาพประกอบการแสดง ระบาทวาราวดี
ภาพประกอบการแสดง ระบาศรีวิชัย

4. หน้า 4 จาก 15
จีบระบาลพบุรี คือ การนานิ้วหัวแม่มือกดทับข้อที่หนึ่งของนิ้วชี้ แต่กดโคน
นิ้วชี้ให้แนบชิดกับนิ้วหัวแม่มือ นิ้วที่เหลือทั้งสามเหยียดตึงกรีดออกคล้ายรูปพัด
(รูปแบบมาจากลักษณะนิ้วของพระพุทธรูปในสมัย ลพบุรี ซึ่งนามาผสมผสาน
กับลีลาทางนาฏศิลป์)
ภาพประกอบลักษณะการจีบ ระบาลพบุรี
ภาพประกอบการแสดง ระบาลพบุรี

5. หน้า 5 จาก 15
จีบระบาสุโขทัย(จีบหังส์สยะหัสต์) คือ การนานิ้วหัวแม่มือจรดข้อสุดที่
1 ของนิ้วชี้ หักข้อนิ้วชี้ลงมานิ้วที่เหลือกรีดตึงออกไป
ภาพประกอบลักษณะการจีบ ระบาสุโขทัย
ภาพประกอบการแสดง ระบาสุโขทัย

6. หน้า 6 จาก 15
ระบาเชียงแสน คือ ใช้จีบเหมือนลักษณะจีบทั่วไป คือจีบหงาย จีบคว่า จีบ
หลัง
ภาพประกอบลักษณะการจีบ ระบาเชียงแสน
ภาพประกอบการแสดง ระบาเชียงแสน

7. หน้า 7 จาก 15
ซอยเท้า คือ กิริยาที่ใช้จมูกเท้าวางกับพื้น ยกส้นเท้าขึ้นเล็กน้อยทั้ง 2
เท้า แล้วย่าเท้าซ้าย-ขวาถี่ๆจะอยู่กับที่หรือเคลื่อนที่ก็ได้
ภาพประกอบการซอยเท้า
ขยั่นเท้า คือกิริยาเหมือนซอยเท้า เพียงแต่การขยั่นเท้าต้องไขว้เท้า
แล้วจึงทากิริยาเหมือนซอยเท้า ถ้าขยั่นเคลื่อนที่ไปทางขวาก็ให้เท้าซ้ายอยู่หน้า
ถ้าจะไปทางซ้ายก็ให้เท้าขวาอยู่ข้างหน้า
ภาพประกอบการขยั่นเท้า

8. หน้า 8 จาก 15
สะดุดเท้า คือ การใช้จมูกเท้าวางจรดพื้น ย่อเข่าทั้งสองข้าง ถ้าจะ
สะดุดเท้าก็ใช้จมูกเท้าเสือกฐานเท้าไปข้างหน้า พร้อมโน้มตัวเล็กน้อย แล้วรีบ
ชะงักค้างไว้ ขณะโน้มตัวไปข้างหน้าส้นเท้าหลังเปิดขึ้น
ภาพประกอบการสะดุดเท้า
การถัดเท้า คือ การวางเท้าใดหน้าหนึ่งไว้ข้างหลังด้วยจมูกเท้า เพื่อยืน
รับน้าหนักและเปิดส้นเท้าหลัง ส่วนอีกเท้าหนึ่งวางไว้ข้างหน้าเต็มเท้า โดยวาง
ไขว้เท้ากับเท้าหลังให้ปลายนิ้วเฉียงไปข้างหน้าเล็กน้อย แล้วถัดจมูกเท้าที่อยู่
ข้างหน้าไปกับพื้น ให้ปลายนิ้วข้างหน้าทั้งห้าเชิดขึ้น เปิดส้นเท้าแล้วยกเท้าขึ้น
เล็กน้อย กลับมาวางไขว้ไว้ข้างหน้าตามเดิม โดยงอเข่าทั้งสองข้าง โดยแบ่ง
ออกเป็น ถัดเท้าอยู่กับที่ การถัดเท้าเคลื่อนตัว
การถัดเท้าจะใช้เท้าขวาถัดเสมอ โดยใช้เท้าซ้ายก้าวและถัดด้วยเท้าขวา
ลักษณะของการถัด อยู่ที่การใช้ฝ่าเท้าขวา ตั้งแต่จมูกเท้าลงมาถึงส้นเท้าไถพื้น
ขึ้นไปแล้ว วางเท้าลง จะนับจังหวะจะได้ 3 จังหวะ คือ 1) ยกเท้าซ้ายก้าว
2) เท้าขวาไถพื้นและยก 3) วางเท้าขวาลง

9. หน้า 9 จาก 15
ภาพประกอบการถัดเท้า
การโหย่งเท้า หรือ กระโหย่ง คือ ลักษณะการจรดปลายเท้าไม่ให้ฝ่าเท้าถูกพื้น
เช่น โหย่งส้นเท้าซ้าย( ใช้เท้าขวายืนเต็มเท้าปลายเท้าชี้ออกด้านข้างเล็กน้อย
ย่อเข่าพองามเพื่อรับน้าหนักยกส้นเท้าซ้ายทาบกับข้อเท้าขวาเหมือนลักษณะ
การเดี่ยว แต่ให้จมูกเท้าแตะลงที่พื้นแบะเข่าพองาม)
ภาษาท่าหรือ
ภาพประกอบการโหย่งเท้า หรือ กระโหย่ง

10. หน้า 10 จาก 15

11. หน้า 11 จาก 15

12. หน้า 12 จาก 15

13. หน้า 13 จาก 15

14. หน้า 14 จาก 15

15. หน้า 15 จาก 15