2023_Vizyonunda_Türkiyede_Jeotermal_Enerji_ve_Jeofizik_Çalışmalar

BĠTĠRME PROJESĠ
24 Haziran 2013 – Bitirme Tezi Sunumu- İzmir
T.C
DOKUZ EYLÜL ÜNĠVERSĠTESĠ
MÜHENDĠSLĠK FAKÜLTESĠ
JEOFĠZĠK MÜHENDĠSLĠĞĠ BÖLÜMÜ
2023 VĠZYONU’ NDA TÜRKĠYE’ DE JEOTERMAL ENERJĠ VE JEOFĠZĠK
ÇALIġMALAR
DanıĢman
Yrd. Doç. Dr. Petek SINDIRGI
Hazırlayan
Orkun TEKE
Dokuz Eylül Üniversitesi Jeofizik Mühendisliği 4. Sınıf Öğrencisi
E- Mail: orkunteke@gmail.com
24 Haziran 2013

ĠÇERĠK
 GiriĢ
 Jeotermal Sistem ve Aramacılık
 Jeotermal Jeofiziği
 Dünya ve Türkiye’ den Önemli Uygulama Örnekleri
 Türkiye’ de Jeotermal Enerji ve 2023 Vizyonu
 2023 Vizyonu Ġçerisinde Jeofiziğin Yeri
 Sonuçlar ve Öneriler
 Ekler

ÇEVRE VE ENERJĠ
Seçtiğiniz enerji türü, ona ne kadar bağlı olduğunuz ve bu
bağımlılıktan ne kadar kurtulmak istediğiniz, sizin nasıl bir çevre ve
dünyada yaĢamak istediğinizin göstergesidir.
Görsel Kaynak: www.uenco.com

GĠRĠġ
 Enerji bir toplumun refahı ile doğrudan iliĢkilidir.
 Fosil yakıtların halen birincil enerji tüketiminde ilk sırada olması baĢka bir tehlike olan
“Küresel Isınma” yı ve diğer çevresel etkileri tetiklemektedir.
 Türkiye enerji sorunun çözümü adına, ileriye dönük stratejik planlara sahiptir.
 Jeotermal enerji çevreci yaklaĢımlar için bulunmaz bir nimet olarak karĢımıza çıkmakta
 Yenilenebilir enerji türleri içerisinde de ülkemiz için büyük potansiyel ihtiva eden
jeotermal enerji, mutlaka değerlendirilmesi gereken doğal bir kaynaktır.
 Potansiyel jeotermal alanların daha detaylı incelenmesi ve saptanabilmesi için jeofizik
yöntemlere ihtiyaç duyulmaktadır.

TÜRKĠYE’ NĠN YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ POTANSĠYELĠ
Kaynak: Görez ve Alkan, 2010
 Rüzgar 400 GWh/yıl
 Jeotermal 16 GWh/yıl
 Biokütle 1,58 GWh/yıl
 GüneĢ 365 GWh/yıl
 Hidroelektrik 430- 450 GWh/yıl

JEOTERMAL SĠSTEM VE JEOTERMALARAMACILIK
Kaynak: Sındırgı, 2011

ISI AKISI VE JEOTRMAL GRADYENT
Görsel Kaynak: www.enerjimerkezi.com24 Haziran 2013 – Bitirme Tezi Sunumu- İzmir
 Yer sıcaklığının derinlikle arma hızı, “Jeotermal Gradyent” olarak adlandırılmaktadır.
 Yer içinden yeryüzüne birim zamanda , birim alandan akan ısı enerjisi de “Isı Akısı” dır.
ISI AKISI
HFU (Heat Flow Unit)
1 HFU = 10-6 kal/cm2.sn
10-3 W/m2 = 0.0239 HFU
1 kal/cm2 sn = 4.2 x 107 Erg/cm2 sn
TERMAL ĠLETKENLĠK
1 kal/cm sn oC = 418.7 W/m K

JEOTERMALARAMACILIK
Görseller Kaynak: www.petform.org.tr24 Haziran 2013 – Bitirme Tezi Sunumu- İzmir
Asıl Amaç;
 Ekonomik amaçlı saha ve sıcak akifer tespit etmek.
 Bulunan sahanın türü, sistemi ve buhar- su hakimiyetinde hangi özelliği taĢıdığını
tespit etmek.
 Tespit edilen sahanın hassaslık ile derinlik, sıcaklık gibi ölçülerinin yapılması.
 Bu verilerden hareketle ısı potansiyelinin büyüklüğü ve jeotermal sistemin
potansiyelinin kaba tahmini yapmak ve elde edilmesi muhtemel ısı kapasitesini
tespit etmek amaçlanmaktadır.

JEOTERMALARAMACILIK
Görsel Kaynak: Sındırgı, 201124 Haziran 2013 – Bitirme Tezi Sunumu- İzmir

JEOTERMAL JEOFĠZĠĞĠ
Kaynak: Sındırgı, 201124 Haziran 2013 – Bitirme Tezi Sunumu- İzmir

DÜNYA UYGULAMALARI
 Dünya ülkeleri arasında Ġzlanda, Japonya, A.B.D, Kenya, Ġtalya, Filipinler gibi
ülkeler jeotermal ve araĢtırma amaçlı olan jeofizik uygulamaları konusunda diğer
ülkelerden bir adım daha öne geçmiĢ durumdalar.
Sırasıyla Ġncelenecek Uygulama Örnekleri;
 Kenya Uygulamaları
 Hindistan- Himalaya Örneği
 Endonezya Örneği (Sürdürülebilir Jeotermal Uygulamaları Ġçin Yeni Hidrostatik
Denge Modeli GeliĢtirme)
 A.B.D Kaliforniya- Coso Örneği
Görsel Kaynak: www.limitsizenerji.com

KENYA- OLKARIA UYGULAMALARI
Kaynak: Mariita, 2010
Olkaria Jeotermal Alanı’ nın Bouguer Gravite Haritası Olkaria 1 Jeotermal Alanı’ nın Gravite DeğiĢimleri
a-) 1983- 1988 Yılları Aralığı b-) 1988- 2000 Yılları Aralığı

Olkaria ve Çevresinin Toplam Manyetik Yoğunluk DeğiĢimi

ÇalıĢma Alanının TEM Rezistivite Dağılımı (Denizden 1400 m
Yukarısı Ġçin) (Dikkat edilirse üretim alanları düĢük yoğunluk
içermektedir.)
ÇalıĢma Alanının 1000 m Deniz Seviye Altı Ġçin MT
Rezistivite Dağılımı

HĠNDĠSTAN- HĠMALAYA UYGULAMALARI
Kaynak: Tezkan vd. 2011
ÇalıĢma Alanı ve Jeofizik ÇalıĢma Profilleri

ERT 1-2 ve 3 Noktalarının 2B Değerlendirme Sonuçları

ERT 4- 5 Noktalarının 2B Değerlendirme Sonuçları

ERT 6- 7 Noktalarının 2B Değerlendirme Sonuçları

ERT 5 Profilinin Topoğrafya ile Birlikte Görünümü

ÇalıĢma Alanında Toplanan Ham TEM Verisi

TEM Datasının Yorumlanması Ġçin Kullanılan 2D Model

ENDONEZYA- YENĠ HĠDROSTATĠK DENGE UYGULAMALARI
Kaynak: Sofyan vd. 2012
a-) ÇalıĢma Alanında Üretim- Enjeksiyon ve Kütle DeğiĢimi Korelâsyonu
b-) Üretim ve Enjeksiyonun Ayrı olarak Kütle DeğiĢimi Ġle Korelâsyonu

COSO JEOTERMALALANI UYGULAMALARI
Kaynak: Hullen, 1978
Coso Jeotermal Alanındaki 1. profile Ait Gözlenen Görünür Özdirenç ve
Jeolojik Kesit ve Elektrik özdirenç Verisi

TÜRKĠYE UYGULAMALARI
 Türkiye için mevcut uygulamalar konusunda çok da iyi seviyelerde olduğu
söylenememekle birlikte, geliĢen ve büyüyen Türkiye kapsamında yapılacak
yatırımların ve uygulamaların artması beklenen geliĢmelerdendir.
 Jeotermal açıdan ülkemizin en potansiyel teĢkil eden bölgesi Ege Bölgesi olarak
karĢımıza çıkmaktadır. Ülke potansiyelinin üçte ikisi bu bölgededir.
Sırasıyla Ġncelenecek Uygulama Örnekleri;
 UĢak- Banaz- Hamamboğazı Jeotermal Alanı
 Seferihisar- Cumalı Jeotermal Alanı
 Kızıldere Jeotermal Alanı
Görsel Kaynak: www.limitsizenerji.com

HAMAMBOĞAZI JEOTERMALALANI
Kaynak: www.yildirimyerbilimleri.com
ÇalıĢma Alanına Ait Jeoloji Haritası

HAMAMBOĞAZI JEOTERMALALANI
Kaynak: Türker vd, 1991
UĢak-Banaz Hamamboğazına Ait
a-) SP b-) Faz farkı c-) IP d-) Yanal Görünür
Özdirenç ve e-) Jeoelektrik Ölçülerinden Elde
Edilen Jeolojik Kesit

SEFERĠHĠSAR CUMALI JEOTERMALALANI
Kaynak: Sındırgı ve Timur, 2006
ÇalıĢma Alanı ve Uygulanan Jeofizik Yöntemlere Ait Profiller

SP Profilleri Ġçin OluĢturulan Modeller ve Bu Modellerin OluĢturduğu
Belirtiler ve Ölçülen SP Anomalisi

1. Profil Ġçin Ölçülen- Hesaplanan Manyetik Veri Grafikleri ve Ġlgili
Parametre Değerleri

2. Profil Ġçin Ölçülen- Hesaplanan Manyetik Veri Grafikleri ve Ġlgili
Parametre Değerleri

DENĠZLĠ- KIZILDERE JEOTERMALALANI
Kaynak: Bayrak vd. 201124 Haziran 2013 – Bitirme Tezi Sunumu- İzmir
ÇalıĢma Alanına Ait Jeoloji Haritası
a-) ÇalıĢma Alanı ve Akdeniz’ in Ana Tektonik Elementlerini Gösteren Harita
b-) ÇalıĢma Alanının Jeoloji Haritası

DENĠZLĠ- KIZILDERE JEOTERMALALANI
Kaynak: Bayrak vd. 2011
a-) 2B MT Rezistivite Değerlerinin Yığma ĠĢlemi Ġle 3B Olarak Görüntüsü
b-) 2B Elektrik Özdirenç Değerlerinin ĠĢlemi Ġle 3B Olarak Görüntüsü

TÜRKĠYE’ DE JEOTERMAL ENERJĠ VE 2023 VĠZYONU
 Türkiye’de devletin giriĢimleriyle arama ve araĢtırma ile 1960’larda baĢlayan
jeotermal enerji çalıĢmaları, son sekiz yıl içinde özel sektörün jeotermal elektrik ve
doğrudan kullanımdaki ticari etkinlikleriyle hız kazandı. Tahmini max. 2000 MWe
lik bir potansiyele sahip olduğu tahmin edilen jeotermal güç üretiminde 2011
yılındaki 114 MWe’ lik kapasitenin birkaç yıl içinde 300-400 MWe’ a çıkması
beklenmekte olup, tahmini max. 50 GWt’lik bir değerdeki jeotermal ısıl potansiyelin
ise mevcut sahalarla tanımlanmıĢ kapasitesi 6000 MWt olup, 2011 yılı itibariyle
bunun yaklaĢık 2100 MWt’lık kısmı (bölge ısıtma, termal turizm ve sera ısıtma
uygulamalarıyla) jeotermal enerji doğrudan kullanımı olarak devrededir.
Kaynak: Satman, 2013

TÜRKĠYE’ DE JEOTERMAL ENERJĠ
Türkiye’ de Bölge Isıtma Projeleri

Türkiye’ de Jeotermal Sera Uygulamaları

Türkiye’ nin Jeotermal Enerji Doğrudan Kullanımı
“*” ETKB 2011’ e göre 81 bin konut eĢdeğeri
Uygulama Toplan Kurulu Kapasite (MW) Dünya Kurulu Kapasite (MW)
Bölge Isıtması* 792 5 391
Banyo-Havuz-Kaplıca 552 6 689
Sera Isıtması 483 1 544
Isı Pompaları 38 35 236
Diğerleri 219 1 273
Toplam 2 084 50 583

Kaynak: BaĢel, 2010
Türkiye’de Jeotermal Enerji: Kapasite Ve Potansiyel
Doğrudan Kullanım Kapasitesi 2 084 MWt
Elektrik Kurulu Kapasite 114 MWe (YaklaĢık 1100 MWt)
Kullanılan Toplam Jeotermal Kapasite YaklaĢık 3200 MWt
TanımlanmıĢ Kapasite 5 944
Elektrik Potansiyeli Min: 1 055 MWe
Max: 2 105 MWe
Toplam Isıl Potansiyel Min: 28,5 GW
Max: 52,7 GW
Elektrik Üretimine Uygun Sahaların Entegre
Kullanımı Durumunda Türkiye Elektrik ve
Doğrudan Kullanım (Isıl) Potansiyeli (122 Saha)
Min: 1 055 MWe
18 910 MWt

Kaynak: BaĢel, 2010
ĠTÜ PDGMB Türkiye 1000 m Yeraltı Sıcaklık Dağılımı Haritası

ÇEVRESEL ETKĠLER
 YaĢam döngüsü içerisinde karbon salımı ABD Enerji Bakanlığı verilerine göre
sera etkisi yaratan karbondioksit emülsiyonunun jeotermalde sıfıra yakın olduğu bu
değer kömürde 850-1300 g/KWh, doğalgazda 500-1250 g/KWh, güneĢ enerjisinde
20-250 g/KWh, rüzgar enerjisinde 20-50 g/KWh' dir (AltuntaĢoğlu, 2011).
 Halk ve Toplum Sağlığı
 Habitat ve Canlı YaĢamına Etkisi (cıva, kadmiyum, kurĢun, krom vb)
 DeĢarjlar, Su Kirliliği
 Jeotermal enerjinin çevresel etkilerinin izlenmesine yönelik net ve anlaĢılır bir
yönetmelik yoktur.

2023 VĠZYONU VE JEOFĠZĠĞĠN BU VĠZYON ĠÇERĠSĠNDE
YERĠ
 Bilindiği gibi jeotermal araĢtırmalar için jeofizik bilimi hiçbir zaman göz ardı
edilemez.
 Dünya da jeofizik çalıĢmalar yaygın olarak kullanılmasına rağmen ülkemiz
bünyesinde bu farkındalık tamamen oturamamıĢtır.
 Jeotermal enerji ile ilgili olarak ülkemiz büyük potansiyel teĢkil etmektedir, fakat
ülkemiz bu potansiyelinin sadece %6,3 civarını etkin kullanabilmektedir (EPDK,
2012).
 Son zamanlarda ülkemizde özellikle MT aram yöntemi ile jeotermal jeofiziği
çalıĢmaları, yoğun olarak yapılmaktadır. Fakat MT aletlerinin, diğer jeofizik
aletlerde olduğu gibi pahalı ücretlere temin edilmesi yatırımcının gözünü
korkutmakta ve nispeten daha ucuz yöntemlere Ģirketleri yönlendirmektedir.
 Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı açtığı kuyuların hepsinde yer altı suları ve
bunların sıcaklıkları ile ilgili veriler toplamaktadır. Fakat bu veriler hiçbir Ģekilde
paylaĢılmamaktadır.

YERĠ
 Jeofizik çalıĢmalar ise son yıllarda çeĢitlenen ve geliĢen farklı jeofizik ölçü ve veri
iĢleme teknik ve yöntemleri ile jeotermal kaynak arama geliĢtirme iĢletmelerinin
her aĢamasında çok baĢarılı sonuçlar verebilmektedir. Üç boyutlu
sismik modelleme, mikro deprem izleme ve değerlendirme, mikro gravite, manyeto
tellürik, vb teknikler jeotermal çalıĢmalarının vazgeçilmez araçları olmuĢtur
(Öngür, 2008).
 Ülkemizde bu güne değin bilinçsiz olarak kendiliğinden geliĢen bir strateji
uygulanmıĢtır. Vizyon dahilinde buna son verilmesi beklenmektedir.
 Jeoloji ve jeofizikçilerin ortak çalıĢmaları mutlak suret ile gerekliliktir.
 Bu anlamda bakanlık tarafından yapılan açıklamalarda da “Jeofizik ve “Jeoloji”
bilimlerinin 2023 hedefleri için çok kritik olduğu ve bu alanlarda teknolojik ve
aletsel geliĢimlerin mümkün olduğunca destekleneceği açıklanmaktadır.

YERĠ
 Jeofizik konusunda bilgili personelin yetiĢmesi adına üniversiteler ile iĢ birliği
kurulması hedeflenmektedir. Bu sebeple üniversite- özel sektör iĢ birliğinin
sağlanması çok hayati önem taĢımaktadır.
 Yeni trend yöntem olarak “Sismik Prospeksiyon” çalıĢmaları öngörülmektedir.
 Jeoloji ve jeofizikçilerin ortak çalıĢmaları mutlak suret ile gerekliliktir.
 Bu anlamda bakanlık tarafından yapılan açıklamalarda da “Jeofizik ve “Jeoloji”
bilimlerinin 2023 hedefleri için çok kritik olduğu ve bu alanlarda teknolojik ve
aletsel geliĢimlerin mümkün olduğunca destekleneceği açıklanmaktadır.

YERĠ
 2002 yılında 12.277 MW olan yenilenebilir enerji kaynakları kurulu gücümüz % 65
oranında artarak 2012 yılı Ekim ayı sonu itibarı ile 21.114 MW’ a ulaĢmıĢtır. 2002
yılında yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretimimiz 34 milyar kWh iken, 2011
yılında yüzde 71 artıĢla 58,2 milyar kWh’ a çıkmıĢtır.
 Bakanlığın 2023 Hedefi Jeotermal konusunda toplam potansiyelimiz olan 600 MW
ın tamamının üretime katılmasıdır.

SĠSMĠK ÇALIġMA ÖRNEK
Basınçların Derinlikle DeğiĢimi ve ĠliĢkisi
(Güreli, 2013)
Sismik Hızlardan Hesaplanan BoĢluk Basıncının
Kesitle KarĢılaĢtırılması Örneği
(Hoffman, 2002)

!!! DĠKKAT !!!
 2023 Hedefi içerisinde bir diğer vurgu yapılan nokta ise “Çevresel Etkiler” olmakla
birlikte, jeotermal içerdiği potansiyel zehirli kimyasallar nedeniyle bir çevresel
felakete yol açabilecek bir kaynaktır.
Görseller Kaynak: www.flickr.com

SONUÇLAR VE ÖNERĠLER
 Enerji, ekonomimiz de dıĢ ticaret açığının en büyük aktörüdür.
 Ülkemiz ileriye dönük planlar yapan ender ülkeler arasındadır.
 Atılacak daha çok adımımız olduğunu unutmamak ve kararlılıkla yola devam etmek
gerekir.
 Enerji çeĢitliliği yaratmak adına birincil enerji talebimize yenilenebilir kaynakların
alınmasını sağlamak bir ihtiyaç değil, zorunluluktur. Jeotermal bakımından
ülkemizin içerdiği yüksek potansiyel göz ardı edilmemeli ve kullanımı sağlanmalı,
teĢvik edilmelidir.
 Jeoloji ve Jeofizik arası dayanıĢmanın sağlanması ve çalıĢmaların ortak bir ekip ruhu
halinde sürdürülebilmesinin sağlanması gereklidir.
 Jeotermal jeofiziği konusunda ülkemizde geçmiĢ dönemlerde yoğunlukla Elektrik
özdirenç çalıĢmaları yapılırken, artık ülkemizde de Elektromanyetik araĢtırma
yöntemleri baĢarılı Ģekilde uygulanmaktadır.

 Jeofizik çalıĢmalar, ülkemizin 2023 hedefi olan tüm jeotermal potansiyelin
kullanılması ereği içersinde önemli rol oynamaktadır ve oynamaya devam edecektir.
 Yabancı Ģirketler ile ortaklıklar kurmak ve bizden ileride olan ülkelerin
tecrübelerinden faydalanmak gerekir.
 Üniversite- Özel Sektör iĢbirliği çok büyük önem arz etmekte ve Bakanlık
politikalarında bu hususa çok dikkat etmektedir.
 TPAO kuyu verileri konusunda biraz daha paylaĢımcı olmalıdır (“Milli” kavramı
göz ardı edilmemek üzere)
 Yetkin personel yetiĢtirilmesi konusunda üniversitelere çok büyük rol düĢmektedir.
Bu rolü üniversiteler bütün benlikleri ile üstlenmeli ve yerine getirmelidir.
 2023 hedefi jeofizik çalıĢmalar açısından güzel ve önü açık fırsatlar içeriyor gibi
görünmektedir.

 Çevresel etkiler açısından jeofizik göz ardı edilmemeli ve bakanlık bu konuyu
mutlaka dile getirerek jeofizik yöntemlerin kullanımını teĢvik etmelidir.
 Bu aĢamada devlet kurumlarına büyük iĢ düĢmekte olup, sektöre öncü bir tavır
takınmaları gerekliliği mevcuttur.
 Denetleme olmayan kuyular açık tehdit olarak karĢımıza çıkmakta ve çalıĢan
personelin can güvenliği risk altındadır.
 2023 yılı için enerji alanında hedeflenen veriler, ulaĢılması durumunda ülkemizi bir
enerji terminali yapma, enerji çeĢitliliğini arttırma ve enerji arz güvenliğini arttırma
konularında bizi dünya ülkeleri arasında önemli bir konuma getirecektir.
 Ayrıca jeotermalin diğer kullanım alanları konusunda da ülkemiz mevcut
politikalarını geliĢtirerek devam ettirmelidir. Özellikle “Sera Isıtması, Konut
Isıtması” konuları hayati önem arz ediyor olup, Jeotermal Isı Pompaları ile ilgili
uygumlalar derhal baĢlatılmalıdır (Ek- 2).

SON SÖZ
 Potansiyel jeotermal alanların daha detaylı incelenmesi ve saptanabilmesi için
jeofizik yöntemlere ihtiyaç duyulmaktadır, fakat ülkemizde bu farkındalık henüz
tam olarak oluĢmadığından potansiyel tam olarak ortaya çıkarılıp
kullanılamamaktadır (Teke, 2013).

EK- 1 YAPAY SĠNĠR AĞI ALGORĠTMASI’ NIN JEOTERMAL
TESĠSLERDE KULLANIMI
Kaynak
Upendra vd 201324 Haziran 2013 – Bitirme Tezi Sunumu- İzmir
Örnek Uygulama Alanı Tektonik ve Jeolojik Haritası
Hindistan Cumathang ve Puga Vadileri

Kaynak
Upendra vd 2013
Yapay Sinir Ağı Yapısının ġemasal Gösterimi

Kaynak
Upendra vd 201324 Haziran 2013 – Bitirme Tezi Sunumu- İzmir
Geleneksel Yöntem ve Yapay Sinir ağı Yöntemlerinin
KarĢılaĢtırılması

EK- 2 JEOTERMAL ISI POMPASI
Kaynak
Hepbaşlı ve Hancıoğlu, 2001
JIP Uygulama ġekilleri

SEÇĠM BĠZĠM
Kaynak
Geek Solutions

SORULARINIZ
Kaynak
Geek Solutions

TEġEKKÜRLER
Orkun TEKE
orkunteke@gmail.com

2023_Vizyonunda_Türkiyede_Jeotermal_Enerji_ve_Jeofizik_Çalışmalar

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Destaque

Destaque (8)

Semelhante a 2023_Vizyonunda_Türkiyede_Jeotermal_Enerji_ve_Jeofizik_Çalışmalar

Semelhante a 2023_Vizyonunda_Türkiyede_Jeotermal_Enerji_ve_Jeofizik_Çalışmalar (19)

2023_Vizyonunda_Türkiyede_Jeotermal_Enerji_ve_Jeofizik_Çalışmalar