1. 1. Ramy czasowe okresu adolescencji – wczesna adolescencja (dorastanie) i późna adolescencja (wiek
młodzieoczy)
wczesna adolescencja(wiek dorastania) – 10 r.ż. – 15 r.ż.
późna adolescencja– 16 r.ż. – 20/23 r.ż.
2. Fizjologiczne przemiany organizmu oraz ich konsekwencje w sferze emocji i obrazu własnej osoby w
okresiedorastania
Faza przedpokwitaniowa–11-13 r.ż. – powiększenie jąder (pierwszy zwiastun pokwitania) oraz towarzyszące
temu zmiany fizjologiczne skóry moszny; początek rozwoju owłosienia łonowego; zmiany proporcji ciała związane
z przyspieszeniem wzrastania (skok pokwitaniowy); sylwetka „wyrostka”
Faza pokwitania właściwego– 13-15 r.ż. – dalszy intensywny rozwój narządów płciowych; dalsze
zaawansowanie rozwoju owłosienia łonowego; początek owłosienia pachowego; mutacja głosu związana z
powiększeniem krtani; mniejsze przyrosty wysokości ciała, sylwetka „wyrostka” utrzymuje się –
długokooczynowośd, zgrubienie rysów twarzy, często występuje trądzik młodzieoczy
Faza młodzieocza– 15-17 r.ż. – zakooczenie rozwoju narządów płciowych; owłosienie łonowe przybiera kształt
zbliżony do rombu; owłosienie pachowe osiąga ostateczną postad; głos męski, „jabłko Adama” – w związku z
zakooczeniem rozwoju krtani; często pojawia się owłosienie na twarzy i innych częściach ciała; znacznie
wolniejsze tempo przyrostu wysokości ciała
Faza przedpokwitaniowa– 10-12 r.ż. – rozwój piersi do postaci „pączka” (pierwszy zwiastun pokwitania);
początek rozwoju owłosienia łonowego; zmiany proporcji ciała związane z przyspieszeniem wzrastania (skok
pokwitaniowy), sylwetka „podlotka”
Faza pokwitania właściwego– 12-14 r.ż. – dalsze zaawansowanie rozwoju piersi; dalsze zaawansowanie
rozwoju owłosienia łonowego; początek owłosienia pachowego; wystąpienie pierwszej miesiączki; mniejsze
przyrosty wysokości ciała, sylwetka długokooczynowa, zaczyna się sylwetka kobieca; zgrubienie rysów twarzy,
często występuje trądzik młodzieoczy
Faza młodzieocza– 14-16 r.ż. – dalszy rozwój piersi; owłosienie łonowe przybiera kształt trójkąta; owłosienie
pachowe osiąga ostateczną postad; ustalają się regularne miesiączki; zwolnienie tempa przyrostu ciężaru ciała,
zaznacza się kobieca topografia podściółki tłuszczowej; sylwetka traci wygląd :podlotka” i przybiera wygląd
typowo kobiecy; następuje wysubtelnienie rysów twarzy
3. Rozwój poznawczy w okresie dorastania
Zmiany w okresie dorastania są zazwyczaj rozpatrywane z dwóch punktów widzenia:
w oparciu o koncepcję Piageta
z punktu widzenia procesów informacyjnych(procesy, od których zależy nabywanie informacji,
magazynowanie i przetwarzanie)
Zdaniem Piagetasposób, w jaki dorastający rozwiązują problemy, wynika z przejścia ze stadium operacji
konkretnych do stadium operacji formalnych. To ostatnie charakteryzuje się bardziej logicznym oraz
abstrakcyjnym, a także mniej egocentrycznym myśleniem. Dorastający głębiej wnikają w problemy, dostrzegają

2. rożne opcje, stawiają dociekliwe pytania. Stadium operacji formalnych powoduje, że życie intelektualne
młodzieży staje się intensywne i bogate.
Zmiany ujmowane z punktu widzenia procesów informacyjnych, zostały stwierdzone w licznych
badaniach. Procesy informacyjne przebiegają u dorastających szybciej niż u dzieci. W zakresie percepcji
stwierdzono, że spostrzeżenia dorastających są bardziej dokładne, wielostronne i ukierunkowane. Rozwija się też
ich uwaga dowolna oraz pamięd logiczna.
4. Rozwój społeczny w okresie dorastania
Rozwój społecznyzmierzający do coraz wyższego poziomu społecznej dojrzałości, jest w literaturze przedmiotu
rozpatrywany z punktu widzenia stadiów rozwoju kognitywnego, teorii psychoanalitycznych, teorii
społecznego uczenia sięoraz teorii biologicznych. Zgodnie ze stadialnym ujęciem rozwoju, społeczna i moralna
dojrzałośd wynika z osiągniętego przez jednostkę stadium kognitywnego rozwoju. Teorie społecznego
uczenia się głoszą, że poziom dojrzałości społecznej dorastających jest zdeterminowany. W podejściu
biologicznymgłówną rolę w społecznym dojrzewaniu przypisuje się uzyskaniu odpowiedniej dojrzałości
ośrodkowego układu nerwowego, pozwalającej na świadome kontrolowanie emocji.
5. Główne rodzaje działalności w okresie dorastania
Działalnośd dorastających ma pewne charakterystyczne dla tego okresu życia właściwości. Należy do nich
zdolnośd do wyznaczania odległych celóworaz podporządkowania, zorganizowaniai planowa
aktywnośd. Właściwości te wiążą się z rozwojem poznawczym,a przede wszystkim z rozwojem
intelektualnym, pozwalającym na spostrzeganie własnego życia w odległej perspektywie oraz w szerokim
kontekście społecznym. Inną właściwością jest poszerzanie siędziałalności wskutek wchodzenia w nowe sytuacje
i nowe środowiska społeczna, a także wskutek poznawania wciąż nowych obszarów wiedzy i wytworów
człowieka. Do innych właściwości działalności należy dążenie do przeżyd wzruszającychi pięknych. Okres
dorastania można ogólnie scharakteryzowad jako czas burzliwej aktywności, czas chaotycznych poszukiwao i
wzniosłych, często nierealnych pragnieo.
6. Rozwój moralny w okresie dorastania
Piaget stwierdził, że w okresie dorastania młodzież osiąga stadium autonomii moralnej, w którym
postępowanie uniezależnia się od opinii otoczenia, natomiast wyznaczają je intencje, wynikające z subiektywnej
odpowiedzialności. Siłą kształtującą rozwój moralny jest współdziałanie z rówieśnikami, w wyniku którego
powstaje wewnętrzna potrzeba traktowania innych ludzi w taki sam sposób, w jaki sami chcieliby byd traktowani.
Kohlberg wyróżniłprzypadający na wczesny okres dorastania tzw. konwencjonalny poziom rozwoju
moralnego, w którym jednostka kieruje się standardami należącymi do innych, np. do rodziców. Na tym
poziomie Kohlberg wyodrębnił dwa stadia: (1)w którym ocena zachowania wynika z aprobaty społecznej
(aprobata rówieśników) oraz (2)w którym ocena zachowania oparta jest na prawie i porządku oraz odczuwany
jest szacunek dla autorytetów. Kategorią moralną odnoszoną do młodzieży jest rygoryzm moralny, czyli
ujmowanie powinności jako bezwzględnych, od których nie wolno odstępowad. Przyczynia się on do tego, że
młodzież bywa pryncypialna i surowa w swoich ocenach.

3. 7. Wiek młodzieoczy – stabilizacja uczuciowa, związki interpersonalne i erotyzm młodzieoczy
W tym wieku następuje rozwój tzw. uczud wyższych(ma to związek z myśleniem abstrakcyjnym), do których
zalicza się uczucia estetyczne, moralne, patriotyczne itp. Uczucia te są niejednokrotnie przez młodzież
maskowane, gdyż często wstydzi się ona wzniosłych słów i gestów. Na ten wiek przypada także rozbudowa
związków z innymi ludźmi, nie tylko z rówieśnikami. Podstawą związków z rówieśnikami są wspólne
zainteresowania i orientacje zawodowe, a grupy stają się heteroseksualne. Na znaczeniu zyskują związki przyjaźni.
Na podłożu dojrzewania płciowego, rozwija się potrzeba seksualna. Wyraża się ona stanem ogólnego
pobudzenia, objawami napięcia seksualnego wywołującymi chęd jego redukowania w dostępny sposób, jakim
zazwyczaj jest masturbacja. Potrzeba krystalizuje się, ukierunkowując dążenia ku osobie płci przeciwnej i pojawia
się pełne uświadomienie sobie tych pragnieo. Pragnienie seksualne są zazwyczaj silniejsze u chłopców niż u
dziewcząt.
8. Rozwój moralny w okresie młodzieoczym
Według koncepcji Kohlbergana ten okres przypada postkonwencjonalny poziom rozwoju moralnego, na
którym moralnośd jest zinternalizowana, nie oparta na cudzych standardach. Na tym poziomie wyróżnia on dwa
stadia, z których pierwsze, ujęte jako prawa społeczne przeciw prawom indywidualnym, polega na
ujmowaniu przez jednostkę zasad moralnych w terminach umowy społecznej: wartości i prawa są względne,
standardy zróżnicowane. Przyjęte reguły są ważne dla danego społeczeostwa, mogą jednak byd zmienione, a
niektóre wartości są ważniejsze od innych. Drugie stadium, nazwane stadium uniwersalnych praw etycznych,
charakteryzuje się samodzielnym poszukiwaniem przez człowieka reguł zgodnych z logicznym rozumieniem, przy
uznaniu ich stałości i uniwersalności.
9. Zadania rozwojowe wg R. J. Havighursta
Na wiek adolescencji, według tego autora, przypadają następujące zadania:
(1) osiągnięcie nowych, bardziej dojrzałych więzi z rówieśnikami obojga płci
(2) ukształtowanie roli męskiej lub kobiecej
(3) akceptacja swojego wyglądu i skuteczne posługiwanie się własnym ciałem
(4) osiągnięcie niezależności uczuciowej od rodziców i innych osób dorosłych
(5) przygotowanie do małżeostwa i życia w rodzinie
(6) przygotowanie do kariery zawodowej (niezależności ekonomicznej)
(7) rozwijanie ideologii (sieci wartości) i systemu etycznego kierującego zachowaniem
(8) dążenie i rozwijanie postępowania akceptowanego społecznie