Tomé de Aquino

A filosofía medieval

Tomé de Aquino
(1225-1274)

Tomé de Aquino (1225-1274)
Contexto histórico
Biografía
Influencias: Aristóteles e
Tomé
A teoría do coñecemento: a
razón e a fe
A ontoloxía tomista
Antropoloxía
Moral e política


Contexto
histórico

Contexto histórico da filosofía
medieval

Historicamente a Idade
Media comprende o
período que transcorre
desde a caída do
Imperio Romano de
Occidente no 476 d. C.
ata a caída de
Constantinopla no 1453.

medieval
En filosofía considérase o
comezo da filosofía medieval
o ano 529 d. C., data da
apertura do mosteiro
benedictino de Montecasino e
da clausura da Academia
platónica. Mais as orixes do
pensamento medieval
atópanse xa no século II d.
C., cando filosofía e
cristianismo converxen no
mundo romano e a temática
filosófica deriva cara a temas
relixiosos.

medieval
A filosofía medieval que
imos abordar cínguese
aos límites espaciais da
Europa occidental
feudal, herdeira do que
fora a parte occidental
do Imperio Romano,
asentamento dos pobos
xermánicos e
posteriormente do
Imperio Carolinxio.

medieval
Cómpre ter presente que esta
non foi a única continuación
da filosofía antiga, que seguiu
noutro curso no Imperio
Bizantino e logo no mundo
árabe e xudeu. Faremos
tamén referencia a estes
outros desenvolvementos, na
medida en que resultaron
decisivos para a evolución do
pensamento occidental.

medieval
Os sinais de identidade
deste período veñen
marcados pola relixión
cristiá que cimentará
toda esta etapa e
proporcionará a visión
do mundo presente no
feudalismo, a vida dos
mosteiros, e o
xurdimento das cidades
e as universidades

ETAPAS No pensamento medieval:

I d.C. s. VIII s. XIV

s. XIII d.C.

Período de Auxe
da
Crise da
Filosofía transición e
renacemento
escolás escolástica
tica e nominalismo
patrística carolinxio (s. (s. XIV)
(s. I-V d.C.) XIII)

medieval

Podemos dividir o
período do pensamento
medieval en catro
etapas fundamentais,
que se corresponden
coas diferentes etapas
históricas polas que
pasou o mundo do
medievo:

medieval
Filosofía patrística (século I-V
d.C.): é a época dos primeiros
Pais da Igrexa, que se
desenvolve no mundo
romano. Pasa por dous
períodos:
1. O período apoloxista (s. I-
IV), onde o cristianismo se
defende ante os ataques
externos e internos.
2. O período de apoxeo (IV-V)
onde se van a elaborar os
principais dogmas da relixión
cristiá.
Agostiño de Hipona (354-430) constitúe o
cumio do pensamento patrístico.

medieval
-Período de transición e
renacemento carolinxio: coa
caída do Imperio Romano de
occidente prodúcese unha etapa
onde non existen circunstancias
favorables para a cultura. O
renacemento carolinxio (século
VIII) supuxo unha breve saída
deste decaemento gracias ao
carácter cultural que Carlomagno
imprime á súa conquista.
Durante o feudalismo volverase
a vivir outra etapa de pobreza no
que se refire á cultura, quedando Boecio (480-526) foi traductor e intérprete das
restrinxida aos mosteiros, onde obras lóxicas de Aristóteles e o máis famoso
os monxes se adican a mediador entre a antigüedade e a Idade Media;
recompilar e compendiar o saber neste baixorreleve aparece xunto a Símaco.
antigo.

medieval
-Auxe da escolástica (século XIII):
o xurdimento das cidades e o
contacto co mundo árabe e xudeu a
través das Cruzadas, a Escola de
Traductores de Toledo e presencia
de médicos árabes e xudeus nas
cortes cristiás, van abrir novas
posibilidades. O mundo occidental
redescobre a Aristóteles, o que
supuxo un fito na historia da
filosofía. A filosofía medieval acada
as súas grandes sínteses.

O aquinate é o cumio da
escolástica

medieval
-Crise da escolástica e nominalismo
(século XIV): como consecuencia da
crise do século XIV as sínteses
escolásticas esmorecen e os príncipes
cristiáns enfróntanse ao papa
defendendo a autonomía do seu poder
e a primacía sobre o papado.
Considérase un erro fundamentar a
revelación coa filosofía, pois a fe
abóndase a si mesma. O nominalismo
supón un aferramento ao concreto en
todos os ámbitos e marcará o tránsito
cara ao mundo moderno.
Ockham (1280-1349) é o pensador máis
Interesante da escolástica serodia.

medieval. O feudalismo
O feudalismo é a estructura
económica e política que rexe a
Europa dos séculos IX-XIII. A
palabra feudo significa «posesión
territorial dun señor». É pois un
sistema baseado na propiedade
de amplas extensións de terras
(latifundios) posuídas por unha
minoría de señores feudais que
viven nos seus castelos formando
núcleos independentes política e
economicamente, e traballadas
pola maioría de campesiños
sometidos a estes.


A sociedade feudal é unha
sociedade estamental, dividida en
dous grande grupos:
os privilexiados (nobreza e clero)
e os non privilexiados
(campesiños).

Os primeiros eran os donos
da terra e adicábanse á
guerra e á oración; non
tiñan que pagar impostos,
impartían xustiza, daban
permiso para casar ou
para marchar das terras, e
só tiñan a obriga de
recoller aos campesinos
no castelo en tempos de
guerra.

Pola contra os campesiños
traballaban a terra e mantiñan a
guerreiros e clérigos, debían
pagar unha parte da colleita ao
señor, traballaban gratis as súas
terras determinados días ao ano,
tiñan que pagar por usar o
muíño, por cruzar a ponte, por
levar a pastar o gando... A
Igrexa cobráballes a décima
parte da colleita (o décimo).
Pertencíase a un estamento por
nacemento, co cal non se podía
saltar dun a o


Pertencíase a un estamento
por nacemento, co cal non
se podía saltar dun ao
longo da vida. A relación
entre estamentos era a
vasalaxe. Unha persoa que
necesitaba axuda para
defenderse facíase vasalo
doutra e xuráballe
fidelidade ata a morte.

Creouse así unha pirámide feudal: no
cume situábase o Papa e o Emperador;
por baixo os reis; cada un deles podía
ter nobres señores sometidos, que á
súa vez dominaban outros máis
pequenos; e todos, na base da
pirámide, tiñan como vasalos aos
campesiños dos seus feudos. Entre
estes, había os campesiños libres
(viláns) que posuían certas terras (os
mansos) polas que pagaban ao señor,
e os servos da gleba, que traballaban
as propiedades directas do señor
feudal e eran case que escravos.


A Igrexa tiña a mesma estructura
feudal e os mosteiros eran
tamén feudos. Constaban dunha
igrexa con outras dependencias
fortificadas e tiñan terras, pastos
e bosques traballados por servos
e viláns. Tiveron moita
importancia económica e sobre
todo cultural, pois foi nas súas
bibliotecas onde residiu e se
cultivou todo o saber da época.

medieval. A reaparición das cidades
A partir do século XI comezan a
reaparecer as cidades e prodúcese un
intercambio comercial entre o mundo
rural e urbano: o campo produce
materias primas e alimentos e a
cidade proporciona productos
manufacturados. O sistema feudal
mantívose e as cidades nesta época
foron só un elemento secundario
dentro do sistema social, acollendo a
man de obra excedente do campo.

Mantívose a sociedade estamental
pero xurdiu un novo grupo social
dentro dos non privilexiados que foi a
burguesía. A burguesía foi o grupo
social dominante no mundo urbano.
Eran homes libres, independentes do
señor feudal, que baseaban o seu
status na riqueza. Pronto existiu unha
alta burguesía, formada polos ricos
banqueiros e comerciantes, e unha
pequena burguesía de artesáns. A alta
burguesía ocupou os postos máis
importantes nos núcleos urbanos e
axudou aos monarcas a aumentar o

Nas cidades o traballo
organizouse por oficios,
aparecendo os gremios,
asociacións de artesáns que
tiñan como obxectivo facilitar
as materias primas, fixar os
prezos de venda...

Os séculos XI-XIII foron tempos de
florecemento económico, e Europa
ampliou as súas relacións
comerciais gracias á ruta marítima
do Mediterráneo (que permitiu os
contactos co Próximo Oriente) e a
establecida entre o mar do Norte e
o mar Báltico (que levou a un
contacto cos pobos eslavos),
ademais das rutas terrestres que
cruzaron o continente.

A Igrexa continuou a dominar
a sociedade medieval
adaptándose ás cidades.
Apareceron novas ordes
relixiosas mendicantes como
os franciscanos e os
dominicos, que crearon
conventos urbanos e se
adicaron á evanxelización e
ao estudio da teoloxía.

medieval. A crise do sistema medieval e
o tránsito cara ao mundo moderno

A finais do século XIII e
durante todo o XIV Europa
vive momentos de crise en
todas as frontes que
rematarán co sistema feudal:
unha época de malas
colleitas e fame deu lugar a
unha fonda crise económica
que provocou moitas revoltas
campesiñas como a dos
Irmandiños;


a Peste Negra asolou o
continente provocando unha
crise demográfica; a baixada
da poboación e as malas
colleitas levaron a unha crise
comercial e de producción
que supuxo a crise das
cidades;


no ámbito relixioso houbo
constantes loitas entre o papado e
a monarquía e o ascenso de
numerososmovementos místicos e
de correntes empiristas. Isto supuxo
tamén unha crise cultural, que leva
ao derrubamento das sínteses
escolásticas.
Haberá que agardar ao século XV
para atopar os primeiros indicios de
recuperación xa na Idade Moderna.

medieval. Cristianismo e filosofía
Filosofía e cristianismo atópanse a
partir do século II no ámbito do
Imperio Romano. O cristianismo é
unha relixión e, como tal, baséase na
crenza, na fe. O seu obxectivo non é
buscar a verdade, pois esta xa foi
revelada por Deus aos humanos coa
mensaxe de Xesús, senón que
pretende ser unha doutrina de
salvación con afán universalista -de
aplicación a todos os seres humanos-
, e exclusivista, ao afirmar que o seu
Deus é o único e verdadeiro
(monoteísmo).

O Deus cristián é un Deus creador
omnipotente, que creou o mundo e
os seres a partir da nada. Esta era
unha idea impensable para o mundo
grego, que desbotara a idea do non
ser e concibía as cousas como
necesarias. Co cristianismo, se as
cousas son é debido á vontade divina
e, polo tanto, a existencia das
criaturas é unha gracia de Deus.


É ademais un Deus persoal, un
Deus-Pai que acolle aos seus
fillos e que se fai home en Xesús
para contar ao mundo a Boa
Nova. Como pai é providente,
ocúpase dos asuntos humanos, e
como fillo entra directamente na
historia para mostrarlle á
humanidade que é da súa única
competencia salvar aos homes.


E é un Deus misericordioso e
redentor, que salva e redime aos
humanos e os acolle no seu seo.
Isto implica unha concepción
moral moi diferente á grega. Para
a filosofía antiga a ética fora
fundamentalmente intelectualista:
quen sabe non pode facer o mal.
Co cristianismo aparecen as ideas
de culpa e pecado; o pecado non
é ignorancia senón unha
infracción que comete o individuo.


Deus creou os humanos con
vontade libre e polo tanto deulles
liberdade para actuar, e isto
conleva a posibilidade de elixir
tanto o ben como o mal. Quen
obra mal é culpable, pecador.
Mais Deus é misericordioso e
perdoa os pecados dos seus fillos.


A filosofía, pola súa banda,
ten como obxectivo
descubrir a verdade
mediante a utilización da
razón. Polo tanto, diverxe do
cristianismo desde os seus
alicerces.


Desde o século I o cristianismo
estendeuse por todo o Imperio
Romano, calando
fundamentalmente nas clases
populares, e mantívose dun xeito
clandestino e sufrindo
persecucións.
O panorama vai cambiar cando no
313 o emperador Constantino
recoñece e tolera a relixión cristiá,
e no 380 Teodosio a converte na
relixión oficial do imperio.


A filosofía grega estendérase polo
Mediterráneo na época helenística
e fora aceptada e asumida polos
pensadores romanos. A filosofía
amosárase sempre tolerante coas
distintas escolas, mentres que o
cristianismo presentábase como a
verdade, co cal o diálogo non ía
resultar excesivamente sinxelo.


Os primeiros contactos entre
filosofía e cristianismo foron
acollidos con receo por ambas as
dúas partes E mesmo con
indiferencia. Pero desde o
momento en que se converten ao
cristianismo xentes educadas na
filosofía grega, non faltaron os que
tentaron buscar algún xeito de
unión que posibilitara a
conciliación dos dous saberes.


Nun primeiro momento a filosofía
acollida polos cristiáns será a
neoplatónica e platónica, que parecía
máis semellante á verdade cristiá. No
século XIII reaparece no mundo
occidental a obra de Aristóteles con
tanta forza que os filósofos e teólogos
tentarán compaxinala tamén coas
crenzas relixiosas. Os teólogos
cristiáns recollen así categoría
filosóficas para expresar a súa
mensaxe, e con elas, os termos
filosóficos cambiar radicalmente de
sentido impregnándose de
connotacións relixiosas.

medieval. Filosofía hebrea e musulmana

Estamos a delimitar o noso
obxecto de estudio na filosofía
medieval europea, ta e como se
desenvolveu a partir da caída do
Imperio Romano de Occidente.
Mais este non foi o único rumbo
tomado, nin a única derivación da
filosofía grecorromana. O Imperio
Romano de Oriente deviu no
Imperio Bizantino.


En Arabia, Mahoma funda a
relixión islámica no século VII
e a partir de aí comeza a
expansión do Islam. Desde a
península Arábiga os
musulmáns expándense cara
ao norte e conquistan nun
primeiro momento o sur do
Imperio Bizantino, ou sexa
Siria, Exipto e Palestina.


Alí, fundamentalmente en Siria,
permanecían moitas obras da
Grecia clásica, en especial as de
Aristóteles, que eran
descoñecidas para os filósofos
occidentais. Os árabes entran en
contacto con elas, e comezan a
traducilas do grego ao árabe, do
grego a siríaco, e deste ao árabe.
Deste xeito o mundo islámico
fíxose portador do saber grego que
elaborou e interpretou
confrontándoo coa verdade do
Corán.


Os árabes continúan a súa
expansión por todo o norte de
África e no 711 conquistan a
península Ibérica, facendo da
cidade de Córdoba o centro
cultural do occidente musulmán.
Ademais de introducir a súa cultura
e coñecementos, achegan a
Europa o legado grego que a súa
filosofía estaba a comentar e
traballar. É así como o mundo
occidental recupera novamente a
totalidade da filosofía grega.


A cultura árabe inflúe nos xudeus
que vivían dispersos polo territorio
musulmán e que, aínda que
mantiveron as súas tradicións
impregnáronse tamén da cultura
islámica. Durante moito tempo
traballaron conxuntamente na
península Ibérica estudiosos
árabes, xudeus e musulmáns.


Co fin de lograr unha difusión sistemática do
saber greco-xudeu-islámico, o arcebispo
Raimundo de Sauvetat organizou en Toledo, no
século XII, unha Escola de Traductores na que
se traduciron tratados médicos de Galeno e
Hipócrates, da astronomía de Tolomeo, da
matemática de Euclides (é nesta época cando
se introduce a notación numérica arábiga, o
que facilitou o cálculo), o Corán, obras árabes e
xudías e as obras de Aristóteles, xunto cos
comentarios que lle fixeran a estas os autores
musulmáns. E así, no primeiro tercio do século
XIII o occidente cristián redescobre un mundo
culturalmente novo e descoñecido ata aquel
intre.


Entre os filósofos musulmáns
cómpre nomear entre outros a Al-
Kindi, o primeiro gran pensador da
filosofía islámica; Al-farabí, o
introductor do aristotelismo na
cultura árabe ou Avicena, o
primeiro comentador de Aristóteles,
con forte influencia neoplatónica.
Ímonos deter brevemente nas dúas
figuras claves da filosofía árabe e
xudía: Averroes e Maimónides,
respectivamente.


Averroes (Ibn Rush, en árabe) foi
un importante médico, xurista e
filósofo, nacido en Córdoba no
1126 e finado en Marrocos no
1198. É o gran comentador de
Aristóteles, de quen fai paráfrases
libres dos textos (Comentarios
medios), compendios sen relación
estricta co texto e Grandes
Comentarios, onde reproduce os
textos do estaxirita analizados
parágrafo a parágrafo.


Para el, «a doutrina de Aristóteles
coincide coa verdade suprema». Confía
totalmente na razón, o que o levará á
confrontación coa dogmática islámica. Por
citar tres exemplos, non acepta a idea da
creación a partir da nada que defende a
relixión, pois é contraria á razón. Do
mesmo xeito afirma a inmortalidade do
espírito suprapersoal, pero non defende a
inmortalidade da alma individual. No
ámbito moral avoga pola necesidade de
facer o ben por si mesmo e non pola
consecución de premios na outra vida.


Cómpre destacar a súa
concepción sobre a relación fe-
razón, pois tamén na filosofía
árabe se suscita o problema ao
tentar conciliar as verdades da
razón coa verdade do Corán.
Averroes defende que a mesma
verdade se transmite pola filosofía
e pola teoloxía.


A filosofía enuncia a verdade en
estado puro e, polo tanto, só
accesible a algúns individuos. O
Corán tenta achegar a verdade dun
xeito máis sinxelo, para chegar a
máis xente, a toda aquela que non
pode chegar ás profundidades da
filosofía. No caso de conflicto «é
preciso poñerse do lado dos
filósofos», e buscar un sentido
interno ao libro sagrado (pois o
sentido externo está elaborado
para os individuos menos
preparados).


Maimónides (Moshe Ben
Maimun; Córdoba, 1135-
Alexandría, 1204) foi filósofo,
médico e xurista xudeu. A súa obra
máis importante é a Guía de
perplexos, que dirixe a todos
aqueles que están confundidos
polas aparentes contradiccións
entre razón e fe. Defende que
ambas as dúas coinciden e que a
filosofía é un instrumento eficaz
para comprender a fe.


Se nalgún punto aparece unha
contradiccióno mellor será buscar
unha clarificación racional e
interpretar alegoricamente as
escrituras. Esta concepción fíxolle
tamén entrar en conflicto cos
rabinos ortodoxos máis estrictos.
Por outra banda, Maimónides
anticipa algunha das probas da
existencia de Deus (Deus como
primeiro motor, como ser necesario
e como Causa Primeira) que
posteriormente elaborará Tomé de
Aquino.

medieval. O método escolástico
0 termo escolástica procede do latín
scholasticus que significa «quen
ensina nunha escola», referíndose
ao mestre que ensinaba nas escolas
monacais as artes liberais: o Trivium
(que constaba de gramática, retórica
e dialéctica) e o Quadrivium (que
comprendía os estudios de música,
aritmética, xeometría e astronomía).
Pasou por extensión a significar
ademais a materia ensinada e o
método empregado para o ensino.

Coñécese tamén a escolástica
como a filosofía elaborada
dentro do dogma católico, o
que a leva máis alá das
fronteiras da Idade Media. A
filosofía medieval foi máis que
escolástica, pero pode
afirmarse que foi o elemento
máis importante dentro do
pensamento do medievo.

0 método escolástico comprendía
dous momentos: comezábase coa
lección (lectio) que consistía na
lectura dun texto da Biblia ou dunha
autoridade por parte do mestre. A
medida en que o lector foi facendo
anotacións aos textos que lía
apareceron na literatura escolástica
os comentarios, que recollían o
texto orixinal máis as glosas e
anotacións dos lectores.

A continuación procedíase á disputa
(disputatio), onde mestre e alumnos
defendían e impugnaban a tese da
lectio seguindo un ríxido esquema
argumentativo que remataba coa
síntese e conclusión do mestre.
Como consecuencia apareceron as
cuestións (quaestio), que reflectían
as interpretacións contrapostas sobre
un tema. Un desenvolvemento máis
sistematizado das quaestio foron as
sumas (summas), compendios
sistemáticos do saber.

A escolástica non pretendía atopar
unha verdade que xa sabía de
antemán pola Revelación, nin o seu
método tiña este obxectivo, senón
que era un xeito de fundamentala e
interpretala mediante o pensamento
racional co fin de conseguir un amplo
coñecemento das verdades de fe.
Para a xustificación e lexitimación
das ideas era constante a apelación
á autoridade (Agostiño di...; a Biblia
demostra...).

medieval. As universidades
As universidades responden
ao novo sistema de vida que
trae consigo a aparición das
cidades. A súa orixe
atopámola nas escolas
medievais do século XIII, ás
que acudían estudiantes e
profesores de toda Europa (as
máis importantes eran as de
París, Chartres e San Víctor)

Pouco a pouco, debido ás súas
complexas estructuras de
funcionamento, por mor dunha
demanda cada vez maior, e cun afán
de liberarse dos ríxidos e
intransixentes criterios dos bispos
que dominaban as escolas, vanse ir
transformando en asociacións de
mestres, ou mestres con alumnos
que van elaborar estatutos propios.

Baixo o papado de Inocencio III no
século XIII foron protexidas co fin de
mantelas baixo a ortodoxia cristiá.
Xorden así as universidades: en 1158
nace a Universidade de Boloña, en
1180 a de París, en 1214 a de
Oxford, cun recoñecemento legal da
súa función académica, os seus
estatutos e os seus privilexios,
obtendo o dereito a outorgar o grao
correspondente aos estudios
seguidos.

A Universidade de París, protexida
polo papado, será a máis importante
desta época. Por ela pasan os
filósofos e teólogos máis importantes,
como S. Boaventura, San Alberte
Magno, San Tomé de Aquino, Sixer
de Brabante, Raimundo Llull, Duns
Escoto e outros.

As universidades constaban de catro
facultades: a de Dereito (no que se
especializou a Universidade de
Boloña), a de Medicina (onde
salientan as universidades de
Montpellier e Salerno), a de Artes e
Letras e a de Teoloxía (nestas dúas
destaca a Universidade de París),
que era a máis importante.

As facultades estaban dirixidas
por un decano, e habitualmente o
decano de Artes e Letras era
nomeado rector. O idioma
universitario era o latín.
Franciscanos e dominicos
rexentarán as cátedras máis
importantes, o que orixinará
disputas entre as distintas
universidades.

medieval. Os temas da filosofía medieval

Tres son os temas fundamentais
dos que se ocuparon os
filósofos-teólogos medievais:
1. O problema da fe-razón.
2. O problema dos universais.
3. A demostración da existencia
de Deus.

medieval. O problema da fe-razón

É o problema das relacións entre
relixión e filosofía, ou sexa, dun
saber comprometido na comprensión
da revelación e un saber baseado na
argumentación pola razón. As orixes
do problema atopámolas no século II,
nos primeiros contactos entre ambos
tipos de coñecemento, e vai
converterse nun dos temas centrais
da reflexión medieval. Podemos
sinalar catro respostas básicas ao
problema:


-Oposición entre fe e razón:
deféndese a incompatibilidade entre
os dous tipos de saberes. A fe é
autosuficiente e non necesita para
nada da filosofía, nin para
xustificarse nin para comprenderse. Fe Razón
É a posición defendida por Tertuliano Vs.
cando afirma «creo porque é
absurdo». Isto levouno a soster a
teoría do latrocinio, que di que se ha¡
algo de verdade na filosofía antiga é
por un plaxio do Antigo Testamento.


-Conciliación de fe e razón: a
verdade única, en sentido
estricto, é a verdade da
revelación e, tanto a fe como a
razón, perséguena. A razón
axuda a facer comprensible a Fe
verdade cristiá. A fe, pola súa Razón
banda, ilumina e orienta o
coñecemento racional, e permite
acadar coñecementos non
accesibles doutro xeito. É a
postura que defenderán
Agostiño, Boecio, Anselmo,
Pedro Abelardo, etc.


-Separación de fe e razón:
razón e fe son autónomas,
independentes e igualmente
verdadeiras. O averroísmo latino
defende a teoría da dobre
verdade: existe unha verdade Fe
filosófica e outra relixiosa que Razón
poden ser contradictorias pero
ningunha é superior. Esta
postura non foi aceptada pola
ortodoxia eclesiástica e os seus
defensores foron considerados
herexes.


-Intersección entre fe e razón: fe
e razón son autónomas e difiren en
canto ao seu método e punto de
partida, mais manteñen unha boa
sintonía e unha zona común. As
dúas tenden á verdade, pero no
Fe Razón
caso de conflicto, a verdade é a da
teoloxía, onde non é posible o erro.

medieval. O problema dos universais

Enténdese por universal unha
noción xenérica ou entidade
abstracta que fai ndo referencia a
unha totalidade plural de obxectos
(«ser humano», «árbore») a difee
di rencia das entidades concretas
(«esta muller»...). Trátase de
determinar que forma de existencia
teñen, que clase de entidades son.

O universal “silla”
engloba estas sillas
Particulares.


O problema fora formulado por
Platón e Aristóteles. Pero na Idade
Media adquire unha esencial
relevancia a partir dunha pasaxe
da Isagogé de Porfirio e adquirirá
repercusións ontolóxicas, lóxicas,
epistemolóxicas e relixiosas.

Particulares.


As principais solucións serán:
Realismo extremo ou esaxerado:
os universais existen realmente
precedendo ás cousas (universalia
ante rem). Esta postura ten a súa
orixe na ontoloxía platónica coa
división dos dous mundos e o grao
de verdadeira existencia que se ¡le
concede ao mundo das ideas.
Agostiño de Hipona situará os
universais na mente divina e polo
tanto daralles un grao de existencia O universal “silla”
previa e máis real que as cousas engloba estas sillas
concretas. Particulares.


Realismo moderado: os universais
existen realmente como formas
das cousas particulares
(universalia in re). Aparece en
Aristóteles cando afirma que o
universal é parte inmanente dos
seres, constitúe a súa esencia, que
é captable polo entendemento.
Esta postura será recollida por
Tomé de Aquino.
Particulares.


Nominalismo: os universais non son
entidades que existen na realidade senón
que só teñen existencia lóxica e mental
(universalia post rem). Dentro desta postura
cómpre destacar a posición conceptualista,
que afirma que os universais son
abstraccións a partir das cousas
particulares. Outros, como Ockham afirman
que son simples voces, simples nomes que
se usan para falar máis comodamente de
cousas semellantes. Só existen obxectos
individuais, pero como hai obxectos O universal “silla”
semellantes utilizamos un universal para engloba estas sillas
nomealos. Particulares.

medieval. A demostración da existencia de
Deus.

Os filósofos e teólogos cristiáns
consideraron importante poder
demostrar a existencia de Deus,
a pesar de non poñela en ningún
momento en dúbida. Non o fan
por tentar descubrir se Deus é
real, pois iso xa o saben: é o
primeiro dato da Revelación.

Deus.
Se tentan probar a súa
existencia é para facer
comprensible e accesible á
razón humana ese dato.
Existen tres camiños
fundamentais:
Interiorización: Agostiño non
vai formular probas
sistemáticas sobre a existencia
de Deus pero afirma que a
alma pode descubrir verdades
eternas que teñen que ter
necesariamente como
fundamento a Deus, pois só el
é eterno e inmutable.

Deus.
Argumentación a priori. O
argumento ontolóxico de
Anselmo de Canterbury:
trátase dunha proba de
existencia que parte do mesmo
concepto de Deus. Todos os
homes, cando pensan en
Deus, teñen a idea do ser máis
perfecto. Polo tanto, Deus
existe na realidade, pois se
non existira faltaríalle a
máxima das perfeccións.

Deus.
Argumentación a posteriori. As
vías tomistas: de acordo coa
súa teoría do coñecemento
Tomé de Aquino afirma que as
demostracións da existencia
de Deus deben partir dos datos
da realidade, pois o noso
coñecemento comeza coa
experiencia sensible. Elaborará
así as súas cinco vías.


Biografía

Tomé de Aquino (1225-1274).
Biografía

Nace en Rocca Secca
(Italia) en 1225, perto de
Aquino. Fillo do conde
de Aquino, parente de
Federico Barbarossa (en
loita co papado).

Biografía

1230-1239: ingresa como
oblato na abadía benedictina
de Montecasino

Biografía

1239-1243: Cursa estudios
na Universidade de Nápoles.
1244: Ingresa na Orde de
Predicadores (Dominicos).
Secuestrado por desexo da
súa nai, que se opoñía á
decisión de Tomé, queda
retido no castelo de
Rocaseca.

Biografía

1245: Fuxe de Rocaseca.
Continúa o seu noviciado.
1247: É enviado a París para
cursar estudios co mestre
Alberte Magno.
1248-1251: Prosigue os seus
estudios en Colonia tamén
con Alberte Magno.

Biografía

1251: É ordenado sacerdote.
Inicia a súa carreira docente
en Colonia.
1252: Trasládase a París, onde
sigue exercendo a docencia
como bachiller bíblico. Inicia a
composición de comentarios
a diversos libros da Sagrada
Escrita: Exposición ao profeta
Xeremías.

Biografía

1254: Continúa exercendo
a docencia en París, en
calidade de mestre
sentenciario. Escrito
verbo dos catro libros
das Sentencias do
mestre Pedro Lombardo.
Algúns biógrafos sitúan
nesta época a redacción
do seu opúsculo De ente
et essentia.

Biografía

1256: Mestre rexente de
teoloxía en París. Inicia
as Cuestións disputadas
sobre a Verdade (1256-
1259), así como as
Cuestións Quodlibetais.
1259: Trasládase a Italia e
instálase en Agnani.
Comenza a Suma contra
os xentiles.

Biografía

1262: Pasa a residir en Orvieto.
1264: Conclúe a Suma contra
os xentiles
1265: Trasládase a Roma.
1266: Comenza a escribir a
Suma de Teoloxía da que a
terceira parte quedará
inconclusa. Tamén inicia os
comentarios a diversas obras
de Aristóteles.

Biografía

1268: Exposición aos oito libros
da Física de Aristóteles.
Comenza a Exposición aos
doce libros de Metafísica, que
non concluirá ata 1272.
1269: volve a París para loitar
contra o averroísmo latino e o
conservadorismo dos
franciscanos e agostiños.
Compón De Anima, as
Quaestiones quodlibetales, o
De unitate intellectus contra
Averroístas e o De
Aeternitate mundi contra
murmurantes.

Biografía

En 1272 o papa Gregorio X
chámao a Italia para confiarlle
o ensino de teoloxía na
Universidade de Nápoles.
Aquí escribe as dúas últimas
obras: In ll libros de
generatione et corruptione, In
Epistolam ad Romanos e a
parte III da Summa
Theologica, que comezara
anos atrás e que non
rematará.

Biografía

Morre o 7 de marzo de 1274 no
mosteiro cisterciense de
Fossa Nova, onde se detivo,
presa da enfermidade, cando
la camiño do concilio que tiña
lugar en Lyon. Foi
canonizado en 1323 polo
papa Xoán XXII despois de
anos de hostilidade cara á
súa obra por membros da
Igrexa. Os seus restos foron
depositados na Universidade
de Toulouse, de onde foron
transportados durante a
Revolución Francesa á
basílica de Saint Sernin.


Influenzas:
Aristóteles e
Tomé

Tomé de Aquino. Influencias:
Aristóteles

As obras de Aristóteles,
perdidas para Occidente
durante séculos, fan a súa
aparición na Idade Media
gracias ao pensamento árabe
e xudeu, e causan un gran
conmoción no pensamento
europeo, dominado ata o
momento pola interpretación
platónica do mundo e o ser
humano.

Aristóteles

Co redescubrimento da obra
aristotélica íntegra e os
comentarios que fai Averroes
da mesma, créase un
movemento filosófico
coñecido como Averroísmo
Latino, que mantiña dúas
teses baseadas na
cosmoloxía e antropoloxía
aristotélicas, contrarias á
doutrina cristiá:

Aristóteles

1. A eternidade do
mundo, preconizada polo
pensamento de
Aristóteles, atenta contra
a crenza cristiá de que o
mundo foi creado por
Deus. Para Aristóteles,
Deus non é máis que o
motor inmóbil que move
eternamente un mundo
eternamente existente,
pero este Deus non creou
o mundo nin ten ningunha
relación con el.

Aristóteles

2. A alma de cada ser
humano non é inmortal,
senón que morre e
corrómpese se, sendo o
entendemento o único
inmortal. O entendemento
ao que se refería
Aristóteles está presente
en cada ser humano, pero
é único para toda a
humanidade e identifícase
con Deus.

Tomé de Aquino. Paradigma de
mestre: metodoloxía e actitude intelectual
aperturista

O catálogo das obras de
Tomé de Aquino
sobrepasa os cento
trinta títulos, cunha
diversidade bastante
amplia, tanto no
referente á temática,
como ao xénero
expositivo ou á
extensión.

aperturista

Soubose servir, por exemplo,
dunha metodoloxía tan
tradicional na Escolástica
como é a disputatio
(“disputación”). Na disputatio
aparecen diversos tipos de
obxecións, conclusións e
respostas en torno a un
determinado tema. O espíritu
didáctico do aquinate atopa
nela un instrumento de gran
valor para plasmar por escrito
o resultado de diversos
estudios e investigacións.

aperturista

Entre as obras do Santo
figuran unha ducia de
Quodlibetales (disputacións
de carácter xeral) e 14 series
de Cuestións disputadas (de
carácter monográfico en torno
a un tema determinado. Outra
mostra atopámolo no Escrito
sobre as Sentencias do
Mestre Pedro Lombardo.

aperturista

Tamén utiliza modelos
expositivos escolásticos
mixturados. Redacta, así, os
comentarios a diversas obras
de Aristóteles en forma de
lectiones, ou dota dunha
estructuración en capítulos
moitas das súas obras, como
a Suma contra os xentiles (de
singular importancia
apoloxética), o opúsculo
Verbo do ser e a esencia, etc.
Pero todo elo non supón
óbice para que se recoñeza o
valor dialéctico e pedagóxico
da técnica disputativa.

aperturista

Existía, ademais, certo
costume, entre os
mestres medievais, de
elaborar compendios
máis ou menos
sistemáticos, sobre
determinadas materias,
baixo o título de
“Sumas”, atendendo, en
liñas xerais, ao esquema
típico da “disputación”.

aperturista

Tomé tamén redacta
Sumas pero, fiel ao seu
espíritu innovador na
metodoloxía, adopta
outra metodoloxía, tanto
na Suma contra os
xentiles, como na Suma
de Teoloxía.

aperturista

A Suma de Teoloxía é
unha obra mestra, o
cumio no seu xénero.
Tomé proponse con ela
elaborar unha especie
de enciclopedia
teolóxica dirixida á
ensinanzae retoma a
forma expositiva da
disputación.

aperturista

A Suma de Teoloxía é
un grande compendio de
teoloxía –con
importantísimas
aportacións filosóficas-
que consta de tres
partes. Cada parte está
dividida en cuestións e
istas, en artigos.

aperturista

A estructura de cada artigo
atense ao seguinte esquema:
Tras suscitar un determinado
problema (título), aparece
unha serie de dificultades ou
obxeccións, nas que recollen
opinións máis ou menos
vixentes ou de recoñecida
ascendencia que se afastan
da tese defendida polo autor
(“Videtur...”, “Parece que...”).

aperturista

Na maioría das ocasións, a
proposta de tales dificultades
surte o efecto dunha
verdadeira dúbida metódica.
Logo figura un argumento ou
sentencia a prol.
Normalmente é un argumento
de autoridade (“Sed contra...”,
“Por outra parte...”). Todo elo
vén a constituir unha especie
de status quaestionis (estado
da cuestión), de grande valor
científico, en torno ao punto
que se trata.

aperturista

No corpo do artigo
atópase a resposta ao
problema suscitado cos
argumentos e distincións
axeitados ( “Respondeo
dicendum...”).

aperturista

Núltimo lugar figuran as
solucións ás dificultades,
coas aclaracións
pertinentes en cada
caso. (“Ad primum...”,
“Ad secundum...”, etc.).
Evidentemente, o meollo
do pensamento do autor
tense que buscar no
corpo do artigo e nas
respostas ás obxecións.

aperturista

Mais o Santo de Aquino,
amén de bon pedagogo, foi
un destacado exemplo de
espíritu aberto e progresista.
Non dubidou en mostrar
franca simpatía polo sistema
filosófico de Aristóteles,
nunha época en que un
número nada reducido de
autoridades eclesiásticas e
teólogos éralle francamente
hostil.

aperturista

En 1215 foran prohibidas na
Universidade de París as
obras aristotélicas que
versaran sobre metafísica ou
filosofía natural. Apreciábase
o valor da lóxica aristotélica,
pero, polo demáis, o
Estaxirita era considerado un
filósofo pagano no cal as
súas doutrinas chocaban
abertamente coa revelación.
Ex., a súa defensa da
eternidade do mundo.

aperturista

O teólogo dominico
estudiouno a fondo, redactou
extensos comentarios ás
súas obras fundamentais e
asumiu moitas das súas
teses básicas como
entramado perfectamente
válido para desenrolar
explicacións filosóficas e
teolóxicas. Cando o cita
noméao como “o Filósofo”.

aperturista

Ademais asume comentarios
de Averroes, denominado
Comentator –”o Comentador”-
, algo chocante pois era un
filósofo musulmán, o que, no
mundo cristiano medieval vén
a ser sinónimo de “xentil”, ou
se se prefire “infiel”. Como o
era Avicena, ao que tamén
cita con certa frecuencia.
Lembremos que no século
XIII continuaban as Cruzadas
e as loitas da Reconquista en
España.

aperturista

Tomé de Aquino, como
teólogo cristiano, tiña a
certeza de que as verdades
máis transcendentais
proviñan da luz da revelación;
pero tamén era conscente de
que a razón, usada
rectamente, podía alcanzar
moitas verdades que non
entraban no ámbito da fe e
mesmo vislumbrar algunhas
das reveladas por Deus. E en
ningures estaba escrito que o
uso correcto da razón fora un
privilexio dos cristiáns.

Tomé de Aquino. As relacións entre a
fe e a razón

A pretensión de racionalizar a
fe, de compatibilizar as súas
verdades coas verdades da
razón, foi unha constante ó
longo da ldade Media. O
problema das relacións entre
razón e fe consiste en tratar
de poñer en relación e
comparar os contidos da fe e
os da filosofía.

fe e a razón

A disputa versa sobre a
primacía da fe sobre a razón,
ou da razón sobre a fe.
Durante a Idade Media,
existen principalmente dúas
posturas á hora de tratar
estas relacións. Unha
representada polos
«dialécticos», que consideran
que a razón é moi beneficiosa
para a fe, para axudar a crer,
e noutra polos
«antidialécticos», que afirman
que a filosofía é nociva para a
fe e opóñense ás
posibilidades da razón.

fe e a razón

A escolástica imprimira un selo
especial á filosofía cristiana, e a
entendera como ancilla
theologiae, serva da teoloxía. A fe
primaba sobre a razón. Durante a
Alta Idade Media, cando co nome
de “filosofía” solía facerse
referencia case exclusivamente á
lóxica ou a arte dialéctica –agás
no caso de Xoan Escoto Eríxena-,
en tanto que a lóxica era utilizada
polos teólogos como un
“instrumento” do que se servían
para explicitar a verdade
revelada.

fe e a razón

Pero na Escolástica do
século XIII, na que a
metafísica alcanzara un
desenrolo nada
despreciable, e, de forma
especial, no pensamento de
Tomé, a situación merece
unha consideración
notablemente distinta.

fe e a razón

Tomé de Aquino entende que a
razón e a fe representan dous
feitos distintos, pero non
diverxentes, de coñecemento:
a) Afirma que son distintos porque
a fe se basea na revelación
sobrenatural, mentres que a razón
é unha facultade que corresponde
ás persoas sobre a base da súa
propia natureza.
b) Sostén que non son
diverxentes porque entre elas non
pode darse contradicción, dado
que teñen unha orixe común: a
fonte da verdade (Deus).

fe e a razón

Rexeita, polo tanto, a tese
dalgúns averroístas, a teoría
da dobre verdade dos
averroístas latinos, acerca
da existencia de dúas
verdarles de signo contrario:
a da fe e a da razón.

fe e a razón

Tomé de Aquino describe un triple
ámbito de verdades:
a) Verdades ás que se
pode acceder só coa razón Verdades
natural e que non inciden da
no ámbito da salvación. Razón
Por exemplo: as verdades
das matemáticas ou as da
ciencia natural.

fe e a razón

b) Verdades que o ser
humano podería acadar
coa súa razón, pero que
son importantes para a
salvación da especie
humana e que por tanto Verdades
requiren tamén a Artigos
intervención da fe. Estas Da Razón
non son «artigos de fe», de Fe
senón «preámbulos da fe».
Por exemplo: a
inmortalidade da alma, a Preámbulos
demostración racional da da Fe
existencia de Deus.

fe e a razón

c) Verdades que están
contidas nos «artigos da
fe» e que exceden as
posibilidades naturais da Artigos
razón humana. Para de Fe
estas resulta
imprescindible a fe. Por
exemplo, os misterios da
Trindade ou da
Encarnación.

fe e a razón

Desde estas tres perspectivas é
preciso entender as relacións
entre a razón e a fe, ou entre a
filosofía, como saber racional, e a
teoloxía, como saber fundado na
revelación, sobrenatural. Son
relacións de autonomía e de
mutua colaboración. Polo tanto,
razón e fe harmonízanse e
compleméntanse.

fe e a razón

Por iso resulta lexítimo o uso da
razón para aquelas verdades que
o coñecemento humano pode
acadar e ó mesmo tempo a fe
prolonga a capacidade de
coñecemento humano máis alá
dos límites da nosa razón. Neste
contexto, a filosofía comeza a
deixar de ser a «criada» da
teoloxía (ancilla theologiae), é
dicir, a consideración de que a
razón está ó servicio da fe; pois a
razón ten o seu propio ámbito de
aplicación, autónomo, dentro desa
verdade única, ó igual que ocorre
coa fe.

Tomé de Aquino. A estructura da
realidade

Os conceptos de esencia e
existencia son novos e o
noso autor recíbeos en
herdanza especialmente do
pensador árabe iraniano
Avicena. Tomé de Aquino
distingue coidadosamente
entre o que as cousas son
(esencia) e o feito de que
existan ou non (existencia).

realidade

A esencia é un conxunto de
características que fan que unha
cousa sexa o que é, a súa
singularidade, que a fan
distinguirse doutras. Por exemplo:
a esencia do ser humano é ser
«animal racional». Existencia é o
acto de ser, recibido na esencia
pola intervención de «causas
segundas» (pais) ou da «causa
primeira» (Deus), que é acto puro.

realidade

En Deus, esencia e
existencia identifícanse,
non hai distinción. Deus é
un ser necesario: existe
e non deixa de existir. A
súa esencia consiste no
acto de existir.

realidade

Pola contra, os seres
creados, que están
compostos de esencia e
existencia son
continxentes, é dicir,
existen, pero poden
deixar de existir (por
exemplo, coa morte) polo
que á súa existencia non
pertence necesariamente
a súa existencia.

realidade

Os seres creados participan
do ser de Deus en graos
diferentes, segundo a
capacidade de ser das súas
respectivas esencias. O
noso autor establece unha
xerarquización entre os
diferentes seres, segundo o
criterio da proximidade á
realidade (Creador). Así
temos:

realidade

• Deus: substancia
primeira (esencia =
existencia)

realidade

• Os anxos: seres
inmateriais (esencia
= forma sen materia)

realidade

• Os seres humanos:
(esencia = materia +
forma)

realidade

• As cousas: (esencia
= materia + forma)

Tomé de Aquino. O argumento
ontolóxico ou existencia de Deus

Tomé de Aquino era
fundamentalmente un
teólogo: tanto na
Suma de Teoloxía
como na Suma contra
os Xentiles trata de
afianzar o saber
humano sobre Deus.


O coñecemento
humano ten o seu
punto de partida na
experiencia sensible,
posto que non é
posible un
coñecemento intuitivo
de Deus (agás visión
beatífica).


Mais a intelixencia
humana pode chegar
ao coñecemento da
existencia de Deus a
partir dos datos
empíricos. Válese
para elo de 5 VÍAS.


Antes de expoñelas é
necesario refutar os
dous modos de
pensar a Deus na súa
época: o
ONTOLOXISMO e o
TRADICIONALISMO.


O ONTOLOXISMO
considera que o primeiro
ser ten que constituir o
obxecto primeiro do
coñecemento e xa que
logo, atribuía á mente
humana a capacidade de
coñecer a existencia do
Ser supremo de forma
evidente e imediata.


Para o de Aquino, sen
embargo, o
coñecemento humano
é PRECARIO, pois
non pode alcanzar de
modo satisfactorio a
esencia diviña
durante a súa
existencia terrenal.


O representante máis
xenlleiro do
ontoloxismo é S.
ANSELMO DE
CANTERBURY (S. XI)
que propoñía un
“ARGUMENTO
ONTOLÓXICO” para
demostrar a
existencia de Deus.


S. Anselmo creu atopar
unha testemuña
irrefutable da existencia
de Deus no feito de que
todo o mundo o concibe
como “o máis inmenso
que se pode pensar”. A
suposición de que tal ser
non exista sería unha
contradicción manifesta,
dado que se podería
pensar noutro maior.


Tomé replica a S.
Anselmo que existe no
seu argumento un
tránsito indebido da orde
lóxica ao da realidade,
pois da idea dun ser, por
inmenso que sexa, só se
pode concluir a
correspondente idea de
existencia, nunca a
existencia real, a non ser
que xa se supoña
realmente existente dita
inmensidade.


O TRADICIONALISMO
amósase tan
desconfiado das
posibilidades da
intelixencia humana,
que lle nega a
aptitude para
demostrar a
existencia dun ser
supremo: só se chega
polo camiño da fe.


O “Doctor Anxélico” refuta
esta teoría distinguindo
entre demostración a
priori (aquela que conclúe
nos efectos a partir das
causas) e a posteriori
(que, tomando como
principio da
argumentación certos
efectos, chega á
existencia dunha causa).


Para o aquinate é
imposible argumentar
a priori a existencia
de Deus, posto que
isto implicaría que o
ser incausado é
efecto dunha causa
superior, o cal é
imposible.


Tomé de Aquino aboga
por unha demostración a
posteriori da existencia de
Deus mediante 5 vías. As
5 vías son 5 argumentos
que permiten á mente
humana acceder ao
coñecemento da
existencia dun Ser
Supremo a partir da
experiencia sensible.


Todas as vías recurren ao
PRINCIPIO DE
CAUSALIDADE:
proporciona a trabazón
metafísica para enlazar
feitos empíricos cunha
realidade suprema que
transcende toda empiria.
Se non se acepta este,
desmorónase a
argumentación.


Os 5 argumentos 2º grao da vía: é imposible
manteñen o mesmo
que se poda dar unha serie
esquema:
infinita de causas
Un punto de partida:
subordinadas unhas a
parte dun dato da
experiencia, algo outras: É NECESARIO
perfectamente SUPOÑER UNHA CAUSA
observable. 1ª.
1º grao da vía: a Termo final: tal causa 1ª é
aplicación do principio de Deus.
causalidade ou razón
suficiente a dito punto de
partida (os efectos
empíricos postulan a
existencia das cousas).


A primeira das vías parte A explicación do
da constatación empírica movemento, por
do movemiento. A conseguinte, fai pensar
existencia de realidades nunha serie de motores
cambiantes no mundo é móbiles que vanse
innegable. Agora ben, accionando uns a outros.
«todo o que se move é E, dado que este proceso
movido por outro», non pode ser infinito, é
porque o que se move necesario admitir a
está en potencia respecto existencia dun primeiro
daquello cara o que se motor inmóbil: Deus.
move, y nada pode pasar
da potencia ao acto se
non é en virtude de algo
que xa se atopa en acto.


O segundo argumento
está tomado da
causalidade eficiente. No na existencia
mundo podemos observar dunha causa
series de efectos e causas primeira
que, a súa vez, son incausada, que é
producidas por outras,
Deus.
pois nada pode ser causa
de sí mesmo. Como tales
series non poden
prolongarse de maneira
infinita, todo fai pensar,


A terceira vía toma o seu Si este, a súa vez,
punto de arranque da depende de outro e
continxencia dos seres este doutro, e así
mundanos. Os seres sucesivamente,
continxentes, como xa se atopámonos de novo
veu, non teñen en sí abocados a unha cadea
mesmos a razón da súa infinita imposible a
existencia. Ista só pode todas luces.
devenirlles dalgún ser Por elo ha de inferirse
necesario. a existencia dun ser
absolutamente
necesario, ao que
todos chaman Deus.


Os diversos graos de Pero a gradación nas
perfección nas cousas perfeccións implica
constitúe o punto inicial relación á perfección
da cuarta vía. A verdade, absoluta. Logo existe o
a bondade, a nobreza e ser absolutamente
outras perfeccións non se perfecto: Deus.
atopan repartidas por
igual nos distintos seres
do mundo, senón que
admiten diversidade de
graos.


A quinta e derradeira vía Pero a orde admirable
baséase na orde que se que reina entre o resto
aprecia no universo. Todo dos axentes mundanos
axente obra por un fin. Os postula a existencia
axentes dotados de dunha intelixencia
coñecemiento poden suprema, á que
chamamos Deus.
perseguir os seus fins
conscientemente, así
como tamén conducir
outras cousas cara os
seus obxectivos.

VÍA Influxos Punto de partida Principio de Imposibilidade Termo fina
causalidade de retrocesión
ao infinito
1ª Aristóteles Todo se move Cadea de Motor inmóbil DEUS
MOVEMEN movementos
TO
2ª CAUSA Aristóteles Existen causas Unhas causas están Causa
EFICIENTE eficientes subordinadas a
DEUS
outras incausada

3ª Maimónide Existen seres Cadea de causas
CONTINXEN continxentes de seres
Ser DEUS
CIA s, Avicena necesario
continxentes

4ª Graos Platón, Existen graos de Graduación de Ser DEUS
de Agostiño e perfección nos seres e de
perfección Anselmo seres causas destes perfecto
seres

5ª Platón, Todo tende a un Necesidade dun Intelixencia DEUS
Finalidade fin Ser que dirixa e Suprema
Agostiño
entenda

Tomé de Aquino. A demostración da
esencia de Deus

Unha vez demostrada a
existencia dun Ser
Supremo, cómpre
investigar o que
considera accesible á
razón humana verbo da
natureza divina, é dicir, a
esencia de Deus.

esencia de Deus

Mais o coñecemento humano
é precario e “a sustancia
divina sobrepasa pola súa
inmensidade todas as formas
do noso entendemento”.
Acode á “analoxía do ser”,
aínda admitindo que existe
unha gran diferencia entre as
criaturas e Deus, polo que o
noso coñecemento da súa
esencia queda escurecido.

esencia de Deus

Existen tres vías polas
que a razón humana
intenta aprehender a
esencia divina:
1) A VÍA AFIRMATIVA
2) A VÍA DE
EMINENCIA
3) A VÍA NEGATIVA OU
DE REMOCIÓN

esencia de Deus

1) VÍA AFIRMATIVA OU DE
CAUSALIDADE: afirmamos
de Deus todo o que o noso
entendemento é capaz de
concebir.
Nas criaturas danse
perfeccións que, en canto
tales, non denotan
imperfección algunha: a
deficiencia que podemos
observar nelas débese á
limitación da propia criatura.

esencia de Deus

Tal é o caso das chamadas
“perfeccións puras” como a
bondade ou a sabiduría. Logo
Deus é intelixencia, sabiduría,
vida, bondade: se se dan nas
criaturas tales perfeccións,
non pode o Creador carecer
delas. É impensable que a
causa esté desprovista das
perfeccións atopadas nos
efectos.

esencia de Deus

2) VÍA DE EMINENCIA:
atribuímos a Deus todo o que
entendemos de El en grao
sumo.
A distancia entre as criaturas
e Deus é infinita; para falar
del recurrimos á vía da
eminencia, predicando de
Deus as perfeccións en grao
supremo.

esencia de Deus

Así, Deus é un ser
omnipotente,
omnisciente, suprema
bondade, suprema
perfección.

esencia de Deus

3) VÍA NEGATIVA OU
DE REMOCIÓN: exclúe
de Deus as
imperfeccións
observadas nos seres
creados para acceder ao
pouco que podemos
coñecer dos atributos
divinos.

esencia de Deus

Non podemos saber o que é,
só o que non é.
O aquinate amosa unha clara
preferencia por esta vía,
seguindo deste modo unha
tradición existente desde a
Patrística.
Deus é simple, perfecto, acto
puro, infinito, inmutable,
eterno e un.

esencia de Deus

Con todo hai un atributo
fundamental: Deus é o
mesmo ser subsistente
nel: esencia e existencia
identifícanse, son a
mesma realidade. Esta
perfección atañe á
divinidade de forma
exclusiva.

Tomé de Aquino. Deus e o mundo
A realidade do mundo e a de
todo o que existe, dada a súa
continxencia, non pode ser
explicada se non é por
creación divina.
Ao igual có resto dos filósofos
medievais tributarios da
tradición cristiá, afirma a
creación ex nihilo, é dicir, a
creación do mundo mediante
un acto de Deus totalmente
libre, radical e orixinario.

A nada non representa unha
materia informe preexistente,
senón a inexistencia
absoluta, e non pode tomarse
como a causa da creación,
pois esta é só obra de Deus.
O mundo tampouco é creado
por “emanación” necesaria da
natureza divina, como
afirmaba o neoplatónico
Plotino. Deus non está
suxeito a ningunha
necesidade, senón que crea
libremente.


Todo o mundano está
sometido ao cambio. A
Cosmoloxía tomista
asume de Aristóteles
non só a noción de
movemento, senón
tamén a súa
clasificación.

Catro son as modalidades do
cambio, como en Aristóteles:
1) CAMBIO SUSTANCIAL:
unha cousa concreta deixa de
ser o que é e se convirte
nunha sustancia distinta
(unha árbore convertida en
carbón por acción do lume).

E os CAMBIOS
ACCIDENTAIS:
2) CAMBIO LOCATIVO:
Cando unha cousa muda de
lugar.
3) CAMBIO CUALITATIVO:
cando a sustancia se ve
alterada nalgunha das súas
cualidades.
4) CAMBIO CUANTITATIVO:
cando a sustancia sufre
aumento ou disminución.

A concepción do movemento
está –tamén como no
Estaxirita- íntimamente
relacionada coa teoría das
causas.
Catro son os xéneros de
causas:
1) CAUSA MATERIAL: ou
materia, que “non é principio
de acción, senón suxeito que
recibe o efecto da acción”.


2) CAUSA FORMAL: ou
nova forma que se
adquire no cambio.
3) CAUSA EFICIENTE:
o axente que leva a
cabo a mutación.
4) CAUSA FINAL: ou fin
perseguido polo axente
na súa actuación.

Pódese apreciar, tanto a
través da explicación do
movemento, como no modo
de interpretar a causalidade,
a importancia que a teoría
hilemórfica ostenta na
Cosmoloxía do Aquinate.
Pero tamén interesa subliñar
o papel preponderante
atribuido á causa final. O
sentido teleolóxico que inerva
a filosofía de Tomé é
innegable.

O que está en potencia tende
ao acto e o imperfecto trata
de alcanzar o correspondente
nivel de perfección. Agora
ben, o acto, a perfección, ten
razón de ben e, en canto tal,
de fin que se persegue.
Calquera deficiencia ao
respecto, entra, por
definición, nas coordenadas
do mal.

Un dos escollos máis agudos
que se presenta en torno á
doutrina da creación e
providencia divinas é o
problema do mal. Pois, se un
Deus omnipotente e
infinitamente bo crea tódalas
cousas e coa súa providencia
as mantén no ser e as
encamina cara a perfección
de seu, como explicar a
existencia do mal no mundo?

Santo Tomé, seguindo pautas
agustinianas, interpreta o mal
en caracteres de
negatividade. O mal dase
cando nun ser prodúcese
algunha deficiencia en torno a
unha perfección que lle
corresponde. P. ex. a
carencia de visión non é un
mal na pedra, pero si nun
home. Logo, o mal non é ser,
senón carencia ou defecto no
ser.

Polo tanto, non se pode dicir
que Deus creara o mal, nin é
necesario pensar nalgún
principio orixinario do mal en
si. Deus creou seres, uns
máis perfectos e outros máis
imperfectos. E na
imperfección entra a
posibilidade da deficiencia e o
desorde. Deus permitiuno
para obter un beneficio maior:
a liberdade da vontade e o
perfeccionamento do mundo.

Tomé de Aquino. Antropoloxía:
concepción psicosomática do home.

A antropoloxía de Tomé
de Aquino evoca as
pautas do hilemorfismo
aristotélico, pero con
matices provocados pola
necesidade de facer
compatibles a
concepción do ser
humano coa verdade
revelada.


Destacaremos dous rasgos
principais:
1) A UNIDADE
HILEMÓRFICA DO SER
HUMANO:
Fronte ao DUALISMO
ESAXERADO característico
do platonismo e,
matizadamente, do
agustinismo, segundo o cal o
home é fundamentalmente un
alma que se sirve dun corpo
como dun instrumento ao que
se atopa vencellada de forma
accidental, defende a unidade


A unidade hilemórfica do ser
humano defende a unión
sustancial entre o corpo e a
alma racional.
Corpo e alma non son
“sustancias completas” que
levan a cabo unha actuación
conxunta ao longo da vida,
senón “sustancias
incompletas” que se
relacionan entre si a modo de
materia primeira e forma
sustancial.


Só a unión de ámbolos dous
principios dá lugar ao ser
humano. Esta interpretación
permite atribuir a un só
suxeito, na súa unidade
psicofísica, tanto as
operacións tipicamente
corporais –nutrición,
sensacións,...-, como as máis
elevadas actividades do
espíritu –intelección e
volición-.


O de Aquino, como
Aristóteles, admite a
existencia de alma vexetativa
nas prantas, sensitiva nos
animais e intelectiva nos
humanos. Cada unha das
almas de orde superior
implica virtualmente as
inferiores, é dicir, pode
desempeñar as funcións das
mesmas. Así, a alma
intelectiva, única no ser
humano, é o principio formal
que posibilita as operacións
vexetativas e sensitivas do
mesmo.


2) INMORTALIDADE DA
ALMA:
É unha diferencia coa
concepción psicolóxica de
Aristóteles.
Dos tres tipos de alma, a
única inmaterial, subsistente
e incorruptible é a intelectiva.
Ten a posibilidade de
subsistir trala morte do
individuo.


Mais “á alma correspóndelle
esencialmente estar unida ao
corpo”. Con isto pretende
explicar racionalmente o
dogma da resurrección
persoal: a alma non estará
separada do corpo
perpetuamente; é preciso que
de novo se una ao corpo que
é resucitar.

Tomé de Aquino. Antropoloxía: o
coñecemento.

O ser humano pode
coñecer a realidade
pero, como se produce e
en que consiste?
O ser humano é un
composto hilemórfico
constituído por un corpo
material e un alma
espiritual (principio da
vida sensitiva).

coñecemento.

Hai que distinguir dous
ámbitos distintos –anque Corpo Coñecemento
complementarios- de material Sensible
coñecemento: o (tamén animais)
coñecemento sensible,
do que tamén están O ser
dotados os animais, e o
coñecemento intelectual,
específico do ser humano Coñecemento
Alma Intelectual
humano.
espiritual (específico
humano)

coñecemento.

O coñecemento sensible
versa sobre o particular, Corpo Coñecemento
o concreto e o material Sensible
minimamente (tamén animais)
desmaterializado.
O coñecemento O ser
intelectual caracterízase
pola súa universalidade, Coñecemento
abstracción e humano
Alma Intelectual
inmaterialidade. espiritual (específico
humano)

coñecemento.

O coñecemento implica
sempre unha certa Corpo Coñecemento
“asimilación do material Sensible
cognoscente ao (tamén animais)
coñecido”, pero tal
asimilación non pode ser O ser
absoluta (a vista non se
fai “pedra” cando ve a humano Coñecemento
Alma Intelectual
pedra).
espiritual (específico
humano)

coñecemento.

Explicación desa
“asimilación”:
Corpo Coñecemento
Entende tal asimilación
como unha material Sensible
“INFORMACIÓN” (hai que (tamén animais)
supoñer no cognoscente a
presencia dalgunha O ser
“forma” ou “imaxe” que
“informe” a este do
obxecto coñecido). Son as Coñecemento
humano
especies: as formas do Alma Intelectual
obxecto mediante as que espiritual (específico
este faise presente ao humano)
suxeito.

coñecemento.

Para o aquinate non
hai ideas innatas, a Corpo Coñecemento
alma ao nacer é como material Sensible
un encerado en (tamén animais)
branco, é dicir, unha
tábula rasa. O ser
Ao partir dos sentidos
evidencia a orixe Coñecemento
empírica do humano
Alma Intelectual
coñecemento. espiritual (específico
humano)

coñecemento.

Describamos o proceso do Esta “especie intelixible”
coñecemento: permite ao entendemento
Con todo o material pacente pasar da
proporcionado polos potencia ao acto e
sentidos externos e coñecer, por medio dela,
internos, a imaxinación a esencia universal das
(fantasía) elabora unha
distintas realidades. O
imaxe (pantasma), sobre a
que actúa e proxecta a súa que o entendemento
“luz” o entendemento coñece son as esencias
axente, abstraendo a universais, e só
esencia universal das indirectamente, as
cousas materiais e dando realidades individuais.
lugar á “especie intelixible”.

coñecemento.

Imaxinación- Entendemento Entendemento
Obxecto Sentidos
memoria Axente
Pacente

Imaxe Especie
(pantasma) Intelixible

CONCEPTO

coñecemento.

Polo tanto, Tomé de
Aquino distingue un Coñecemento Sentidos
dobre coñecemento: O Sensible Imaxinación
coñe-
o sensible (sentidos- Memoria
cemento
imaxinación-memoria)
O intelectual humano
(entendemento axente e Entendemento
Coñecemento Axente
entendemento pacente) Intelectual
Entendemento
Pacente

coñecemento.

O entendemento axente
supón a capacidade de Coñecemento Sentidos
desmaterializar, O Sensible Imaxinación
universalizar, e abstraer coñe-
Memoria
das imaxes sensibles as cemento
esencias universais.
O entendemento humano
pacente a capacidade Entendemento
Coñecemento Axente
de coñecer o universal e Intelectual
abstracto. Entendemento
Pacente

Tomé de Aquino. Antropoloxía: a ética.
A ética tomista, como a
aristotélica, é teleolóxica e
eudemonista.
A natureza humana persigue
un fin: toda acción humana
tende a un fin;e o fin é o ben
dunha acción. Hai un fin
último cara ao que tenden as
accións humanas: a
felicidade.


A felicidade non pode
consistir na posesión de
bens materiais, senón
que ten que identificarse
coa posesión do
coñecemento dos
obxectos máis elevados
(teoría ou
contemplación).

No seu denodado intento por
achegar aristotelismo e
cristianismo, identifica a
felicidade coa contemplación
beatífica de Deus. Logo para
o aquinate a felicidade non é
terreal: a bienaventuranza
perfecta só pode lograla coa
visión da esencia divina, e a
visión beatífica non é
asequible ao ser humano
neste mundo.

Distingue tres clases de
virtudes:
1) Corporais (perfección do
corpo: a saúde).
2) Morais (moderación nos
desexos: temperanza,
fortaleza e xustiza).
3) Intelectuais (perfección no
entendemento: sabedoría e
prudencia).

Por virtude entende tamén un
hábito selectivo da razón que
se forma mediante a
repetición de actos bos.
Á razón correspóndelle dirixir
ao home cara ó seu propio
fin, e o fin do home ha de
estar acorde coa natureza,
polo que a actividade
propiamente moral recae
sobre a deliberación.
Concede, polo tanto, primacía
ao entendemento sobre a
vontade.

Un dos primeiros principios
que descobre a razón é que
ha de facer o ben e evitar o
mal. Del síguense todas as
esixencias básicas do
comportamento moral,
emanadas directamente das
inclinacións ou tendencias
naturais do ser humano: a
defensa da vida, a
conservación da especie a
través da procreación e
crianza dos fillos, a búsqueda
da verdade relacionada co fin
último e a convivencia social.


Se a humanidade ten
unha natureza idéntica e
un mesmo fin séguese
que os actos humanos
tendentes a ese fin
teñen que estar
regulados por unha
normativa común: a LEI
NATURAL.

A LEI NATURAL é “a
participación da lei eterna na
criatura racional”.
Por LEI ETERNA refírese ao
ordenamento que a sabiduría
fai, desde a eternidade, de
cada cousa cara ao seu
respectivo fin.
Os seres racionais teñen a
ventaxa de paricipar dela
dunha forma especial, acorde
a súa racionalidade, e esta
participación é a lei natural.

A lei natural baséase en tres
tendencias:
En canto substancia, o ser humano
tende a conservar a súa propia
existencia, de aquí o deber moral de
procurar e conservar a súa
existencia.
En canto animal, o ser humano
tende a procrear. Diso vén o deber
moral de coidar aos fillos.
En canto ser racional, o ser humano
tende a coñecer a verdade e vivir en
sociedade. De aquí a obriga moral
de buscar a verdade e respectar as
esixencias da xustiza,

A lei natural ten tres
características:
1) É evidente (normas
facilmente coñecidas polos
seres humanos).
2) É universal (común a todos
os seres humanos).
3) É inmutable (permanece
sempre igual a pesar dos
cambios nas sociedades).

A LEI POSITIVA ou HUMANA é a lei
escrita promulgada polos gobernos.
Esta lei é unha esixencia da lei
natural, que impón a vida en
sociedade, vida que só é posible se
existen normas legais que regulen a
convivencia. Por outra banda, a lei
positiva constitúe a prolongación da
lei natural, polo que debe de
concretar as normas morais naturais,
que son xerais.

Tomé de Aquino. Antropoloxía: a
política.

A convivencia social é unha
das esixencias da LEI
NATURAL. O ser humano
para o aquinate, como para o
estaxirita, é un ser social por
natureza.

política.

A convivencia en sociedade
require dirección e goberno.
Unha autoridade que dirixe os
Estados cara ao ben común é
necesaria. Dado que a
sociedade é unha esixencia da
natureza e ista ten a súa orixe
en Deus tamén a autoridade é
de orixe divina.

política.

Afírmase a orixe divina da
autoridade e que os
gobernantes sexan
responsables ante Deus (a
tiranía debe ser evitada).
Os gobernantes deben
promulgar leis xustas que se
encamiñen cara ao Ben
común.

política.

A LEI POSITIVA para ser
xusta debe manter a
concordancia coa LEI
NATURAL.
Senón é así, e debén inxusta
os súbditos poden
desobedecela.

política.

Así, existen tres tipos de
goberno bos ou xustos:
democrático, aristocrático e
monárquico.
E tres son os tipos de goberno
que representan a inxustiza ou
son malos: demagóxico,
oligárquico e tirano.

Tomé de Aquino

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Mais procurados (20)

Semelhante a Tomé de Aquino

Semelhante a Tomé de Aquino (20)

Mais de nieveslopez

Mais de nieveslopez (20)

Tomé de Aquino