10 декабрьыште Кугыжаныш пайрем, Марий тиште кече эртаралтеш.

1. Марий тиште кече
«Шочмо йылме –
Чон поянлык»

2. Мо тугай «тиште»?
«Тиште» - акрет годсо финн-угор мут. Пеш
ожныжо тудо «шӱдыр» манмым ончыктен. Южо
финн-угор
йылмыште
кызытат
тидымак
ончыкта.
Марий йылмыште «тиште» мут «пале»,
«тамга» манмым ончыктен. Иктаж-могай
умылымашым ойлышо кеч-могай палымат тыге
маныныт. Марий-влак тудым ваш-ваш куэ
кумыжеш возен колтылыныт

3. Икымше ошкыл
1775 ий 10 кылме тылзын СанктПетербург оласе книга кевытлаш
икымше марий грамматика ужалымашке
лектын.
Тудо «Сочинения, принадлежащие к
грамматике
черемисского
языка»
маналтын.
Грамматикын авторжылан Озанысе
архиепископ
Вениамин
ПуцекГригоровичым шотлат.
Тиде грамматикыш марий диалектла
гыч налме тужем наре мутым пуртымо

4. XVIII курымын кокымшо пелыже –
XIX курымын кыдалже
Кагазыш икымше марла текст-влак сералтыныт, кидвозыш
(рукописный) мутер-влак, икымше грамматика, икымше
марла книга (1804) лектыныт, икымше алфавит (1832)
ышталтын.

5. XIX курымын 70-ше ийлаже – 1917 ий
Кызыт кучылтмо алфавит ден орфографий лектыныт. 1870
ийыште алфавитыш кызытсе марий буква-влак пурталтыныт.
Нуным Г.Я.Яковлев шонен луктын.
Тиде пагытыште сылнымутан марий
литература шочеш. Тудлан
туналтышым С.Чавайнын «Ото»
почеламутшо ыштен (1905).
Марла возымашын ончыко тошкалмаштыже пеш кулешан да кугу
пашам «Марла календарь» ыштен. 1907-1913 ийлаште 7 номер ош
туням ужын.
«Война увер» луман икымше марла
газет савыкталтын. Тудо 1915-1917
ийлаште лектын шоген

6. 1918-1937 ийла
Марла возымашын виянмаштыже
эн лектышан пагыт. Ты жапыште
шуко
марла
книга,
газет
савыкталтыт.
1937 ийыште республикыште
марий йылме дене икымше шанче
конференций эртен. Тушто марий
алфавит да орфографий нерген
йодышым канашеныт

7. Кызытсе пагыт
Тудо 1938 ийысе йылме
реформо гыч тӱҥалын манаш
лиеш.
Тиде жап марла возымашын
вияҥме корныштыжо тура
савыртышым ыштен.
Марла
возымаш
рушла
возымаш
негызеш
виянаш
тӱҥалын.

8. «… Поен толеш гын шерге йылмына
Чап лийже тыланет, книга
Лач сукыр кинде гай ой погына,
Ӱстел умбалне лий, марий книга»
С. Григорьева

9. Пайрем дене,
марий калыкем!