1. Mensen gebruiken al duizenden jaren olifanten – en vele duizenden
olifanten leven wereldwijd in gevangenschap. Alleen al in Thailand zo’n 2.500 tot 3.000 olifanten. De
meerderheid wordt ingezet als (toeristische) attractie. Er wordt vaak van deze olifanten in gevangenschap
gezegd dat ze ‘gedomesticeerd’ zijn. Door de term gedomesticeerd te gebruiken krijgt de bezoeker de
indruk dat het dier zijn wilde instincten kwijt is en met succes is aangepast aan het leven in menselijk
gezelschap, vergelijkbaar met dieren zoals honden, paarden, geiten etc.. Het kalme gedrag van de meeste
olifanten versterkt deze indruk.
Maar olifanten zijn niet gedomesticeerd. Olifanten zijn wilde dieren in gevangenschap die om te worden
gebruikt voor ritjes en shows moeten worden getemd en getraind. Gedomesticeerde dieren als honden,
koeien en paarden zijn door mensen vele generaties lang op zo’n manier gefokt, dat zij belangrijke uiterlijke
verschillen en gedragsverschillen vertonen met hun wilde voorouders. Bij olifanten is hiervan geen sprake.
Zij zijn veelal uit het wild gevangen of geboren uit ouders die uit het wild zijn gevangen. Voor zover er met
olifanten wordt gefokt, is dit geen gericht domesticatieproces dat leidt tot dieren die afwijken van hun in
het wild levende voorouders.
Omdat olifanten wilde dieren zijn, worden ze getemd om ‘veilig’
gebruikt te kunnen worden voor ritjes en shows. Dit is een proces
dat iedere jonge olifant ondergaat. Dit temmen gebeurt door op
jonge leeftijd de wil van de dieren te breken. Dit stressvolle en vaak
zeer pijnlijke proces bestaat deels uit opsluiting in een zeer krappe
ruimte en het onthouden van voedsel en/of drinken. Oogmerk is
voorgoed de menselijke dominantie in te prenten. Vaak wordt
ernstige pijn toegebracht om dat proces te versnellen; geregeld
sterven dieren door uitputting en uitdroging.
Het breken van de wil, wat wel een week kan duren, is een traumatische ervaring met een psychologische
impact die het dier het hele leven meedraagt. En hoewel het proces voor olifanten die in gevangenschap
worden geboren wellicht minder extreem is als bij in het wild gevangen dieren, geldt ook bij hen dat hun
onderworpenheid wordt afgedwongen door geweld, dwang en het inboezemen van angst. Niet voor niets is
het meest gebruikte instrument van olifantentrainers (mahout) de zogeheten olifantenhaak, een stok
waaraan een scherpe metalen haak is bevestigd die in de gevoelige delen van de huid van de olifant wordt
gezet om met 'duwen en trekken' gehoorzaamheid te forceren.
Tot 1989 werden olifanten in Thailand vooral ingezet in de houtkapindustrie, sindsdien is commerciële
houtkap officieel verboden. Hierdoor kwamen veel eigenaren van olifanten zonder werk te zitten. De

2. toeristische olifantenkampen zijn ontstaan omdat dat de enige mogelijkheid was die de mahout zagen om
met hun olifanten nog een inkomen te vergaren.
Bijna een kwart eeuw nadat het houtkapverbod van kracht werd, zou het aantal voormalige trekdieren
verminderd moeten zijn, wat weer tot een kleiner aantal olifantenkampen had moeten leiden. Er ontstaan
echter juist meer en meer olifantenkampen. De dieren die nu in deze kampen worden gebruikt zijn dan ook
geen voormalige werkdieren, maar zijn veelal uit het wild afkomstig. Er zijn zelfs schattingen dat 75 procent
van de olifanten die nu in Thailand worden ingezet in de toeristenindustrie direct uit het wild afkomstig is.
Soms wordt beweerd dat commerciële olifantenkampen bijdragen aan het in stand houden van de
bedreigde Aziatische olifant in het wild. Dit is een groot misverstand, want het tegendeel is waar. Olifanten
in gevangenschap krijgen te weinig jongen om de vraag naar olifanten vanuit de toeristenindustrie bij te
kunnen houden. Hierdoor worden alleen al in Birma jaarlijks naar schatting zo’n honderd olifantenjongen
illegaal uit het wild gevangen. Vaak worden daarbij de moeder en soms tantes van de jonge olifant gedood
omdat zij het jong proberen te beschermen. De olifanten worden vervolgens de grens over gesmokkeld om
gebruikt te worden in de Thaise toeristenindustrie. Voor een jong van een paar jaar oud wordt zo’n 20.000
euro betaald. Een zeer lucratieve handel dus.
Het houden van wilde olifanten in gevangenschap versterkt juist een
industrie die deels ook verantwoordelijk is voor het stropen van deze
dieren. En dat terwijl olifanten in het wild, naast het stropen zoals voor
de ivoorhandel, ook bedreigd worden door de verkleining,
versnippering en degradatie van hun leefgebieden. Toenemende
conflicten tussen mens en olifant hebben elk jaar de dood tot gevolg
van honderden mensen en olifanten. De huidige populatie wilde
olifanten in Azië wordt geschat op slechts 25.000 tot 33.000 dieren. De
aantallen lopen al honderden jaren terug en met name de afgelopen
eeuw in dramatisch tempo. Aan het begin van de 20ste
eeuw leefden er
nog meer dan 100.000 olifanten in het wild in Azië. De Aziatische
olifant staat dan ook op de lijst van ernstig bedreigde diersoorten van
CITES, het internationale verdrag over de bescherming van soorten
waaraan 178 landen zich verplicht hebben.
Een olifant is een groot en sterk dier, de mens is maar nietig. Er moet dus heel wat gebeuren om hen
allerlei onnatuurlijke gedragingen te laten uitvoeren. Zoals hierboven aangegeven, gaat het proces om deze
dieren aan de mens te onderwerpen gepaard met zware lichamelijke en geestelijke mishandeling.
Bovendien wordt hun welzijn onherroepelijk aangetast door de taken die ze gedwongen worden te
verrichten. Olifanten zijn sterk en kunnen meer dan duizend kilo trekken, maar hun rug is niet gebouwd
voor zware belasting. Het zadel en het gewicht van de passagiers veroorzaken pijn en letsel. Ze zijn
evenmin gebouwd voor shows waarbij ze bijvoorbeeld op hun achterpoten moeten staan en vertonen deze
kunstjes alleen na een op pijn en angst gebaseerde training. Ook worden olifanten op straat gebruikt voor

3. entertainment en foto’s met toeristen. Het hete asfalt beschadigt hun gevoelige zolen en de overmaat aan
zon zorgt regelmatig voor een zonnesteek.
Tussen optredens door staan de dieren vaak langdurig aan de ketting. Dit
veroorzaakt ernstig gestoord gedrag, onder meer het zogeheten ‘weven’,
het dwangmatig met de kop heen en weer bewegen. Bovendien zijn
olifanten sociale en intelligente kuddedieren. In de context van ritjes en
shows is het niet goed mogelijk te voldoen aan hun rijke sociale behoeften.
Veel toeristen zien een olifantenritje als hoogtepunt van de vakantie. Echter, deze wens is geboren uit
onwetendheid. Zodra een vakantieganger zich bewust is van het leed dat achter olifantenritjes en -shows
schuilgaat, smelt het animo als sneeuw voor de zon. Dan is de kans zeer klein dat hij of zij alsnog op de rug
van een olifant gaat zitten of een olifantenshow wil bezoeken. Voorlichting is daarom van grote betekenis.
En reisorganisaties zijn bij uitstek in staat om hier een belangrijke rol bij te spelen.
Ondertussen is de wens om olifanten te zien natuurlijk legitiem.
Er zijn gelukkig diverse parken waar de dieren in een natuurlijke
omgeving de ruimte krijgen om hun soorteigen gedrag te
vertonen en ze niet worden gedwongen kunstjes te doen of
toeristen rond te dragen. In deze parken kunnen toeristen de
dieren ontmoeten op hun eigen voorwaarden. De ervaring leert
dat dit ook door toeristen zeer wordt gewaardeerd.
Al in 2010 besloot TUI Nederland (Arke, Holland International en KRAS.NL) olifantenritjes en -shows te
schrappen uit haar reisaanbod. Ondanks de brede doelgroep is het de reisorganisatie gelukt de overstap
naar olifantvriendelijke reizen te maken. Door een goed onderbouwd verhaal weet zij haar klanten mee te
nemen in haar keuze. Belangrijk hierbij is dat lokale partners worden betrokken, en de toeristen de juiste
voorlichting krijgen en waar aanwezig een olifantvriendelijk alternatief wordt geboden. Hierdoor komt men
alsnog met deze prachtige dieren in aanraking, maar dan zonder ‘onvergetelijke ervaring’ voor de olifant.
Zie ook www.wspa.nl/olifant