Dit artikel is door Peter geurts en Marc van Namen van Niqelsen geschreven voor de Informatie van september 2010.

1. i
nieuwe werken
Is het nieuwe werken
wel zo nieuw voor de
IT-sector?
Ontwikkelingen Het nieuwe werken is populair, maar de vraag rijst of het nieuwe
van invloed op het werken in de IT-sector ook echt nieuw is. Om deze vraag te
nieuwe werken beantwoorden benoemen de auteurs een aantal technologische en
maatschappelijke ontwikkelingen die van invloed zijn op hoe de
kenniswerker in de IT-sector zijn werk uitvoert.
Peter Geurts en Marc van Namen
Eigenlijk is het een raar begrip, het nieuwe wer- omschrijving worden enkele aspecten genoemd
ken. Bestaat er dan zoiets als het oude werken, die wij als ‘nieuw’ bestempelen ten opzichte van
of het gewone werken, of het moderne werken, de vorige eeuw. Overigens betekent voor ons
of nog erger, het postmoderne werken? En wat ‘nieuw’ niet dat er ook zoiets als ‘oud werken’
is ‘nieuw’? Ten opzichte van wat en wanneer is bestaat. ‘Nieuw’ is in deze zin meer een ontwikke-
nieuw nieuw? Een speurtocht op het internet ling in de aard van het werken en de bijbehorende
levert veel op: veel hits, veel invalshoeken, veel randvoorwaarden dan een afgerond vernieuwd
ideeën en veel verwarring. In dit artikel doen werkproces. Om de nieuwe werker verder in te
wij daaraan mee. We proberen geen definities kaderen spreken we over de nieuwe (kennis)wer-
te zoeken van het nieuwe werken en evenmin ker in de IT-sector. Voor deze werker is één aspect
maken we een studie naar het verschijnsel van dat vaak aan het nieuwe werken wordt gekoppeld
het nieuwe werken. Wij vragen ons af of het en dat de gemiddelde ‘andere werker’ nog niet
nieuwe werken wel zo nieuw is door naar een kent, vertrouwd, namelijk de IT: hij zit er immers
aantal aspecten daarvan te kijken en benoemen midden in.
een aantal onderwerpen die nader commentaar Eén ding is zeker: het onderwerp is voor iedereen
behoeven. bekend en tegelijkertijd erg ‘fuzzy’. Vergelijk het
met ‘hard werken’. Iedereen weet wat je bedoelt
Het nieuwe werken en tegelijkertijd heeft het voor iedereen een eigen
Om enige grip te krijgen op het concept van het betekenis. Voor de een werk je pas hard als je
nieuwe werken hebben wij ons beperkt tot een honderd zakken cement op een dag moet versjou-
nieuwe categorie: de kenniswerker. ‘De kennis- wen, voor de ander betekent het om zeven uur op
informatie / september 2010
werker houdt zich bezig met het inventariseren, je werk zijn en ook om zeven uur weer vertrekken,
ontwikkelen, integreren, delen, toepassen en een derde relateert hard werken aan output, en
evalueren van kennis en werkt in een organisatie ga zo maar door. Wij hebben ervoor gekozen het
waarin de productiefactor kennis (of informatie) nieuwe werken meer te zien als een vorm van
een dominante rol heeft. Deze productiefactor werken: een wijze van werken die gebruikmaakt
is de laatste decennia in veel organisaties steeds van de huidige ontwikkelingen in de technologie
meer gedaald van de top van het bedrijf naar de en de maatschappij.
productievloer’, aldus Wikipedia. In deze korte
44

2. Samenvatting
Door maatschappelijke ontwikkelingen, een veranderde buitenwereld,
technologische hulpmiddelen, een veranderde werkplek, een nieuwe
managementstijl en een veranderde medewerker is de manier van werken voor de
kenniswerker in de IT-sector veranderd. Het nieuwe werken is dus nieuw, ook in de
IT-sector. Organisaties zijn echter nog lang niet volwassen genoeg om te zorgen dat
de nieuwe werker ook echt (nieuw) kan werken.
Ontwikkelingen voor thuiswerken. Telewerken, ook een vorm van
Deze ontwikkelingen gebruiken we meteen als nieuw werken, is nog niet overal ingeburgerd. Een
invalshoek voor dit artikel. Of je nou voor of tegen prachtig voorbeeld was de dag na de langste late-
het nieuwe werken bent (voor zover dat kan), of je avondfile in de Nederlandse historie op 6 januari
er een mening over hebt of niet, voor het leeu- jongstleden. Het westen van het land lag vol met
wendeel van de Nederlandse bevolking is werken sneeuw en ijs, wegen waren onbegaanbaar. De
in de afgelopen vijftig jaar drastisch veranderd. reactie ’s ochtends na de overlast was dat mensen
Maatschappelijke ontwikkelingen hebben zich in eerder naar hun werk gingen, maar niet besloten
een razend tempo voorgedaan. Waren er net na thuis te gaan werken. Met als gevolg even lange
de Tweede Wereldoorlog nog veel detailhandels files, die minder chaotisch waren maar wel eerder
(voorheen winkels), inmiddels is menige mid- ontstonden, en iedereen verscheen, net als altijd,
denstander aangesloten bij een keten. Werd in op ongeveer hetzelfde tijdstip als normaal op het
de jaren vijftig de minister nog aangesproken werk. Het beheer van de IT en de informatievoor-
met ‘excellentie’ en de bescheiden vraag of hij ziening voorziet nog lang niet in de behoefte van
(natuurlijk geen zij) een goede reis heeft gehad, de flexibele medewerker met flexibele werktijden
tegenwoordig wordt aan ‘Jacqueline’ gevraagd of en flexibele werkplaatsen.
zij nou écht denkt dat juist zij enige invloed heeft De werkplek verandert. In feite zijn er drie werk-
op de klimaattop in Kopenhagen. Deze twee plekken te onderscheiden: thuis, onderweg en in
voorbeelden illustreren een paar veranderingen. een kantoor. Veel werk in de zakelijke dienstver-
Daarentegen zijn er nog steeds bouwvakkers die lening, de IT-sector en andere sectoren die onder
op dezelfde manier een halfsteens muur metse- de kennisverwerkende economie kunnen wor-
len, bakkers die broodjes bakken en architecten den ingedeeld, hoeft niet per se op één centrale
die gebouwen ontwerpen. werkplek plaats te vinden. Grote kantoren met
Er zijn nog meer ontwikkelingen te onderken- energieverslindende verlichting en verwarming
nen. De buitenwereld is veranderd. Voorheen was die veel schaarse grond gebruiken, zijn niet altijd
duidelijk wie je klant was, wie je leverancier was noodzakelijk. De term ‘greening the enterprise’
en hoe de concurrent eruitzag. Tegenwoordig zijn heeft invloed op de hedendaagse manier van wer-
er nieuwe organisatievormen en vervaagt de grens ken. Veel overleg kan worden gedigitaliseerd met
van de organisatie. Ook zijn er ‘de anderen’ die webcams, chat, e-mail en (video conferencing).
(nog) niet nieuw werken en weinig begrip tonen Maar niet alle overleg kan worden gedigitaliseerd
voor de nieuwe werker. In hoeverre heeft de wet- omdat communicatie tussen mensen voor 70 pro-
gever zich aan de veranderde maatschappij aange- cent non-verbaal plaatsvindt, waarbij alle zintui-
past met zorgwetten, arbeidsomstandigheden et gen worden gebruikt. Spraak, gehoor en gezicht
informatie / september 2010
cetera? Gebruik van technologische hulpmiddelen zijn er maar drie die bij videoconferencing (deels)
maakt de wijze van werken een stuk gemakkelij- worden gebruikt, ervan uitgaande dat de verbin-
ker. Althans in eerste instantie. Natuurlijk draait ding goed is. Naast een functionele functie heeft
de nieuwe IT-werker zijn hand niet om voor appli- de werkplek ook een sociale functie en dat mag
caties en gebruikt hij net zo gemakkelijk stand- niet worden onderschat. Net zoals het ‘paperless
alone applicaties als applicaties uit de cloud. office’ uit de jaren tachtig zal het ‘peopleless
Maar daarmee is hij nog geen nieuwe werker. office’ niet bestaan. Wel kan worden gestreefd
De gemiddelde organisatie is nog niet uitgerust naar een ‘less people office’ (lpo). Een lpo is een
45

3. i ven). Het nieuwe werken vraagt om een andere
governance, andere besluitvorming, andere werk-
processen. Managers moeten een balans vinden
tussen zelfsturing en aansturing. Dit is niet een-
voudig omdat veel organisaties nog piramidaal zijn
ingericht volgens de managementfilosofieën van
Taylor en Fayol (uit de negentiende eeuw) waarbij
kantoor waaraan evenveel mensen verbonden medewerkers als productiekrachten werden gezien
zijn, maar waar niet iedereen tegelijk naar kantoor in plaats van zelfstandig handelende en denkende
komt. Uiteraard heeft dat nogal wat ingrijpende individuen. De grens tussen medewerker en
consequenties. Niet iedereen heeft een eigen manager is vervaagd, de manager moet gebruik-
ruimte, slechts een bepaald aantal medewerkers maken van nieuwe manieren van leidinggeven.
heeft die ook echt nodig. Kijk eens hoeveel werk- Motiveren op afstand is een nieuw begrip. Stuurt
plekken en kantoorruimte er
nu het grootste gedeelte van
de dag leeg blijven. Wanneer
flexwerken is georganiseerd,
»Er moet nog veel gebeuren voordat
kunnen er flexplekken wor- organisaties volwassen genoeg zijn
den ingericht: overal toegang
tot e-mail, internet, printers, om te zorgen dat de nieuwe werker
archief, netwerk, bibliotheek
et cetera. En natuurlijk hoeft
dat niet te leiden tot meer
ook echt (nieuw) kan werken «
overlegruimtes. Hoeveel
overleg is overigens echt noodzakelijk? Dat dit kan een manager op output of input, moet hij loslaten
leiden tot forse besparing op kantoorruimte heb- of controleren? Allemaal vragen die niet één, twee,
ben de grootste woningcorporatie van Nederland drie kunnen worden beantwoord (althans niet in
en een grote IT-leverancier gevestigd in Amstel- dit artikel).
veen bewezen door hun hoofdkantoor zo in te Ten slotte de medewerker zelf. De IT-sector is
richten. Een belangrijke voorwaarde voor flexibel veranderd. De klassieke IT-medewerker die pons-
werken is de inrichting van één centrale helpdesk kaarten prikt voor gebruik in rekencentra, bestaat
die de rol van facilitator overneemt. Met name niet meer. In De eeuw van de computer (uitgegeven
voor de thuis- en onderwegwerkers is vlekkeloze door het Ngi) staat in het kort beschreven hoe de
toegang tot de moederorganisatie cruciaal. technologie en daarmee ook de aard van de mede-
De andere soort medewerker, de nieuwe technolo- werker is veranderd. Een op een is de aard van de
gie, de veranderde maatschappij en de veranderde automatisering (van centrale verwerkingseenheid
organisatie vragen om een nieuwe managementstijl. naar thuisgebruikers) te vertalen naar de aard van
Veel managers zijn er nog niet van overtuigd dat de IT-medewerker (van ‘domme’ ponstypist naar
nieuwe werkers thuis even hard werken als op ‘slimme’ gegevensverwerker). Binnen de sector
kantoor. Een groot Amerikaans bedrijf in Neder- worden steeds meer niet-IT’ers betrokken door de
land heeft echter ondervonden dat de balans van ontwikkeling van de vierde productiefactor binnen
thuiswerkers tussen werk en privé doorslaat naar het productieproces: informatie. IT is dermate
werk. Omdat zij ’s ochtends boodschappen doen geïntegreerd in het dagelijkse proces dat je mag
en sporten (in plaats van in de file staan), voelden stellen: ‘IT is too important to be left to IT people’.
zij zich dermate schuldig dat zij ’s avonds lang De werker uit de 21e eeuw is hoger opgeleid dan
doorwerkten; ze werkten ook langer door omdat voorheen. Kennis is overal beschikbaar. Meer dan
informatie / september 2010
het thuis vaak prettig werken is. De 36-urige voorheen is een medewerker op de hoogte van
werkweek werd met 30 procent overschreden. zijn rechten en plichten. Inspraak is gemeengoed
Medewerkers moesten begeleid worden om te geworden. Arbeidsvoorwaarden zijn transparant,
voorkomen dat ze niet te hard werkten en te wei- arbeidsomstandigheden zijn verbeterd en de oplei-
nig rust namen! Menigeen weet uit ervaring dat als dingsmogelijkheden zijn legio. Dit heeft echter
je een stuk wilt produceren dat echt af moet, je dit een keerzijde. Medewerkers moeten meer dan
beter thuis kunt doen, want dan word je minder vroeger zélf hun loopbaan in de gaten houden. Er
gestoord (dit artikel is overigens ook thuis geschre- wordt meer een beroep gedaan op hun zelfstandig-
46

4. heid en zelfredzaamheid. Een belangrijke vraag is
dan: is dit medewerkers geleerd? Zijn medewer-
kers begeleid in dit veranderingsproces? Voor de
heel nieuwe medewerkers (net afgestudeerd, de
zogenaamde generatie Y) is de wereldwijde toegan-
kelijkheid van kennis en de omgang met ICT in
het dagelijkse leven gemeengoed. Voor de gene-
ratie X (geboren tussen de jaren zestig en tachtig)
is dit al anders en voor de generatie die daarvoor
komt (de zogenaamde babyboomers), is dit toch
wel nieuw. En wie zit er in de beslisfuncties over
het nieuwe werken...?
Conclusie
Uit ons betoog mag blijken dat wij de conclusie
trekken dat het antwoord ‘ja’ is: het nieuwe wer-
ken is nieuw. Ook in de IT-sector. Sterker nog,
het nieuwe werken is nog nieuwer dan je denkt.
‘Nieuw’ is echter nog niet afgerond, het is nog in
ontwikkeling. Nieuwer werken zou meer accuraat
zijn, maar dan krijg je weer verbasteringen naar
‘nieuwerwets’ (en dat is op zijn beurt weer ‘oud’
(of ‘out’). Een nieuwe maatschappij (sociaal,
technologisch) leidt tot nieuw gedrag, en nieuw
gedrag leidt tot een nieuwe werkomgeving, en
andersom. Hoe dan ook, er moet nog veel gebeu-
ren voordat organisaties volwassen genoeg zijn om
te zorgen dat de nieuwe werker ook echt (nieuw)
kan werken.
Reviewer Arjan van Dijk
Peter Geurts
is managing director bij Niqelsen.
E-mail: peter.geurts@niqelsen.nl.
Marc van Namen
is commercial director bij Niqelsen.
E-mail: marc.van.namen@niqelsen.nl.
informatie / september 2010
47