1. ALDEHİTLER ve KETONLARALDEHİTLER ve KETONLAR
Yrd. Doç. Dr. Hatice YÜKSELYrd. Doç. Dr. Hatice YÜKSEL
Tıbbi Biyokimya Anabilim DalıTıbbi Biyokimya Anabilim Dalı
2. • Birbiri ile ikili bağla bağlanmış karbon ve oksijene (C=O)
karbonil grubu denir.
• Karbonil grubu,
– aldehit,
– keton,
– karboksilli asit,
– ester,
– amid vb. fonksiyonel grubun çatısını oluşturur.
3. Bileşiğin adı Genel formülü İsimlendirme
Aldehit - al
Keton - on
Karboksilli asit - oik asit
Asit klorür - il veya oil klorür
Asit anhidrit - oik anhidrit
R C H
O
R C R
O
R C OH
O
R C Cl
O
R C O
O
C R'
O
4. Bileşiğin adı Genel formülü İsimlendirme
Ester - oat
Amid - amid
R C OR
O
R C N
O
6. • Karbonil grubuna bağlı olarak, bir hidrojen ve bir
radikal taşıyan R-CHO yapısındaki bileşiklere aldehit,
– iki radikal taşıyan R-CO-R yapısındaki bileşiklere ise keton
adı verilir.
• Bu radikaller,
– alifatik,
– sikloalifatik,
– aromatik yada
– heterosiklik yapıda olabilir.
7. Aldehit ve Ketonlar
• Doğada ve kimya sanayinde önemli bileşiklerdir.
• Doğada, canlı sistemlerin gereksinimi olan birçok
bileşik aldehit veya keton yapısı taşır.
CHO
H OH
H OH
CH2OH
H OH
Riboz şeker
CH3
O
H
CH3
CH3
O
progesteron
DişilikDişilik
hormonuhormonu
8. Aldehitlerde Adlandırma
• IUPAC sisteminde alifatik aldehitler, ana
yapıyı oluşturan hidrokarbonun isminin sonuna
-al eki getirilerek isimlendirilir.
11. • IUPAC sisteminde isimlendirme ana yapıya göre yapılır,
ana yapının isminin sonuna -on eki getirilir.
• Karbonil grubunun konumu, rakamlarla belirtilir.
• Birden fazla karbonil grubu olması halinde, -on ekinin
önüne di, tri gibi çokluk ekleri getirilir.
Ketonlarda adlandırma
12. • Grubun en küçük moleküllü bileşiği olan aseton
ve bazı aromatik ketonlar için sistematik
isimler kullanılmaz; genel olarak bu bileşiklerin
özel isimleri kullanılır.
13. • Aromatik bir halka üzerinde, iki tane keton karbonili
içeren bileşiklere kinon adı verilir.
• Benzenden türeyen kinonlar için, doğrudan doğruya o-
ya da p-kinon denildiği gibi, 1,4- benzokinon için
hidrokinon özel ismi de yaygın olarak kullanılmaktadır.
14.
15. Bazı basit aldehit ve ketonların geleneksel ve sistematik
adları:
Formül Geleneksel ad Sistematik adı
HCHO Formaldehit Metanal
CH3CHO Asetaldehit Etanal
CH3CH2CHO Propiyalaldehit Propanal
CH3CH2CH2CHO Butiraldehit Butanal
CH3CH2CH2CH2CHO Valeraldehit Pentanal
H2C=CHCHO Akrolein 2-propenal
16. Formül Geleneksel ad Sistematik adı
CHO
Benzaldehit Benzenkarbaldehit
H3C
C
CH3
O
Aseton Propanone
O
C-CH3
Asetofenon
20. Aldehitler ve ketonlar polar olmakla birlikte
molekülleri arasında hidrojen bağları meydana
gelmez; bu nedenle kaynama noktaları
alkollerinkinden daha düşüktür.
21. Aldehitlerin ve ketonların küçük moleküllü olanları suda
çözünürler; çünkü su molekülleriyle hidrojen bağları
yapabilirler. Molekül büyüdükçe hidrofob etkiden dolayı
suda çözünürlükleri azalır.
22. Aldehit ve Ketonların Reaksiyonları
I. Oksidasyon:
Aldehitler kolayca oksitlenirken, ketonlar
ancak çok etkin şartlarda oksitlenir.
R H
O [ O]
R OH
O
Oksidasyonla
uzaklaşabilir
23. Aldehitler, güçlü yükseltgenlerle karboksilik
asitlere yükseltgenirler.
Ketonlar, güçlü yükseltgenlerle normal koşullarda
reaksiyon vermezler.
24. • Oksidasyon ajanları:
Sıcak, HNO3, KMnO4, Jones reaktifi, (CrO3/H2SO4)
CH3(CH2)4CH
O Jones reaktifi
Aseton, Oo
C
CH3(CH2)4COH
O
Hekzanal Hekzanoik asit
25. Aldehitlere yükseltgenlerin etkisi, aldehitleri tanıma
reaksiyonları bakımından önemlidir.
Fehling belirteci, aldehitlerle sıcakta kiremit
kırmızısı Cu2
O çökeltisi verir.
28. II. Nükleofilik Katım Reaksiyonları:
Aldehit ve ketonların en önemli
reaksiyonları.
C O
R'
R
Nu:-
C O
-
Nu
R'
R
sp2
Tetrahedral araürün
sp3
29. Nükleofilik katım iki şekilde yürüyebilir
O
R R'(H)
:NuH2:Nu-
C C
O-
R
R
Nu R
R
NuH2
+
KATILMA KATILMA-AYRILMA
Tepkimesi
C
OH
R
R
Nu
Alkol olusur
C
Nu
R R'
+ H2O
Karbonil
oksijeni OH
veya su olarak
çıkar
31. Aldehit ve ketonların relatif etkinliği:
• Nükleofilik substitüsyon reaksiyonlarında
aldehitler, ketonlardan daha aktiftir.
Çünkü:
a) Ketonlarda C=O grubuna bağlı iki alkil grubunun
varlığı sterik engel oluşturarak, nükleofilin
yaklaşmasını zorlaştırır:
C
C
O
H
H
H
H
H
H
Nu:-
32. b) Aldehitlerde C=O grubunun polarizasyonu
daha fazladır, dolayısıyla daha az kararlı ve
kimyasal olarak daha aktiftir,
çünkü aldehitlerde C=O grubundaki pozitif
polarizasyonu indüktif etki yoluyla stabilize
edecek birtek alkil grubu var, ketonlarda iki
alkil grubu var.
O
R R
O
R H
34. 1. Su Katımı: Suda çözünen aldehit ve ketonlar kolaylıkla su
katımı yaparak aldehit hidrat veya keton hidrat haline
geçerler.
Reaksiyon asit veya bazla katalizlenir.
Oluşan hidratlar nadiren kararlıdır.
35. • 2. Alkol Katımı: Benzer şekilde alkol katımı yaparak
aldehitler
– hemiasetal,
ketonlar
– hemiketal oluştururlar.
37. • 3. HCN ve bisülfit katımı: Hidrojen
siyanür katımı ile oluşan ürünlere
siyanhidrin adı verilir.
38. O
R R
(H)
C
OH
R
OH
R Hidrat1. H2O, H+
tersinir
2. ROH, H+
tersinir
C
OH
R
OH
R C
OH
R
OH
R C
OH
R
OH
R C
OH
R
OR'
R
C
OH
R
OH
R C
OH
R
OH
R C
OH
R
OH
R C
OR
R
OR
R
R'OH, H+
- H2O
3. HCN
tersinir
C
OH
RR C
OH
RR C
OH
RR C
OH
R
CN
R siyanhidrin
4. R'MgX
dietileter C RR C RR C RR C
O-
MgX
R
R'
R C
OH
R R
R'
Alkol
H2O, H+
Ara ürün
Aldehit yada keton
asetal yada ketal
I. Aldehit ve Ketonlara Katılma tepkimeleri
39. Formaldehit (HCHO), normal şartlarda gaz halde,
karakteristik kokulu bir maddedir; endüstride
metanolden elde edilir.
40. Formaldehit, proteinleri denatüre eder; bu
nedenle tahriş edicidir;
gaz ve çözelti halinde ellere, yüze ve göze
değmesinden sakınılmalıdır.
41. %40’lık formaldehit çözeltisi, formol veya formalin diye
bilinir. Formolde halâ %10-15 metanol bulunur.
Formol, kuvvetli bir dezenfeksiyon maddesidir; anatomik
dokuların, organların saklanmasında kullanılır.
44. Aseton (CH3
−CO−CH3
), kaynama noktası 56o
C ve
kendine has kokusu olan bir sıvıdır.
Asetonun organik bileşikleri çözme gücü yüksektir;
genellikle çözücü olarak kullanılır.
Aseton, su, etanol ve eterle kolayca karışır.
45. Aseton, diabetes mellituslu hastaların vücudunda
patolojik olarak fazla miktarda oluşur; idrarla ve
solunumla atılır.
