1. Małopolski Instytut Kultury
„Autoportret. Warsztaty”
SĄSIEDZTWO SZKOŁY – ZNANE CZY NIEZNANE
Opracowanie: Jolanta Ścieszka, Szkoła Podstawowa nr 21 w Krakowie
Scenariusz zajęć dla uczniów III klasy szkoły podstawowej (9-10 lat)
_________________________________________________________________________________________________________________
Czas trwania zajęć: 5 spotkań po 1,5 godziny
Cele:
- poznanie historii miejsca, regionu
- wprowadzenie pojęć związanych z architekturą
- pobudzenie uczniów do kreatywności, twórczego i oryginalnego myślenia
- integracja grupy
Formy/metody pracy: praca plastyczna, praca z mapą, praca z tekstem, praca z materiałem
ilustracyjnym, praca z filmem, zajęcia w terenie, memory game, burza mózgów, ćwiczenia treningu
kreatywności
Środki dydaktyczne:
- plansza przedstawiająca różne typy budowli z odmiennych okresów historycznych, ksero kart pracy
z postaciami mieszkańców różnych budowli na przestrzeni wieków, przykładami budowli, film
edukacyjny wydawnictwa OPERON „Życie na średniowiecznym zamku” klasa 4, fotografie lub
ilustracje z różnymi typami zamków, fotografie przykładowych budowli fortyfikacyjnych np. zamków,
fortów, bunkrów, twierdz, aktualny plan Krakowa, ksero planu Krakowa z zaznaczonymi fortami
z okresu zaboru austriackiego, książka H. Łukasik, A. Turowicz „Twierdza Kraków- znana i nieznana”
cz. I i II, książka „Dziedzictwo kulturowe historycznych miejscowości tworzących Dzielnicę IV
Krakowa„ pod red. J. Salwińskiego, schematyczny plan parku St. Wyspiańskiego, plan parku
narysowany „ z pamięci” przez każdego ucznia , ołówki, kredki, rzut fortu Krowodrza, szkic fortu
Krowodrza przed wyburzeniem ( lata 50-te).
- pastele tłuste, flamastry, papier A4, papier kolorowy, bibuła, kredki, klej, plastelina, glinka
samoutwardzalna, patyczki, zapałki, blok techniczny, nożyczki, klocki,
_________________________________________________________________________________________________________________
Przebieg zajęć:
Spotkanie 1: Budowle- dlaczego ludzie je budują?
1. POWITANIE
Zaproszenie do wspólnej zabawy i pracy.
2. ĆWICZENIA INTEGRUJĄCE
Nauczyciel proponuje następującą zabawę: Jesteśmy jedną klasową rodziną. Każdy z nas jest
niepowtarzalny, ale mamy też wiele cech, które nas łączą. Słuchajcie uważnie i postarajcie się
wykonać to, o czym powiem.
- uśmiechną się dzieci, które z radością dziś przyszły do szkoły
- pomachają prawą ręką Ci, którzy lubią pływać
- klasną Ci, którzy lubią lody
- pokiwają głową dzieci, które mają w domu jakieś zwierzątka
- tupną lewą nogą te dzieci, które lubią kolor niebieski
- wstaną Ci, którzy mają jasne włosy
- złapią się za nos te dzieci, które lubią tańczyć
- itd. (w zależności od zainteresowania uczniów i czasu)
Każdy z Was otrzyma za chwilę kartkę. Proszę przygotować coś do pisania i posłuchać krótkiej
historyjki:
Jesteś na bezludnej wyspie. Masz co jeść i pić oraz gdzie się schować. Niestety wraz z tobą na
brzeg wypłynął tylko jeden przedmiot- but. Wymyśl i zapisz jak najwięcej sposobów użycia tego
buta.( w czasie max.5 minut ).

2. 3. BUDOWLA – „BURZA MÓZGÓW”
Nauczyciel zapisuje na tablicy pomysły dzieci. Próba zdefiniowania – Co to jest budowla, do czego
może służyć ludziom? Czy słowo „dom” oznacza to samo co „budowla” ?
4. PODOBIEŃSTWA I RÓŻNICE
Obserwacja umieszczonych na tablicy ilustracji różnych typów budowli zbudowanych w innych
okresach historycznych. Szukanie różnic i podobieństw.
Uzasadnianie odpowiedzi na pytania:
Jakie elementy można znaleźć we wszystkich przykładach budowli? Dlaczego? Czy pełnią jakieś
ważne funkcje? Z jakich materiałów były i są zbudowane? Dlaczego te materiały się zmieniały?
Dlaczego te budowle tak różnie wyglądały? Z czego to wynikało? Kto mógł w nich mieszkać? Jak
mogli wyglądać mieszkańcy?
5. KARTY PRACY
Na otrzymanej kartce narysowana jest „linia czasu”. Pod linią znajdują się ilustracje wybranych
budowli np. szałasu, zamku, drewnianej chaty, nowoczesnego biurowca itp. Zadaniem uczniów jest
wyciąć i wkleić w odpowiednie miejsca nad linią ilustracji.
6. PROJEKT BUDOWLI
Na dole kartki umieszczona jest ilustracja postaci np. szlachcic, człowiek pierwotny, rycerz, człowiek
współczesny, król. Zadaniem uczniów jest zaprojektowanie budowli, w której najlepiej czułaby się
wybrana przez niego (tylko jedna) postać.
7. ZAKOŃCZENIE – WYSTAWA PRAC
Odgadywanie, dla jakiej postaci został zaprojektowany dom? Wypowiedzi uczniów na temat ich
pomysłów. Pogrupowanie budowli przeznaczonych dla poszczególnych postaci- zwrócenie uwagi na
ich różnorodność.
Spotkanie 2: Od zamku do fortyfikacji… cz. I
1. POWITANIE
Zaproszenie do wspólnej zabawy i pracy.
2. ĆWICZENIA INTEGRUJĄCE
Nauczyciel zaprasza uczniów do zabaw y„skończ wyraz” –rzuca piłeczkę do wybranego ucznia
wypowiadając dowolną sylabę. Uczeń chwytając piłkę kończy wyraz dodając „swoją” sylabę.
Następnie rzuca piłkę koledze i powtarza schemat np. ko-tek, sa-mochód, far-by,...
Uczniowie na kartkach, które leżą przed nimi na ławkach wpisują następnie swoje imię pionowo,
litera pod literą. Obok każdej litery dopisują swoją pozytywną (dobrą) cechę.
Z – zaradna
O – opiekuńcza
S – sympatyczna
I – inteligentna
A – ambitna
Każdy odczytuje wyrazy, które dopisał. Podsumowanie: jak wiele mamy dobrych cech, jak wiele nas
łączy.
Nauczyciel rozdaje dzieciom kartki do rysowania i kartki w kształcie domków zawierające określone
informacje. Zwraca się do dzieci z prośbą o dokładne odczytanie informacji zamieszczonych
w domkach i wykonanie, zgodnego ze wskazówkami, rysunku wioski Smurfów.
1. Domek Łasucha znajduje się obok sąsiada, który ma dom z ławeczką..
2. Domek Papy Smurfa znajduje się w środku wioski.
3. W wiosce jest jedno drzewo.
4. Laluś ma dom z ogródkiem, w którym rośnie drzewo.
5. Obok domku Smurfetki przepływa rzeka.
6. W wiosce jest mostek.
7. Osiłek obok domu ma ławeczkę.
8. Maruda marudzi, ze ma daleko do Smurfetki.
9. Smurfetka lubi kolor niebieski.
10. Każdy Smurf ma taką samą drogę do Papy Smurfa.

3. Prezentacja prac, każdy uczeń słucha opisów i sprawdza czy jego rysunek jest z nimi zgodny.
3. FILM
Obejrzenie filmu edukacyjnego „ Życie na średniowiecznym zamku”.
4. ZAMKI
(W nawiązaniu do filmu) Obserwacja ilustracji różnych typów zamków -uczniowie odszukują
charakterystyczne cechy zamków i ich otoczenia, stosują poprawne słownictwo wskazując np.
wieże, bramy, blankowania, otwory strzelnicze, chodniki strzeleckie, wykusze, fosę, wzniesienie itd.
Rozpoznają wśród ilustracji zamki znane im z wycieczek np. Zamek Królewski na Wawelu, Zamek
w Pieskowej Skale, Zamek w Ojcowie .
Nazywamy emocje, jakie mogą być kojarzone z wybranymi elementami zamku np. grubość murów,
materiał z jakiego został zbudowany, kształt dachu, ostro zakończone kraty bram itp.
5.PRACA PLASTYCZNA - PODSUMOWANIE
Uczniowie wykonują własny projekt zamku .
6. ZAKOŃCZENIE – WYSTWA PRAC
Wypowiedzi uczniów na temat procesu tworzenia np. Co sprawiło im największą przyjemność? Co
było najtrudniejsze? Dlaczego wybrali do projektu właśnie ten materiał? Co czuli podczas pracy? itp.
Spotkanie 3: Od zamku do fortyfikacji… cz. II
1. POWITANIE
Zaproszenie do wspólnej zabawy i pracy.
2. ĆWICZENIA INTEGRUJĄCE
Bawimy się w „opisywanie” uczuć. Na tablicy przypięte są odwrócone kartki z nazwami emocji np.
radość, smutek, rozpacz, miłość, przyjaźń, zdziwienie, strach, cierpienie, zazdrość, szczęście.
Wybrani uczniowie odwracają kartki i odczytują nazwę emocji. Zadaniem klasy jest opisanie uczucia
w następujący sposób:
Jaki ma kolor? Jak pachnie? Jak wygląda? Z jaką kojarzy się miną? Jaki ma dźwięk? (jeśli dzieci
wymyślą jakieś dodatkowe pytania też będą mogły na nie odpowiadać)
„Memory game”
Uczniowie zostają podzieleni na 5- osobowe grupy. Każda z grup otrzymuje zestaw 14 kart do gry
o tematyce związanej z fortyfikacjami np.: elementy zabytkowych zamków, mury obronne, bramy,
wieże itp. Zadaniem graczy jest odszukać parę. Wygrywa ten, komu pierwszemu uda się utworzyć
pary.
3. DETALE ZAMKÓW
Rozmowa na temat detali zawartych w kartach „Memory”, nawiązanie do wcześniejszych zajęć
o zamkach.
Próba odpowiedzi na pytania:
Czemu te elementy służyły?
Dlaczego ludzie budowali takie zamki?
Czy tylko zamki dawały ludziom bezpieczne schronienie?
Jak wyglądały budowle obronne na przestrzeni dziejów?
Kto widział takie budowle? Gdzie?
(nauczyciel w miarę potrzeb odwołuje się do wycieczek klasowych)
Jak można byłoby nazwać tego typu budowle? – wypisywanie pomysłów na tablicy.
4. POJĘCIE FORTYFIKACJA
Odczytanie przykładowej propozycji np. ze „ Słownika języka polskiego”. Obejrzenie ilustracji
wybranych fortyfikacji, zwrócenie uwagi na przykłady takiej architektury w Krakowie, otoczenie
fortów, wykorzystanie naturalnych elementów przyrodniczych.
5. FABUŁA Z KUBKÓW
Klasa zostaje podzielona na 3 grupy.

4. Na stoliku znajdują się 3 kubki . Każdy z nich ma inną etykietę:
1- postać
2- miejsce
3- akcja
Przedstawiciel każdej grupy losuje z kubków po 1 kartce np.
1. rycerz, wojownik, giermek
2. zamek, wieża, dziedziniec
3. udział w turnieju, walczy z wrogami, zakłada zbroję
Z wylosowanych haseł grupa tworzy krótką historię- fabułę prezentując pozostałym. Ważne jest by
każdy członek grupy wzbogacał ją o coś nowego, uzupełniał treść kontrolując sens wypowiedzi.
Spotkanie 4: Kraków- miasto czy twierdza?
1. POWITANIE
Zaproszenie do wspólnej zabawy i pracy.
2. ĆWICZENIA INTEGRUJĄCE
Wszyscy uczniowie siadają w kole. Osoba znajdująca się po lewej stronie nauczyciela zadaje mu dwa
pytania – Gdzie byłeś? Co kupiłeś?
Na pierwsze pytanie pada odpowiedź – W sklepie. Na drugie pytanie nauczyciel odpowiada -
Czapeczkę- uderzając lekko ręką w czubek głowy. Ten schemat powtarzają wszyscy siedzący w kole.
W trakcie kolejnego okrążenia nauczyciel dodaje do czapeczki, wachlarz – pokazując wachlowanie
ręką. Kolejne osoby w zabawie powtarzają elementy ruchowe związane z czapeczką i wachlarzem.
Następnie nauczyciel dodaje rowerek unosząc lekko nogi i kręcąc kółka. Kolejne ruchy to fotel bujany
– kołysanie ciała do przodu i do tyłu, i zegar z kukułką – należy wstać z krzesła i powiedzieć „ kuku!”
Należy pamiętać, że każdy nowo dodany element pojawia się po powtórce poprzednich.
„Rozgrzewka umysłowa”. Pomyśl co może być schowane w pudełku po zapałkach? Indywidualnie
uczniowie podają swoje propozycje do wyczerpania pomysłów.
3. CO TO JEST PLAN?
Uczniowie oglądają, aktualny plan Krakowa oraz mapę fizyczną Polski - dokonują porównań.
Określają stopień ogólności, przydatność.
Nauczyciel demonstruje ksero austriackiego planu rozmieszczenia obiektów obronnych twierdzy
Kraków z r.1894, jednocześnie opowiadając o historii umacniania miasta podczas zaboru
austriackiego. Uczniowie mają okazję stwierdzenia zmian, jakie zaszły w graficznym opracowaniu
planu miasta na przestrzeni minionych lat porównując z aktualnym planem miasta. Odszukują na
planie (austriackim), gdzie znajdowały się forty. Wskazują na planie miejsca położone najbliżej
dzielnicy, w której mieszkają - Krowodrzy. Odczytują informacje znajdujące się w legendzie.
4. FORTY KRAKOWSKIE
Obejrzenie zdjęć - przykładów fortów krakowskich np. fortu Kościuszko, fortu Spytkowice, fortu
Pękowice itd. Wskazywanie elementów charakterystycznych dla tego typu budowli.
5. TWORZENIE WŁASNEJ LEGENDY
Wstępem do zabawy jest wypowiedź nauczyciela:
Działo się to dawno, dawno temu. W odwiedziny do swojej cioci, księżnej Małgorzaty, przyjechał 10-
letni giermek Pafnucy. Komnata, w której spędzał wiele czasu bardzo mu się podobała, ale
postanowił któregoś dnia ją opuścić.
Kiedy zszedł skrzypiącymi schodami do podziemi przeżył niesamowitą przygodę...
Uczniowie próbują wymyślić ciąg dalszy, narysować wybraną scenę, uczestników przygody,
wnętrza, miejsca, w których rozgrywa się akcja itp.
6. PLAN PARKU S. WYSPIAŃSKIEGO
Uczniowie z pamięci starają się odtworzyć i narysować brakujące elementy na przygotowanym
planie parku.

5. Spotkanie 5: Tajemnica parku im. S. Wyspiańskiego
Zajęcia odbywają się na terenie ww. parku.
1. CZY JESTEM SPOSTRZEGAWCZY?
Każdy uczeń otrzymuje wykonany przez siebie w klasie na poprzednich zajęciach plan parku. Należy
zaktualizować rysunki tak, by odpowiadały stanowi faktycznemu miejsca.
2. PREZENTACJA PRAC
Dzielenie się wrażeniami, wymiana doświadczeń czy trudno rysować plan, kiedy jest łatwiej, a kiedy
trudniej, itd.
3. JEDEN Z ELEMENTÓW PLANU
Zwrócenie uwagi na jeden z elementów planu – rysunek przedstawiający fragment muru.
4. BURZA MÓZGÓW
Co to może być? Czy jest to element nowoczesny w parku, czy raczej zabytkowy? Jeśli to jakaś
część, to czego? Czy ktoś wie lub się domyśla co to mogło być? Itp.
Nauczyciel uświadamia uczniom historię fragmentu muru, który pozostał po wyburzonym w latach
50-tych forcie Krowodrza. Pokazuje plan fortu z czasów jego świetności.
Dzieci mają za zadanie pomyśleć nad problemem – czy wolno nam burzyć to, co stworzyły
poprzednie pokolenia?
5. ZAKOŃCZENIE
Gdyby fort przetrwał do dziś to - co mogłoby się w nim znajdować, jaką funkcję mógłby pełnić? Czy
lepiej, że ktoś zaprojektował park w miejscu fortu? Czy można byłoby połączyć fort i park „w jedno”?
– dzieci przedstawiają swoje propozycje.