Berpizkundeko arkitektura

Berpizkundeko arkitektura
Errepasoa

• Berpizkundeko arkitektura XV.mendearen hasiera eta
XVII.mende bitarteko arkitektura da, Europako erregio
desberdinetan aldakorra izanik. Grezia eta Erroma
klasikoen forma artistikoen berrerabilera suposatu zuen.
• Berpizkundeko estiloak azpimarratzen du simetria,
proportzioa, geometria eta parteen erregularitatea
Aintzinean egin zen moduan. Erromako arkitektura bereziki
garrantzitsua izan zen adibide asko zeudelako.
• Zutabeak, pilastrak eta dintelak era ordenatu batean
erabiltzen ziren, eta baita erdi-puntuko arkuak, kupula
hemisferikoak, nitxoak eta aedikuluak erabiliak izan ziren
Erdi Aroko eraikuntzetan erabilitako proportzio sistemak
baino sinpleagoak izanik.

• Historiadoreek normalean honela
bereizten dute:
– Berpizkundea (ca. 1400–1500);
Cuattrocento ezagutua eta batzuetan
Berpizkunde Goiztiarra bezala
– Goi Berpizkundea (ca.1500–1525)
– Manierismoa (ca. 1520–1600)

• Cuattrocento
– Cuattrocento-n, arkitektura eta ordenako kontzeptuak
ikertu eta formulatu ziren. Antzinate klasikoko
ikerketak detaile eta dekorazio klasikoko ikerketa
eraman zuen.
– Espazioa, arkitekturako elementu bezala, Erdi Aroan
erabilitakoaren era desberdinean aplikatu zen. Espazioa
proportzio logikoa jarraituz antolatu zen, forma eta
erritmoa geometriari lotuta, eta ez intuizioa jarraituz
Erdi Aroan bezala. Arkitektura honetako lehen adibidea
Florentziako Basilica di San Lorenzo, Filippo
Brunelleschi-k egina da (1377–1446)

• Goi Berpizkundea
– Goi Berpizkunde bitartean, Antzinate klasikotik
eratorriko kontzeptuak garatu ziren eta ziurtasun
handiagoz erabili ziren. Arkitektorik
errepresentatiboena Bramante da (1444–1514)
arkitektura klasikoa eraikuntza garaikidetan
aplikatu zituela. Bere San Pietro in Montorio (1503)
zuzenean inspiratzen zen Erromatar tenplu
zirkularretan. Dena den, forma klasikoen esklabu
bat izan zen eta bere estiloa Italian dominatu zen
XVI.mendean zehar.

• Manierismoa
– Manierismo bitartean, arkitektoek ikertu zuten forma
arkitektonikoak erabiliz harreman solido eta
espazialak azpimarratzeko. Berpizkundeko armoniako
idealak tokia utzi zien imajinazio handieneko eta
askeagoak ziren erritmoei. Manierismoko arkitektorik
hoberena Miguel Angel izan zen (1475–1564); berak
sortu zuen orden digantea, pilastra handi bat
fatxadako behetik goraino dihoala. Berak erabili zuen
hau Campidoglio-n Erroman.
– XX.mendea baino lehen Manierismo hitzak konnotazio
negatiboak zituen baina gaur egunean ez dauka zentzu
berdinik, beste estilo baten izena bezala ikusten dela
baizik.

• Berpizkundeko arkitekturako ezaugarriak:
– Erromatar arkitekturako ezaugarri klasikoak
Berpizkundeko arkitektoek adoptatu zituzten. Dena
den, eraikuntzen formak eta helburuak aldatu ziren
denborarekin, hirien morfologia bezala.
– Lehen eraikuntzen artean Erromatarrek inoiz erabili
ez zuten eliza mota bat zegoen. Ez zegoen ezta
eredurik ere merkatari aberatsen egoitzak
eraikitzeko XV.mendean.
– Bestalde, ez zegoen eskaririk kirola egiteko
eraikuntza handietarako edo bainu etxe
publikoetarako, Erromatar Inperioan zegoen bezala.
Orden klasikoak analizatu eta helburu desberdinez
erabili ziren.

• Elementuak: Oinplanoa
– Berpizkundeko eraikuntzako oinplanoak laukiak dira,
itxura simetrikoz eta modulu baten erabileran
oinarrituak. Eliza batean modulua izaten zen absideko
zabalera.
– Oinplano eta fatxada integratzeko beharra lehenengo
aldiz agertu zen Filippo Brunelleschiren obretan, baina
bere laneko aspektu hau inoiz ez zen
garrantzitsuenentzat hartua izan. Hau demostratzeko
lehenengo eraikuntza Mantuako San Andrea, Albertik
egina izan zen.
– Oinplanoaren garapena arkitektura zibilean
XVI.mendean gertatu zen Palladioren obrekin.


Alberti: Mantuako San Andres

Palladio: Villa Capra edo
Rotonda

• Elementuak: Fatxada
– Fatxadak ardatz bertikalaren inguruan simetrikoak dira.
Elizetako fatxadak normalean frontoi batez koroatzen
dira eta pilastra, arku eta taulamentu sistema baten
bidez antolatzen dira. Zutabeak eta leihoak progresio
bat jarraitzen dute erdialderuntz.
– Eraikuntza zibilak normalean erlaitza batez amaitzen
dira. Hutsuneen errepikapen bat ematen da solairu
bakoitzean eta erdiko partea azpimarratzen da
elementu batekin balkoi bat bezala edo elementu
errustikoaz dituen elementu batez. Fatxadako protoeredu bat da Florentziako Palazzo Rucellai (1446 and
1451) hiru motako pilastraz.

• Elementuak: Zutabeak eta Pilastrak
– Erromatar zutabe ordenak
erabiltzen dira:- Tuskaniarra,
Dorikoa, Jonikoa, Korintiarra eta
Konposatua.
– Ordenak izan daitezke
egiturazkoak, hau da, arku edo
arkitrabe baterako euskarria, edo
dekoratiboak, hormaren kontra
jarriak pilastrak bezala.
– Berpizkunde bitartean
arkitektoek gustukoa zuten
zutabe, pilastra eta taulamenduak
erabiltzeko sistema integratu bat
bezala.

• Elementuak: Arkuak
– Arkuak semizirkularrak dira edo
segmentuzkoak (Manierismoan). Arkuak
normalean arkadak osatzen agertzen
dira, kapiteldun pilaretan edota
zutabetan eutsiak.
– Taulamenduko zati bat egon daiteke
kapitela eta arkuaren salto tartean.

• Elementuak: Gangak
– Gangek ez dute ertzik.
– Erdi puntuzkoak edo segmentalak dira,
plan lauki bati jarraituz, Gotikoko
laukizuzenaren partez.
– Kanoi ganga, itzultzen da arkitekturara.

• Elementuak: Kupulak
– Kupula maiztasunez erabiltzen da, bai kanpotik ikusten
den egiturazko elementu bat bezala edo barrualdean
sabaiko parte bezala, bakarrik barrutik ikusten dela.
– Kupulak gutxitan erabili ziren Erdi Aroan baina
Burneleschiren arrakasta ondoren Santa Maria del
Fiore-n eta Bramanteren San Pietro in Montorio-n
(1506) Erroman, kupula oinarrizko elementua bilakatu
zen elizetako arkitekturan eta beranduago arkitektura
zibilean, Palladioren Villa Rotonda-n bezala.

• Elementuak: Teilatuak
– Sabaiak osatzen dira estalki lauez
batzutan kasetoiez dekoratuak.
– Ez dira irekiak uzten Erdi Aroko
arkitekturan bezala.
– Normalean margotzen eta dekoratzen
dira.

• Elementuak: Ateak
– Normalean dintelak izaten dituzte.
– Arku batez inguraturik egon daitezke edota gainean
hiruki formako edo segmental frontoi bat izan
dezakete.
– Irekitzen ez diren ateak normalean arkuz osatzen dira
eta normalean klabe handiak izaten dituzte.

• Elementuak: Leihoak
– Leihoak binaka ager daitezke arku
semizirkular baten azpian. Dintel zuzenak
izan dezakete edota hiruki formako edo
segmentuz osaturiko frontoiak, normalean
alternatzen direla.
– Leihoak eraikuntza argitzeko erabiltzen dira
eta arkitektura zibilean bistak izateko ere.
– Beirategiak, nahiz eta batzuetan agertu, ez
dira ugariak.

•

Elementuak: Hormak
– Normalean kanpoko horma harlandu landuaz eginak dira, eta lerro
zuzenetan antolatzen dira.
– Izkinak azpimarratzen dira harlandu handiegiak jartzen.
– Oinarriak eta beheko solairuak zarpilenak dira.
– Barrutik hormak igeltsuz estaltzen dira, normalean kolore zuriz.
Espazio formalenetan barruko hormak freskoz dekoratzen dira.

• Elementuak: Detaileak
– Patioak, moldurak eta detaile dekoratiboak prezisio handiz
egiten dira.
– Berpizkundeko teoria garrantzitsuena Erromatarren
detaileak ikertzea izan zen. Orden bakoitzak bere
berezko detaileak izango ditu.
– Leiho eta ateen ondoko moldurak plano berdinean daude,
ez dira abozinatuak, Erdi Aroan bezala.
– Eskulturak nitxoetan edo plintoen gainean jartzen dira. Ez
daude arkitekturan integratuak.

• Italiar Berpizkundeko eraginak:
– Italian gotikoa ez zen erabat garatu.
– Hiriek, independenteak izanik, artisten mugimenduan
eragina izan zuten.
– Hirietan merkataritza aberatsa zegoen.
– Aita Santuaren itzulerak Erromara erlijioari bultzada
handia eman zion.
– Inprimategiko zabalera ideia berrien zabalera erraztu
zuen eta ezagupenak lortzeko gogoa piztu zen.
– Humanismoak gizakia munduko zentroa bilakatu zuen.
– Patronatuak artisten lana mantendu zuen.

• Cuattrocento : Brunelleschi
– Bere elementu esanguratsuena ordena da.
– Erromako aztarnen artean agertu ziren eraikuntzetan orden
matematiko sinple bat zegoela ikusi zuen. Bazegoen norma bat
Erromatar arkitekturan —arku semizirkular baten zabalera
bere altuerako bikoitza da.
– Erromatar arkitekturako ikerketa honetatik simetria eta
proportzioarekiko zaletasuna etorri zen eta eraikuntzak
kontuan hartzen dira bere osotasunean beste detaileak haien
arteko eraginak izaten.
– Lanak: Florenziako Katedraleko kupula, Hospital degli
Innocenti, San Lorenzo

• Cuattrocento : Michelozzo
– Arkitekto honek Medici familiako patronatuan lan egin zuen
eta bere eraikuntzarik famatuena Palazzo Medici Riccardi
da. Beranduago Villa Medici Fiesole-n eraiki zuen.
– Berpizkundeko estiloan Italiatik kanpo lan egin zuen lehen
artistenetako bat da.
– Palazzo Medici Riccardi klasikoa da detailetan eta bere
leihoak frontoiekin eta ate sartuekin, baina bere zutabeetan
ez zuen ordenarik erabiltzen, Brunelleschi edo Alberti
bezala. Honen partez, Michelozzo-k harri zarpailenak
errespetatu zituen. Hiru maila erabiltzen zituen, bakoitza
eskema bat jarraituz eta eraikuntza amaitzen zen Erromatar
estiloko erlaitza batez, asko proiektatzen zela (2,5 metro).

• Cuattrocento: Alberti
– Alberti-k kontsideratzen zuen arkitektoa ardura sozial
handiko pertsona bat bezala.
– Eraikuntza anitzak egin zituen, baina ez zuen bere
burua ikusten eraikingile batena bezala, inspektore bat
bezala baizik.
– Eraikuntza dinamikoak.
– Garaipeneko fatxadak, kontraste handiz markatuak.
Pilastra ordenako proiekzioa eraikuntzako elementuak
definitzeko.
– Argiak eta itzalak eraikuntzaren gainean efektu
dramatikoa dute.
– Lanak: Mantuako San Andres, Palazzo Rucellai eta
Santa Maria Novella.

• Goi-Berpizkundea : Bramante
– Erroman Bramantek “forma arkitektoniko perfekto” bezala
ezagutzen dena sortuzuen, San Pietro in Montorio-ko
klaustroan egindako Tenpletea . Tenplu zirkular txiki hau
San Pedro martirizatua izan zen tokian eraiki zen.
Vestaren tenplu-ko aztarnetan oinarritua dago, Erromako
sakratuena. Kontrastea sortzen du honen inguruan dagoen
klaustroarekin.
– Bramantek Vaticano-n egin zuen lan eta bere proiektua
aukeratua izan zen San Pedroren Basilika eraikitzeko.
– Lanak: San Pietro in Montorio, Santa Maria delle Grazie

• Goi-Berpizkundea: Sangallo
– Bere ospea Farnese Jauregia-rekin lotuta dago, garaiko
jauregirik handiena, 1530ean hasita.
– Handitasuneko inpresioa bere proportzioetan datza,
(56 m luzera eta 29.5 metroetako altuera) eta bere
kokapena plaza batera ematen. Proportzio ederreko
eraikuntza bat da, luxuzko etxe baterako normala ez
zen ezaugarri bat. Adreilu estukatuz eraiki zen, ez
harriekin. Arrosa kolorea duten hormekin kontrastean
daude izkinetako harriak, atari sendoa eta detaile
handiz egindako leihoen errepikapena k efektu
boteretsuak ematen dituzte, dotoretasuneko eredu bat
finkatuz jauregiak eraikitzeko.

• Manierismoa: Michelangelo
– San Pedroko kupula diseinuko maisu-lan bat izan zen, bi azalak
erabiliz, bat bestearen kanpotik eta dena koroatuz linterna
handi batez, Florentzian bezala, bere nerbioekin. Kanpoaldean
orden digantea erabili zuen, eta elementu guztiak elkartu
zituen erlaitza handi batez eraikuntza osotik zabaltzen dela.
– Liburutegi Laurentzianoa: Eraikuntza baxu eta luzea da,
egurrezko sabaia duela. Argiz beteriko gela bat da, pilastren
artean agertzen diren leiho ugariekin. Bestibulua, bestaldetik,
altua da, eta eskailera bat dauka liburutegira eramateko. Hiru
besoak ditu eta balaustrada oso landua. Eskailera ikaragarria
da, batez ere erdiko parteko eskailerak altuera handiagoa
dutelako alboetakoak baino.

• Manierismoa: Palladio

– Palladiok eraldatu zuen jauregi eta elizetako
ereduak Klasizismoko bere interpretazio bereziaz.
– “Garaipen arkuak” erabiltzen zituen dekoratzeko,
hau da, arkuak laukizuzen batez inguratzen dira eta
hau erabiltzen zuen leiho guztietan.
– Erromatar Inperioko motibo hau normalean
Paladioren Arku izenez ezagutzen da.
– Lanak: Villa Capra, San Giorgio Maggiore.

• Geografia: Frantzia

– XVI.mendeko lehen urteetan Frantsesak gerretan
sartuak egon ziren Italiako Iparraldean eta honela
Berpizkundeko artea bereganatu zuten, ez bakarrik
gerrako botina bezala, estiloko ideiak hartu
zituztela baizik.
– Loirako Bailara-n eraikin ugari egin ziren, gaztelu
motakoak, famatuena izanik Château d'Amboise (c.
1495) non Leonardo da Vinci bere azken urteak
pasatu zituen. Estilo hau dominantea izan zen
Frantzisko I-aren garaian.

• Geografia: Herbehereak
– Pinturan bezala, arkitekturak denbora behar izan zuen
hona iristeko eta inoiz ez zituen ezabatu elementu
gotiko guztiak.
– XVII.mendeko hasierako urteetan Amsterdam-eko
Berpizkunde estiloa garatu zen, klasizismoaren esklaboa
izan gabe eta elementu dekoratibo ugari erabiliz.
Emaitza Manierismoa bezala kontsideratzen da.
– Tokian tokiko ezaugarrien artean herriko etxe altuak,
Holandar gabletea dutela eta hiruki formako frontoien
erabilera ate eta leihoen gainean, beste herrietakoak
baino askoz altuagoak direla erabiltzen dira,
gabletearen forma imitatuz.

• Geografia: Ingalaterra
– Elizabeth I-ren garaian iritsi zen, Herbehereta-n
zabaldu ondoren non Holandar gabletea sortu zen, eta
Flamandar diseinu geometrikoak hormak ornatzeko.
Estilo berria agertzen da etxe altu eta handietan
Longleat House bezala.
– Berpizkundeko arkitekto ezagunena Ingalaterran Inigo
Jones (1573–1652) izan zen. Honek arkitektura Italian
ikasi zuen, Paladioren eraginak jasotzen. Bere
eraikuntza famatuena Queen's House Greenwich-en da
eta Banqueting House Whitehall-en. Lan hauek, lerro
garbiz eta simetria iraultzaileaz kontrastatzen zuten
aurreko garaiko dorre eta almenekin.

• Geografia: Espainia
– Espainian, Berpizkundea forma gotikoekin nahasia
agertu zen XV.mendeko azken hamarkadetan.
– Estilo berriak Plateresko izena du, fatxada oso
dekoratuak dituelako, zilarginen lana gogoratzen
duelako.

– Orden klasikoak
eta kandelabroen
motiboak
(candelieri) libreki
konbinatzen dira
forma
geometrikoak
eratuz.

– XVI.mendearen erditik, Pedro Machuca,
Juan Bautista de Toledo eta Juan
de Herrera arkitektoekin Erromako
ereduarekiko lotura handiagoa dago,
batzuetan Manierismoa aurreratuz,
adibideak dira Granadako Karlos V.aren
jauregia eta Escorial.

Berpizkundeko arkitektura

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Mais procurados (20)

Destaque

Destaque (20)

Semelhante a Berpizkundeko arkitektura

Semelhante a Berpizkundeko arkitektura (20)

Mais de mfresnillo

Mais de mfresnillo (18)

Berpizkundeko arkitektura