Zelularen organuluen eta nukleoaren deskribapena, funtzioak eta ezaugarriak

1. ORGANULUAK
•Erretikulu endoplasmatikoa
–EE bikortsua
–EE leuna
•Erribosomak
•Golgiren aparatua
•Lisosomak
•Peroxisomak edo mikrosomak
•Organulu energetikoak
–Mitokondrioak
–Kloroplastoak

2. ERRETIKULU ENDOPLASMATIKOA (1952)
Erretikulu
endoplasmatiko
leuna
Erretikulu
endoplasmatiko
bikortsua
•Zakulu eta tutuz osatutako sistema
•Mintz lipoproteikoz inguratua
•Bildukin nuklearrarekin
komunikaturik eta zitoplasman zehar
hedatzen da
•EE Bikortsua: kanpoaldean erribosomak
itsatsita
•EE Leuna: erribosomarik gabe

3. • Funtzioa : proteinen
sintesiarekin erlazionatuta
• Beren mintzean itsatsitako
errebosomek sintetizaturiko
proteinak:
– Mintzan finkatuta geratu (mintz-
proteinak)
– EEB-ren barrunbera sartu
• Bertan gorde
• Zelularen beste lekuetara lekuz-
aldatu
• Exozitosiz, besikula gisa zelulatik
kanporatu (jariatze-proteinak)
• Proteina batzuk gluzidoekin elkartu
(glikosilazioa) . Ondoren,prozesuak
Golgiren aparatuan burutuko
delarik.
ERRETIKULU ENDOPLASMATIKO BIKORTSUA

4. • Erribosomak sintetizatzen duen proteina zelulatik kanpora jariatzekoa
bada, SEINALE SEKUENTZIA izeneko aa sekuentzia izango du
hasieran.
• Sekuentzia hori sintetizatu denean Seinale Ezagutzako Partikula
(SEP) izeneko molekula talde batek ezagutu eta erribosomaren
mintzan finko dagoen eta EEB-ren poro baten aldamenean dagoen
proteina batera eramaten du erribosoma.
PROTEINAK ERRETIKULURA SARTZEKO:

5. • Bertan SEP-en hartzailea eta erribosomaren hartzaileak daude.
• Kate polipeptidikoaren sintesiak bertan jarraitzen du eta mintzeko
poroan zehar EEB-ren zisterna barrurantza igarotzen da.
• Bertan besikuletan bilduko da bertan eraldatu eta ondoren jariatua
izan dadin
• Seinale Sekuentzia batzuetan peptidasa batek eliminatzen du, beste
batzuetan mantentzen da eta proteinaren egitura eta funtzioaren
atala izango da.
PROTEINAK ERRETIKULURA SARTZEKO:

6. • EE leuna: zelula batzuetan ez dago, besteetan oso
garatua
• Funtzioa:
– LIPIDOEN SINTESIA: Triglizeridoak, fosfolipidoak , kolesterola
eta mintzeko gainontzeko lipidoak, gantz azidoak izan ezik. Hauek
zitosolean sintetizatzen dira eta EELren mintzean inkorporatzen
dira, gero flipasa batek barne alderuntz pasatzen du.
– DETOXIFIKAZIOA: Substantzia toxikoak(pestizidak,
kontserbanteak, barbiturikoak, botikak…) eraldatu (oxidazioz)
ondoren kanporatuak izan daitezen. Giltzurrun, birika, gibel,
heste eta larruazaleko zeluletan.
– UZKURKETA MUSKULARRA: Muskulu zeluletan erretikulu
sarkoplasmatikoa deitzen da eta barruan bilduta duen Ca2+ioa
muskuluen uzkurketarako ezinbestekoa da.
– GLUKOSA molekulak askatu glukogenotik abiatuz
(glukogenolisia). Hepatozitoetan bereziki
ERRETIKULU ENDOPLASMATIKO LEUNA

7. Golgi-ren aparatua (1899)
Camilo Golgi (1843-1926)
Medikuntzako Nobel saria 1906an
Zakuluak
Besikulak

8. Golgi-ren aparatua (1899)
EGITURA:
Zisternak: zakulu zapalak 4 edo 5naka
multzokatuta, diktiosoma osatuz.
•Cis aldean (ganbilean) EEBtik datozen
besikulak daude.
•Trans aldean (ahurrean) jariapen besikulak,
lisosomak,peroxisomak... eratzen dira
Besikulak: diktiosoma inguratzen.
FUNTZIOA:
•Proteinen eta glukoproteinen jariapena:
EE-tik datozen lipido eta proteinez betetako
besikulak, bertan bildu, glukosidatu (glukoproteinak
eratuz), kontzentratu, eta jariapen besikulak eratu
exozitosiz zelulatik kanpo jariatzeko
•Polisakaridoen sintesia: zelulosa, hemizelulosa...
bereziki landare zeluletan horma zelularra eratzeko,
eta glukokaliza animalia zeluletan
•Mintzak berritu eta mantendu
•Trans aldean eratzen diren besikulen edukinaren
arabera lisosomak, peroxisomak...eratu
erretikulu endoplasmatikotik transizio besikulak
jasotzen ditu / zisternen arteko besikulen
bitartez diktiosoman zehar garraiatzen da
edukia / bitartean heltze-prozesua / trans
aldean metaketa / jariaketa besikulak /
jariaketa prozesua
*Trans aldetik Cis aldera ere proteinak
berreskuratzen eta berziklatzen dira (galdu
duten glukosidoa berritu...)

9. Garraioa ,heltzea eta
jariaketa
Golgi-ren aparatua (1899)

10. Lisosomak ,1955
Christian de Duve (1917-..)
Nobel saria 1973an fisiologia
eta medikuntzan
•Mintz batez inguratutako besikulak
• Hidrolasa azido entzimez
beteak: pH=5 ingurunean jarduten dute
Nukleasak: azido nukleikoen digestioa
Proteasak: Proteinen digestioa
Glikosidasak,: gluzidoen digestioa
Lipasak: lipidoen digestioa
Christian de Duve (1917-..)
Nobel saria 1973an fisiologia
eta medikuntzan
Hidrolasa azidoak
Glukosidasak
Proteasak
Lipasak
Fosfatasak
pH=5
Ingurune azidoa H+ ioien ponpaketaz lortzen da,
horretarako Energia gastatu behar delarik ATP moduan

11. Lisosomak ,1955
Autofagosoma
Lisosomak
hondatutako
organulua
digeritzen
•Funtzioa: liseriketa zelularra
• Motak:
•Primarioak: Golgi aparatuan eratu
berriak
•Sekundarioak: fagozitosi-besikulari
edo zitoplasma zatiari
(autofagosoma) lotua liseriketa
zelularra burutzeko.
Nola ez dute lisosomaren entzimek zelularen osagaiak digeritzen?
Lisosomaren mintzak zitosola entzima hidrolitikoetatik babesten du.
pH desberdintasuna ere babesa suposatzen du, lisosoma apurtzekotan barneko
Entzimen jardueraren eraginkortasuna zitosoleko pH=7,2an oso mugatua baita.

12. •Mintzez inguratutako besikula txikiak (0,3-1,5 μ)
•Entzima oxidatzailez beterik, katalasa adibidez. Horren
kontzentrazio altuan, ezen barruan egitura kristalizatuak egon ohi
diren
•Hidrogeno peroxidoa, (ur oxigenatua H2O2) eratu edo erabilitzen
dute
•EEL-tik edo aurretik dauden beste peroxisometik eratzen dira
•Mintzak zelula babesten du peroxisomen barneko entzimetatik
FUNTZIOA:
•Lipidoen metabolismoan garrantzitsuak (gantz-
azidoen β-oxidazioan); landare eta legamietan
prozesu hau peroxisometan gertatzen da soilik.
•Hainbat metabolito oxidatzen dituzte ur
oxigenatua askatuz. Ur oxigenatua toxikoa da eta
sortu eta bereahala katalasa izeneko entzimak
peroxisoma bertan degradatzen du. Askatutako
oxigenoa ondoren erabili dezake hainbat
substantzia toxiko (etanola...)oxidatu eta ondoren
degradatuak izateko (gibelean, giltzurrunetan..)
Peroxisomak ,1965

13. • Garrantzia ebolutiboa
izan zutela uste da:
prokariotoetatik
eukarioterako
urratsean, oxigenotan
oso aberatsa zen
ingurunean,
mitokondrioek oxigenoa
erabiltzeko gaitasuna
erabat garatu zuten
arte.
• ! Edaten dugun
alkoholaren laurdena
gutxi-gora behera,
bertan oxidatzen da
formaldehidoa eratuz.
Peroxisoma ,1955

14. • Mintzez inguratutako poltsa handiak
• Jarduera metabolikorik ez duten substantzia desberdinez
beterik
Bakuoloak
•Funtzio anitza:
* Erreserbako substantziak gorde
almidoia, proteinak, gantzak...
* Substantzia toxikoak gorde:
esentziak, nitotina, opioa,
erretxinak...
* Ura gorde landare zelularen
egoera isotonikoa kontrolatzeko
•Landare zeluletan ohikoa da
bakarra eta handia. Bere mintzari
TONOPLASTO deritzo
•Protistoetan bakuolo uzkurkorrak
daude: ur kantitatea kontrolatzeko

15. Erribosomak,1953
George Palade (1912
-2008) Nobel saria
1973an fisiologia eta
medikuntzan
Erribosomaren bi azpiunitateak
Ez daude mintzaz inguratuta
15-2 nm inguruko partikula txikiak dira bi
azpiunitatez osatuak
Eukariotoetan erribosomak osatzen dituzten
azpiunitateak nukleoloan sintetizatzen dira,
poro nuklearretik zitoplasmara irten eta soilik
bertan elkartzen direnean dira funtzionalak.
Elkartzeko Mg2+
(0,001M) behar dute.
KOKAPENA:
Zitoplasman aske: Zitosolean askotan
elkarrekin agertzen dira polisomak osatuz.
EEB-ri kanpoko aldetik lotuta
Mintz nuklearrari lotuta
Mitokondrioetan
Kloroplastoetan
OSAGAIAK:
 RNAr eta proteinak

16. Eukariotoetan Prokariotoetan Mitokondrioetan Kloroplastoetan
RNAr %40 %65 Mitokondrioko
ADN-tik
itzulitakoa.
Proteinak %60 %35 Zelularen
nukleoko ADN-
tik itzulitakoa
Azpiunitateak 80S(60S eta
40S)
70S(50S eta
30S)
70S 70S
Erribosomak,1953
FUNTZIOA:
Proteinen sintesia, itzulpena izeneko prozesuaren bidez
EGITURA: 2 azpiunitatez osatuak

17. MITOKONDRIO ETA KLOROPLASTOAK: JATORRI MIKROBIANOA
Teoria endosinbiotikoa
Mintz bikoitzeko organuluak dira, kloroplastoak gainera hirugarren mintz
sistema du tilakoideek eratutakoa
Mintz arteko
gunea
tilakoidea Barne
mintza
Kanpo
mintza
Grana
Zelula
handiaren
mintza
Zelula
txikiaren
mintza
Mintz
bikoitza
Kanpoko
mintzaBarneko
mintza
Gandorrak
matrizea

18. MITOKONDRIO ETA KLOROPLASTOEN
ERLAZIOA BAKTERIA TALDEAREKIN
ETA BEREN JATORRI
ENDOSINBIOTIKOEN ALDEKO
FROGAK
Mitokondrio eta kloroplastoek DNA
bikoitz eta zirkularra dute,
bakterioek bezala
Eukariotoen nukleoan bakterioetatik
eratorritako geneak daude.
Mitokondrio eta kloroplastoek beren
erribosomak dituzte
Organulu hauek antibakterioekiko
sentikortasuna erakusten dute
askotan
Filogenia molekularra: mitokondrio, kloroplasto eta bakterioen
ARNr-aren sekuentzien alderapenean oinarrituta.

19. Barne mintza
Mintzarteko
gunea
Kanpo
mintza
ATP-a sintetasak
Gandorra
Matriza DNA zirkularra
Barne mintza
Mintzarteko
gunea
Kanpo
mintza
ATP-a sintetasak
Gandorrak
Matriza DNA zirkularra
Mitokondrioak,1886
Richard Altmann (1852-1900)

20. • Funtzioa: arnasketa zelularra, hots, energia sortzen
duen arnasketa aerobioa.
• Matrizean besteak beste erribosomak eta DNA
mitokondriala dago, DNA kate bikoitza eta zirkularra.
• Beren proteinak sor ditzakete, nolabaiteko autonomia
dute, baina ez osoa erribosometako proteinak nukleoak
zuzentzen baititu
• Zenbait espezietan, gizakia kasu, indibiduo berri
bakoitzaren mitokondrioak gameto femeninoko (obulua)
zitoplasmaren bidez soilik transmititzen dira, gameto
maskulinoak ez baitu mitokondriorik ematen.
– Hainbat gaixotasun genetikoren iturri
– Eboluzio azterketan erabilgarri
Mitokondrioak,1886
Richard Altmann (1852-1900)

21. • Zelula eukariotiko guztietan daude
• Kopuru handietan (ehundaka, milaka)
Mitokondrioak,1886
Richard Altmann (1852-1900)

22. Kloroplastoak
• Fotosintesia burutzen dute.
Bertan eguzkiko argi energia
biosintesirako beharrekoa den
energia kimikoan eraldatzen
dute.
• Zelula eukariotoetan:
– landare zeluletan
– algetan
– zenbait protistotan
Hostoa
Kloroplastodun
zelula
Landare
ehuna
Tilakoideak
Kloroplastoa
Beti ez dute itxura diskoidala...

23. Erribosomak
Grana
Estroma
DNA
Kanpo
mintza
Mintzarteko
gunea
Barne mintza
Mintz
tilakoideak
Estroma:
fase ilunerako
entzimak
KLOROPLASTOA
Granun: tilakoideen barruan
fotosintesiaren fase argian behar diren
pigmentuak daude:klorofila,
karotenoak, xantofilak..

24. KLOROPLASTOAK
Irudi eskematikoa
Mikroskopio elektronikoz ateratako
argazkiak

25. Nukleoa
Funtzioak:
Aktibitate zelular guztiak zuzendu
Material genetikoa bikoiztu, gorde eta zelula berriei transmititzea.
Kokapena: Zelula eukariotiko guztietan, salbuespenak izan ezik: eritrozitoak,
floemako zeluletan
Bi egoeratan: nukleo mitotikoan edo nukleo interfasikoan (benetako organulu
gisa)
Mintz nuklearra Nukleoplasma
Kromatina: DNA eta histonaz
osaturik
•DNA-ren informazioaz zelularen
jarduera zuzendu
•Material genetikoa bikoiztu eta
sintetizatu
Nukleoloa:
•DNA, RNAr, entzimaz osatua
•RNAr eta erribosomak sintetizatu
Poro nuklearrak
Mintz nuklearra Nukleoplasma
Poro nuklearrak
Mintz nuklearra Nukleoplasma:
•ingurune urtsua
•entzimak
•lehengaiak
Nukleo interfasikoa

26. MINTZ NUKLEARRA
Mintz bikoitza da
Mintz nuklearra Poro nuklearrak
PORO NUKLEARRAK
Egitura proteinikoak dira
Nukleoaren eta zitoplasmaren arteko substantzien
elkartrukerako

27. HETEROKROMATINA: genetikoki inaktiboa
kolore ilunekoa, trinkoa
EUKROMATINA: genetikoki aktiboa
kolore argikoa
KROMATINA:
DNA eta histonaz eraturik
heterokromatina
eukromatina

28. • Mitosian kromatina kondentsatu eta
kromosomak eratzen ditu
• Forma desberdinekoak izan daitezke
NUKLEO MITOTIKOA
a) b) Kromosoma metazentrikoak
c) Kromosoma metazentrikoa sateliteekin
d) Kromosoma akrozentrikoa
e) Kromosoma telozentrikoa
Kromatida ahizpak
Zentromeroa
(hertsadura
primarioa)
DNA satelitea
Hertsadura sekundarioa

29. • Sexua determinatzen dutenak:
kromosoma sexualak.
• Gainontzeko kromosomak: autosomak
Barren korpuskulua:
emakumezkoetan interfasean
inaktiboa dagoen X kromosoma

30. • Kromosoma kopurua espeziearen
ezaugarria da, giza espeziean
(2n=46)
• Bikoite bakoitzeko kromosomak
homologoak dira, karaktere berari
buruzko informazioa dute, guraso
bakoitzak bat
• Gametoek kopuru haploidea dute
• Kromosomen tamaina aldakorra da

31. • Zeluletan mitosia eragin eta berau geldiarazi
metafasean koltxizinaz.
• Kromosomak tindatu, behatu eta argazkia atera.
• Argazkiko kromosomak moztu eta binaka paratu
tamainaren arabera handitik txikira, kromosoma
sexualak izan ezik
KARIOTIPOA:
XY
XX

32. KROMOSOMEN
EGITURA
DNA helize bikoitza (2nm)
DNA 8 histonen inguruan
kiribilduz osatzen duen arrosario
antzeko egitura (10nm)
Nukleosomak euren inguruan
kiribilduz osaturiko 30 nm-ko
solenoidea (kromatina
interfasikoa)
Kromatinaren zati
kondentsatua ( 700nm)
Kromosomaren zatia luzaturik
(300nm)
Kromosoma mitotikoa