1. TİROİD HASTALIKLARI
PATOFİZYOLOJİSİ
Prof.Dr. Selim KURTOĞLU
Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi
Çocuk Endokrinoloji Bilim Dalı
KAYSERİ

2. TİROİD HASTALIKLARI
PATOFİZYOLOJİSİ
 Tiroid hastalıkları
 1) Hipotiroidi
 a-konjenital-akkiz
 b-Primer, sekonder, tersiyer
 2) Hipertiroidizm
 a-Graves hastalığı
 b-Hashitoksikozis
 c-Tiroid preparatı alma

3.  3) Otoimmün tiroidit
 4) Tiroid tümörleri
 5) Tiroid hormon direnci
 6) Guatr
 a-İyot eksikliği, yüklenmesi
 b-Diğer guatrojenler
 7) Süpüratif tiroidit
 8) Miksödem koma
 9) Tirotoksikoz ve tiroid krizi

9. İYOT EKSİKLİĞİ
SORUNUNUN
DEĞERLENDİRİLMESİ VE
ÇÖZÜM YOLLARI
Prof.Dr. Selim KURTOĞLU
Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi
Çocuk Endokrinoloji Bilim Dalı
KAYSERİ

10. GİRİŞ
 İlk insanın deniz kenarında ve iyottan zengin
bir ortamda hayata başladığı
düşünülmektedir.
 Dünya Sağlık Örgütünün 1995 yılı raporuna
göre dünyada en az iki milyar insan mikro
besin malnütrisyonu göstermektedir.
 İyot eksikliği sorunu her yıl 30.000 ölü
doğuma ve 120.000 geri zekalı, sağır-dilsiz
veya felçli bebek doğumuna sebep
olmaktadır.

11.  Dünya nüfusunun yaklaşık % 30'u
(1.6 milyar) iyot eksikliği
bölgelerinde yaşamakta olup %
4-5'i iyot eksikliği bozukluklarından
etkilenmiş durumdadır.
 655 milyon insanda guatr vardır ve
yaklaşık 11 milyon insan kretendir.
 50 milyon çocuk değişik
derecelerde iyot eksikliği problemi
gösterir.
 43 milyon insan ise iyot eksikliğine
bağlı beyin hasarı ve mental

12.  Asya, Afrika ve Latin Amerika ülkeleri iyot
eksikliği bölgeleri olarak görülmekle
birlikte Türkiye dahil birçok Avrupa
ülkesinde iyot eksikliği önemli bir sağlık
problemi olmaya devam etmektedir.
 Önceki araştırmalara göre Türkiye genel
nüfusunda II. derece ve daha büyük
guatr sıklığı % 6.7 olarak belirlenmişti.
 Ancak bazı bölgelerde guatr endemik
olarak görülmektedir.
 Son çalışmalar ülkemizde guatr oranının
yaklaşık % 30.5 olduğunu
göstermektedir.

13. İYOT KAYNAKLARI
 İyot başlıca toprakta bulunur. Yağmurla
ırmaklara ve okyanuslara taşınır.
 Okyanuslardan buharlaşarak tekrar
yağmur halinde topraklara geri döner.
 Her yıl deniz yüzeyinden 400 bin ton
iyodun buharlaştığı hesaplanmıştır.
 Deniz suyunda 50 μg/L, yağmur
suyunda 1.8-8.5 μg/L, ırmak ve göl
sularında yaklaşık 5 μg/L iyot vardır.
 Havada yaklaşık 0.7 μg/m3 iyot
bulunmaktadır.

14.  Toprakta ise bölgelere göre değişmek
üzere 50-9000 μg/kg civarındadır.
 Deniz ürünlerinde (balık, kaya koruğu,
yosun gibi) 800 μg/kg oranındadır.
 Ayrıca yumurta, et, süt ve tahıllarda
yüksek oranda bulunur.
 Ancak et, süt, yumurta ve tahıllardaki
iyot miktarı bölgenin iyot düzeyine ve
mevsimlere göre değişebilmektedir.
 Bitkilerde, iyotsuz topraklarda 10 μg/kg,
iyotlu topraklarda ise 1 mg/kg iyot
bulunmaktadır.

15. İYOT METABOLİZMASI
 Günlük iyot ihtiyacı % 90 oranında
gıdalardan, % 10 oranında içme
suyundan sağlanır
 Gıdalardaki iyodun yaklaşık % 50'si
emilir.
 Emilim mide ve barsaklarda oluşur ve
bir saatte tamamlanır.
 Plazmada inorganik iyot halinde bulunur
ve düzeyi 0.1-0.5 μg/dl arasındadır.
 Plazma iyodunun yarı ömrünün 8 saat
olduğu gösterilmiştir.

16.  Plazma iyodunun büyük bir bölümü
tiroid bezi tarafından tutulur.
 Tiroid bezi, mide mukozası, timus,
epidermis, koroid pleksusu, iskelet,
eklem, arterler, uterus, göğüsler, ince
barsaklar ve plasenta da iyotu
konsantre edebilirler.
 İyot NIS (sodyum, iyot simporter)
aracılığı ile yakalanır. NIS özellikle tiroid,
tükrük bezi, meme, plasenta ve mide
mukozasında fonksiyoneldir.
 Göğüs dokusu tuttuğu iyotun % 15’ini
sütle salgılar. Ancak sadece tiroid bezi
hormon sentez yeteneğine sahiptir.

17.  Tükrük bezlerinden atılan iyot
barsaklardan geri emilir.
 İyot büyük oranda idrarda, çok az
miktarda da gaita ve ter ile atılır.
 Terleme ile plazma iyodunun % 1-2'si
atılır. Aşırı terlemede bu oran % 10'a
yükselebilir.
 Tiroid bezi içerisinde yaklaşık 10-20 mg
iyot depolanmaktadır. Ancak
yenidoğanların tiroidlerindeki iyot içeriği
0.1 mg gibi oldukça düşüktür.
 Erişkin bir insanda total 30-50 mg iyot
vardır ve % 30’u tiroid bezinde
hormonlarda bulunur.

18.  İyotun yaklaşık % 60-80’i non
hormonal olarak ekstra tiroidal
dokularda bulunur ve biyolojik
rolleri tam bilinmez.
 Ancak mide ve memede
antioksidan rol oynar.
 Timusda yüksek oranda bulunması
immün sistemdeki rolünü gösterir.
 Günlük iyot alımı, yaşlara fizyolojik
ihtiyaçlara ve bazı hastalıklara bağlı
olarak değişebilir.

19.  Erişkinlerde en az 1 μg/kg/gün iyot
alınması gerektiği gösterilmiştir.
 Yenidoğanda ve hayatın ilk aylarında
vücut ağırlığına göre iyot ihtiyacı daha
yüksektir.
 Yenidoğan bebekler için sütte 10-20 μg/
dl iyot bulunması önerilmektedir.

20. Tablo 1: Günlük iyot ihtiyacı
(WHO/UNICEF/ICCIDD 2001).
Yaş Günlük alım (μg/gün)
0-5 yaş 90
6-12 yaş 120
12 yaş-erişkin 150
Gebelik 200
Laktasyon 200

21. İYOT EKSİKLİĞİNİN NEDENLERİ
1. Gebelik Öncesi
Yetersiz iyot alımı
 İyotlu gıdaların yetersiz alımı
 Vejeteryan diyet
 İyotsuz tuz kullanımı
 Tuz kısıtlaması,
 İyotlu tuzla ilgili sorunlar
• Üretimden eve %20 kayıp
• Pişirme ile ortalama %20 kayıp
• Kaynatma ile %37
• Buharlı pişirme ile %20
• Basınçlı pişirme %20
• Hafif kızartma %27
• Derin kızartma %20
• Fırında pişirme %6

22. Yetersiz iyot emilimi(malabsorbsiyon,
bağlayıcı ajanlar)
İyot kaybı(terleme, balgam, diürez)
2.Gebelikte iyot eksikliği
• Yetersiz iyotlu gıda alımı
• İyotsuz tuz kullanma
• Tuz kısıtlanması
• Vejeteryan diyet
• Gebelikte renal iyot klirensinin 1,3-1,5
kat artması

23. 3.Postpartum iyot eksikliği
B. Anne sütünde iyot yetersizliği
 Vejeteryan anne
 İyotsuz tuz veya kısıtlı iyotlu tuz alımı
 Annenin sigara içmesi(tiyosiyanat),
perklorat ve nitrat gibi memede NIS
inhibisyonu yapan madde alımı

24. Sigara içen Sigara p
içmeyen
Anne sütü 2,6 mcg/dl 5.38 mcg/dl <0.001
iyot
Bebek 3,33 mcg/dl 5.04 mcg/dl =0.05
idrar iyot
Laurberg P et al. JCEM 2004;89:181-187

25. B. Neonatal Nedenler
 Anne sütü alamama
 Mamalarda yetersiz iyot bulunması
 Soya bazlı mama kullanımı
 İlaçlar( Fe+³)
 TPN
 Diüretikler
 Terleme

26.  İyot eksikliği insanlarda ve hayvanlarda
değişik klinik tablolar oluşturmaktadır.
 Eskiden sadece guatr yaptığı düşünülürken
geniş bir klinik tablo oluşturması
nedeni ile Hetzel 1983 yılında, iyot
eksikliği hastalıkları (IDD, iodine
deficiency disorders) terminolojisinin
kullanılmasını önermiştir.

29. Tablo 2: lyot eksikliği hastalıkları
spektrumu
INSANLARDA
1.Kadınlarda
- Yetersiz fertilizasyon
- Preeklampsi
- Postpartum hemoraji
- Maternal anemi
- Kol gelişi doğum
- Guatr(Normalde %16, IDD’de %30 büyür.)
- Sigara içen annelerde gebelik sayısı ile gittikçe
artan tiroid volümü (TV>22 ml)

30. 2. Fetus üzerine etkileri
- Erken ve geç düşükler (düşüklerin % 6’sını
oluşturur)
- Ölü doğum
- Düşük doğum ağırlığı (toplumda % 6.8,
IDD'de % 22)
- Konjenital malformasyonlar
(myelomeningosel ve diğerleri)
- Otizm
(iyot eksikliği + çevresel toksinler)

31. - Mikrosefali
- Perinatal mortalite artışı
- Kretenizm (nörolojik ve miksödematöz tip)
- Fetal guatr
- Tiroid bezinin nükleer radyasyona karşı
duyarlılığında artma (12 haftalıktan sonra)
- Hiperaktivite, dikkat eksikliği
- Parkinson hastalığı, Alzheimer hastalığı,
Multipl skleroz, Amyotrofik lateral
skleroz

32. 3.Yenidoğan
- Neonatal guatr (TV>1.5 ml)
- Neonatal hipotiroidi(geçici/kalıcı)
- Tiroid disgenezisinde artma
- Geçici hipertrotiropinemi
- Ani ve beklenmedik bebek ölümü
- Konjenital hipotiroidi taramasında geri çağrılış
oranının 13 kat artması
- Tiroid bezinin nükleer radyasyona karşı
duyarlılığında artma

33. 4.Süt çocuğu, çocukluk ve adölesan dönemi
- Guatr
- Hipotiroidi
- İnfant mortalitesinde artış
- Ani ve beklenmedik bebek ölümü
- Kashin-Beck hastalığı (iyot ve selenyum
eksikliği ile birlikte osteoartropati)
- Fagosit fonksiyonlarında ve geç hücresel
immün cevapta yetersizlik

34. - Fizik gelişim yetersizliği, adolesan
gecikmesi, IGF-1 ve IGF-BP3 düşüklüğü
- Mental fonksiyon yetersizliği, okul
başarısızlığı, meta analiz sonuçlarına göre
IQ 13.5 puan düşük
- EEG bozukluğu (6 kat fazla)
- Tiroid bezinin nükleer radyasyona karşı
duyarlılığında artma

35. 5.Erişkinde
- Guatr, nodül oluşumu ve problemleri
- Hipertiroidizm (T3 toksikozu)
- Mental fonksiyon bozulması
- Fiziksel performansta yetersizlik
- İyot yüklemesi ile oluşabilecek
hipertiroidizm ve otoimmün tiroidit
riskinde yükselme

36. - Folliküler ve anaplastik tip tiroid
karsinomasında 10 kat artma
- Mide ve meme kanserinde artış
- Tiroid bezinin nükleer radyasyona karşı
duyarlılığında artma
- Fertilite problemleri
- Kashin-Beck hastalığı

37. HAYVANLARDA
- Üremede azalma
- Canlı doğum sayısında azalma
- Doğum ağırlığında azalma
- Deformiteli doğum oranında artma
- Güç kaybı
- Et, süt ve yün açısından verim düşüklüğü
- Ev hayvanları da etkilenir
BİTKİLERDE
-Bitki büyümesi ve verimi düşer.

50.  Günlük iyot alımı veya girişi 100 μg
altına inince TSH artışı ve tiroid
bezinin otoregulasyonu ile iyot
yakalaması artar.
 Ancak günlük iyot alımı 50 μg ve
altına inince regülasyon
mekanizması yetersiz kalır.

51.  Tiroid bezi iyot içeriği 10 mg altına
düşer.
 Tiroid hormon düzeyi azalınca TSH
artarak tiroid bezini büyütür ve guatr
meydana gelir.
 Tiroid bezi daha az iyot gerektiren ve
biyoaktivitesi 4-5 kat daha yüksek olan
T3 sentezini artırır.
 Normalde T3/T4 oranı 15/1 iken
29-34/1’e yükselir.

52.  DİT üretimi azalırken MİT üretimi artar.
(T4 üretimi azalır, T3 üretimi artar).
 Hastalarda T3 normale yakın hatta
yüksek düzeyde iken T4 normalin alt
sınırında veya normalin altında bulunur.
 TSH düzeyi artan T3 nedeniyle
yüksek bulunmayabilir.
 Bazı vakalarda T4, T3 dönüşümü artar.
 Yetersiz iyot alan emzikli annelerde
idrar iyot düzeyi düşükken sütte iyot
düzeyi yüksek olabilir.

53.  Bu olayın nedeni meme dokusunun
NIS ekspresyonunu artırması ve
süte geçen iyotu yükseltmesidir.
 İyot eksikliğinin en önemli sonucu
endemik guatrdır.
 Pan American Health Organisation
(PAHO) 1986 kriterlerine göre tiroid
bezi lateral lobları hastanın
başparmak distal falanksını geçecek
şekilde büyümüşse guatr kabul
edilir ve palpabl tiroid bezinin
normale göre 4-5 kat büyümüş
olduğu bilinmektedir.

54.  Guatr evrelemesi PAHO 1986
kriterlerine göre yapılmaktadır.
 Bir toplumda total guatr oranı evre
I, II ve III'ün toplamı ile hesaplanır.
 Görülebilir guatr oranı ise evre II ve
III’ün toplamıdır.
 Bir bölgede iyot eksikliğinin veya
diğer faktörlerin katkısı ile ortaya
çıkan yaygın guatr vakaları varsa
endemik guatr bölgesi kabul edilir.
 Endemik guatr için değişik kriterler
önerilmektedir.

55. Tablo 3: PAHO 1986 kriterlerine
göre guatr evrelendirilmesi.
Evre Belirleyen özellikler
0 Guatr yok
Ia Guatr sadece dikkatli palpasyonla belirlenir, boyun tamamen ekstansiyona
getirilse bile guatr gözlenmez.
Ib Guatr palpe edilir, boyun düz pozisyonda iken izlenmez, ekstansiyona getirilince
görülür. Noduler guatr vakaları hastada diffüz guatr bulunmasa bile bu gruba
dahil edilir.
II Boyun normal pozisyonda iken görülen ve tanı için palpasyona gerek olmayan
vakalar.
III Belirli bir uzaklıktan (yaklaşık 10 metre) kolayca görülen guatr vakaları

56.  WHO 1979 yılında "bir bölgede yaşayan
pre ve peri adolesan çocukların %
5'inden fazlasında evre lb, erişkinlerin %
30'undan fazlasında evre la guatr
bulunmasını "endemik guatr kriteri
olarak belirlemiştir.
 PAHO 1986 yılında "bir bölgede yaşayan
tüm toplumun veya 6-12 yaş grubu
çocukların % 10'undan fazlasında guatr
bulunmasını "endemik guatr" olarak
kabul etmiştir.
 Son yıllarda ise okul çağı çocuklarında
% 5'den fazla guatr bulunması endemik
guatr kriteri olarak önerilmektedir
(WHO/UNICEF/ ICCIDD, 1992).

57. İYOT EKSİKLİĞİ
BOZUKLUKLARININ
DEĞERLENDİRİLMESİ
 İyot eksikliğinin ortaya çıkarılması
ve yorumlanması için değişik
basamaklarda araştırmalar yapılır.
1.Tiroid palpasyonu: Kolay, non
invaziv ve hızlı sonuç alınması
nedeniyle epidemiyolojik
çalışmalarda palpasyon metodu
kullanılır.

58.  Erişkinlerde güvenilir olsa da küçük
çocuklarda ve özellikle
yenidoğanlarda palpasyon metodu
uygun değildir.
 Tiroid palpasyonu erişkinlerde % 91
oranında duyarlı olmasına rağmen
10 yaş altındaki çocuklarda bu oran
% 63.5'a düşmektedir
 WHO/UNICEF/ICCIDD
epidemiyolojik çalışmalar için guatr
evrelemesini daha basit hale
getirmiştir.

59. Tablo 4. Epidemiyolojik çalışmalar
için pratik guatr evrelendirilmesi.
Evre Belirleyen özellikler
0 Palpasyonla veya bakmakla görülmeyen tiroid bezi
1 Palpe edilebilen ve normal boyun pozisyonunda görülmeyen guatr (la ve lb)
2 Normal boyun pozisyonunda görulen guatr (II ve III)

60. 2.UItrasonografik inceleme:
 Kişinin vücut yapısı ve muayeneyi
yapan kişilerin farklılığı nedeniyle
palpasyonla guatr taraması uygun
görülmemektedir.
 Bunun yerine noninvaziv kolay ve hızlı
sonuç alınan ultrasonik tiroid incelemesi
önerilmektedir.
 Yenidoğan dahil çocukluk dönemi için
oldukça güvenilir bir metottur.
 Ultrasonla tiroid volümü hesaplanır,
tiroid ekojenitesi değerlendirilir ve diğer
patolojiler ortaya çıkarılır.

61.  Tiroid volümü için her lobun
boy, en ve derinliği ölçülür.
 Brunn formülüne göre üç
boyut çarpılır ve 0.523
katsayısı ile tekrar çarpılır.
 Sağ ve sol lobun hesaplanan
volümleri toplanarak toplam
volüm elde edilir.

62.  Ultrason volümü ile gerçek volüm
arasında ± % 10 fark olduğu
düşünülmektedir.
 Farklı kişilerin ölçtüğü ultrason
volümleri arasında da % 5 gibi
düşük fark olduğu bilinmektedir.
 Yaşlara göre normal tiroid volümleri
ve üst limit değerleri Tablo 5'de
görülmektedir.

63. Tablo 5: Yaşlara göre tiroid volümü
ortalama değerleri ve üst sınır değerler (ml).
Kurtoğlu S Vitti P (21) Chanoine IP Gutekunst R Delange F (23)
(20) (22) (19) Üst limit
Yaş X±SD X±SD Üst Üst limit Erkek Kız
limit
Yenidoğan 1.26±0.36 0.83
1 1.76±0.27 0.90
2 2.20±0.69 1.13
3 2.54±0.48 1.36
4 2.72±0.60 1.59
5 2.92±0.64 1.82
6 3.90±0.80 2.7±1.2 4.9 2.05 3.5 5.4 5.0
7 3.86±0.87 3.1±1.3 5.7 2.28 4.0 5.7 5.9
8 4.40±1.20 3.3±1.2 5.7 2.51 4.5 6.1 6.9
9 5.18±0.93 3.6±1.3 6.2 2.99 5.0 6.8 8.0
10 4.92±1.67 4.0±1.5 7.1 3.70 6.9 7.8 9.2

64. Tablo 5: Yaşlara göre tiroid volümü
ortalama değerleri ve üst sınır değerler (ml).
11 5.97±2.21 4.9±1.5 7.9 4.70 7.0 9.0 10.4
12 6.57±2.49 5.3±1.4 8.1 5.12 8.0 10.4 11.7
13 8.89±2.48 6.1±1.6 9.3 5.83 9.0 12.0 13.1
14 9.53±2.13 6.3±1.5 9.3 6.54 10.5 13.9 14.6
15 10.63±2.3 7.25 12.0 16.0 16.1
2
16 11.94±1.7 7.96 14.0
2
17 16.0
Erkek 25.0
Kadın 18.0

65. 3.İdrarda iyot düzeyi ölçümü:
 Günlük alınan iyodun yaklaşık % 85-90'ı
idrarla atılmaktadır.
 Bu nedenle idrar iyot düzeyi o bölgedeki
iyot durumunu yansıtan önemli bir
kriterdir.
 Eskiden 24 saatlik idrarda iyot ve
kreatinin ölçülürken, beslenme
bozukluğu bulunan bölgelerde kreatinin
değerinin yanıltıcı olabileceği
düşünülerek vazgeçilmiştir.
 Bunun yerine spot idrarda iyot ölçümü
önerilmektedir. Bir bölge için ortalama
yerine median değer tercih edilir.

66.  Üriner iyot gün içinde veya günler
arasında farklılıklar gösterir.
 Alınan iyot ve içilen su miktarı ile
değişebilir.
 Gün içinde sirkadian ritme göre 8-11
arası en düşükken 12-24 arasında
giderek artar.
 Sabah ve açlık idrarında iyot düşüktür.
 Kişiler ve günler arasındaki farklılıkları
gidermek için dar bir bölgede 30-50
kişide spot idrar iyotun ölçülmesi tavsiye
edilmektedir (Sandell-Kolthoff
metoduyla).

67.  Yenidoğan döneminde 5. günden itibaren
bebek idrar ve anne sütü iyot düzeyi
ölçülebilir.
 Bir bölgede 200 çocuk taranmalı ve en az
30-50 idrar örneğinden iyot çalışılmalıdır.
 En çok 6-12 yaş arası çocuklar tercih edilir.
Ancak okula gitme oranı % 50’nin altında
ise yörenin tamamında çalışılmalıdır.
 Okuldaki kızlar erkeklerin ¼’ünden azsa,
bölgedeki kızlar veya 30 yaş altı kadınlar
çalışmaya alınır.
 Normal bölgelerde spot idrar median iyot
düzeyi 10-20 μg/dl arasındadır.

68. 4.Tiroid fonksiyonları ölçümü:
 İyot eksikliği bölgelerinde T3 yüksek
T4 düşük TSH değeri ise
değişkendir.
 İyot eksikliğinde tiroid bezi dışına
tiroglobulin sızıntısı artar ve yüksek
bulunur (iyot eksikliği için oldukça
duyarlı bir bulgudur).
5.Radyoaktif iyot tutulumu % 50’nin
üzerine çıkar.
6.Kretinizm ve hipotiroidi oranı
yüksektir.
7.İyot eksikliği bölgelerinde okul

69. 8.Diğer çalışmalar:
 Bölge sularında ve ürünlerinde iyot
düzeyi ölçülebilir.
 Sularda iyot düzeyi 10 μg/L'nin altında
ise IDD riski vardır.
 Eğer sularda iyot düzeyi 2 μg/L'nin
altında ise ciddi IDD bölgesi olarak
kabul edilir.
 Ayrıca guatrojen olduğu tahmin edilen
gıdalar, beslenme alışkanlıkları, A
vitamini eksikliği ve manganez fazlalığı
gibi faktörler araştırma kapsamına
alınabilir.

70. BULGULARIN YORUMU
 Klinik ve laboratuar çalışmalar sonucu
bölgenin hafif ve orta veya ağır IDD
bölgesi olduğua karar verilir.
 Tedavi ve korunma metodları belirlenir.
 Üriner iyot düzeyine göre günlük iyot
alımı ve bölgenin durumu
yorumlanabilir.

71. Üriner iyot düzeyine göre bölgelerin yorumu
Median üriner Yansıttığı günlük İyot nutrisyon durumu
iyot (μg/L) iyot alımı
(μg/gün)
< 20 < 30 μg/gün Ağır iyot eksikliği
20-49 30-74 Orta iyot eksikliği
50-99 75-149 Hafif iyot eksikliği
100-199 150-299 Optimal alım
200-299 300-499 Gerekenden fazla (duyarlı grupta
iyotla oluşan hipertiroidi riski)
>299 >499 Aşırı iyot alım (iyotla oluşan
hipotiroidi ve otoimmün tiroid
hastalığı riski artar)
*İdeal aralık 100-200 μg/L’dir **WHO/UNICEF/ICCIDD raporu 2001

72. İyot eksikliği düzeyinin saptanmasında kullanılan endikatörler
IDD derecesi
Endikatör Normal Hedef Hafif Orta* Ağır*
sınır toplam *
Total guatr oranı <% 5 Okul çocukları 5-19.9 20-29.9 ≥30
97 p > tiroid <% 5 Okul çocukları 5-19.9 20-29.9 ≥30
volümü yüzdesi
Median üriner 10-20 µg /dl Okul çocukları 5-9.9 2-4.9 <2
iyot düzeyi ve erişkinler
Serum TG Değişken Çocuk ve 10-19.9 20-39.9 >40
düzeyi (ng/ml) erişkinler
•orta iyot eksikliği bölgesinde guatr yanında hipotiroidi vakaları da bulunur,
•** ağır iyot eksikliği bölgesinde guatr ve hipotiroidi yanında endemik kretinizm
vakaları da görülür…

73. İyot eksikliği düzeyinin saptanmasında kullanılan endikatörler
IDD derecesi
Endikatör Normal Hedef Hafif Orta* Ağır*
sınır toplam *
5mU/L > <%3 Yenidoğanlar 3-19.9 20-39. >40
neonatal TSH 9
düzeyi yüzdesi
Yenidoğan idrar 10 µg /dl Yenidoğanlar 5-9.9 2-2,5-4 <2-2.5
iyot düzeyi*** > .99
Anne sütü iyot 10 µg /dl Yenidoğanlar 5-9.9 2-2,5-4 <2-2.5
düzeyi*** > .99
Problemin Gebe ve Önemli Acil Kritik
çözümü çocuklar
*** idrar ve anne sütü örnekleri ilk 5. günden sonra alınmalıdır. Yenidoğan bebek idrar ve
anne sütü ideal iyot düzeyi 10-20 mcg/dl olarak değiştirilmişitr.

74. Gebelik ve laktasyonda iyot düzeyinin değerlendirilmesi
Grup Median üriner Kategori
iyot µg/L
Gebeler <150 Yetersiz
100-150 hafif eksiklik
50-100 orta eksiklik
<50 ağır eksiklik
150-249 Yeterli
250-499 Yeterinden fazla
≥ 500 Aşırı
Laktasyon* > 100 Yetersiz
≥ 100 Yeterli
* Anne sütü iyotu bebeği destekler

75. İYOT EKSİKLİĞİ BOZUKLUKLARININ
ÖNLENMESİNDE HEDEFLERİN BELİRLENMESİ
 Hafif IDD bölgelerinde konunun
önemini vurgulayan kampanyalar
başlatılır.
 Orta IDD bölgelerinde konunun
acil olduğu,
 Ağır IDD bölgelerinde ise konunun
kritik olduğu vurgulanır.

76. 1.Evlerde tüketilen tuzların
 % 90'ında iyot bulunmasını
sağlamak.
 UNICEF raporuna göre 1994 yılı
sonlarına doğru Türkiye'de
kullanılan iyotlu tuz oranı % 31 iken
2002’de % 63.9’a çıkmıştır.
 Ancak kent, kırsal ve coğrafi bölge
farklılıkları sürmektedir.

77. 2.Toplumda üriner iyot düzeyi:
 Toplumun en az % 50'sinde 10 µg/
dl'yi geçmesi, en az % 80'inde 5 µg
/dl'yi geçmesi (veya <5 µg /dl olan
kişilerin % 20 altında olması).
 Ancak bu rakam bile orta IDD
bölgesini gösterebilir.
 En ideal rakam median değerin 10
µg /dl üzerine çıkmasıdır.

78. 3. Tiroid büyüklüğü;
 6-12 yaş grubu okul çocuklarında
(özellikle 8-10 yaş) palpasyon veya
ultrasonla saptanan tiromegali
oranının % 5'in altına inmesini
sağlamak,
4. Neonatal tam kan TSH değerinin
 5 mU/L üzerinde bulunma oranının
% 3'ün altına indirilmesi.
 Neonatal TSH tam kanda çalışılırsa
5, serumda çalışılırsa 10 mU/L
olarak alınmalıdır.

79. MÜDAHALE ve KORUNMA
 İyot eksikliği bozukluklarının sık
görüldüğü bölgelerde kişilerin günlük en
az 150 µg iyot alması sağlanmalıdır.
 İyot desteği su, tuz, ekmek, çay,
iyotlanmış yağ enjeksiyonu, oral
iyotlanmış yağ veya lugol eriyiği
şeklinde olabilir.

80.  Boyages'in önerisine göre hafif IDD
bölgesinde 10-25 mg/kg oranında iyotlu
tuz kullanımı yeterlidir.
 Orta derecede iyot eksikliği bulunan
bölgelerde sofra tuzlan 25-40 mg/kg
oranında iyodize edilmelidir.
 Ayrıca oral iyotlanmış yağ veya lugol
eriyiği kullanılabilir.
 Nadiren iyotlanmış yağ oral verilebilir ve
enjeksiyonu gerekebilir.
 Ağır iyot eksikliği bö1gelerinde ise
tedaviye iyotlanmış yağ enjeksiyonu ile
başlanmalıdır.

81. 1.Su yolu ile iyot desteği:
 Su yolu ile iyot desteği şehir şebeke
suyuna ya da okul ve evlerde içme
sularına iyot katılması ile yapılabilir.
 İlk olarak 1923 yılında ABD'de
uygulanan şehir suyunun
iyotlanması Sicilya ve Malezya'da
denenmiştir.
 Suya iyot katılması ayrıca bakteriyel
kontaminasyonu da önlemektedir.

82.  Suyun iyotlanması I2, Kl ve K103 ile
yapılır ve 50 µg/L (50 ppm) iyot
düzeyi hedeflenir.
 İnsanların yanı sıra hayvanların ve
tahılların yeterli iyot düzeyine
ulaşması için, içme ve sulama
sularının iyotlanması düşünülebilir.
 Çin'de benzer bir uygulama ile
hayvansal ve bitkisel ürünlerde iyot
düzeyinin yükseldiği gösterilmiştir.

83. 2.Ekmeklere iyot katılması:
 Hollanda ve Tasmanya'da
uygulanan bu metodun farklı
ekmek tüketimi nedeniyle başarılı
olmadığı görülmüştür.
3.Çaya iyot katılması:
 Tibet'de özel bir çaylı içeceğe iyot
katılarak çocuk ve kadınların iyot
alması hedeflenmiştir. Fakat geniş
destek görmemiştir.

84. 4.İlaçlar yolu ile iyot desteği:
 Vitamin ve flor tabletlerine iyot
katılabilir.
5.İyotlu tuz kullanımı:
 Pratik ve yaygın kullanılan bir
metodudur.
 Birleşmiş Milletler 1990 dünya
çocuk zirvesinde 2000 yılında iyot
eksikliğinin giderilmesi hedeflendi
ve 1993’te WHO/UNICEF dünya
çapında iyotlu tuz kampanyası
başlattı.

85. Tablo 8: İklim koşullarına ve günlük
tuz tüketimine göre sofra tuzlarının
iyotlanması
İklim Günlük tuz tüketimi (g) Önerilen iyot katkısı* (ppm)
Sıcak-nemli 5 50**
Sıcak-nemli 10 25
Soğuk-kuru 5 40
Soğuk-kuru 10 20
*168.6 mg KIO3 100 mg iyot içerir. **ppm: parts of per million (mg/
kg ile aynı miktara denk düşmektedir)

86.  Yaşlılara, hipertansiyonlu hastalara
ve nodüler guatr vakalarına iyotlu
tuz verilmemesi uygundur.
 Günlük iyot ihtiyacının (150
µg/gün) sofra tuzu yolu ile
karşılanması hedeflenir.
 Ancak toplumların ve toplum
kesitlerinin farklı tuz tüketme
alışkanlıkları dikkate alınmalıdır.
 Günlük tuz tüketimi 3-20 g arasında
değişmektedir.

87.  Örneğin Avrupa'da 3 g olan tüketim,
Hindistan'da 10 g’a kadar
yükselmektedir.
 Ancak ortalama değerin 5-10 g/gün
olduğu kabul edilmektedir.
 Yemek tuzuna KI veya KIO3 katılabilir.
Tuzun koku ve tadını değiştirmez.

88.  Ancak rutubet ve diğer iklim
değişikliklerine daha dayanıklı olan
Kl03 tercih edilmektedir.
 Günlük tuz tüketimi ve iklim
koşullarına göre sofra tuzlarının
iyotlanma derecesi Tablo 8'de
görülmektedir.

89.  50 ppm olarak iyot katılan tuzun
farklı toplumlarda tüketimi ile alınan
iyot miktarı değişebilir.
 Örneğin 3 g alan toplumda günlük
ideal 150 µg iyot alınırken 10 gr
tüketen toplumda 500 µg gibi
yüksek iyot alınmış olur.
 Pişirmekle iyodize tuzun iyot
kontenti % 50 azalır.
 Pişirme ile kaybın iyonatlı tuzlarda
daha az olduğu gösterilmiştir.

90.  Salatalara katılması ile iyot kaybı
aza indirilir.
 Bu nedenle yemeklerin fazla
pişirilmemesi veya tuzun daha
sonra katılması önerilir.
 İyotlu tuz kullanımında başarıyı
etkileyen faktörler Tablo 9'da
görülmektedir.
 Bir anlamda toplumda iyotlu tuzla
ilgili bilgiler yaygınlaşmalı ve tuzluk
kültürü oluşmalıdır.

91. Tablo 9: İyotlu tuz kullanımında
başarıyı etkileyen faktörler
•Gereken iyot miktarı
•Günlük tuz tüketimi
•Tuzun iyot kontenti
•Tuzun hazırlanış ve dağıtımı
•Kişisel beslenme alışkanlıkları
•Diğer guatrojenik faktörlerin varlığı ve ortadan
kaldırılması
•Politik kararlar
•Sürekli takip ve gözaltı
•Profilaksi süresi

92. 6.Lugol solusyonu:
 Lugol solusyonu 5 gI2, 10 g Kl ve
100 ml distile su ile hazırlanır.
 Lugol solusyonunun 1 damlasında
degişik araştırıcılara göre 6.3-7.8
mg iyot bulunur.
 Ancak pratik olması için bir damla
lugolde 6 mg iyot olduğu kabul
edilir.
 Lugol solusyonu, 1917 yılında
Marine ve Kimball tarafından
ABD‘inde uygulanmıştır.

93.  Yılda iki ayrı ayda haftada iki kez 3-5
mg iyot uygulaması yapılmıştır.
 Böylece yılda 50-75 mg iyot ve günlük
130 µg iyot sağlanmış olmaktadır.
 Lugol solusyonu belirli bölgelerdeki
toplumun korunması amacıyla
kullanılır.
 Ucuz, pratik ve kişilerin katılımını
sağlayan bir uygulamadır.
 Lugol solusyonu uygulamasını Dunn
1987 yılında haftalık veya aylık
uygulama şeklinde yeniden
düzenlemiştir.

94.  Aylık olarak bir damla lugol
solusyonu verilir.
 Aylık dozda lugol solusyonunun
tiroid bezi üzerine olan yan
etkilerini önlemek için lugolun dilüe
edilerek haftada I mg olarak
verilmesi daha uygun
görulmektedir.
 Bu doz fizyolojik doz olarak kabul
edilmektedir.
 Lugol solusyonu iyodize yağ gibi
depo edilmediği için tekrarlanması
gerekmektedir.

95.  Dun JT % 10’luk potasyum iyodür
solüsyonundan (1 damla 4.24 mg iyot)
aylık 30 mg veya 14 günde 8 mg
kullanmayı da önermektedir.
7.İyot tabletleri ve kapsulleri:
 Almanya'da 100 ve 500 µg KI
bulunduran tabletler kullanılmaktadır.
 Ceviz veya soya yağı içinde hazırlanmış
kapsüller 200 mg iyot ihtiva ederler.

96. 8.İyotlanmış yağ kullanımı:
 Yeni Gine'de akciğer hastalarına teşhis
amacı ile verilen iyotlanmış yağın
vücutta uzun sure kaldığı fark edilince
iyot eksikliği tedavisi ve korunmasında
kullanılabileceği fikri doğmuştur.
 İyotlanmış yag, ağir iyot eksikliği
bölgelerinde çocuklar, gençler,
doğurganlık çağindaki kadınlar ve
gebelere öncelik verilerek uygulanır.
 İyot eksikliği 2. tirmestr ve 3 yaş
arasında çok önemlidir.

98.  Özellikle beyin gelişimi için kritik
peryot olan 13-19 gebelik
haftalarında yeterli iyot sağlanmalıdır.
 İyotlanmış yağ ampulleri 10 ml'liktir.
 Ağırlığının % 38’i iyottur ve 1 ml
ampülde 480 mg iyot bulunmaktadır.
 Haşhaş tohumu yağına kovalan olarak
bağlanmış iyot kapsar.
 En yaygm kullanılan iyotlanmış yağ
Guerbet firmasının Lipiodol Ultrafluid
preparatıdır.

99.  İyotlanmış yağ ampulleri enjektöre
çekilerek oral yolla veya
enjeksiyonla uygulanır.
 Guerber firması ayrıca Oriodol isimli
oral dispenser hazırlamıştır ve 300
mg iyot içermektedir.
 Oral verilince barsaktan emilir.
 Bir bölümü tiroid tarafından tutulur.
 Bir kısmı yağ dokusunda depolanır,
kalanı atılır.
 Bir bölgede demir eksikliği yaygınsa
önce demir tedavisi verilir.

100.  Peşinden oral iyotlanmış yağ kapsülleri
kullanılırsa daha başarılı olduğu
bildirilmiştir.
 Enjeksiyon yolu ile uygulanan iyotlanmış
yağ, enjeksiyon bölgesinden yavaş
yavaş serbestleşir ve dolaşıma katılır.
 Enjeksiyondan 23 gün sonra bile
enjeksiyon bölgesinde % 87 oranında
iyodun kaldığı tespit edilmiştir.
 Etkili olduğu süre, yapılan doza,
adaleden yavaş yavaş serbestleşmesine,
tiroid tarafından tekrar tutulmasına ve
belki de yağ dokusundaki
depolanmasına bağlıdır.

101.  İyotlanmış yağ stabil olup
buzdolabında tutulmasına gerek
yoktur.
 Enjeksiyon fazla ağrılı değildir.
 Yenidoğan bebeklerde iyotlanmış
yağ enjeksiyonu önerilmemektedir.
 Yan etki olarak apse gelişimi rapor
edilmiştir.

102.  Allerjik reaksiyonlara
rastlanılmamıştır.
 Oral (kapsül veya iyodize yağ) ve
intramusküler iyodize yağ
uygulaması ile ilgili değişik tedavi
dozları ve şemaları yayınlanmıştır.
 1992 yılında WHO/UNICEF/ICCIDD
fikir birliği yapılan tedavi şeması
Tablo 10'da görülmektedir.

103. Tablo 10: İyot eksikliğinin giderilmesinde
oral ve iyotlanmış yağ uygulaması.
Etkili olduğu süre
Oral (mg iyot) İntramusküler (mg
iyot)
Yaş grupları 3 ay 6 ay 12 ay > 1yıl
Doğurganlık 100-200 200-480 400-960 480
çağındaki kadınlar
Gebe kadınlar 50-100 100-300 300-480 480
0-1 yaş 20-40 50-100 100-300 240
1-5 yaş 40-100 100-300 300-480 480
6-15 yaş 100-200 200-480 400-960 480
16-45 yaş 100-200 200-480 400-960 480

104.  Zimmermann ve ark. 6-12 yaş
arasındaki çocuklara 200 mg oral yağlı
iyotun 1 yıl etkili olduğunu
göstermişlerdir.
 İyot eksikliği bölgesinde iyot desteğinin
en az 2 jenerasyon sürdürülmesi gerekli
görülmektedir.
 Selenyum eksikliği bulunan bölgelerde
iyot desteği yeterli düzelmeyi sağlar.
 İyotlu yağ kapsülü tedavisinde başarıyı
engelleyen demir eksikliği, parazitozlar
(askaris, entomoeba histolitika), diare
varlığı ve siyanatlı gıdalar dikkate
alınmalıdır.

105.  Ayrıca aynı bölgede hayvanların ve
tahılların iyot desteğini artırmak için
değişik çalışmaların yürütülmesi
uygundur.
 9.Nükleer radyasyon kazalarında iyot
eksikliği bulunan toplumun tiroid
kanserinden korunması gerekir.
 Genellikle p.o. verilen potasyum iodidle
tiroid bloke edilerek radyoaktivite
tutulumu engellenmeye çalışılır. %
10’luk KI solüsyonun 1 damlası 4.24
mg, SSKI solusyonunun 1 damlası 38
mg, tabletler ise 150 mg KI
içermektedir.

106.  Doğum-1 ay arasında 16, 1 ay-3 yaşta 32,
3-18 yaşta 65, adultda 130 mg olarak
verilmelidir.
 Koruyucu etkisi yaklaşık 24 saat
sürmektedir.
 Risk sürdüğü sürece verilmeye devam
edilir.
 Oral alınan iodid mide-barsaklarda 30-60
dk içinde emilir.
 Maruziyetten 12 saat önce alınmışsa % 90,
24 saat önce alınmışsa % 70 komplet blok
sağlar.
 Yenidoğan bebeklerde (Polonya) % 0.37
oranında geçici hipotiroidiye yol açmıştır.

107. İYOT DESTEĞİ İLE ALINAN
SONUÇLAR
 1.Önce yenidoğanda endemik
kretenizm, guatr ve hipotiroidi
kaybolur. Yenidoğan bebeklerde
tiroid bezi ağırliği azalır. Doğum
ağırlığı artar, neonatal mortalite ve
malformasyonlu bebek oranı düşer.
İnfant mortalite hızı da % 50 azalır.

108.  2.Okul çocukları ve adolesanda
guatr oranı düşer. Öğrencilerin
mental performansı yükselir. Buna
mental catch-up adı verilir.
 Okul başarısızlığı % 50’den % 2’ye
düşer.
 3.Adult populasyonda daha yavaş
düşme izlenir. Esas etki çocuk ve
adolesandan erişkinliğe geçiş yapan
yeni populasyonda izlenir. Önce
büyük ve multinoduler guatr
vakaları azalır.

109.  4.Toprakta, gıdalarda ve sütlerde
(anne sütü, inek sütü gibi) iyot
miktarı artar. Ayrıca hayvanların
üremesi artar, et ve süt verimleri
yükselir, yünleri daha verimli hale
gelir ve ekonomik katkıları artar.
Bitkisel üretim kalitesi artar. Fert
başına düşen milli gelir yükselir.
 5.IDD bölgesinde yaşayan insanların
entellektüel düzeyleri düzelir ve hayat
kalitesi artar.İnsanlar verimli hale
gelir, hastalık ve güçsüzlük nedeniyle
oluşan ekonomik kayıplar ortadan
kalkar.

110. İYOT KULLANIMI İLE ORTAYA
ÇIKABİLECEK SORUNLAR
 İyodin profilaksisinin başlıca
komplikasyonu tirotoksikoz
oluşumudur. İlk olarak 1966 yılında
iyodize ekmek kullanılan
Tasmanya'da rapor edilmiştir.
Ekvator Peru ve Arjantin'de iyodize
yağ kullanımı ile tirotoksikoz
vakaları bildirilmiştir. Ancak Yeni
Gine ve Zaire'de bu yan etkiye
rastlanılmamıştır.

111.  Uygulamanın ilk günlerinde ortaya
çıkar, yaşlı populasyonda daha
belirgindir.
 Ancak uygulamanın ilk 4 yılına
yayılabilir.
 Yaşlı bireylerde otonom nodüllerin
varlığı tirotoksikoz oluşumuna
zemin hazırlamaktadır.
 Bütün yayınlanan vakaların hafif
olduğu ve kolaylıkla kontrol altına
alındığı bildirilmektedir.

112.  Bu etkinin iyot kullanımının bir
komplikasyonu mu olduğu, yoksa
iyot alımının normale dönmesi ile
ortaya çıkan kaçınılmaz bir sonuç
mu olduğu noktası tartışmalıdır.
 Endemik guatr bulunmayan
bölgelerde bile 100 µg/gün iyot
alımından 500 µg/gün iyot alımına
geçen otonom tiroid nodullü
ötiroidik kişilerde bile tirotoksikoz
oluşabileceği bilinmektedir.

113.  Iyot profilaksisi ile oluşan tirotoksikoz
vakalarının nadir olması ve hafif
seyretmesi nedeni ile endemik
bölgelerde iyot uygulamasından
vazgeçilmesine gerekçe olmamalıdır.
 Yaşlı populasyonda ultrasonografi ile
tek veya multinodüler guatr
bulunursa iyot verilmesinden
vazgeçilir.
 Toplumun kalan kesimlerinde
profilaksiye devam edilir.
 Oral iyodize yağ verilmesi polio
aşısının etkinliğini azaltmaz.

114. GUATROJENLER
1) İyot eksikliği
2) İyot yüklenmesi (Hokkaido
türü guatr)

115. 3) İyot eksikliği ve diğer etkenler:
 Sınırda veya yetersiz iyot alımı yanında
diğer guatrojenlerin eklenmesiyle guatr
gelişimi ve ağırlık derecesi artar.
 Bunda iyot eksikliği, permissive rol (izin
veren) oynamaktadır.
 Zaten iyot eksikliği ve diğer
guatrojenlerin varlığında oluşan dev
guatr iyot eksikliğine karşı
maladaptasyon olarak
yorumlanmaktadır.
4) İyot dışı guatrojenler

116. A) Diyetle ilgili olanlar
a-Aşırı tüketim veya karşılaşma (gıda, su,
hava kirliliği yoluyla)
 Kalsiyum, fluor, manganez*, rubidium, nitrat
 Disülfitler: Soğan, sarmısak, ve kömür
dönüşüm fabrika artıklarının sulara
karışmasıyla.
 Tiosiyanat, izotiosiyanat ve tioglikozitler. Bu
bileşikler turpgillerde, bazı tropikal bitkilerde,
kömür işletme atıkları, sigara içiminde
bulunur.
*Karatoy M, Kurtoğlu S, Balkanlı S, Saraymen R, Üstdal M. Mangenezin
guatrojen rolü. Erc Tıp Derg 1990;12:1-6.

117.  Flavanoidler: Polihidroksifenoller,
şeklinde bakla, fasulye, yer fıstığı,
süpürge darısında bulunurlar. Ya
direkt emilirler ya da barsakta
bakterilerce parçalanarak fenolik asit,
floglusinol ve gallik aside çevrilirler.
 Fenolik bileşikler: Kömür, boya
fabrika atıkları ve pestisit olarak
bulunan fenol, rezorsinol,
dihidroklorobenzen türü bileşikler,
suyun klorlanması sorunu veya lağım
sularında halojenize organik
bileşiklere dönüşerek antitiroid etki
gösterirler.

118.  Piridin bileşikleri: Kömür dönüşüm
proçesinde ve sigarada oluşan
bileşikler tiroid peroksidazı
engellerler.
 Fitalat ester ve bileşikleri: Ham
petrol, süt, bitkiler, mantarlar,
kömür işletmeleri, endüstriyel
atıklarda ve tıbbi atıklarda
bulunurlar. Fitalat esterleri sulara
karışarak, E. coli yoluyla
dihidrrobenzoik asite (DHBA)
dönüşür ve antitiroid etki yapar.

119.  Polisiklik aromatik hidrokarbonlar:
Elektrik malzeme üretiminde
kullanılan bu maddeler hava kirliliği,
balıklar ve anne sütüyle geçerler.
Tiroid hormonlarının klirensini
artırırlar ve lenfositik tiroidit
yapabilirler.
 Diğer organoklorinler ve pestisitler:
Karbamatlar, florid, DDT, DDE,
dieldrin, dioksin gibi pesitisitler de
antitiroid aktiviteye sahiptirler.

120.  İlaçlar: Antitiroid ilaçlar, perklorat,
kobalt, lityum, sülfonamidler,
etionamid, aminoglutetimid, PAS,
sülfanilürea, metilksantinler,
molibdat, fenilbutazon,
klorpromazin, BAL, epdantoin,
karbamazepin.

121. b-Yetersiz alımlar:
 A vitamini: A vitamini protein ve
glikoprotein yapımını sağlar. Reseptör
yapımının yetersiz kalmasıyla TSH artar ve
guatr oluşur. Ayrıca anormal Tg yapımı
görülür.
 Selenyum eksikliği: Troglobulin trozil
rezidülerinin oksidasyonu için H2O2
oluşumu gereklidir. Ancak H2O2 yeterince
detoksifiye edilmezse oksidatif zedelenme
oluşur.

122.  Detoksifikasyon için selenyum
gerekli bir maddedir.
 Selenyum ayrıca T4 ve T3
dönüşümünde rol oynayan enzimin
yapısında bulunur.
 Selenyum eksikliği ve iyot eksikliği
birlikte ise şiddetli guatr ve
miksödematöz kretenizm gözlenir.
 Ayrıca Kashin-Beck osteoartropatisi
gelişebilir

123. Tablo: Guatrojenlerin Etki
Mekanizması
Basamak İnhibitör
İyot yakalama Tiosiyanat, klorat, fenoller
Troglobulin sentezi A vitamini eksikliği, protein sentaz
inhibitörleri
İodid organifikasyonu PTU, methimazol, guatrin, flavonoidler
Kenetlenme PTU, methimazol
Tg endostoz ve İyot, lityum, kolşisin, sitokalazin-B
proteoliz
Deiyodinasyon Dinitrotirozin

124. AŞIRI İYOT ALIMI
 Günlük iyot ihtiyacının yaklaşık
10-20 katı iyot alınması
genellikle güvenli kabul edilir.
 Ancak bazı durumlarda
problemler oluşabilir.

125. Tablo: Ulusal Bilimler Akademisi
(NAS) 2001 raporuna göre iyot üst
sınır değerleri.
Yaş Günlük iyot alımı
(µg/gün)
1-8 yaş 300
9-13 yaş 600
Adolesan ve adult 1100
Gebe ve emzikli kadın 1100
*Bu değerler iyottan yeterli beslenen toplumlar için hazırlanmıştır.

126.  İyot alımı akut-geçici veya kronik-
kalıcı olabilir.
 İyot kaynakları su, gıdalar
(yosun,balık, eritrosin gibi gıda
boyaları), ilaçlar (iyotlu öksürük
şurubu, amiodaron 75 mg/tablet,
vitamin preparatları 150 µg/tablet,
iyotlu pomadlar, iodin tincture 40
mg/ml, povidon iodin 10 mg/ml,
radyokontrast maddeler

127.  Radyokontrast maddelerden
iaponoik asit 333 mg/tablet,
diatrizoot meglumin 370 mg/ml,
metrizamid 483 mg/ml,
 Lugol 6.3 mg/damla, SSKI 38
mg/damla, % 10’luk KI 4.24
mg/damla olabilir.
 Kişiler iyodu direkt alabilir veya
plasenta anne sütü yoluyla fetus ve
bebeklere geçebilir.

128.  İyot yüklenmesi başlayınca vücudun
ilk tepkisi Wolff-Chaikoff
reaksiyonudur.
 Normal tiroid fonksiyonlu bir kişiye
iyot yüklenmesi durumunda tiroid
bezi 48 saat içinde hormon sentezini
durdurur.
 Bunun nedeni plazmada (25 µg/dl)
ve tiroid bezi içinde iyot düzeyinin
yükselmesidir.
 Böylece iyot yakalayan NIS mRNA ve
protein ekspresyonu azaltılır (down
regülasyon).

129.  Ayrıca NIS yarı ömrü de
kısalmaktadır (normalde 4 gün iyot
fazlalığında 1 günden kısa).
 Ancak Wolff-Chaikoff olayı geçicidir
ve birkaç gün sürer (26-50 saat).
 Tiroid bezi içinde iyot azalınca
organifikasyon ve sentez yeniden
başlar.
 Eğer iyot yükü süreklilik kazanırsa
Wolff-Chaikoff olayından kurtulma
(escape) gerçekleşmez ve
hipotiroidi tablosu ortaya çıkar.

130.  İyot yüklenmesi sürerse tiroid
hormon sentezi duraklar, MİT
artarken DİT azalır, ayrıca proteoliz
ve sekresyonda yavaşlar.
 Hashimoto hastalığında aşırı iyot
varlığı ile TPO mRNA ekspresyonu
azalır ve hipotiroidi tablosuna yol
açar.

131.  İyotla oluşan hipertiroidi nodül veya
guatr varlığında gelişirse Jod-Basedow
etki denir.
 Uninodüler toksik guatr oluşursa
Plummer hastalığı adını alır.
 Pretoksik bir tiroid hastasında iyotla
tirotoksikoz oluşumuna tip I adı verilir.
 Bu hastalarda semptomlar kısa sürede
başlar ve iyot uptake artmıştır.
 Tedavide iyot kesilir, antitiroid ilaçlar,
potasyum perklorat, troidektomi ve 131I
tedavisi planlanır.

132.  Tiroid bezi normal veya hafif ötiroid
guatr varlığında iyot yüklenmesiyle
oluşan hipertiroidizme tip II adı
verilir.
 Bu durum iyot yüklenmesiyle birlikte
yıllar içinde gelişir. İyot uptake
düşüktür, 6 ay içinde spontan
remisyon gözlenir (iyot alınsa bile)
ve tedavide kortikosteroidler
kullanılır.

133. AŞIRI İYOT ALIMIYLA İLGİLİ
HASTALIKLAR
1) İyotla oluşan hipotioridi
ve/veya guatr
 Fetus
 Yenidoğan
 Kistik fibroz
 Talassemia
 Ötiroid Hashimoto
 Ötiroid postpartum tiroidit

134.  Ötiroid subakut tiroidit
 Ötiroid amiodaronla oluşmuş
tirotoksikoz
 Ötiroid benign nodülden
hemitiroidektomi olmuş hasta
 Ötiroid Graves hastalığı (131I,
tiroidektomi veya antitiroid ilaçla
tedavi olmuş)

135.  İyotla birlikte lityum, sülfadiazin,
sülfizoksazol alımı
 Yaşlılar
 Kronik dializ
 Anoreksia nervoza
 Diabetik nefropati

136. 2) İyotla oluşan hipertiroidizm
(% 10)
 Endemik bölgelerde guatrlı
hastalara iyot verilmesi
 Tiroid hastalıkları (genellikle sınırda
iyot alımı bölgelerinde)
 Nontoksik nodüler guatr
 Otonom nodül

137.  Nontoksik diffüz guatr
 Daha önce antitiroid ilaç almış ötiroid
hastalar
 Altta yatan tiroid hastalığı olmayan
hafif-orta IDD bölgelerindeki insanlar
 Yenidoğan bir vakada tirotoksikoz rapor
edilmiştir.

138. 3) İyotla oluşan otoimmün
tiroidit:
 Aşırı iyotla yüklenen tiroglobulin
molekülü antijenik özellik kazanır ve
aşırı iyot B hücre antikor yapımını
artırarak otoimmün tiroidit
oluşumunu başlatır.

139. 4) Akut uyumsuzluk:
 Allerji, anaflaksi, bulantı, ateş,
sialadenit, dermatoz (iyot aknesi),
görme problemleri (iodatla retina
toksisitesi), konvulziyonlar,
kardiovasküler kollaps rapor edilmiştir.
 Mefenamik asit ve iyodun birlikte
alımıyla hemoglobinüri, interstisyel
nefrit ve akut böbrek yetmezliği
gelişebilir.
 İyotla değişik allerjik reaksiyonlar
arasında poliarteritis nodoza benzeri
tablo, ateş ve eozinofili rapor edilmiştir.

140. 5) Malign hastalıklar:
 İyot eksikliğinde tiroid (folliküler
karsinoma, adenokarsinoma ve
farklılaşmış tiroid kanseleri), meme ve
mide kanserleri artış gösterir.
 İyot fazlalığında ise papiller tiroid ca
görülme riski artmaktadır?.

141. Kayseri İlinde İyot Eksikliği
 Kayseri ilinde Hacılar, Hisarcık,
Develi, Tomarza ve Yahyalı önemli
iyot eksikliği bölgeleridir.
 Özellikle Tomarza ve Yahyalı’nın
dağ köylerinde oldukça ağır iyot
eksikliği görülmektedir.

154.  Bu hastalıkların bazıları ağır iyot
eksikliğinde görülürken diğerleri hafif
veya hafif-orta iyot eksikliğinde ortaya
çıkmaktadır.
 Bunlar arasında en önemlisi entellektüel
etkileşim ve okul başarısızlığıdır.
 İyot eksikliği bir anlamda toplumsal
teratojen olarak isimlendirilir.

155. *Aydin K, Kendirci M, Kurtoglu S, Karakucuk E, Kırıs A.
Iodine and selenium deficiency in school-children in on
endemic goiter area in Turkey. JPEM 2002;15:1027-31.
 Tomarza’nın Akın köyünde 7-12 yaş
grubu 73 okul çocuğu incelendi.
 Palpasyonla %43.8, USG le %76.7
guatr saptandı. Serum T4 normal, T3-
TSH yüksek (üst sınır), TG oldukça
yüksekti.
 Ortalama üriner iyot düzeyi 3.91 ± 3.77
µg/dl, serum selenyum düzeyi ise 30.84
± 23.04 µg/L bulundu.
 TV serum selenyumla korele iken tiroid
hormonları ve üriner iyotla korele
bulunmadı.

156. *Yordam N, Ozun A, Alikasifoglu A, Ozgen A, Ceren N,
Zafer Y, Simsek E. Iodine deficiency in Turkey. Eur J
Pediatr 1999;158:501-5.
Yahyalı Büyükçakır köyü bulguları
 Median üriner iyot 15.7 µg/gr
kreatinin (Ankara’da 62.7 µg/gr
kreatinin)
 Palpasyonla guatr oranı %92
 %77 vakada tiroglobulin >70 ng/ml
idi.
 Bu bölgelerde oral iyot tedavisi
başlatılmıştır.

157. *Kurtoğlu S, Akçakuş M, Güneş T, Kırış A.
Yenidoğan bebeklerde tiroid volümü ve idrar
iyot düzeyleri. Erciyes Tıp Dergisi
2002;24:69-75.
 Kayseri ilinde yaşayan
annelerden doğan 42 yenidoğan
bebekte, ortalama TV 1.21 ±
0.42 ml, 1.5 ml. aşan TV %
16.7 oranında, üriner iyot
düzeyi <5 µg/dl altında bebek
oranı % 9.52 bulundu.

158. *Kurtoğlu S, Cavut IE, Kendirci M, Uzum K, Duruk
AC, Kırıs A. Normal thyroid volume of children in
Turkey: Pilot study of Kayseri provice. IDD
Newsletter 1995;11:41-2.
 Bu çalışmada yenidoğan
bebeklerde TV 1.26±0.36 ml
gibi yüksek bulundu. ( N: 0.83
± 0.38)

159.  *Divrikli U, Soylak M, Elci L, Kurtoglu S,
Dogan M. Urine iodine contents of children
living in Kayseri-Turkey. Fresenius Envir Bull
2000;9:809-812.
Cinsiyet N Üriner İyot
(µg/dl)
Erkek çocuklar 33 4.47± 2.58
Kız çocuklar 41 4.25±2.72
Toplam 74 4.35 ± 2.65
%14 örnekte iyot <2 µg/dl
% 74 örnekte iyot ≤ 5
% 88 örnekte iyot ≤10 idi.

160. *Kurtoglu S, Akçakus M, Kocaoglu C, Günes T, KarakucukI, Kula M, Karakoc E. Iodine
deficiency in pregnant women and their neonates in central Anatolia (Kayseri) of
Turkey. Turk J Pediatr 2004.
 70 gebe ile yenidoğan bebekleri çalışma
kapsamına alındı.
 Anne ve bebeklerin US ile tiroid volümü
hesaplandı, tiroid fonksiyon testleri ve
üriner iyot düzeyleri ölçüldü. Ayrıca
annesütü iyot düzeyide ölçüldü.
 Guatr annelerde (TV > 22 ml) % 17,
bebeklerde (TV > 1.5 ML) % 11.4
oranında saptandı. Median TV
annelerde 15.67,bebeklerde 0.79 ml
ölçüldü.

161.  Median idrar iyot düzeyi annelerde 3.02
µg/dl iken ağır eksiklik (< 2 µg/dl) %
33, orta eksiklik (2-4.9 µg/dl) % 33,
hafif eksiklik (5-9.9 µg/dl) % 24 annede
saptandı.
 Median idrar iyot düzeyi bebeklerde
2.38 µg/dl iken, ağır eksiklik (<1.5
µg/dl) % 27, orta eksiklik ( 1.5-3 µg/dl)
% 33 ve hafif eksiklik (3.1-5 µg/dl) %
23 bebekte saptandı. Kord serum TSH
düzeyi 10 mU/L üstünde olan bebek
oranı % 27.14 bulundu.
 Anne sütü median iyot düzeyi 7.3 µg/dl
iken, % 37.1 oranında 5 µg/dl altında
bulundu.

162. Borazan B, Tomarza ilçesi ve Alakuşak köyünde Endemik
guatr prevelansı, tiroid fonksiyonları ve iyot eksikliğinin
değerlendirilmesi. Uzmanlık tezi Kayseri 1999 (Yönetici
Prof. Dr. Fahrettin Keleştimur)
 Tomarza ve Alakuşak köyünde 10-13 yaş
grubu öğrencilerle erişkinlerde araştırma
yapıldı.
 Öğrencilerde palpasyonla % 45.31,
erişkinlerde % 71.83’ünde guatr saptandı (Kız
ve kadınlarda 2 kat daha fazla)
 USG ile guatr oranı % 48.74 idi.
 fT3 normal hafif yüksek, fT4 normal, TSH
yüksek, TG çok yüksek bulundu.
 Ortalama idrar iyot düzeyi 11.07 ± 6.05 µg/dl
olmasına karşılık, 10 µg/dl altında iyot düzeyi
% 43.27 oranında bulundu.

163. *Beyazyıldız A. Hacılar ilçesinde guatr prevelansı, tiroid
fonksiyonları ve iyot eksikliğinin değerlendirilmesi.
Uzmanlık tezi Kayseri 2000 ( Yönetici Prof.Dr. Fahri
Bayram)
 Hacılar ilçesi ve ilçeye bağlı Kapuzseki
köyünde 10-14 yaş grubu öğrenciler ve
erişkinlerde çalışma yapıldı.
 Palpasyonla % 50.7, erişkinlerde % 65
guatr saptandı.
 USG ile öğrencilerde % 58.4,
erişkinlerde % 57.9 guatr saptandı.

164.  TFT de fT3 normal veya hafif yüksek,
fT4 normal veya hafif yüksek, TSH ve
TG yüksek saptandı.
 Ortalama üriner iyot düzeyi 3.0 ± 3.4
µg/dl idi.
 Dağılımda, <2 µg/dl üriner iyot % 55i4,
2-5 arasında % 24.2, 5-10 arasında %
14.3 idi. Yani % 93.9 kişide idrar iyodu
10 µg/dl altında ve % 6.1 kişide 10 µg/
dl üzerinde bulundu.

165. Kurtoğlu S, Bayram F, Kendirci M, Günay O, Budak N, Üstdal M, Öz
L. Kayseride iyot yetersizliğinin durumu. Birinci Ulusal Ericyes
Sempozyumu. Kayseri Valiliği Çevre Koruma Vakfı Ekim 2003,
Kayseri.
 Kayseri genelinde belirlenen bölgelerde
okul taramaları yapıldı.
 6-12 yaş grubu 1424 çocuk muayene
edildi. Ortalama üriner iyot düzeyi 3.84
µg/dl bulundu. > 10 µg/dl % 15.5
çocukta vardı. % 84.5 çocukta < 10 µg/
dl idi.
 < 2 µg/dl % 42.1, 2-4.9 arası % 22.7,
5-9.9 arası % 19.8 idi

166. Tablo 1:Anne sütü ve idrarında iyot
düzeylerinin karşılaştırılması.
Anne idrar iyot Anne sütü iyot
düzeyi düzeyi
Mediyan (µg/ 3.02 7.3
dl)
< 10 µg/dl % 90 % 72.9
< 5 µg/dl % 65.7 % 37.1
<2.5 µg/dl % 41.4 % 5.7
İdeal düzey 10-20 µg/dl 10-20 µg/dl
*Kurtoglu S, Akcakus M, Kocaoglu C, Gunes T, Budak N, Atabek ME, Karakucuk I, Delange
F. Iodine status remains critical in mother and infant in Central Anatolia (Kayseri) of
Turkey. Eur J Nutr 2004 (in press)

167. *Erdoğan M. Türkiye iyot eksikliği çalışmaları
(okul çocuklarında)
 Kayseri’de iyotlu tuz kullanımı
2002’de %73.3
 Üriner iyot 1999 yılında 2.55 µg/dl,
2002 yılında 2.75 µg/dl
 %42 çocukta 5 µg/dl altındaydı.
İyotlu tuza rağmen Kayseri, Burdur,
Bolu, Erzurum, Kütahya ve Aydın
başarısız iller arasındadır.