Traballo elaborado por ADELA LEIRO

1. O panO pan
Os
cereais

2. Os cereais son plantas con sementes
(grans) de grande poder nutritivo.
Foron aproveitados como alimento
desde hai máis de 10.000 anos e
constitúen a principal fonte nutricia da
humanidade e un complemento
fundamental para o gando.

3. Todos os cereais
son gramíneas, un
grupo de máis de
6.000 especies de
plantas capaces
de vivir en todo
tipo de solos e
climas.
Flores agrupadas en espigas, acios
ou panículas terminais protexidas
por brácteas (glumas e glumelas).Follas alternas,
envainadoras e cos
nervos paralelos.
Talo (cana) oco ou
con pouca médula,
dividido por tabiques
transversais.
Froitos (grans) de tipo
cariópside, cunha única
semente soldada ao froito.
Raíz fasciculada.

4. Xerminación Afillado
Encanado Floración Maduración
CICLO
VEXETATIVO

5. MILLO
maíz
maize

6. O millo é orixinario de
América, é unha das primeiras
plantas cultivadas (hai máis de
7.000 anos en México). Foi
traído a Europa polos
conquistadores. A primeira
noticia do cultivo en Galicia é
do ano 1604 en Mondoñedo.
Cultívase en toda a costa e no
interior por debaixo dos 400 m
de altura.

7. O millo ocupa máis do 50% da superficie cerealista de Galicia.
Nos últimos anos aumentou a extensión de cultivo para forraxe
(ocupa máis de 41.000 ha) e diminuiu a de gran.

8. Flor feminina
Pode acadar máis de 3 m de
altura. O millo do país bota
unha espiga grande e outra
pequena e os híbridos dúas
ou tres grandes.
Os froitos agrúpanse nunha
espiga ou mazaroca cuberta
por unha brácteas (follato).
Flor masculina
(pendón, candea)

9. Tui
San Sadurniño
Carballeda (Salcedo)
Cambados
Bande
Cambre
Pontedeume
Pradocabalos
Monfero

10. Seméntase en marzo-abril e páñase en
outubro. É unha planta moi sensible á
seca, polo que precisa regas.

11. USOS
•Alimentación humana (directamente ou
en multitude de produtos elaborados)
•Alimentos para o gando (ensilado ou
como compoñente de pensos).
•Bebidas: chicha, bourbon, cervexas...
•Aceites, plásticos, papel...
•Menciña popular

12. Máis de 1.200 produtos vendidos nun supermercado
inclúen un ou varios ingredientes derivados do millo
(Hallauer, 1994).

13. REFRÁNS
-Cando a ruliña veña a rular, colle o millo e vai sementar.
-Non caves o millo con néboa, que como está, así queda.
-Polo San Pedro (xuño) abre o rego.
-No marzo abrigo, mozas e pan de millo.
-Por xuño, onde está o mozo?, ou está na aberta ou no pozo.

14. ADIVIÑAS
Ten barbas
e home non é;
ten dentes
e non pode comer.
(O MILLO)
Verde nai
de cabelo dourado,
leva o fillo no colo
nun coberto acochado.
(A MAZAROCA)
CANTIGAS
Sachade ben sachadoras,
sachade ben o meu millo;
se non queda ben sachado
¿Que farei pró San Martiño?
Sei cantar e sei bailar,
todo se me da na man
tamén sei cavar o millo
alá en chegando San Xoán.
Ata a folliña do millo
sabe tamén picardía,
garda do orballo da noite
para beber polo día.
espiga raíña
espiga das ánimas

15. TRIGO
trigo
wheat

16. É o cereal máis importante das zonas temperadas,
necesita humidade e temperaturas suaves durante o seu
desenvolvemento e tempo cálido e seco para a colleita.
Comezouse a cultivar hai máis de 10.000 anos nas concas
do Tigris, Úfrates e Xordán desde onde se difundiu ao
resto do mundo.

17. O trigo é unha gramínea que pode acadar 1,5 m de
altura. Coñécense máis de 20.000 variedades.
Cultivase nos terreos máis fértiles.
espiga en flor
espiga e grans

18. algunhas variedades
de trigo cultivadas en

19. O trigo cultívase en Galicia desde a prehistoria. Cobre unha superficie
aproximada de 23.000 ha. As zonas de cultivo máis importantes son A Coruña
(sobre todo Bergantiños), Lugo e Ourense (A Limia).
Colleitadora na Limia

20. USOS
É o cereal máis utilizado para a elaboración de pan, galletas, pastas, doces...
É a base da alimentación para o 35% da poboación mundial.
Tamén se emprega para elaborar cervexas, licores, cremas, xabóns...
A palla para facer cestos, sombreiros...

21. Sémola-fariña

22. TRADICIÓN ORAL
REFRÁNS
-Cando o trigo está nos campos é de -Deus e máis
dos santos.
-Nin viña no baixo nin trigo no cascallo.
-Maio frío moito trigo, maio pardo, ano farto.

23. CENTEO
centeno
rye

24. É orixinario das montañas do Hindukush, en Asia Menor.
Noutros tempos foi o cereal máis cultivado em Galicia (o
pan) e a base fundamental da alimentación en moitas
zonas rurais, en especial da montaña.
Hoxe en día este cultivo está practicamente abandonado.
Cultívase sobre todo en Lugo e Ourense, a maior parte
para forraxe.
campo de centeo na Mezquita

25. searas de centeo nos Ancares, hai 30 anos

26. A planta de centeo pode acadar os 2 m de altura. Ten unha fácil
nascencia e resiste os climas fríos mellor que os outros cereais.
espiga de flores

27. espiga e grans de centeo

28. CULTIVO
Seméntase no outono (grandal) e recóllese de xuño a agosto.
Tamén se pode sementar na primavera (serodio) se o mal
tempo non o permite no outono.

29. mallo
Noutros tempos facíase a
malla (para separar o grao da
palla) colectivamente na eira.
Na actualidade faise con
máquinas.

30. Festa da malla en Allariz
TRADICIÓN ORAL
REFRÁNS
-O que sementa sen semente sega sen fouciña.
-Por San Xoan bótalle a fouciña ao pan, e en Santa
Mariña da meda fai fariña.
-En abril espigas mil, en maio todo espigado.
-Polo San Clemente bota a túa semente.
-No agosto a fariña e no setembro a fouciña.
-Por Santa Mariña deixa o sacho e colle a fouciña.
-Polo San Xoán seca a raíz do pan.

31. USOS DO CENTEO
A fariña úsase para facer pan, soa ou mesturada con
fariña de trigo ou de millo (mistura ou mistilla).
A fariña de centeo é máis escura que a de trigo e contén
menos gluten, o que fai o pan máis escuro e máis
compacto. O pan de centeo consérvase moi ben.

32. O gran e a palla úsanse para alimentación do gando.
Coa palla longa e flexible (colmo) fanse cubertas para
alboios e pallozas, sombreiros, cestos, cordas...
En Rusia o centeo utilizase para elaborar unha cervexa.
É un dos cereais que se utilizan na elaboración do whisky.

33. PROCESADO DOS CEREAIS
COLLEITA
MALLA
AIREADO E SECADO
ALMACENADO
PROCESAMENTOS
limpeza, clasificación, descascarillado, moído, extruído,
cociñado (pan, empanadas, pastas, galletas, pizzas, bolos,
pasteis, pratos precociñados …)
ENVASADO E COMERCIALIZACIÓN
CONSUMO

34. HÓRREOS para almacenar millo

35. ensilado
palleiros, medas

36. MUÍÑOS

37. de man
de vento
hidráulico

38. Muíño eléctrico

39. FÁBRICA
DE FARIÑA

40. ELABORACIÓN DO PAN
PROCESO:
•Amasado
•División e pesado
•Repouso ou fermentación
•Formado
•Cocción

41. INGREDIENTES: fariña, auga, sal, lévedo

42. Elaboración tradicional

44. Elaboración
industrial

45. Segundo o proceso
de elaboración:
bregado ou
gramado, de Viena,
de molde, ácimo,
dóce, relado, de
ovo, de leite, con
sementes, con
herbas, con
pasas...
Segundo a orixe:
de Cea, de
Carballo, de
Ousá...
Segundo as formas:
bolo, bola, molete,
barra, rosca, pulga,
cornecho...
Segundo o tipo de
fariña: de trigo
(branco, integral),
millo, mistura...
TIPOS DE PAN
Carballo
Santiago
Cea
Caldas
Ousá

46. pastelaría

47. empanada
torta de millo
orellas, flores, tartas…
bola larpeiramelindres
filloas

48. MONTAXE: Adela Leiro
TEXTOS: Adela Leiro, Manuel Núñez
Fotos: Adela Leiro, Mon Daporta, Internet
Debuxos: Mon Daporta