Vahdi Boydaş, Mensur Boydaş,

1. SOSYAL POLİTİKA
Sosyal politika kapsamındaki sosyal problemler üç kategoridetoplanabilir.
Birinci kategoride yoksulluk problemi yer almaktadır. İkincikategoride,
gelişmiş veya gelişmemiş tüm toplumlarda görülen kaza, hastalık,malûllük ve
yaşlılık yer almaktadır. Üçüncü kategori ise, daha ziyadeendüstriyel
büyümeyle alakalı olarak ortaya çıkan problemlerdir. Örneğin,iş kazaları,
istihdam düzensizlikleri, kalabalıklaşma ve çevre kirliliği, artanyaşlı
bağımlılığı ve geleneksel toplum yapısındaki bozulma gibi.
1. Toplumsal Cinsiyet nedir? Sınıfsal ve kültürel boyutları nelerdir? Sosyal politika
açısından bu alanda neler yapılabilir?
Toplumsal Cinsiyet (Gender): Farklı kültürde, tarihin farklı anlarında ve farklı coğrafyalarda
kadınlara ve erkeklere toplumsal olarak yüklenen roller ve sorumlulukları ifade eder. Toplumsal cinsiyet
kısaca, sosyal yönden kadın ve erkeğe verilen roller, sorumluluklar olarak tanımlanır. Hepimiz dünyaya
kız ya da oğlan olarak geliriz. Bu bizim seçtiğimiz bir şey değildir. Hangi kültürde, çağda yaşarsak
yaşayalım, kız ya da erkek olarak doğmak, tıpkı ölümlü olmak gibi, biyolojik varlığımızın bir niteliğidir.
Ancak daha doğum öncesinde kız bebeklerin eşyaları için pembe, erkek bebeklerin eşyaları için mavi
rengin tercih edilmesiyle başlayan süreç, erkeklerin ve kadınların yapabileceği işler konusunda da
yapay ayrımlar üretir. Bu çerçevede erkek cinsiyeti ile kadın cinsiyeti arasında toplumsal yaşama
katılma düzeyi açısından farklılıklar oluşur. Sayısal bakımdan eşit olmakla beraber iki cinsin toplumsal
alanda temsiliyetleri farklılaşır. Kadın cinsiyeti daha çok ev gibi özel alandan kalırken, erkek cinsiyeti
dışarıda her türlü kamusal alanda kendini ifade eder. Çalışma yaşamından siyasete, sivil toplum
örgütlenmesinden eğitime kadar her türlü kamusal alanda iki cins temelindeki bu görünüm toplumsal
cinsiyet eşitsizliğini oluşturur.
Toplumsal Cinsiyette Eşitlik (Gender Equalıty):Fırsatları kullanma, kaynakların ayrılması ve
kullanımında, hizmetlere ulaşmada bireyin cinsiyeti nedeni ile ayrımcılığa maruz kalmaması/ayrımcılık
yapılmamasıdır
Toplumsal
sorumlulukların
Cinsiyette
ve
Hakkaniyet
gelirin
(Gender
dağılımında
Equıty)
adalet
ve
Kadın
ve
erkek
hakkaniyet
arasında
olmasıdır.
Bu kavramda kadın ve erkeğin farklı gereksinimlerinin ve gücünün olduğu kabul edilmektedir. Bu
farklılığın belirlenerek, iki cinsiyet arasındaki dengeyi düzeltecek şekilde, gerekenlerin yapılması
benimsenmektedir. Kadın ve erkeğin farklı özellikleri ve gereksinmeleri vardır. Sorumluluk, görev ve
rollerin dağılımında adalet ve hakkaniyet olması gerekmektedir. Toplumun kadın ve erkeğe biçtiği

2. “toplumsal cinsiyet rolü” pek çok mekanizma aracılığıyla her iki biyolojik cinsiyetin de sağlığını olumsuz
etkilemektedir.
Kadın
ve
Erkeğe
toplum
tarafından
biçilen
roller,
oluşturulan
kalıplar
mevcuttur;Türkiye’de kadın ve erkek geleneksel olarak daha doğmadan başlayıp ölümüne dek farklı bir
sosyal kalıba konulmaktadır. Toplumun kadın ve erkekten farklı beklentileri ve bununla ilgili inançları,
bireylerin de bu yönde, yani cinsiyetlerine uygun davranışlar geliştirmesine yol açmaktadır.
Kadın ve Toplumsal cinsiyet eşitliği
1.
Kadınlara yüklenen en önemli toplumsal rol, analıktır. Kadınlar, toplumsal olarak
desteklenmediklerinde ve güçsüz kaldıklarında, annelik rollerini de gereği gibi yerine getiremezler.
2.
Kadınlar, anneliğin yanı sıra, evin idaresinden de sorumludurlar. Ev işleri, yapıldığı sürece
farkına varılmayan, ancak yapılmadığında görülebilen, bu nedenle de “görünmez” denen işlerdir. Ev
işlerinin bir özelliği de maddi bir karşılığının olmaması, “çalışma” tanımına girmemesidir. Ev kadını,
çocuk sayısına ve yaşına da bağlı olarak günde ortalama on-on iki saat çalışır. Ancak herhangi bir
sosyal güvencesi olmadığı gibi, geçinmek için de kocasına bağımlıdır.
3.
Kadınların çoğu çalışma hayatına yeterince katılamamaktalar.Kadınlar, toplumsal olarak “ev
kadınlığı” ve “analık”ın uzantısı olan işlevleri yerine getirirler. Kadınlar ücretli çalışmaya katıldıklarında
da, asıl sorumluluklarının ailelerine karşı olduğu düşünülür, bu nedenle de çalışma hayatında erkeklerle
eşit kabul edilmeleri zordur. Aile sorumluluklarının ve anneliğin bir uzantısı gibi sayılan işler yaparlar:
hemşirelik, hastabakıcılık, öğretmenlik, sekreterlik gibi.
4.
Kadınlar, ailenin namusu olarak görülürler.Kadınların hareket alanları erkeklerden çok daha
dardır. Çünkü yakın akrabalar ve komşular dışındaki ilişkilerin onların namusuna zarar verebileceği
düşünülür. Bu nedenle de eğitime ve çalışmaya katılmaları, toplumsal faaliyetlerde bulunmaları
engellenir, engellenmediğinde de çok sıkı bir denetim altında tutulurlar.
Kadınların Toplumsal Cinsiyet eşitliğini sağlamada önemli mesajlar
Kızların okutulmasını sağlamak. Yapılan araştırmalar ve istatistikler göstermektedir ki,
kadınlar, eğitim olanaklarından erkeklere göre eşit biçimde yararlanamamaktadırlar.
Okumaz
yazmazlık oranı kadınlarda %20, erkeklerde ise %8 civarındadır.
Töre
ve
namus
gibi
gerekçelerle
okuyamayan
kız
çocuklarının
okula
gönderilmesini sağlamak. Eğitimsiz bir kız çocuğu, büyüdüğünde eğitimsiz bir kadın olacaktır. Bu
da onun bağımsız ve eşit bir yurttaş olarak toplumsal yaşama katılımını sınırlayacak, şiddete uğrama
ihtimalini artıracaktır.
Kız kardeşleri, anneleri ve eşleri okuma-yazmaya yönlendirmek. Yaşam boyu
eğitim yaklaşımıyla yürütülen pek çok eğitim programında görülmüştür ki, kısa dönemli bile olsa bu

3. eğitimlere katılan kadınların aileleriyle, çocuklarıyla ve yakın çevreleriyle ilişkilerinde olumlu değişimler
yaşanmakta, kadınların öz güven ve öz saygısı yükselmekte, sorun çözme becerileri artmaktadır.
Resmi nikah yapmak. Resmi nikah yapılmadığında evlilik yasal olarak geçerli
olmayacağından hem kadın hem de çocukların durumu güvencesiz olur.
Kadınların ev dışında da çalışmalarını desteklemek. Çalışmak, kadının dünyaya
bakışını genişletecektir. Böylece, aile ve toplumdaki statüsü yükselecek, erkeğin arkasında değil, yanı
başında, onunla eşit bir eş olarak yerini alacaktır.
Çocukların sorumluluklarını annelerle birlikte paylaşmak
Ailedeki kız ve erkek çocuklara eşit davranmak
Aile içinde kararları birlikte almak
Şiddet uygulamamak
Kadınların toplumda görevler almasını desteklemek
Çocuk sahibi olma kararını ortak almak
Kadının hamilelik öncesi, hamilelik ve sonrasında sağlık hizmetlerinden yararlanması için
destek olmak
Erkeklerin Cinsiyet Eşitliğinin Sağlanmasındaki Rolü
Erkekler, her şeyden önce, ailenin geçiminden sorumlu kabul edilirler. Erkeklerin böylesine güç
bir rolü üstlenmeleri, onların hayatın güçlükleri karşısında endişeye kapılsalar bile bunu başkalarıyla
paylaşamamalarına yol açar. Çünkü ailenin geçindirilmesi, bir erkeğin cinsiyet rolünün bir parçasıdır ve
bu rolü üstlenmeyle ilgili sorunlar, onun cinsiyet rolünü gereği gibi yerine getirememesi anlamına
gelebilir.
Erkekler, hem aile düzeyinde hem de toplumsal düzeyde, karar verici olarak görülmektedir.
Ailenin geleceğini etkileyecek türde kararların verilmesi, son derece güç ve ağır bir sorumluluktur. Bu
sorumluluğun ailedeki tüm bireylerle, özellikle de eşle paylaşımı, hem daha doğru kararların
alınabilmesini hem de erkeğin yükünün hafifletilmesini sağlayacaktır. Ayrıca aile içi iletişimi de
artıracağından, anne-baba- çocuklar arasındaki ilişkilerde olumlu değişmeler beklenebilir.

4. 2-) Refah devletinin krizini Avrupa'daki 3 farklı rejim itibarıyla ve Avrupa'daki refah
devleti krizini Türkiye ile karşılaştırınız.
Modern refah devletini ortaya çıkaran gelişmelere bakıldığında, kabaca dört
dönemden bahsetmek mümkündür:
Birinci dönem (1880 öncesi), paternalist bir anlayışın hakim olduğu bir
dönemdir. Bu dönemde, sorunların giderilmesinde ailelerin, gönüllü
kuruluşların, hayırseverlik duygularıyla hareket eden kurumların, bireysel
olarak sorumluluk duyan işverenlerin ve devlet gelir transferlerinin var
olduğu görülmektedir.
îkinci dönem (1880-1945), sosyal sigorta dönemidir. Çalışanlar,
finansmanınazorunlu olarak katıldıkları sosyal sigorta kurumlarının koruması
altındadır.
Üçüncü dönem (1945-1975), refah dönemidir. Bu dönemde, sosyal
sigortalara ek olarak, refah devleti fonksiyon ve kurumlarının genişlediği,
gelirin devamlılığını sağlama ve yaşam standartlarını yükseltmenin amaç
haline geldiği görülmektedir.
Son dönem (1975 sonrası) ise, sosyal refah devleti anlayışının krize girdiği
veyeniden yapılandırma arayışlarının başladığı bir dönemdir.
Refah Devleti Öncesi: Sanayi Devrimi'ne Kadar
Olan Dönem (1880 Öncesi)
Geleneksel sosyal politika döneminde. Batı toplumlarında, sosyal
problemlerle başa çıkmada, ülkelerin çoğunda kilisenin merkezi bir rol
oynadığı anlaşılmaktadır. Özellikle Orta Çağ'da, kiliseler tarafından
oluşturulan hayırsever kuruluşlar (hasta evleri, aşevleri, manastırlar vb.),
toplumda en temel yardım kuruluşları olmuşlardır.

5. 4.1.2. Refah Devletînin Doğuşu: Sanayi Devrimi-II.
Dünya Savaşı Arası Dönem (1880-1945)
Gerçek anlamda refah devleti ise, II. Dünya Savaşı sonrasında etkisini ve
etkinliğini artırmaya ve genişlemeye başladığından, 60 yaşına henüz
ulaşmıştır. Bu devlet tipinin, 1870'li yıllardan itibaren şekillenmeye başladığı
görülmektedir. İlk defa Almanya'da, 1880'lerin başında Bismark tarafından
getirilen sosyal güvenlikle ilgili düzenlemeyle, refah devletinin temelleri
atılmıştır.
Bu gelişme, daha sonra halka halka civardaki ülkelere doğru yayılmaya
başlamıştır. Böyle bir sistem 1891 yılında Danimarka'da, 1898 yılında Yeni
Zelanda'da kurulmuştur. Hepsinden önemlisi, İngiltere'de 1908 yılnda
hastalık ve işsizliğe sosyal güvence olarak başlayan sistem, daha sonra
"Beveridge Raporu"nun hazırlanması ve bunun 1946-1948 yılları arasındaki
geniş kapsamlı uygulanması ile hem bu ülkede, hem de diğer refah
devletlerinde yepyeni bir sosyal güvenlik sisteminin başlamasına yol açmıştır.
Amerikan sosyal refah programları da, 1930'lardaki Büyük Depresyon
esnasında gelişmeye başlamıştır. Bu tarihten önce, Amerika'daki insanların
büyük kısmı, çiftliklerde yaşamış ve çalışmış, ekonomik güvence geniş aile
tarafından sağlanmıştır.
Reformlar, Avrupa'da artan gerilimler ve 1939'da II. Dünya Savaşı'nm
başlaması üzerine durdurulmuştur. II. Dünya Savaşı ve savaştan sonraki
belirsizlik ortamı dolayısıyla, yapılan hazırlıkları ancak 1. Dünya Savaşı
sonrasında uygulayabilme fırsatı doğmuştur. Bu dönemde, refah devletleri
hızlı bir şekilde genişlemiştir.
Refah devleti anlayışının güçlenmesinin ve yaygınlaşmasının temelinde yatan
bir diğer neden, II. Dünya Savaşı sonrası iki kutuplu hale gelen dünyada,
"komünizm tehdidi" ve merkezi planlı rejimlerin sağladığı başarılar
karşısında Amerika'nın başını çektiği kapitalist dünyanın farklı sistem arayışı
içine girmesidir. Hem, Batı bloğuna dahil ülkelerde yaşayan bireyleri, hem de
yeni bağımsızlıklarına kavuşmuş ülkeleri Batı kampında tutabilmek önemli
hale gelmiş, bu nedenlerle, kapitalizmin vazgeçilmez ilkesi olan serbest
piyasa-sınırsız sermaye hareketleri denetim altına alınmış, refah devleti
anlayışına geçilmiştir.

6. Sanayii Devrimi ve Değişen Bir Çağ
"Rönesans"la başlayan, 'Fransız Devrimi" ve ardından "Sanayi Devrimi"yle
devam eden gelişim dalgası, özellikle makinelerin üretim sürecine girmesi,
kitlevi üretimin başlaması ve ürünlerin çeşitlenmesine yol açan Sanayi
Devrimi'nin, 18. yüzyıla damgasını vurmasıyla sonuçlanmış ve bu yüzyıl o
güne kadar insanlık tarihinde "en çok değişen" ve "en çok şeyi değiştiren"
yüzyıl olarak nitelendirilmeye başlanmıştır.
Sanayileşme ile birlikte, ortaya yepyeni sosyal sınıflar çıkmıştır (işçi ve
işveren sınıfları).
Hukuk devleti, Burjuva Devrimi'nin bir sonucu iken, sosyal refah devleti de
Sanayi Devrimi'nin bir ürünü olmuştur.
Sanayi Devrimi ve beraberinde getirdiği kentleşme süreci, geleneksel
sosyalkoruma kurumlarını ortadan kaldırmış veya etkinliklerini
zayıflatmış; küçülenaile yapısıyla birlikte, aile bağları ve ailenin
koruyucu görevi zayıflamış,sanayi toplumlarında bu görev devletin
üzerine kalmıştır.
Refah Devleti'nin Gelişim Süreci
Aslında, refah devletinin ortaya çıkışı, kapitalizm ile sosyalizm arasında bir
üçüncü yol arayışı olarak da değerlendirilebilir. Ancak, bu arayış, esas
itibariyle kapitalizme son vermeyi değil, demokrasiyi kullanarak kapitalizmi
sınırlama, düzenleme ve denetlemeyi ve refahı sosyalleştirmeyi
öngörmektedir. Kapitalizm, kendisini yeniden üretebilmek ve sürdürebilir
hale getirmek için bir takviyeye gereksinim duymuş, bunu da refah devleti
olgusunu benimseyerek gerçekleştirmiştir.
Diğer yandan ifade edilmektedir ki, refah devletinin ortaya çıkması,
liberalizme karşı bir güvensizliğin doğması sonucunda gerçekleşmiştir.
Çeşitli zamanlarda ortaya çıkan ekonomik bunalımlar ve en son olarak da
1929 Dünya Buhranı ve yaşanan II. Dünya Savaşı, liberal düşünceye karşı
ileri sürülen eleştirilerin ciddiye alınmasına ve gözden geçirilmesine yol
açmıştır.
Savaşların ve ekonomik krizlerin, özellikle sosyal tabakalar üzerinde yol
açtığı tahribatları giderebilmek amacıyla, devlet eliyle sosyal refah
programlarının düzenlenmesi bir zorunluluk halini almıştır. Bu konuda,
hem devlet ve hem de diğer sosyal taraflar arasında ortaya çıkan

7. uzlaşma (refah devleti sözleşmesi), refah devletinin oluşumunda çok
önemli bir rol oynamıştır.
Bunlara ek olarak belirtilmesi gereken bir diğer neden de, gittikçe bağlıları
artmaya başlayan sosyalizmin bir tehlike olarak algılanmaya başlanmasıdır.
Sosyal Refah Anlayışının Gelişiminde
Öncü Ülkeler ve Kişiler
Bismark ve Almanya'nın Sosyal Refah Önlemlerinin
Alınmasındaki Öncülüğü
19. yüzyılın uzun iş süreleri, çok ağır çalışmakoşulları, kitlesel yoksulluğu ve
çok düşük ücretleri, Rusya hükümetiningençlerin çalışma koşullarına ilişkin
bir düzenleme getirmesine yol açmıştır.Güçlü bir sanayi toplumuna
dönüşmeye başlayan Almanya'da, yoksulluğunartması sosyalist hareketleri
güçlendirmiştir. 1872 yılında, hem sosyalizmi,hem de liberalizmi eleştiren,
sosyal reformlar talep eden "Sosyal PolitikaBirliği" kurulmuş, bu birliğin
görüşlerinin Kilise ve bürokratlar tarafından dadesteklendiği görülmüştür.
Keynes ve Refah Devleti'nin Zirveye Çıkışı
Kendisi sosyalist olmayan, ancak sosyal reformizmin öncüleri arasında
sayılan John Maynard Keynes, önerdiği politikalarla, kapitalizmin sosyal
reformunu sağlamış, tarihe kapitalizmi kurtaran kişi olarak geçmiş, refah
devletinin doğuşuna öncülük etmiştir.
1945-1975 yılları arasını kapsayan ve refah devletinin zirve yaptığı çeyrek
yüzyıllık sürede, devlet, "Keynezyen Refah Devleti" olarak anılmaktadır.
Bunun nedeni, devletin müdahalecilik noktasında çok üst sınırlara
ulaşmasıdır.
Piyasa ekonomisinin aksaklıklarını bertaraf etmek üzere son derece gelişmiş
bir refah devleti sözkonusudur.
Ancak, ileride, refah devletinin krizi ile ilgili bölümde geniş bir
şekildedeğinileceği gibi, Keynezyen politikaların izlenmesi, 1970'lerden
itibarenülkeleri krize sokmuştur. Yüksek toplam talep ve istihdam
politikaları,yüksek vergi oranları, cömert sosyal refah devleti
harcamaları ve artandevlet müdahaleleri, krizin nedenleri olarak
görülmüştür. Busebeplerdendolayı, ekonomide devletin rolünün

8. küçültülmesi görüşleri dile getirilmeyebaşlanmış, toplumsal uzlaşmanın
temelleri sarsılmış ve Keynezyen refahdevletinin tasfiyesinin başladığı
görülmüştür.
Dolayısıyla, 1970' lere gelince Keynes' in dünya sosyal gelişimindeki ve
küresel piyasalar üzerindeki etkisi zayıflamıştır. Monetaristler ve
muhafazakar politik güçler yükselişe geçmiştir. Yaklaşık 30 senedir işbaşında
olan serbest piyasa taraftarları, Keynes'in fikirlerini bertaraf etmiş yerine
kendi görüşlerini yerleştirmiştir.
Büyüme (Refah) Dönemi: Refah Devletinin
"Altın Çağı" (1945-1975)
1929 tarihli Büyük Buhran'm ardından yaşanan yaygın korumacılık ve II.
Dünya Savaşı'nda dünya piyasalarının tamamen yıkılışı sonrasında, birçok
ülkede ulusal paranın serbest bir şekilde konvertibilitesi yok olmuş, sermaye
transferleri sıkı kontrole tabi tutulmuş ve iç finans piyasaları katı bir şekilde
düzenlenmiştir. Birçok ekonomik faaliyet, uluslararası rekabete karşı koruma
altına alınmıştır. Yine birçok ülkede, hizmetler sektörü ve tarım koruma altına
almmıştır
Bütün bunlara bakarak, II. Dünya Savaşı sonrası yıllarda ekonomilerin
kapalı özelliğe sahip olduğu, ulus-devletlerin kendi ekonomik sınırlarını ve
ulus-ötesi ekonomik ilişkilerini kontrol altında tutabildikleri görülmektedir.
Polanyani'nin 1957'de yazdığı, gelişmiş sanayi toplumlarının "Büyük
Dönüşümü" başlamış bulunmaktadır. Bu dönemde, sınırlar üzerindeki kontrol
gücü, ulusal çapta kurallar koyma gücüyle birleşmiştir. Vergiler artan oranlı
hale getirilmiş, bu yolla kamu hizmetleri ve transferleri (gelirin yeniden
dağıtımı) mümkün kılınmıştır. Ulusal sağlık sistemleri, herkese ücretsiz tıbbi
bakım sağlar hale getirilmiş; ulusal sosyal yardım, işsizlik ödeneği, özürlülere
yardım ve emeklilik sistemleri, ücret-dışı cömert gelirler sağlamaya
başlamıştır. Bütün kapitalist demokrasiler tam istihdam, sosyal güvenlik ve
egaliteryen (eşitlikçi) amaçlara yönelik politik eylemler içerisine girmişlerdir.
Bu dönem boyunca, tüm gelişmiş ülkeler, refah amaçlarını yerine getirirken,
kapitalist ulusal ekonomilerinin yaşamsallığım da tehlikeye atmamışlardır.
Refah devletinin bu döneminde, sosyo-ekonomik yapı 40-50 yıl öncesine
göre tamamen değişmiştir. Bu dönemde ailenin yapısı değişmiş, kadın
istihdamı artmış, genel olarak istihdam artmış, istihdamla birlikte işsizlik de
yükselmiş, işgücü giderek daha yaşlı hale gelmiş, vergiler yükselmiş, kamu
harcamaları artmış, mali açıklar sürekli hale gelmiştir'.

9. Yine, bu dönemde refah devletinin gelir ve harcamaları arttıkça, eğitim,
sağlık, konut, sosyal güvenlik, tam istihdam, gelir dağıhmı gibi sosyal
politika ve sosyal refah hizmetleri geliştikçe, refah devletinin kurumsallaşan
bu hizmetleri, vatandaşlar tarafından "bir refah hakkı" olarak görülmeye
başlanmış, vatandaşların devletten beklentileri sürekli artmıştır.
Refah Devleti Harcamalarının (Sosyal Bütçenin) Büyümesi
Geçtiğimiz yüzyıldan itibaren, özellikle II. Dünya Savaşı sonrasında,
birçok ülkede milli gelir arttıkça^^ hem devletin genel harcamalarının artış
gösterdiği, hem de sosyal refah devletinin hacminin genişlediği, sosyal
refah hizmetlerine ayrılan payın arttığı bilinen bir olgudur. Milli gelir içinde
refah devleti harcamalarına yani sosyal refah harcamalarına ayrılan payın
büyüklüğü, büyük oranda o ülkenin gelişmişlik derecesi ve vatandaşlarının
refahı ile sosyal refah devleti anlayışına verdiği öneme bağlıdır. Gerçekte,
sosyal alana pay ayırmak demek, başka alanlara yapılacak yatırımlardan
vazgeçmek demektir.
Neredeyse her ülkede, yaşlılık, malûllük, ölüm, hastalık, analık ve iş
kazalarımeslek hastalıkları sigortaları kurulmuştur. Daha zengin ülkelerde ise,
bunlara ek olarak, işsizlik sigortası ile aile yardımları da yer almıştır. Eğitim
ve sağlık harcamaları artmış, sosyal hizmetler hem kapsam, hem de kalite
olarak çok gelişmiştir.
Son 50 yılı aşkın bir süredir, özellikle gelişmiş dünyada kapitalizmin
adaletsiz yönlerini törpülemek üzere kamu harcamalarının sürekli
artırılmasının nedenleri arasında, geçmişte ortaya çıkan işçi hareketleri
ve Sovyetler tehlikesi, yaşanan büyük ekonomik bunalımlar, iki büyük
dünya savaşının ortaya çıkarttığı yıkımın doğurduğu sefalet gibi
nedenler vardır. Bu yüzden, 20. yüzyılın başlarına kadar devam eden
"ekonomide çok küçük bir devlet" anlayışı, yerini 20. yüzyılın ikinci
yarısından itibaren "ekonomide giderek büyüyen bir devlet" anlayışına
bırakmış, müdahaleci ve dengeleyici devlete duyulan gereksinim
artmıştır.

10. KÜRESELLEŞME VE REFAH DEVLETININ
BUNALıMı
1975 Sonrası: Yeni Sağcın Doğuşu ve Keynezyen
Refah Devletinden Neo-Liberal Refah Anlayışına
Geçiş
1929'da ortaya çıkan ekonomik bunalımın ardından, bu son döneme
kadar, devletin müdahaleci bir anlayışı benimseyerek ekonomik ve
sosyalyaşama müdahalelerde bulunduğu ve bu müdahalelerin gittikçe
genişlediğigörülmektedir. Diğer yandan, 1973 ve 1979 yıllarındaki petrol
fiyatlarıartışından kaynaklanan diğer bir bunalım ise^, tam tersi bir
şekilde, devletmüdahalelerinin azaltılması, devletin ekonomik ve sosyal
yaşama daha azkarışacak şekilde küçültülmesi taleplerini doğurmuştur.
Bu bunalım, baştagelişmiş Avrupa ülkeleri olmak üzere bütün OECD
ülkelerini
etkilemiş,ortaya
ekonomik
büyümenin
yavaşladığı,
enflasyonun arttığı, yüksekoranlarda yapısal işsizliğin doğduğu, kronik
bütçe açıklarının yaşandığı,kamu harcamalarının yükseldiği ekonomik
bir ortam çıkmıştır.
Yeni dönemde izlenen politik ve ekonomik felsefe, "Yeni Sağ" (New Right)
olarak adlandırılan neo-liberal politikalardır ve bu politikalar Keynezyen
politikalara alternatif olarak ortaya çıkan klasik liberal düşüncenin çağdaş bir
yorumudur^.
Bir yandan makro ekonomik krizlerin yaşandığı, bir yandan da uluslararası
sermaye ve ürün piyasalarında yoğunlaşan rekabetin başladığı 1970'li ve
1980'li yıllar, refah devletleri için güzel günlerin bittiği, sorunların başladığı
yıllardır. Polanyani'nin "Büyük Dönüşümü^" artık bitmek üzeredir. BrettonWoods sisteminin çöküşü ve 1970'li yılların başında petrol krizinin ortaya
çıkmasıyla, sanayi ülkelerinin savaş sonrası dönemde yaşadığı Altm Çağ
sona ermiştir.
Dolayısıyla, Batılı ülkelerde, Altm Çağ boyunca yaşama standartları
durmadan artarken ve yoksulluk düşerken, 1970'lerin sonlarından itibaren bu
trend durmaya başlamıştır.
Bretton-Woods'un çöküşü, kur oranlarına dalgalı bir yapı kazandırmış ve
merkez bankalarının kontrolünde olmayan "off-shore" sermaye piyasalarının

11. büyümesine yol açmıştır. Petrol krizi ise, petrole bağımlı sanayi ülkelerini
stagflasyon (durgunluk içinde enflasyon) ile karşıkarşıya bırakmıştır. Fiyatı
birkaç ayda 12 kat artan ham petrol, maliyet enflasyonu, talep eksikliğinden
kaynaklanan işsizlik vb.'ne neden olmuştur. Bu koşullarda, Keynezyen talep
yönetimi uygulayan hükümetler bir ikilem ile karşıkarşıya kalmışlardır. Eğer,
para ve mali talep reflasyonu^ ile işsizliğe karşı savaşımı seçerlerse,
enflasyon
oranları tırmanacak; diğer yandan sınırlayıcı mali ve para politikalarıyla
enflasyona karşı savaş başlatırlarsa, bu sefer de sonuç kitlevi işsizlik
olacaktır.
1980'lerin ortalarından sonra ise, uluslararası makroekonomik krizlerin etkisi
azalmış, petrol fiyatları düşmüş ve yüksek faiz oranları en yüksek olduğu
1984 yılı seviyesinden aşağıya doğru inmeye başlamıştır. Çoğu ülkede
istihdam tekrar artmaya başlamıştır. Bu gelişmelerle birlikte, I. Dünya Savaşı
öncesinde mevcut olan mal, hizmet ve semiaye piyasalarmm
uluslamrasılaşması düzeyine
(yani uluslammsı ekonomik bütünleşmeye) ulaşılmış, daha sonra ise bu düzey
aşılmıştır. Ulusal finans piyasaları üzerindeki kontrol 1990Tı yılların başında
kaldırılmış, başta AT olmak üzere birçok ülke finans piyasalarını deregüle
etmiştir.
GATT ve WTO toplantıları sonrasında varılan anlaşmalar, ulusal mal, hizmet
ve yatırım piyasalarını komyucu ihracat vergilerini ve maddi kısıtlamaları
yavaş yavaş azaltmıştır. Avrupa'da da. Tek Pazar programı (Single Europe)
ile, ürün piyasalarının tam bütünleşmesini sınırlayan engeller ortadan
kaldırılmış ve geniş bir alan uluslararası rekabete açılmıştır^. AB bununla
da kalmamış, ardından bir Parasal Birlik (European Monetary UnionEMU) gerçekleştirerek, para ve kur oranı politikalarını ulusal hükümetlerin
kontrolünden almış, bu şekilde gerçek sermaye mobilitesinin önündeki son
ve çok önemli bir engeli de kaldırmıştır. Bu yeni gelişmeyle birlikte, firmalar
artık Parasal Birlik alanı içinde istediği düşük maliyetli yerlere yatırım
yapabilmekte, bunu yaparken kur dalgalanmalarını ya da tarife dışı engelleri
düşünmek zomnda kalmamaktadır.
Öte yandan, yeni yapı sosyal ilişkileri de değiştirmiştir. IL Dünya Savaşı
sonrası ortaya çıkan refah devletinin temel taşları erimiş, yok olmuştur.
Bunda,
özellikle insanlar arasındaki dayanışma duygusunun zayıflaması büyük bir rol
oynamaktadır. Son nesiller, büyük ölçekli depresyon veya savaşın getirdiği
sıkıntılarla başetmek zomnda kalmamış, daha farklı ekonomik ve sosyal

12. yapılar içinde yaşamaya ve çalışmaya başlamıştır. Bu tür ortak tecrübenin
kaybolması, sosyal dayanışma ve vatandaş olmaktan kaynaklanan sosyal
haklar düşüncesinin cazibesini yitirmesine yol açmış, sosyal dayanışmaya
olan desteği azaltmıştır.
Birinci tespite göre; uzun dönemde refah devleti, sağlıklı bir piyasa
ekonomisi ile bağdaşamaz. II. Dünya Savaşı sonrasında yaşanan istisnai
ekonomik büyüme koşulları, refah devletinin genişlemesine izin
vermiştir. Ancak, politik sağ açısından, değişen uluslararası ekonomik
koşullar altında ekonomik büyümeyi sürdürebilmek, refah devletinin,
ciddi anlamda ekonomiden elini çekmesiyle mümkün olabilecektir.
îkinci tespit, refah devletinin geçmişte yaşanan geUşmesini, modem
kapitalisttoplumların evriminin bir ayrılmaz parçası olarak görmekte ve
refah devletinin artık ulaşacağı en son sınıra kadar büyüdüğünü ileri
sürmektedir. Dolayısıyla, refah devleti daha fazla büyümeyecek, aksine
gittikçe küçülecektir. Lakin, büyük çapta bir küçülme de
görülmeyecektir.
Üçüncü tespite göre ise; uluslararası ekonomi politikte meydana gelen
değişimler, uzun zaman boyunca ulusal refah devletleri lehine
kamuoyundaoluşan desteğe zarar vermektedir. Ulus-devletlerin, ulusal
işgücü hareketlerinin ve yerel sermayenin gücü, daha fazla
uluslararasılaşma ve modem dünya ekonomisinin deregülasyonu ile
birlikte kaybolmaktadır. Keynezyen Refah Devleti, bu yeni uluslarası
ekonomi politik ile bağdaşmamaktadır.
Beşinci tespit ise; refah devletinin, belirli bir sosyal ve ekonomik gelişim
düzeyinde, belirli refah hizmetlerinin sağlanmasında uygun bir araç
olarakgörev yaptığına, ancak yeni ekonomik koşulların, bu tür refah
önlemlerinigiderek gereksiz kıldığına işaret etmektedir. Dikkat çekici bir
şekilde. Batısanayi ekonomilerinde genişleyen tüketici tercihi, devletin
sunduğu refaha karşı bir memnuniyetsizlik, piyasa tarafından sağlanan
refah hizmetlerinde iseartış doğurmuştur. Devlet de, yeni dönemde
piyasa, kâr gütmeyen kuruluşlarve sivil toplum ile birlikte hareket
etmeyi yeğlemektedir

13. Bunalımı Doğuran Faktörler
1 . Keynezyen Ekonomik Politikaların
Başarısızlığı ve Ekonomik Anlayışın Değişimi
2 . Finansal Krizin Başgöstermesi
3. Refah Hizmetlerine Olan Talebin
Artması
4. İş Piyasalarının Yapısal Değişimi
5. Sosyal Yapının Değişmesinden
Böylece, 20.yüzyılın son çeyreğiyle birlikte, 20. yüzyılın politik, ekonomik
ve
teknik gelişmelerinin bir ürünü olan refah devletinin, yeni dünyanın
gereklerini
yerine getirmekten uzak olduğu ve uluslararası rekabet ortamında ülkelerin
gelişmesine engel olduğu, onlara ayakbağı olduğu görüşünü dile getiren kimi
yazarlar, refah devletinin sonunun geldiğini ifade etmeye başlamışlardır.
1945'ten itibaren, özellikle gelişmiş ülkelerde devletlerin en temel hedefi,
vatandaşlarma tam bir refah sağlama, bu amaçla her türlü sosyal refah
önlemlerini alma iken, 1975'ten sonra bu hedefin değiştiği, ekonominin
önplana geçtiği ve insana yönelik harcamalann ekonomik yarışta engel
olduğu anlayışmm benimsendiği görülmektedir.
Çünkü, sanayi döneminin üretim yapısına uygun eski refah sisteminin,
yeni toplumsal yapının doğurduğu gereksinimlere cevap veremediğine, bu
nedenle başta finansal olmak üzere birtakım krizlerin oluşmasına yol açtığına
ve sonuç olarak 1970'H yılların sonlarına gelindiğinde birçok refah devletinin
kriz içerisine girdiğine inanılmaktadır.
Birçok refah devletinin kriz içerisine girmesinin hiç şüphesiz birçok nedeni
vardır. Petrol krizleri, Keynesci ekonominin yetersizliği, sosyal refah
kurumlarının kamu üzerinde artan mali yükleri ve iş piyasası üzerindeki
olumsuz etkileri bunlar arasında sayılabilir.
Herşeyden önce, 1950'li yıllardan itibaren giderek artan genel kamu
harcamaları, özellikle de kamu sosyal harcamaları, devletleri finansal
bunalıma sokmuş, küreselleşen ekonomilerin rekabetgüçlerinin önünde büyük
bir engel olarak görülmeye başlanmıştır. Nitekim, bir yandan harcamalar,

14. kamu açıkları ve ulusal borçlar artarken, diğer yandan da vergilerin düştüğü
ve devlet gelirlerinin azaldığı gözlenmiştir.
Öte yandan, refah devletlerinin demografik yapılarında yaşanan değişimler
de, refah devleti krizinin bir diğer ayağını oluşturmuştur. Öncelikle, refah
düzeyi yüksek gelişmiş refah toplumlarında, ortalama ömür artmış, yaşlıların
genel nüfusa oranlan yükselmiş, dolayısıyla nüfusun yaşlanma sorunu
ortaya çıkmıştır. Aynı zamanda, bu toplumlarda aile yapısında da bozulmalar
başgöstermiş, boşanmalar, tek ebeveynli ailelerin sayısında artış vb.
gözlenmiş, bütün bunlar sosyal refah harcamalarının yükselmesine katkıda
bulunmuştur.
Bu nedenlerle, refah devletinin bunalımına yönelik çözüm arayışları olarak,
bir
Yandankamuharcamalannm azaltılmasına vemevcutsosyaIrefah kurumlarının
reformuna, bir yandan da devletin üzerindeki sosyal sorumluluklarm diğer
bazı kesimlere aktarılarak hafifletilmesine yönelinmiştir.
Özellikle, sosyal yaşamın birçok yönünde olduğu gibi, refah devletlerinin en
önemli ve en geniş hacimli fonksiyonu olan sosyal güvenlik alanında köklü
değişim talep eden yeni sistem arayışları ortaya çıkmıştır. Reform gereği,
gelişmiş olsun, geUşmemiş olsun hemen hemen bütün ülkelerde eş zamanlı
olarak gündeme gelmiştir.
Bu dönemde, II. Dünya Savaşı sonrası refah kapitalizminin "refah" ya da
"sosyal" temelleri gerilediğinden, İngiltere, Amerika ve Yeni Zelanda gibi
liberal felsefenin hakim olduğu ülkelerde dikkati çekecek bir şekilde, bir kez
daha laissez-faire kapitalizminin yükselişe geçtiği görülmeye başlanmıştır.
Yani, sosyal boyuta önem verenlerin değerlendirmesine göre, artan eşitsizlik
ve kutuplaşma, büyüyen güvensizlik, yoksulluk ve sosyal gerileme tekrar
yaşanmaya başlamıştır.
Günümüzde refah devleti politikalarını değiştirmek, sosyal refah kurumlarını
yeniden yapılandırmak, neredeyse bütün politikacıların gündeminin en üst
sırasında yer almaktadır. Bir zamanlar sosyal demokratlar için bir amaç olan
refah devleti, şimdi büyük bir değişim yaşayan dünyada sağ politikaların
hedefi olmuştur.
Yapılan araştırmaların birçoğunun ortaya koyduğu sonuç, az ya da çok,
küreselleşmenin refah devleti uygulamalarını ve politikalarını olumsuz bir

15. şekilde etkilediği yönündedir. Özellikle, II. Dünya Savaşı'ndan beri
izlenmekte
olan keynezyen politikalar terkedilmiş, onun yerini liberal politikalar
almayabaşlamıştır.
3-) UNDP ve ILO'nun Türkiye'deki önceliklerini konu başlıkları itibarıyla yazınız.
UNDP:
Yoksulluğun Azaltılması
Türk hükümetinin yoksulluğun azaltılmasına yönelik geliştirdiği hedefleri destekliyor. Nihai amaç,
Türkiye’de bölgeler arası yaşanan eşitsizliğin azaltılması için güçlü politikalar oluşturmak.
UNDP 2008 yılında başlatılan Güney-Güney İşbirliği girişimi ile hükümetin yükselen donör ülke olma
çalışmalarına destek veriyor. Bu girişim ile, Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı’nın (TİKA)
kapasitesini Paris Deklarasyonu’nu tam anlamıyla uygulayacak şekilde geliştiriliyor ve aynı zamanda
Türkiye’nin deneyimlerini (toplumsal cinsiyet eşitliği, bölgesel rekabet gibi konularda) Avrupa ve
Bağımsız Devletler Topluluğu bölgesi ve diğer bölgelerle paylaşılıyor.
Demokratik Yönetişim
Türkiye’de, son yıllarda Avrupa Birliği (AB) ile ilgili hedefleriyle uyumlu olarak ülkenin kalkınma ve
reform gündemindeki değişen öncelikleriyle şekillenen yapısal reformlarla birlikte yönetişim yapılarında
değişimler olmaktadır.İddialı kalkınma gündeminin bir parçası olarak, Türkiye yerelleşme, kamu
yönetimi reformu ve sivil katılımla ilgili reformları hayata geçirmeye odaklanmıştır.
Ulusal paydaşlardan gelen talepler doğrultusunda UNDP, ulusal, bölgesel ve yerel düzeylerdeki temel
kurumların kurumsal kapasitelerinin güçlendirilmesiyle demokratik yönetişim hedeflerini
desteklemektedir.Hesap verebilirliğin ve ihtiyaçlara yanıt verebilen kurumların güçlendirilmesi, insani
kalkınma için demokratik yönetişimin önemli bir unsurudur.
UNDP, oluşturulan istişare platformları ve mekanizmalarıyla yasa yapmada, hizmet sunumunda ve
karar verme süreçlerinde sivil katılımın ve gözetiminin güçlendirilmesi konusunda teknik destek
vermektedir.Bu çabalar, UNDP’nin yerel yönetim reform programını destekleme, yerelleşme, eyönetişim ile ulusal insan hakları sistemlerinin güçlendirilmesi alanındaki işbirliklerini destekler
niteliktedir.Kurumsal yönetim yapısına yönelik politika önerileri ve ceza hukuku alanında uzlaştırma

16. kurumunun geliştirilmesiyle yargı sistemlerinin etkinliğinin artırılması ve böylece adalete erişimin
güçlendirilmesi de UNDP’nin hükümet ile yaptığı işbirliği içinde öncelikli alanlardandır.
UNDP ayrıca kırılgan gruplara yönelik politika geliştirme konusunda da hükümete destek vermektedir;
örneğin, yerinden olmuş kişilere kalıcı çözümler bulunması gibi.Benzer şekilde, kadınların
güçlendirilmesi UNDP girişimlerinin odağındadır.Toplumsal cinsiyet bakış açısının tüm kalkınma
programlarına ve uygulamalarına yaygınlaştırılması demokratik yönetişim alanındaki teknik yardım için
önceliktir.Ortak payda niteliğindeki bu çabanın yanı sıra, kadın adayların ve aktivistlerin yerel siyaset
ve karar verme süreçlerine katılımına yönelik çalışmalar hem UNDP hem de diğer BM kuruluşları
tarafından kadının güçlendirilmesi alanında yürütülen girişimleri desteklemede önemli bir faaliyet
alanıdır.
Demokratik YönetiĢim Programı çalıĢma alanları:
1. Adalete Erişim ve Hukukun Üstünlüğü
2.İnsan Hakları ve Güvenlik Sektörü Yönetişimi
3. Yerel Yönetim ve Sivil Katılım
4. Kamu Yönetimi Reformu ve Yolsuzlukla Mücadele
5.Kadının Güçlendirilmesi ve Toplumsal Cinsiyet Eşitliği
6. Güney-Güney İşbirliği
Çevre ve Sürdürülebilir Kalkınma
Ulusal Öncelik ve Hedef: Çevreyi korumak ve sürdürülebilir kalkınma için rekabet edebilirliğin
artırılması.
Beklenen Sonuç: Çevrenin ve kültürel mirasın sürdürülebilir kalkınma ilkeleri ile paralellik içinde, iklim
değişikliği ve afet yönetimi de dikkate alarak korunması için uygulama kapasitelerinin ve politika
oluşturmanın güçlendirilmesi.
Çıktılar:
Sürdürülebilir kalkınmanın güçlendirilmesi için ulusal ve yerel düzeyde iklime dayanıklı, yoksulları
dikkate alan ve toplumsal cinsiyet eşitliğine dikkat eden politikaların, kurumların ve programların
geliştirilmiş olması, politikalara dâhil edilmesi ve uygulanmasının sağlanması.
Çevresel verimliliğin sağlanması ve izlenmesi için ulusal kapasitenin geliştirilmiş veri toplama ve bilgi
sistemleri aracılığıyla güçlendirilmesi.
i) Biyolojik çeşitlilik ve ekosistem hizmetleri, ii) iklim değişikliğine uyum ve azatlım, iii) sürdürülebilir
orman ve arazi yönetimi, iv) kimyasalların güvenli yönetimi, v) sürdürülebilir kentler ve vi) biyokütle
başlıklarını içeren stratejik çevre koruma alanlarının desteklenmesi için çevre fonlarına erişimin
sağlanması ve buna yönelik pazar geliştirilmesi için ulusal kapasitenin geliştirilmesi.
Ulusal İklim Değişikliği Uyum Stratejisi ve İklim Değişikliği Eylem Planı’nın geliştirilmesi ve toplumsal
cinsiyet eşitliliğine yönelik farklılaştırılmış etkileri de dikkate alarak uygulanması.
Afet risk azaltım stratejilerinin ulusal kalkınma planlarına entegre edilmesi.

17. ÇalıĢma Odak Alanları:
• İklim değişikliği
• Enerji (yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği)
• Biyolojik çeşitlilik
• Arazi bozulması
• Su yönetişimi
• Sürdürülebilir kalkınma
• Kimyasallar (Kalıcı Organik Kirleticiler)
• Afet risk yönetimi ve erken uyarı sistemleri
Finansal Destek Sağlayan KuruluĢlar:
1. Küresel Çevre Fonu
1991’de kurulan Küresel Çevre Fonu (The Global Environment Facility-GEF); uluslararası
sözleşmelerle kararlaştırılan küresel çevre hedeflerine ulaşılması için alınması gereken tedbirlerin
getirdiği artan maliyetlerin karşılanması amacıyla yeni ve ek hibenin yanı sıra ve ayrıcalıklı fon
sağlayan finansal bir mekanizmadır. GEF; uluslararası sözleşmelerle kararlaştırılan küresel çevre
hedeflerinin yanı sıra kendi belirlemiş olduğu şu öncelikli alanları desteklemektedir: (a) biyolojik
çeşitlilik; (b) iklim değişikliği; (c) uluslararası sular; (d) arazi bozulması, öncelikli olarak çölleşme ve
ormansızlaşma; (e) ozon tabakasını incelten maddeler ve (f) kalıcı organik kirleticiler.
GEF tarafından fon sağlanan program ve projeler, sürdürülebilir kalkınmayı desteklemek amacıyla
ülkelere uygun ve ulusal önceliklere göre tasarlanmaktadır. Bu programları ve projeleri uygulamadan
sorumlu üç kuruluş bulunmaktadır: Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), (Birleşmiş Milletler
Çevre Programı (UNEP) ve Dünya Bankası. Yürütmeden sorumlu ise yedi kuruluş bulunmaktadır.
Bunlar; Bölgesel Kalkınma Bankaları (Asya-ADB, Afrika-AFDB, Avrupa-EBRD, Amerika Ülkeleri
Kalkınma Bankası-IADB), Birleşmiş Milletler Tarım ve Gıda Örgütü (FAO), Birleşmiş Milletler
Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu (IFAD) ve Birleşmiş Milletler Sınaî Kalkınma Teşkilatı (UNIDO).
UNDP Türkiye’nin mevcut GEF destekli projeleri
• Enerji
o
o
o
Elektrikli Aletlerde Enerji Verimliliği ile Pazarın Dönüştürülmesi (Ekim 2010-Aralık 2014)
Sanayide Enerji Verimliliğinin Artırılması (Nisan 2010-Mart 2015)
Binalarda Enerji Verimliliğinin Teşvik Edilmesi (Ocak 2011-Aralık 2015)
•
Biyolojik Çeşitlilik
o Türkiye’nin Korunan Alanlar Sisteminin Güçlendirilmesi: Deniz ve Kıyı Koruma Alanlarının
Sürdürülebilirliğinin Kolaylaştırılması Projesi (Haziran 2009-Ekim 2013)
2.
Türkiye Hükümeti
3.
Özel Sektör

18. 4.
Sivil Toplum Kuruluşları
ILO
Genç İstihdamı
Sosyal Güvenlik
İş Sağlığı ve Güvenliği
4-) Poverty mapping neden yapılır? Nasıl etkin şekilde uygulanabilir? Türkiye uygulaması
nasıldır?
Yoksulluk Haritası Nedir?
Yerel hizmetlerden herkesin faydalanması ve hizmetlerin kalitesinin arttırılması amacıyla
sivil toplumun geliştirilip güçlendirilmesini hedefleyen “İyi Yönetişim- Kaliteli Yaşam”
projesi, bu hedef doğrultusunda;
 Mevcut durumda halkın hangi kesimlerinin yerel hizmetlere yeterince ulaşamadığının
belirlenmesi;
 Yeterli kamu hizmeti alamayan yoksul bölgelerde yaşam kaltesini yükseltmek için sivil
i
toplumun yerel otoritelerle ortak çalışmasının sağlanması;
 Yerel planlama ve bütçe yapılırken yoksul bölgelerin ve ihtiyaçlarının dikkate alınarak
katılımın sağlanmasını amaçlamaktadır.
Bu amaçların gerçekleştirilmesi için yoksul bölgelerin ve bu bölgelerin ihtiyaçlarının
belirlenmesi esastır. Bu kapsamda proje kapsamında yer alan illerde il içerisinde, ilçe köy
ve mahallelerde yoksulluğun hangi bölgelerde yaygın olduğunu saptamak için ilin
yoksulluk gelişmişlik haritasının çıkartılması hedeflenmiştir.
Yoksulluk/Gelişmişlik haritası, il çapında toplanmış olan verilerin bilgisayar ortamında dijital
harita üzerinde gösterilmesi olarak tanımlanabilir.
Amacı Nedir?
Proje kapsamında hazırlanacak olan yoksulluk/gelişmişlik haritasının amacı;
 Yoksullukla mücadele etmek;
 İlin genel sosyo
-ekonomik durum ve dağılımı hakkında fikir sahibi olmak;
 İl içersinde yoksul bölgelerin tespitini yapmak;
 Yerel hizmet açısından öncelik verilmesi gereken bölgeleri ve konuları tespit etmektir.

19. 5-) Sosyal politika analizinde impact assessment vs. needs assessment nedir? Açıklayınız.
6- Türkiye de sosyal politikanın gelişimi
Konunun Özeti
Bir ülkede sosyal politikanın gelişiminden bahsederken o ülkenin sosyo–ekonomik
koşullarına ve sosyal politikaların içinde geliştiği ortama değinmemek gerçekçi olmaz. Bu
nedenle Türkiye’de sosyal politikanın gelişimi birbirinden çok farklı koşullara sahip olan iki
dönem içerisinde; Osmanlı döneminden başlayıp Cumhuriyet dönemiyle devam edilerek
değerlendirilmelidir.
Osmanlı İmparatorluğu dönemi sosyal politika anlayışına bakacak olursak, devletin
sadece içte ve dışarıda can ve mal güvenliğinden sorumlu olması, sosyal politikaların ağırlıklı
olarak vakıflar tarafından yürütülmesi sonucunu doğurmuştur. 19. Yüzyıl ortalarına dek,
ekonomik ve mesleki yaşamda esnaf örgütlerinin etkili olduğu görülmektedir. Tanzimat
döneminde sanayileşmeye başlamış olan Osmanlı İmparatorluğunda ulusal sanayi Cumhuriyet
dönemine dek önemli bir gelişme gösterememiştir. Diğer yandan İmparatorluğun öncelikle
Ereğli maden ocaklarında çalışan işçilerin mesleki yönden korunmasını öngören politikalara
pozitif hukuk kuralları ile işlerlik kazandırdığı görülmektedir. Ayrıca sosyal güvenliğe
yönelik ihtiyaçları karşılamak amacıyla, 19. Yüzyıl sonlarında çeşitli nizamnamelerle kurulan
biriktirme ve yardım sandıklarından yararlanılmıştır.
Cumhuriyet dönemi ile birlikte sosyal nitelikli politikaların geliştiği görülmektedir.
Devlet öncelikle Zonguldak ve Ereğli maden ocaklarında çalışan işçilerin korunmasını
öngören politikalara hukuk kuralları ile işlerlik kazandırmıştır. 1929 Ekonomik bunalımı, ilk
defa devlet müdahalesinin gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. Bunalımdan sonra Batı
toplumlarınca benimsenen planlı, karma ekonomi modeli ve dayandığı sosyal devlet anlayışı,
Türkiye için bir örnek oluşturmuş, bazı hukuki düzenlemeler böyle bir ortam içinde işlerlik
kazanmıştır.
Türkiye’de sosyal nitelikli politikaların, sosyal refah devletinin gelişimine paralel
şekilde 2. Dünya Savaşı’nın ardından, kapsam ve içerik yönünden hızla gelişmeye başladığı
görülmektedir. Türkiye’de sosyal politikaların gelişimi özellikle 1960lı yıllarda hız
kazanmıştır. Bu süreçte 1961 Anayasasının getirmiş olduğu demokratik ve özgürlükçe
ortamın varlığı sosyal politika üzerinde oldukça önemli bir etki oluşturmuştur. 1970li yıllarda
yaşanan siyasi ve ekonomik sorunlar, sosyal politikalar açısından pek çok olumsuzluğa da
neden olmuştur. Hemen ardından 1980li yıllarla birlikte gelen Askeri Darbe, 1982 Anayasası
ve küreselleşmenin etkisi sosyal haklarda erime ve sosyal politikalarda gerilemeye neden
olmuştur. Küreselleşmenin ekonomi politikasını oluşturan neo liberal düşünce devletin
küçülmesini ve sosyal görevlerini sınırlandırması yaklaşımı ile hareket etmektedir. Diğer
yandan Türkiye’de ekonomik sorunların çoğalarak kronik hale gelmesi, sosyal politikaların

20. gereken önemi bulamaması ve gelişememesi sonucunu doğurmaktadır. Oysaki ekonomi
politikalarının başarısı, sosyal politikalarla eş zamanlı olarak yürütülmesi ile mümkün
olabilecektir.
4- Sosyal Politikanın Tarafları
- Devlet
Devlet felsefesi kuramları, devletin varlığını “koruyucu bir kurum” olmasında bulmuşlardır.
Bu kuramların ortak tanımına göre “devlet”, “dışarıya karşı sınırları korumakla, içeride ise
hukuk düzenini koruyup sürdürmekle görevli bir kurumdur.”
Modern ulus–devlet öncesine ilişkin devlet ve birey anlayışı, bugünkünden farklı olup, önemli
olan birey–üstü ve kutsal olan devletin bekasının sağlanmasıydı. Bireyler devlet için vardır,
görüşü hakimdi. Ancak, devlet olgusunun evrimsel bir gelişim içinde bugün geldiği nokta,
devletin birey için var olduğudur ve devlet sosyal refahın sağlanmasında temel bir göreve
sahiptir. Devletin sosyal refah hizmetleri; genel sağlık, eğitim, sosyal güvenlik, konut gibi
insan kaynaklarının korunması ve geliştirilmesine yönelik hizmetler yanında, daha uzun bir
şekilde sıralanabilecek hizmet türlerinden oluşmaktadır.
Devlet, zaman içerisinde giderek artan bir şekilde, başta ekonomik ve sosyal alan olmak
üzere, her tür toplumsal alana ilgisini ve müdahalesini artırmaya başlamıştır. “Seyirci devlet”
anlayışından “müdahaleci devlet” anlayışına yönelen devlet, ilk önce düzenleyici görevler
üstlenmiş, daha sonra bizzat üretici olarak ekonomik faaliyet içinde yer almış ve tabii bu
esnada işveren fonksiyonuna da sahip olmuş ve giderek artan oranda sosyal görevler
üstlenmeye, birtakım sosyal önlemler almaya başlamıştır. Devletin, sosyal düzenlemeler ve
kurumlar aracılığıyla artan hizmetleri, toplumda devlete olan güveni artırmakta ve politik
gerginlikleri azaltmaktadır. Dolayısıyla, toplumdan gelen talep ve baskılar, devlet
yöneticilerini daha müdahaleci olmaya itmiştir.
Devlet, başlangıçta liberal felsefeye tam bir sadakatle, kendisini sadece ülkeyi ve vatandaşları
koruma, yani iç ve dış güvenlik ile sınırlamış, daha sonra fonksiyonlarını giderek
genişletmeye başlamıştır. Artık, fiyat ve ücretlerin tespitinden iş piyasalarının
düzenlenmesine, imar ve bayındırlık işlerine, ekonomide gereksinim duyulan bazı malların
üretilmesine, sosyal güvenlik sağlamaya, kısaca her şeye el uzatmıştır. Günümüze kadar
uzanan bir zaman dilimi içerisinde ise, devletin sosyal yaşama yoğun müdahaleleri
olmaksızın, toplum yaşamının düzgün, huzurlu ve sancısız işlemesine olanak bulunmadığı
düşünülmüştür. Böylece, “seyirci devlet”, “gece bekçisi devlet”, “jandarma devlet” tipinden,
politik, ekonomik, hukuki ve toplumsal açılardan çok etkin bir “oyuncu devlet” ya da “baba
devlet (Paternalist devlet)” tipine dönüşüm yaşanmıştır.
Müdahaleci devlet anlayışı, özellikle II. Dünya Savaşı sonrasında ileri Batılı ülkeler
tarafından benimsenmiş bir anlayıştır. Savaş sonrası dönemde devlet müdahaleci bir karaktere

21. sahiptir ve tam istihdama, makro–ekonomik talep yönetimine ve sosyal yardım ve sosyal
refah hizmetlerinin geliştirilmesine odaklanmıştır.
“Refah devleti’nin krizi”nin baş göstermesi ile müdahalecilik anlayışının sorgulanmaya ve
giderek zayıflamaya başladığı görülmektedir. Bazı araştırmacılar, 1970’lerden sonra
ekonomik düzende yaşanan bunalımı, aynı zamanda müdahaleci devletin bunalımı olarak da
görürler ve yeni dönemde yaşanan küresel ekonomik düzene geçiş sürecinin, devletin
yapısında bir değişimi de beraberinde getirdiğini, bunun da ekonomi üzerindeki devlet
müdahalesini azalttığını, hiç değilse müdahalenin niteliğini oldukça değiştirdiğini savunurlar.
Öyle ki, ücretler düzeyini artırarak, ekonomideki genel mal ve hizmet talebini artırmayı ve bu
yolla tam istihdamı sağlamayı amaçlayan Keynesçi politikalardan, ücret düzeyleri üzerinden
uluslararası rekabet gücü kazanmayı amaçlayan politikalara geçiş yaşanmıştır. Dolayısıyla, II.
Dünya Savaşı sonrası yaşanan 25 yıllık dönem ile daha sonraki dönem arasında,
müdahalecilik bakımından koyu bir çizgi vardır.
1970’lerden sonra benimsenen yeni anlayış ve izlenmeye başlanan yeni politikalar sonucunda,
yarım yüzyıldan fazla bir süredir sosyal politika alanında tek başına olan devletin bu
niteliğinin değişmeye başladığı, sosyal refahı sağlamada karma bir yapının ortaya çıktığı
gözlenmektedir.
“Refah karması” (welfare mix) olarak ifade edilen bu durum, sivil sektör, gönüllü sektör ve
özel sektörün, kamu sektörüne sosyal refah sağlamada yardımcı olmaya başlamasını ifade
etmektedir. Her ne kadar, bunların refah sağlamadaki katkıları henüz çok küçük boyutta olsa
da, artık sosyal refah alanında bir çoğulculuk dönemi başlamış bulunmaktadır.
1970’lerin önce ve sonrası olarak devletin sosyal politikalardaki yeri özetle şu şekilde ifade
edilebilir: Devlet (refah devleti), 20. yüzyıl boyunca, sosyal refah hizmetlerini en etkin ve en
rantabl şekilde sunmuştur. Ancak, uzun zaman boyunca tek başına sosyal refah sağlayan
devletin bu işlevi, küreselleşmenin gerçekleşmesi ve liberal felsefenin önem kazanmasıyla
birlikte zayıflama sürecine girmiş ve “refah karması” olarak adlandırılan diğer bazı kurumlar
(sivil sektör, gönüllü sektör, özel sektör ve dini kurumlar) sosyal refah sağlamada devlete
yardımcı olmaya başlamıştır.
Yeni ekonomik ve politik felsefe, sosyal alan dahil olmak üzere, devletin tüm alanlardan elini
çekmesini öngörmektedir. Bu bağlamda, son çeyrek yüzyılda devlet dışındaki diğer sosyal
refah kurumlarının teşvik edildiği, bunlardan yararlanılmak istendiği görülmektedir. Aslında,
bu dönemde de devlet, sosyal refah sağlamada temel aktör olmayı sürdürmektedir. Ancak,
devletin görevinin niteliği değişmiştir. Devlet, kendisi hizmet üretmek yerine, bu hizmetlerin
gerçekleştirilmesinde bu kesimlere finansal destek sağlamayı ve hizmetlerin
düzenlenmesinden sorumlu olmayı yöntem olarak benimsemektedir.
- Sendikalar

22. Sosyal politikalar ve sendikalar arasındaki ilişkiyi anlamak için “Sanayi Devrimi”nin
yaşandığı yıllar ve “İşçi Sınıfı”nın doğuşuna kadar gitmek gerekmektedir. Sanayi devriminin
yaşandığı yıllarda geçerli klasik liberal ekonomi felsefesi ile hukuki eşitlik ve sözleşme
serbestisine dayalı hukuk sistemi önce çalışma, daha sonra da yaşam koşullarının giderek
ağırlaşmasına yol açmıştır. Yaşanan olumsuzluklar toplumların başka kesimlerine de
yansıyarak büyük çalkantıların oluşmasına sebep olmuştur. Böylece sanayileşen ülkelerde,
işçi kesiminin iş ilişkileri ve yaşamını korunması amacıyla kararlar almaya ve bu kararları
yürürlüğe konulan hukuk kuralları aracılığıyla uygulamaya yönelmişlerdir. Bu yönde
başlatılan uygulamalar sosyal politika olarak adlandırılacak sosyal bir bilim dalının
doğmasına yol açmıştır. Sosyal politikanın önceki dönemlerde geçerli anlayışını yansıtan ve
günümüzde dar olarak nitelenen tanımından da bu durum anlaşılabilmektedir. Dar anlamda
sosyal politika; devletin işçi statüsü altında çalışanları, iş ilişkileri ve yaşamında kötü niyetli
olabileceği varsayılan fabrika sahipleri ile olumsuz çalışma koşullarına karşı koruyabilmek
amacı doğrultusunda benimsemiş olduğu ilkeler, bu çerçevede almış olduğu kararlar ve
sürdürdüğü uygulamalardır (Altan, 20; 2007). Buradan hareketle sosyal politikalar ile sendika
kavramları ve bu kavramların birbirleri ile olan ilişkileri incelenirken, sendika kavramı işçi
sendikaları ve işveren sendikalarını kapsamasına rağmen, özellikle işçi sendikaları üzerinde
durulacağı ve durulması gerektiği anlaşılmaktadır.
Bugünkü anlamını 1839 yılında kazanan sendika kavramı ilk defa İngiltere’de bir bölge veya
şehirde işçilerin genel çıkarlarını korumak amacıyla kalfalar arasında kurulup geliştirilen
dostluk örgütlerinin ortak eylemlerini anlatmak için kullanılmıştır. Sidney ve Beatrice
Webb’ler “Sendikacılık Tarihi” adlı eserlerinde işçi sendikasını, istihdam koşullarını korumak
veya geliştirmek amacıyla işçilerin kurdukları sürekli bir birlik olarak tanımlamıştır (Uçkan
ve Kağnıcıoğlu, 2011; 92-93).
Bununla birlikte, “sendika, toplu eylem aracılığıyla üyelerin çıkarlarını korumak ve
geliştirmek amacıyla işçiler tarafından oluşturulan bağımsız bir örgütlenmedir. Kapsam
bakımından sendika, sadece üyesi olan işçilere karşı sorumlu olup herhangi bir kurum
tarafından yönlendirilemez. Sendikanın amaçları, uygulamaları ve politikaları demokratik bir
örgütlenme aracılığıyla üyeleri tarafından belirlenir” (Benli, 1997, 8)
İşçi sendikalarının işlevlerini incelemek ve daha sonra sosyal politikaların amaçları ile
karşılaştırmak, sendikaların, ne şekilde sosyal politikaların taraflarından ve devamın da
kaynaklarından birisi haline geldiğini anlamak açısından önemlidir. İşçi sendikalarının
işlevlerini şu şekilde sıralamak mümkündür;

23. Güç: işçi sendikaları işçiler açısından gücün en önemli aracıdır. Çünkü kendilerini tensil eden
bir örgüt olmadan işçilerin bireysel olarak gücü, işverenler karşısında oldukça zayıftır.
Ekonomik Düzenleme: Sendikaların benimsedikleri ideolojiler ne olursa olsun, amaçlarının
başında üyelerinin ekonomik çıkarlarını korumak gelmektedir. Bu amaçlarını ise özellikle
toplu pazarlık ve siyasi lobi faaliyetleri ile gerçekleştirmeye çalışırlar (Koray, 2000; 74).
İş Düzenlemesi: Sendikalar temsilcisi oldukları işçilerin çalışma koşullarının belirlenmesinde
işverenin tek taraflı düzenleme yetkisini kendileri ile paylaşılmasını istemektedirler (Koray,
2000; 73).
Sosyal Değişim: sendikalar, üyelerinin taleplerinin ve siyasi ideolojilerinin bir temsilcisi
olarak toplumu, üyelerinin beklentileri ve görüşleri doğrultusunda değiştirmeye çalışırlar
(Uçkan ve Kağnıcıoğlu, 2011; 98).
Üyelik Hizmetleri: sosyal refah devleti kavramı gelişmeden önce sendikaların, üyelerine
karşılıklılık esasına dayanan çeşitli yardımlarda bulunmaları, en önemli işlevlerinden birini
oluşturmaktadır. Bu yardımlar sadece greve katılan üyelerinin ücret kayıplarını karşılamak
değil, aynı zamanda üyelerine işsizlik, hastalık, sakatlık ve ölüm halinde de yardım
sağlamaktadır.
1950’li ve 1960’lı yıllarda sosyal refah devleti anlayışının gelişmesiyle birlikte sendikaların
bu geleneksel işlevi önemini kaybetmeye başlamıştır (Uçkan ve Kağnıcıoğlu, 2011; 99).
Bunun sebebi olarak refah devletlerinin yükselişi ve devletlerin “jandarma devlet” statüsünün
değişerek “baba devlet” statüsüne doğru değişmeleri, sosyal politikaların uygulanması ve
finansmanını büyük ölçüde üstlenmeleri gösterilebilir.
Fakat özellikle 1970’li yıllardan sonra iş piyasasında yaşanan hızlı değişime paralel olarak
sendikalar üye hizmetlerinde de değişime yönelmeye başlamışlardır. Günümüzde sendikalar
mevut üyelerini koruyabilmek ve yeni üyeler kazanabilmek amacıyla geleneksel işlevlerinin
yanı sıra modern ve işçilerin bireysel bir takım beklentilerine yönelik de yeni hizmetlerde
sunmaya başlamışlardır. Bu hizmetler arasında düşük faizli banka kredileri, ucuz sigorta
hizmetleri, seyahat indirimleri vb. sayılabilir (Uçkan ve Kağnıcıoğlu, 2011; 99).
Kişisel Tatmin: Üyeler, sendika yönetiminde veya toplu pazarlık sürecinde yer alarak, karar
alma
süreçlerinde
söz
sahibi
olmakta
ve
böylece
kişisel
tatmin
düzeylerini
arttırabilmektedirler (Uçkan ve Kağnıcıoğlu, 2011; 99).
Sendikaların işlevleri ile sosyal politikaların ilgi alanları karşılaştırıldığı zaman, sendikaların
sosyal politikanın bir aktörü olarak önemi ortaya çıkmaktadır. Altan (2007) sosyal politika
isimli kitabında sosyal politika bilimi ile ilgili konu başlıklarını sıralarken şunlara yer

24. vermiştir; “İstihdam Politikaları”, İş ve Dinlenme Süreleri”, Ücret Politikalarının Dayanakları
ve Çerçevesi”, Ücret Politikaları”, “Sakatların ve eski Hükümlülerin Çalışma Yaşamın
Korunması”, “Kadınların, Çocukların ve Gençlerin
Çalışma Yaşamında Korunması” (Altan, 2007; 4-5). Konu başlıkları incelendiğinde sosyal
politikaların çok önemli bir kısmının iş yaşamı ve iş yaşamı içinde yer alan bireylerle ilgili
olduğu görülmektedir. İş yaşamı ile bu kadar içli dışlı olan bir bilim dalının aktörlerinden bir
tanesinin de “Sendikalar” olması kaçınılmaz bir sonuçtur.
- Sivil Toplum Kuruluşları
18. yüzyılın mülk devletinden 20. Yüzyılın refah devletine dönüşümün sonucunda sivil
özgürlüklerin (genel oy hakkı gibi) toplumun tüm üyelerine yaygınlaştırılması ve ulus-devlet
sürecinin bir sonucu olarak yurttaşlık düşüncesinin gelişimi, modern sivil toplumun olmazsa
olmaz koşulu sayılmaktadır (Tosun, 2001; 50). Bu açıklamadan yola çıkarak sosyal politika
ile STK arasındaki ilişkiyi incelemeden önce STK ve sivil toplum kavramlarının açıklamasını
yapmak doğru olacaktır. Sivil Toplum kavramı, devletin ve devlet otoritesinin dışındaki
ekonomik ve toplumsal alanı nitelemek için kullanılan, kendi ilke ve kurallarına göre işleyen,
otorite alanı dışında, kendi kendini düzenleyen, özerk alanları ifade etmek için de
kullanılmaktadır. Diğer bir deyişle, devletin müdahalesi dışında birey ve grupların, kendi
alanlarını düzenlemelerini ihtiva etmektedir. Diğer bir açıdan sivil toplum, birey ile devlet,
toplum ile devlet arasındaki ilişkide, bireyin mi, yoksa devletin mi önde olduğu sorunu ile
ilgilenmektedir (Kaya, 2001; 21). Daha yalın ve sade bir yaklaşımla sivil toplum, bireylerin
kendi arzularıyla oluşturdukları ortak yaşam alanını ifade etmektedir (Çaha, 2012; 23).
Çaha’nın da (2012; 23) belirttiği gibi kavramın modern dünyada kazandığı anlam itibariyle
kullanımı sanayi toplumuna denk gelmektedir.
Sivil Toplum Kuruluşu kavramı ise; sivil yönetimi icra eden kurum ya da örgütlere sivil
toplum kuruluşları, kısa ve moda söylenişi ile “STK” adı verilmektedir (Talas, 2011; 391).
Uğur (2011; 15) ve Keyman (2006; 21) eserlerinde ayrı ayrı belirttiği daha kapsamlı bir
tanıma göre ise; Sivil toplum kuruluşu (STK), gönüllü üyeliğe dayalı ve topluma hizmete ve
siyaseti etkilemeye yönelik resmi olmayan örgütlenmeler olarak sadeleştirilebilir. Tanımdan
da anlaşılabileceği gibi sivil toplum kuruluşları ile sosyal politikaların yakından ilgili olması
ve sivil toplum kuruluşlarının Uğur’un (2011; 15) ve Keyman’ın (2006; 21) tanımlarında
görülen “topluma hizmet” olgusu çerçevesinde sosyal politikanın taraflarından birisi olması

25. normal karşılanmalıdır. Sivil toplum kuruluşlarının sosyal politikalardaki yerini incelemek
gerekirse bunu sanayi devrimi ile birlikte ele almak gerekir. Sivil toplum hem geçmişte hem
de günümüzde önemli fonksiyonu olan sosyal refah kurumlarındandır. Sanayi Devrimi’ne
kadar olan çok uzun zaman boyunca, gelişmiş ülkelerde ve diğer ülkelerde sosyal politika
uygulamalarının gönüllülük ve karşılıklı yardım esasına dayalı olan hayırsever
organizasyonlar tarafından sağlandığı görülmektedir (Özdemir, 2007; 356).
Bu durum çok uzun bir süre devam etmiştir. Ancak, Sanayi Devrimi ortaya çıkıp da sosyo–
ekonomik yapı büyük oranda değişmeye başlayınca, sosyal politika sağlayan kurumların da
değiştiği, sanayileşmeyle birlikte, sosyal refah hizmetlerinin sağlanmasında devletin ön plana
geçtiği, uzunca bir süre, devletin sosyal refah sağlama işlevini tek başına üstlendiği
gözlenmektedir. Çünkü bu dönemde sosyal yardıma gereksinim duyan toplum kesimleri
genişledikçe, gönüllü sektör kendi kaynaklarıyla tek başına bu sorunun üstesinden gelemez
olmuş, devletin sosyal yaşama müdahalesi zorunlu hale gelmiştir (Özdemir, 2007; 357).
Ancak, 1970’li yıllardan itibaren ortaya çıkan neo–liberal akımın, devleti verimsiz ve
etkinsizlikle suçlayarak, diğer birçok alanla birlikte sosyal politikadan da çekilmeye zorlaması
sonucunda, sivil toplum kuruluşlarının nitelik ve nicelik olarak yeniden gelişmeye başladığı
görülmüştür (Özdemir, 2007; 357).
Sivil toplum kuruluşlarının önem kazanmasında, her şeyi değiştiren ve dönüştüren
küreselleşmenin, refah devletlerinin küçültülmesi yönündeki baskıları önemlidir. Bu baskılar
sonucu, piyasalar ve gönüllü kuruluşlar sosyal refah hizmetlerinin sunumunda önem
kazanmaya başlamıştır (Özdemir, 2007; 357).
Sivil toplum kuruluşları, 1980’lerden itibaren özellikle gelişmiş Batı ülkelerinde sosyal
politikanın sağlanmasında yeni bir yöntem olarak tekrar ilgi görmeye başlamıştır. Merkezi
yönetim, yerel yönetimler ve sivil toplum kuruluşları arasında hizmet paylaşımı ortaya çıkmış,
devletin, gönüllü kuruluşlarla ileri düzeyde işbirliği yaptığı gözlenmiştir. Devlet, bazı
hizmetleri üretmek yerine bu kurumlardan almayı tercih etmiştir. Özellikle 1970’lerden sonra
canlanmaya başlayan bu süreç, çoğu ülkede karma refah hizmetlerinin önemli bir kısmını
oluşturmaktadır
5- Sosyal Politikanın Uluslararası Boyutu
Sosyal politikanın uluslararası kaynaklarına bakıldığı zaman ön plana çıkan bazı kurumlar
“International Labor Organization/Office (ILO) – Uluslararası Çalışma Örgütü (UÇÖ)”,
“United Nations (UN) – Birleşmiş Milletler (BM)” ve uluslararası bazı işçi ve işveren

26. sendikalarıdır. Bunların dışında bir çok kurum ve kuruluş sosyal politikalara taraf olmakla
birlikte öncelikle ön plana çıkan kurumlar olarak bunlar gösterilebilir.
-ILO
A.
SOSYAL POLİTİKA VE ULUSLARARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜ (UÇÖ)
Uluslararası Çalışma Örgütü, 1919’da imzalanan Versay Anlaşmasında öngörülen Milletler
Cemiyeti ile ortaya çıkmıştır. Amaç, Birinci Dünya Savaşından sonra giderek büyüyen
sorunlara yönelik sosyal reform niteliğinde çözümler bulmak ve reformların uluslararası
düzeyde uygulanmasını sağlamaktı.
İkinci Dünya Savaşından sonra, Philadelphia Bildirgesi ile birlikte, ILO'nun temel amaç ve
ilkeleri dinamik bir yeniden oluşum ve genişleme sürecine girmiştir. Bildirge, savaş sonrası
ulusal bağımsızlıkla birlikte büyümeyi öngörmüş, gelişmiş dünya ile büyük ölçekte teknik
işbirliğinin başlangıcının müjdecisi olmuştur.
ILO 1946’da, henüz yeni oluşturulan Birleşmiş Milletler Teşkilatı'nın ilk uzmanlık kuruluşu
olmuştur. ILO 1969’daki 50. kuruluş yıldönümünde Nobel Barış Ödülü’nü kazanmıştır. ILO,
Yönetim Kurulu tarafından atanan bir Genel Direktör tarafından yönetilmektedir
(http://www.ilo.org/public/turkish/region/eurpro/ankara/about/ilo_tarih.htm).
Gülmez ’in de (2011; 77) belirttiği üzere ILO’nun yapısının temel özelliği ve kendisini öteki
uluslararası ve bölgesel kuruluşlardan ayıran yanı, üçlü yapı ya da üçlülük ilkesidir. Örgütün
omurgası olan üçlülük, yalnızca anayasal organlarda değil, öteki organların oluşumunda da
uygulanır. Üçlülük ilkesi; resmi ve sosyal tarafların temsilcilerinin kural üretme ve kuralların
uygulanmasını denetleme süreçlerinde bir araya getiren ilkedir. Devlet, işçi ve işverenlerin
(örgütlerinin) örgütün kural üretme etkinliğinin tüm aşamalarına katılımı, konferans
gündeminin belirlenmesinden kuralların uygulanmasının denetimine değin sağlanmıştır. Her
ülke konferansta 2 devleti 1 işçi ve 1 işveren temsilcileri ile temsil edilmektedir1. (Gülmez,
2011; 78-80).İşçi ve işverenleri temsil eden delegeler; ülke genelinde en çok üyeye sahip
bulunan en üst mesleki örgütlerle (sendikalarla) anlaşılarak hükümetler tarafından belirlenir
(Altan, 2007; 92).
Örgütün Anayasal2 organları “Uluslararası Çalışma konferansı”, “Yönetim Konseyi” ve
“Uluslararası Çalışma Bürosu” olmak üzere üç tane ana organı vardır (Gülmez, 2011; 90).
Altan (2007) dar anlamda sosyal politikanın tanımını “devletin işçi statüsü altında çalışanları,
iş ilişkileri ve yaşamında kötü niyetli olabileceği varsayılan fabrika sahipleri ile olumsuz
çalışma koşullarına karşı koruyabilmek amacı doğrultusunda benimsemiş olduğu ilkeler, bu
çerçevede almış olduğu kararlar ve sürdürdüğü uygulamalardır.” şeklinde yapmıştı. Bu
tanımdan hareketle amaç olarak kendisine 1919 yılında kurulduğundan beri sosyal adaletin ve
uluslararası insan ve çalışma haklarının iyileştirilmesini
(http://www.ilo.org/public/turkish/region/eurpro/ankara/about/ilo_amac.htm) benimsemiş bir
kuruluşun sosyal politikanın taraflarından birisi olması gayet doğaldır.
Uluslararası Sendikalar Konfederasyonu (ITUC)
Genel merkezi Bürüksel de olan uluslararası Sendika Konfederasyonu (ITUC), 2010 yılı
itibariyle 155 ülkeden 175 milyon üyeye sahip, 311 ulusal üst sendikal örgütü bünyesinde
toplayan bir uluslararası sendikal örgüttür3 (Uçkan ve Kağnıcıoğlu, 2011; 123).

27. ITUC’un Bazı öncelikleri şunlardır.
* Çalışanların ve yoksulların hak ve çıkarlarına karşı hareket ettiklerinde uluslararası
kuruluşlara karşı mücadele etmek.
* Sendikal hak ihlalinin olduğu her durumu ortadan kaldırmak için çaba göstermek.
* Uluslararası Çalışma Örgütü'nün (ILO) belirlediği sendikal hakları savunan uluslararası
standartları desteklemek.
* İşyerlerindeki her çeşit ayrımcılığın sona erdirilmesi için kampanyalar yürütmek.
-BM
Birleşmiş Milletler (BM), büyük bir tahribat yaratmış korkunç bir savaş sonrasında,
uluslararası ilişkileri istikrara kavuşturmak ve barışı daha sağlam temeller üzerine oturtmak
için 1945 yılında kuruldu.
Günümüzde, söz konusu faaliyetlerine ilave olarak çocuk gelişimi ve sağlığı, çevre koruma,
insan hakları, yoksullukla mücadele ve ekonomik kalkınma, tarımsal kalkınma, eğitim, kadın
hakları, doğal afet yardımı, atom enerjisinin barışçıl amaçlar için kullanılması ve iş ve işçi
hakları gibi pek çok alanda çalışmalarını sürdürmektedir.
Birleşmiş milletlerin amaçlarına bakıldığı zaman sosyal politikaların amaçlarından çok da
farklı olmadığını görmekteyiz. Sosyal politikaların amaçlarını Birleşmiş Milletlerin
amaçlarıyla karşılaştırabilmemiz için sıralamamız gerekirse (Altan, 2007; 7);
Karşılaşılabilecek ekonomik, mesleki, sosyal nitelikteki her türlü riske karşı güvenceler veren
sistemlerin yaratılıp, işletilmesi,
Gelir dağılımındaki adaletsizliğin giderilmesi,
Yoksulluk ile olumsuz çevre ve barınma koşulları ile savaşılması,
Çocukların ve yaşlıların bakımı, gözetimi,
Tüketici olarak aldatılmanın ya da yanıltılmanın engellenmesi,
Ayrımcılığın önlenmesi vb.
Birleşmiş milletlerin dört ana amacına bakılacak olursa (Birleşmiş milletler Hakkında Her
Şey, 2008; 1);
Uluslararası barış ve güvenliği korumak,
Milletlerarasında dostça ilişkiler geliştirmek,
Uluslararası ekonomik, sosyal, kültürel, insani sorunların çözümünde işbirliği yapmak,
Temel insan hak ve özgürlüklerine gerekli saygının gösterilmesini teşvik etmektir.
6- İşsizlik ve İşsizlikle Mücadele Politikaları
Gelişmiş
ve
gelişmekte
olan
tüm
ülkelerin
önemlisosyalsorunlarınbaşındaişsizlikolgusugelmektedir.Ülkelerözellikle
teknolojikolarakgelişirken,üretimsistemlerideğişmekteveiş
gücününbugelişmelereayakuydurmasızorlamakta,nüfusartışınabağlıolarak
istihdam
imkanları
yaratmak
3
uğraştığı
artan
en
işgücüne
sorun
Türkiye’den ITUC üyesi sendikal örgütler; Türk-İş, DİSK, Hak-İş (İşçi Sendikaları Konfederasyonları) – KESK
(Memur Sendikaları Konfederasyonu).

28. halinegelmektedir.Birekonomikdüzenindüzgünşekildeçalışıpçalışmadığı,geçerli
ücretkarşılığıçalışmakisteyenherkeseişteminedilipedilemediğiile ölçülür. Bir ülkede bazı
kişilerin çalışmak istedikleri halde işbulamamaları uygulanan ekonomik politikaların
kusurudur. İşsizlik modern sanayinin bir sorunudur. İşsizlik sanayiye dayalı
ekonomiksistemin
yapısından
kaynaklanmaktadır,
bu
nedenle
de
kişisel
değil,sosyalbirsorundur.
Küreselleşmeylebirlikte1980’lerdenitibarenuygulananekonomikpolitikalar,özelleştirmeler,sen
dikalarıngüçsüzleşmesi,çokulusluşirketlerinucuzişgücüarayışındaolmasıgibietmenleryüzünden
tümdünyada işsizlik oldukça önemli bir sorun haline getirmiştir.Türkiye’nin de bu
gelişmelerden etkilenmemesi mümkün değildir.1980’lerden başlayarak ülkemizde de
işsizliğin giderek ağırlaştığıgörülmektedir.
Tarih boyunca ulkelere gore, sosyal ve ekonomik boyutları farklı olmakla birlikte, issizlik tum
toplumların en onemli sorunlarının basında gelmistir. Đssizlik asıl olarak sanayi devrimiyle
birlikte butun ulkelerde farklı boyutlarda olsa da gorulmeye baslanmıstır. Butun ulkelerde
gorulmesine karsın issizlik, 1980’lere kadar asıl olarak gelismekte olan ulkelerin sorunu
haline gelmistir. 1980’lerle birlikte neo-liberal politikaların uygulanmaya baslanmasının da
etkisiyle, gelismis ulkelerin de sorunları arasına girmistir.
İssizlik Turleri
İssizlik turlerini oncelikle gizli issizlik ve acık issizlik olmak uzere iki genel gruba ayırmak
mumkundur.
Gizli İssizlik
Herhangi bir uretim alanında isgucunun bir kısmının uretimden cekilmesi durumunda
uretimde onemli bir azalma soz konusu olmuyorsa gizli issizlik soz konusudur.7 Gizli
issizlikte acık işsizlikten farklı olarak kisinin bir isi vardır ve kisi teknik olarak issiz değildir.8
Gizli issizlik genellikle az gelismis ulkelerde tarımda ve kamu sektorunde yaygın olarak
gorulmektedir.
Acık İşsizlik
Yukarıda yapılmıs olan issizlik tanımlarındaki; yani calısma isteğinde olunmasına rağmen is
bulamama anlamındaki issizliktir.
Yapısal İssizlik, Teknolojik İssizlik, Konjonkturel İssizlik, Mevsimlik
İssizlik ve Gecici İssizlik olarak ortaya cıkar.
Yapısal İssizlik
Yapısal issizlik, bir ulkenin ekonomik yapısında olusan değişmelerden doğan issizlik turudur.
Ulkelerin ekonomik, sosyal ve kültürel yapılarındaki ve alıskanlıklarındaki değismelere bağlı
olarak ortaya cıkmaktadır.
Teknolojik İssizlik

29. Bu issizlik turu, uretimde insan gucu yerine makinenin, teknolojinin kullanılması veya yeni
uretim tekniklerinin kullanılması sonucu ortaya cıkan issizliktir. Ozellikle, sanayilesmis
ulkelerde teknolojinin gelismesi sonucunda olusan makinelesme, kucuk isletmelerde ve
zanaatlarda calısan bir kısım zanaatkar ve isciyi issiz bırakır.
(Donemsel) İssizlik
Konjonkturel issizlik, ekonomik yapıda talep değişmelerinden doğan dalgalanmalar nedeniyle
ortaya cıkan issizlik turudur. Belli bir donemdeki toplam talebin azalması sonucunda uretimde
ve yatırımlarda meydana gelen gerileme, issizliğe neden olur.
Mevsimlik Đssizlik
Mevsimlik issizlik mevsim değisiklikleri veya mevsimsel olarak mal ve hizmet taleplerinde
ortaya cıkan azalma sonucu olusan işsizlik turudur.18 Mevsimlik issizlik, gelismekte olan
ulkelerde tarım kesiminde ortaya cıkmaktadır. Tarım calısanları kısın issiz kalmakta, genel
olarak da baska bir alanda calısmamaktadırlar. Gelismis ulkelerde ise sadece tarımda değil,
turizm ve gıda gibi muhtelif sektorlerde de mevsimlere bağlı olarak issizlik ortaya
cıkmaktadır.
İŞSİZLİKLE MUCADELE YONTEMLERİ
Literatur issizlikle mucadele yontemlerini pasif ve aktif istihdam politikaları olarak ikiye
ayırarak ele almaktadır. Pasif istihdam politikaları, issiz bireylere is bulmak, istihdam
yaratmak ve issizlik oranını azaltmak yerine, issizlik sorununun olumsuz sonuclarını ortadan
kaldırmayı amaclayan, bunun için issizlere belirli miktarda ekonomik guvence sağlamaya
yönelik onlemlerdir. Pasif istihdam politikaları genel olarak issizlik sigortası uygulamaları ve
issizlik yardımı olarak ortaya cıkmaktadır.73 Pasif istihdam politikaları daha yoğun olarak
gelismis ülkelerde uygulanan, issizlik nedeniyle ortaya cıkan satın alma gucunun dusmesini
onleyerek issizliğin neden olabileceği toplam talep yetersizliğinden kaynaklanan issizliği
onlemeye yonelik politikalardan olusmaktadır.74 Pasif istihdam politikalarının bir aracı
olarak Đssizlik sigortasıyla ilgili yasal duzenleme Turkiye’de, 25.8.1999 tarih ve 4447 sayılı
Kanunla hayata gecirilmistir. 4447 sayılı Kanun, issizlik sigortasıyla ilgili uluslararası
belgelerde yer alan asgari norm ve teknikleri icermekte; issiz kalan isciye belirli bir sure
“gelir guvencesi”, “yeni bir ise yerlestirmeyi” ve issizlik donemi icinde “mesleki eğitim”
sağlama gibi unsurları birlikte kapsamaktadır.75 Đssizlik sigortası, kanun kapsamına giren
sigortalı isciler icin zorunlu tutulmus ve ulke düzeyinde uygulanmak uzere 1 Haziran 2002’de
yururluğe girmistir.
Turkiye’de aslında issizlik yardımı (odeneği) kıdem tazminatı adıyla ilk kez 1936 tarihli Đs
kanun’da yer almıs, 1960 ve sonrasında hazırlanan Đs Kanunlarında bu duzenlemeye devam
edilmistir. 1475 sayılı Đs Kanunu’nda 1974 yılında yapılan değisiklikle kıdem tazminatına
hak etmek icin calısılması gereken sure bir yıla indirilmiş ve kıdeme esas ucret tutarı da 15
gunden 30 gune cıkarılmıstır. Hazırlanan kanun gerekcelerinde kıdem tazminatının issizlikte
ek bir guvence olduğu vurgulanmıstır. Ayrıca 1475 sayılı Đs Kanunu’nun 13. maddesinde
hizmet akdinin feshinde isverenin ihbarda bulunması hukme bağlanmıstır. Đhbar suresi
kıdeme gore 2 hafta ile 8 hafta arasında değismektedir. Đsveren bu ihbar suresine uymazsa bu
sureyi karsılayacak ihbar tazminatı odemek zorundadır.
Ozellestirme uygulamalarının yarattığı issizliğin kişilerde yarattığı ekonomik sonuclarını
hafifletmek uzere, 24.11.1994 tarihli 4046 sayılı Kanunla, ĐSKUR tarafından is kaybı
tazminatı odenmesi, yeni bir is bulma, meslek gelistirme, edindirme ve yetistirme eğitimi

30. verilmesi ve issizlik suresince hak sahiplerinin sosyal sigorta primlerinin odenmesi katkıları
da duzenlenmistir. Aktif istihdam politikaları ise istihdam yaratmaya yönelik politikalardır.77
Aktif istihdam politikaları isgucu talebini arttırmaya ve issizliği onlemeye yonelik onlemler
ile yeniden eğitim, erken emeklilik, isgucu hareketliliğini sağlayıcı olan bir cok onlem ve
uygulamayı icermektedir78. Aktif istihdam politikalarının baslıca etkisi, issizlik surelerini
kısaltarak bireylerin daha cabuk is bulmasını sağlamak olmaktadır.79 Turkiye’de aktif
istihdam politikası uygulamalarından en önemli orneğini mesleki eğitim ve is arama yardımı
merkezli politikalar olusturmaktadır. Buna gore mesleki eğitim kursları; Milli Eğitim
Bakanlığı, ĐSKUR ve KOSGEB tarafından sağlanmaktadır. Yerel yonetimler de actıkları
meslek kursları ile bu kurumlara destek olmaktadırlar80.Ayrıca ĐSKUR ve ozel istihdam
buroları aracılığıyla da is bulma faaliyetlerine yardımcı olunmaktadır. Aktif istihdam
politikalarına yonelik olarak ayrıca devletin yatırımları ve istihdamı arttırmaya yonelik
tesvikler vermesini sağlayan yasal duzenlemeler yapılmaktadır. 21.1.1998 tarihli 4325 sayılı
“Olağanustu Hal Bolgesinde ve Kalkınmada Oncelikli Yorelerde Đstihdam Yaratılması ve
Yatırımların Tesvik Edilmesiyle Đlgili Kanun” gelir ve kurumlar vergisi vb. gibi istisnalar
sağlayarak, yatırımları tesvik etmeye matuf, bu bolgede istihdam sağlamaya yonelik
duzenlenen ilk kapsamlı duzenlemeyi olusturmustur. Daha sonra cesitli yasal duzenlemelerle
(4747 sayılı Kanun, 5084 sayılı Kanun, 5350 sayılı Kanun)* istihdam tesvik edilmeye
calısılmıstır.
7- Gelir Dağılımı ve Yoksulluk
Gelir, mal veya hizmet üretimi sonucunda ortaya çıkan ayni ya da nakdi getiri olarak
tanımlanabilir. Gelir dağılımı da mal veya hizmet üretimi sonucunda ortaya çıkan gelirin
bireyler arasındaki dağılımını ifade etmektedir. Bireylerin üretimden elde edilen gelirden
aldıkları pay, yani gelir dağılımı sonucunda kendilerine düflen gelirin düzeyi ise bu bireylerin
söz konusu üretim sürecinde sahip oldukları role, öneme ve ağırlığa göre değişlmektedir.
Gelir Dağılımı ve Yoksulluk
Belirli bir millî gelir düzeyinde, bir ülkenin gelir dağılımının yapısı, o ülkedeki yoksulluk
düzeyini doğrudan belirlemektedir. Örneğin, Brezilya’da olduğu gibi, göreceli olarak yüksek
bir kişi başı millî gelire sahip olan ülkelerdeki adaletsiz gelir dağılımı bu toplumlarda
yoksulluğun önemli boyutlarda olmasına neden olmaktadır. Öte yandan, Kosta Rika, Brezilya
ile aynı düzeyde kişi başı millî gelire sahip olmasına rağmen gelir dağılımının daha düzgün
olması sebebiyle bu ülkede yoksulluk Brezilya’ya oranla daha azdır. Yine, bir ülkede
sağlanan ekonomik büyümenin yoksulluğu azaltma derecesi de ülkedeki gelir dağılımı
yapısına bağlıdır. Buna göre, ekonomik büyümedeki 1 puanlık artış, gelir dağılımında
adaletsizlik olan Zambiya’da yoksulluk düzeyini sadece %0.21 oranında azaltırken, gelir
dağılımı göreceli olarak daha adaletli olan Malezya’daki yoksulluk düzeyini tam %3.4
oranında azaltmaktadır.
8- Sosyal Güvenlik
Sosyal güvenlik bireyi tüm yaşamı boyunca yakından ilgilendirmektedir. Sosyal güvenlikle
insan arasındaki bağ, birey daha anne karnında iken başlamakta ve çocukluk, gençlik ve
yaşlılık dönemlerinde devam etmektedir. Sosyal güvenlik, sosyal riskler için var olmuş bir
unsurdur. Bu riskler, herhangi bir tehlikeden farklı olan ve sosyal güvenliğin amacı

31. bakımından önem taşıyan tehlikelerdir. Sosyal rizikonun, ne zaman gerçekleşeceği
bilinmemekle beraber, ileride gerçekleşmesi olası veya kesin olan ve buna uğrayan bireyin
mal varlığında eksilmeye yol açan olay şeklinde tanımlanabilir. Sosyal güvenliğin sağlanması
için bazı teknik uygulamalara veya yöntemlere ihtiyaç duyulmaktadır. Sosyal güvenlik
hedeflerinin gerçekleştirilmesinde kullanılan finansman yöntemleri; kapitalizasyon ve dağıtım
yöntemleridir. Bu çalışmanın amacı sosyal güvenliğin finansman yöntemleri ve sorunları
hakkında bilgi sunmaktır.
12- Dezavantajlı Gruplara Yönelik Sosyal Politikalar
-Özürlüler
BM verilerine göre özürlüler dünya nüfusunun %10’unu oluşturmakta, özürlülerin %80’ini
gelişmekte olan ülkelerde yaşamaktadır. Ancak dezavantajlı gruplar içinde en büyük
gruplardan biri olan özürlülere yönelik
sosyal politikaların oluşturulması oldukça zaman almış, XIX. yüzyılın son çeyreğinden
itibaren özürlülere yönelik sosyal politikalar gelişmiş ülkelerde gündeme gelmeye başlamıştır.
Günümüzde ise işgücü niteliği taşıyan özürlülere fırsat eşitliği çerçevesinde çalışma hakkı ve
olanağı tanımak, işgücü niteliği taşımayan veya bakıma muhtaç durumda olan özürlüleri
sosyal güvenlik veya sosyal bakım hizmetleri kapsamına almak, özürlülere yönelik sosyal
politikaların temel amaçlarından biri hâline gelmiştir. Özürlülerin en önemli sorunlarından
biri olan istihdam sorununu çözebilmek amacıyla gelişmiş ülkelerde çeşitli sosyal politikalar
oluşturulmaktadır. Bu doğrultuda; özürlüleri istihdam edilebilir hâle getirilmek amacıyla
özürlülere tıbbi tedavi ve tıbbi ve mesleki rehabilitasyon uygulanmakta, özel eğitim veya
temel eğitim verilmektedir. İşverenlerin özürlü istihdamını sağlamak amacıyla da kanunlarla
belli sayıda işçi çalıştıran işverenlere, belli sayı veya oranda işçi çalıştırma zorunluluğu
getirilmesi (kota sistemi), bazı iş ve mesleklerin ülke çapında sadece özürlülere ayr›lmas›
(tahsis yöntemi), baz› ifl ve mesleklerin kanunlarla belirlenen
iflyerleri, çal›flma kolu veya mevkileri için özürlülere tahsis edilmesi (s›n›rl› tahsis
yöntemi), özürlülere ifle girmekte öncelik ve tercih olana¤› verilmesi ( öncelik ve
tercihlerin tahsisi yöntemi), iflverenlerin iflçi talepleri ile bofl ifllerini zorunlu olarak
bir kuruma bildirmeleri ve kurumun bu talep ve bofl ifller do¤rultusunda özürlüleri
ifle yerlefltirmesi, özürlü iflçi çal›flt›ran iflverenlere tazminat ödenmesi, vergi muafiyeti
getirilmesi, evde çal›flma (Alkan Meflhur, 2004) tele çal›flma gibi çal›flma
yöntemlerinin teflvik edilmesi söz konusudur.
Özürlülerin korunmas› ile ilgili olarak uluslararas› örgütlerin farkl› tarihlerde
oluflturduklar› çok say›da belge bulunmaktad›r. BM’nin özürlülerle ilgili önemli
belgeleri aras›nda ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi’nin 25. maddesi, Ekonomik
Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleflmesi’nin 6. ve 12. maddeleri, 20.12. 1971 tarihli Zihinsel
Özürlülerin Haklar›na ‹liflkin Bildirge, 09.12.1975 tarihli Özürlü Haklar› Bildirgesi,
03.12.1982 tarihli Özürlüler ‹çin Dünya Eylem Program›, 20.11.1989 tarihli
Çocuk Haklar› Sözleflmesi’nin 23.maddesi, 20.12.1993 tarihli Özürlüler ‹çin F›rsat

32. Eflitli¤i Konusunda Standart Kurallar ve 13.12.2006 tarihli Engelli Kiflilerin Haklar›
Sözleflmesi say›labilir. ILO’nun özürlülerle ilgili önemli belgeleri aras›nda 22.06.1955
tarih ve 99 say›l› Özürlülerin Mesleki Rehabilitasyonu Hakk›nda Tavsiye Karar›,
01.06.1983 tarih ve 159 say›l› Özürlülerin Mesleki Rehabilitasyonu ve ‹stihdam›
Hakk›nda Sözleflme ve 21.06.1988 tarih ve 168 say›l› Özürlülerin Mesleki Rehabilitasyonu
ve ‹stihdam› Hakk›nda Tavsiye Karar› bulunmaktad›r. Avrupa Konseyi
belgelerinden Gözden Geçirilmifl Avrupa Sosyal fiart›’n›n 15. maddesinde ve Avrupa
Kentsel fiart›’nda özürlülere yönelik düzenlemeler yer almaktad›r. Türkiye’de özürlülere
yönelik sosyal politikalar›n kapsam› henüz s›n›rl›d›r.
Özürlü çal›flt›r›lma zorunlulu¤u ilk olarak 20.04.1967 tarih ve 854 say›l› Deniz ‹fl
Kanunu ile getirilmifl, 12.08.1967 tarih ve 931 say›l› ‹fl Kanunu ile 25.08.1971 tarih
ve 1475 say›l› ‹fl Kanunu’nda kota sistemine yer verilmifltir. 2022 say›l› 65 Yafl›n›
Doldurmufl Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandafllar›na Ayl›k Ba¤lanmas›
Hakk›ndaki Kanun ile iflsiz özürlüler ve 65 yafl üzerindeki yafll›lar belli bir gelire
kavuflturulmufltur. 1982 Anayasas›’n›n 10., 50., 61/2 ve 42/7. maddelerinde de
özürlülerle ilgili düzenlemelere yer verilmifltir. 4216 say›l› Yetki Kanunu’na dayal›
olarak ç›kar›lan 571 say›l› Özürlüler ‹daresi Baflkanl›¤› Teflkilat ve Görevleri Hakk›
nda Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile 1981 y›l›nda kurulan Sakatlar› Koruma
Milli Koordinasyon Kurulu kapat›lm›fl, 1997 y›l›nda Baflbakanl›k Özürlüler ‹daresi
Baflkanl›¤› (ÖZ‹DA) oluflturulmufltur. Ayn› yetki kanununa dayan›larak çıkarılan 572 say›l›
Baz› Kanunlarda De¤ifliklik Yap›lmas›na ‹liflkin Kanun Hükmünde
Kararname ile çok say›da kanunun ilgili maddelerinde özürlülere yönelik düzenleme
ve de¤ifliklik yap›lm›flt›r. Özürlülere yönelik en önemli düzenleme
01.07.2005 tarih ve 5378 say›l› Özürlüler ve Baz› Kanun ve Kanun Hükmünde
Kararnamelerde
De¤ifliklik Yap›lmas› Hakk›nda Kanun ile gerçeklefltirilmifltir.
.
-Kadınlar
Kadınlar tarihin her döneminde çalışma yaşamında sürekli olarak yer almış ancak ücretli işçi
olarak çalışma yaşamına Sanayi Devrimi ile birlikte girmişlerdir. Bu dönemde kadınların
çalışma yaşamına girmelerinde ekonomik nedenler, gelişen teknoloji, dokuma sektöründe
erkeklere göre işveren açısından daha fazla tercih edilmeleri önemli rol oynamıştır. Ancak
kadınların düşük ücret, uzun çalışma süreleri ve ağır çalışma koşulları altında çalıştırılmaları
toplumsal tepkilere neden olmuş, bu tepkiler üzerine İngiltere’den başlamak üzere diğer
Avrupa ülkelerinde kadınların çalışma yaşamında özel olarak korunmaları ile ilgili hukuki
düzenlemeler yapılmaya başlanmıştır. Bunları uluslararası alanda yapılan ancak
uygulanamayan bazı düzenlemeler izlemiştir.
Kadın işgücü kullanımı XIX. yüzyılın sonunda metalürji, araba, kimya gibi ağır sanayilerdeki
gelişmelere bağlı olarak geçici bir süre sınırlanmış, buna karşılık I. Dünya Savaş sırasında
savaş koşulları nedeniyle kadınlar tüm iş kollarında çalışmak zorunda kalmışlardır. Savaş
sonrasında ise yeni iş kollarına ve ticarete girmişlerdir. Ancak bu defa 1929 ekonomik
bunalımı kadınların istihdamını olumsuz yönde etkilemiştir. II. Dünya Savaşı ile
birlikte kadınlar yeniden erkeklerin yerine istihdam edilmişlerdir. I. ve II. Dünya Savaşları
kadınların statüsünü etkilemiş, kadın-erkek eşitliğine yönelik akımlar güç kazanmaya
başlamıştır.
Geçmişten günümüze tüm dünyada kadınlar çalışma yaşamına katılma ve çalışma yaşamında
başarılı olma konusunda çeşitli sorunlarla karşı karşıya kalmaktadırlar. Bu sorunlardan bir

33. bölümü cinsiyet ayrımcılığından bir bölümü iş- aile sorumluluklarının dengelenmesindeki
zorluklardan kaynaklanmaktadır. Kadınların çalışma yaşamında karşılaştıkları cinsiyet
ayrımcılığı uygulamaları eş ve meslek seçiminde, işe alınma, iş sırasında ve iş ilişkisinin sona
ermesi aşamalarında ortaya çıkmaktadır.
Türkiye’de kadın işçileri korumaya yönelik ilk düzenleme ise 24.04.1930 tarih 1593 sayılı
Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ile yapılmıştır. Daha sonra 03.06.1936 tarih ve 3008 sayıl› iş
Kanunu’ndan itibaren tüm iş kanunlarında kadın işçileri korumaya yönelik düzenlemelere yer
verilmiştir. 1961 Anayasası’nda kadınların çalışma koşulları bakımından özel olarak
korunacaklar› belirtilmiş, 1982 Anayasa’nın 10. maddesinde eşitlikle ilgili genel düzenleme
içinde cinsiyet kavramına da yer verilmiştir. 07.05.2004 tarihinde 5170 sayılı Kanun’la bu
maddeye “kadın ve erkek eşit haklara sahiptir. Devlet bu eşitliğin yaşama geçirilmesini
sağlamakla yükümlüdür” fıkrası ile 07.05.2010 tarih ve 5982 sayılı Kanun’la “bu maksatla
alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı yorumlanamaz” ek cümlesi eklenmiştir. Ayrıca
Anayasa’nın 50. maddesinde kadınların çalışma koşulları bakımından özel olarak
korunmaları, 70. maddesinde kamu hizmetlerine girme hakkı ve ayrımcılık yasağı ile ilgili
düzenlemeler yapılmıştır.
-Gençler
Günümüzde evrensel olarak kabul edilmiş çocuk ve genç kavramı bulunmamakta, toplumların
yapılarına, kültürlerine, inançlarına, ekonomilerine göre farklı tanımlar yapılabilmektedir.
Genel olarak çocukluk dönemini gençlik döneminden ayırmak amacıyla yaş faktörü
kullanılmakta ancak yaş faktörü de ülkelere, cinsiyete, kır ve kente göre değişebilmektedir.
Yaş sınırının belirlenmesi konusunda da uluslararası belgelerde farklılıklar bulunmaktadır.
Çalışma yaşamı açısından konu ele alındığında; çocuk işçi ve genç işçi kavramları konusunda
da görüş birliği bulunmamakta, uluslararası örgütlerin çocuk ve genç işçi tanımında esas
aldıkları yaş sınırı farklılık göstermektedir. Hatta aynı uluslararası örgüt tarafından
oluşturulan sözleşmelerde bile çocukların asgari çalıştırılma yaşı ile ilgili olarak farklı
zamanlarda farklı yaş sınırı belirlenebilmektedir. ILO 138 sayılı istihdama Kabulde Asgari
Yaş Sözleşmesi’nde en az çalıştırılma yaşı 15 olarak kabul edilmiş, ülkelere belli koşulların
varlığı halinde en az çalıştırılma yaşını bu yaşın altında belirleyebilmeleri konusunda esneklik
tanınmıştır. Gelişmiş ülkelerde genç işçi tanımında alt sınır genellikle zorunlu eğitim yaşının
sona erdiği yaş kabul edilmiştir. Üst sınır ise değişebilmektedir. Ancak BM ve Avrupa
ülkelerinin büyük bölümünde 15-24 yaş arasında olanlar genç işçi olarak kabul edilmektedir.
Çocukların ve gençlerin çalışma yaşamında korunması ulusal ve uluslararası belgelerde geniş
bir biçimde düzenlenmektedir. Kanunlarda ve uluslararası belgelerde; en az çalıştırılma
yaşının belirlenmesi, çocukların ve gençlerin çalıştırılabilecekleri işler, çalışma, dinlenme
süreleri ve sağlık açısından korunmaları, öğrenim
hakları, çocukların ve gençlerin işyerinde şiddet, taciz ve sömürüye karşı korunmalarına
yönelik çeşitli düzenlemeler yer almaktadır. Çocuklar ve gençlerle ilgili BM belgeleri
arasında; insan Hakları Bildirgesi’nin
25/2. ve 26/1. maddeleri, Ekonomik Sosyal Kültürel Haklar Sözleşmesi’nin 10/3. maddesi,
20.11.1959 tarihli Çocuk Haklar› Bildirisi’nin 7. ve 9. maddeleri ile 20.11.1989 tarihli Çocuk
Hakları Sözleşmesi’nde düzenlemeler bulunmaktadır. ILO günümüze kadar çocukların ve
gençlerin korunması ile ilgili çok sayıda sözleşme ve tavsiye kabul etmiştir. Sözleşmeler; en
az çalıştırma yaşı, çalışma koşulları, sağlık muayeneleri, sağlık ve güvenlik, gece ve yer altı
çalışması ile mesleki eğitim konularında çocukları ve gençleri koruyucu düzenlemeler
getirmektedir.

34. Türkiye’de ise çocukların çalışma yaşamında korunması ile ilgili ilk düzenleme 151 sayılı
Kanun’la 1921 yılında yapılmıştır. Daha sonra 3308 sayılı iş Kanunu ve diğer kanunlarda
çocuklar ve gençlerin çalışma yaşamında korunması ile ilgili çeşitli düzenlemelere yer
verilmiştir. 1961 Anayasası’nda çocuklar ve gençlerin çalışma koşulları bakımından özel
olarak korunacaklar› belirtilmiş, 1982 Anayasası’nın 10. maddesine 07.05.2010 tarih ve 5982
sayılı Kanun’la eklenen fıkra ile çocuklar için alınacak tedbirlerin eşitlik ilkesine aykırı
sayılamayacağı hükme bağlanmıştır. Anayasa’nın 50. maddesinde de kimsenin yaşına,
cinsiyetine ve gücüne uygun olmayan işlerde çalıştırılamayacağı, küçüklerin çalışma koşulları
bakımından özel olarak korunacakları belirtilmiştir. Hâlen Anayasa’nın dışında çok sayıda
kanun, tüzük ve yönetmelikte çocukların ve gençlerin çalışma yaşamında korunmaları ile
ilgili düzenlemeler bulunmaktadır. Çocuk işçiliğin önlenmesi amacıyla Türkiye 1992 yılında
IPEC Projesi’ne katılmış, program kapsamında çeşitli projeleri uygulamaya koymuştur.
-Eski Hükümlüler
Eski hükümlü, genel olarak ifllemifl oldu¤u herhangi bir suçtan dolay› hakk›nda
mahkumiyet karar› kesinleflerek hürriyeti ba¤lay›c› cezaya mahkum olduktan sonra
cezas›n› tamamlayarak, cezaevinden ç›kan ve hükümlülük niteli¤i ortadan kalkan
kifli olarak tan›mlanabilir (Bedük, 2010: 49).
Eski hükümlülerin en önemli sorunlar›n›n bafl›nda iflsizlik gelmektedir. Eski hükümlülerin
ifl bulmalar› ço¤unlukla bu kifliler yeterli vasfa sahip olmad›klar› için oldukça
güçtür. Bu nedenle eski hükümlülere vas›f kazand›r›lmas› önem kazanmakta,
bu amaçla eski hükümlüler genelde infaz kurumlar›ndaki süreleri s›ras›nda temel
e¤itim, orta veya yüksek e¤itim ile mesleki e¤itime tabi tutulmaktad›rlar (Koçak
ve Altun, 2010: 101-102 ). Eski hükümlülerin çal›flma yaflam›nda baflar›l› olmalar›
ve toplumla bütünleflmeleri için ise sosyal rehabilitasyon büyük önem tafl›makta,
bu amaçla çeflitli ülkelerde farkl› uygulamalara baflvurulmaktad›r (fiahin, 2002:
12-14). Ancak eski hükümlülerin ifl piyasas› için gerekli vasfa sahip olmalar› hâlinde
bile toplumun ve iflverenlerin önyarg›lar› nedeniyle ifl bulmalar› oldukça güçtür.
Bu nedenle özürlüler gibi eski hükümlüler için de kanunlarla kota sistemi veya
iflverenleri eski hükümlü çal›flt›rmaya özendirici tedbirler getirilmekte, kendi ifllerini
kurmalar› için parasal, ayni ve teknik destek sa¤lanmaya çal›fl›lmaktad›r (Altan,
2010: 203).
Türkiye’de eski hükümlülere vas›f kazand›rmaya yönelik e¤itim programlar› ile
onlar›n çal›flma yaflam›nda korunmalar› ile ilgili düzenlemeler henüz yetersizdir.
Hâlen 4857 say›l› ‹fl Kanunu’nun 30. maddesinde sadece kamu sektörü için %2 oran›nda eski
hükümlü çal›flt›rma zorunlulu¤u (kota) getirilmekte, kamu iflverenlerinin
çal›flt›rmakla yükümlü olduklar› iflçileri ‹fiKUR arac›l›¤›yla sa¤lamalar› öngörülmektedir.
Bu iflçilerin nitelikleri, hangi ifllerde çal›flt›r›labilecekleri, bunlar›n iflyerlerinde
genel hükümler d›fl›nda ba¤l› olacaklar› özel çal›flma ile mesle¤e yöneltilmeleri,
mesleki yönden ifle nas›l al›nacaklar› ise hâlen iki ayr› yönetmelik çerçevesinde
düzenlenmektedir.
-Yaşlılıar
Yaşlılık; çocuk ve gençlikten sonra yaşamın kaçınılmaz son evresidir. Çocuk ve genç kavramı
gibi genel kabul gören bir yaşlılık tanımı bulunmamaktadır. Yaşlılık kavramı toplumlara,
kişilere ve zamana göre değişebilmekte, iklim, çevre, beslenme, yapılan işin niteliği, yaşam
şekli, cinsiyet, kalıtım, kültürel özellikler genel bir yaşlılık tanımının yapılmasını

35. engellemektedir. Çalışma ekonomisi alanında 65 yaş yaşlılığın başlangıcı olarak genel kabul
görmektedir. Yaşlıların korunması ile ilgili uluslararası belgeler diğer dezavantajlı gruplara
göre sınırıdır. Yaşlılarla ilgili önemli uluslararası belgeler arasında BM insan Hakları
Bildirgesi’nin 25. maddesi, Yaşlılık ilkeleri, Avrupa Konseyi’nin Gözden Geçirilmiş Avrupa
Sosyal Şartı’nın 23. maddesi ve Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı’nın 25. maddesi
sayılabilir. Dünyada yaşlılara yönelik sosyal politikaların kapsamı ülkelerin ekonomik, sosyokültürel yapılarına ve zamana göre farklılık göstermektedir. Günümüzde gelişmiş ülkelerde
yaşlılara yönelik sosyal politikaların temel amacı; yaşlıların ve ailelerinin yaşam kalitelerinin
arttırılması, kişilerin sağlıklı ve başarılı yaşlanarak toplumsal yaşama daha aktif şekilde
katılmalarının sağlanmasıdır.
Dünyada yaşlılara yönelik sosyal politikalar arasında; yaşlılık sigortası, sosyal güvenlik
garantisi olmayan veya gelir yetersizliği nedeniyle yoksul duruma düşen belli bir yaşın
üzerindeki yaşlılara bu durumları devam ettiği sürece sürekli gelir veya aylık bağlanması,
yaşlılara temel gereksinimlerini karşılamak üzere sürekli olmayan
parasal yardım veya ayni yardımlar yapılması, muhtaç durumda olan yaşlılara başta sağlık
hizmeti olmak üzere sosyal hizmetler sunulması sayılabilir.
Yaşlılara sunulan sosyal hizmetler arasında kurumsal bakım hizmetleri büyük önem
taşımaktadır. Kurumsal
bakım hizmetleri; huzurevi, yaşlı bakımevi, sokak yaşlıları yardım evi, yaşlı apartmanları,
yaşlı köyleri gibi kurumlar aracılığıyla verilmektedir. Bu kurumlar hukuki düzenlemeler
çerçevesinde merkezî veya yerel yönetimler, özel kişiler, vakıflar, dernekler tarafından
kurulabilmektedir. Türkiye’de yaşlılara yönelik sosyal politikaların kapsamı henüz sınırlıdır.
Yaşlılara yönelik politikalar arasında yaşlılık sigortası önem taşımakta, buna ek olarak sayıları
170’i aşan kurum ve kuruluş tamamlayıcı sosyal güvenlik kurumu olarak üyelerine ek garanti
sağlamaktadırlar. 28.03.2001 tarih ve 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım
Sistemi Kanunu ile de Bireysel Emeklilik şirketleri oluşturulmuştur. Ayrıca 01.07.1976 tarih
ve 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık
Bağlanması Hakkındaki Kanun ile 65 yaşını doldurmuş, hiçbir gelire sahip olmayan,
muhtaçlığını kanıtlayan, Türk vatandaşlarına hayatta kaldıkları süre içinde aylık
bağlanmaktadır. 29.05.1986 tarih ve 3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik
Kanunu’nun belirlediği özelliklere sahip olan yaşlılar da herhangi bir yaş sınırı olmadan
kanunun öngördüğü yardımlardan yararlanabilmektedirler. 18.06.1992 tarih ve 3816 sayılı
Tedavi Giderlerinin Yeşil Kart Verilerek Devlet Tarafından Karşılanması Hakkındaki Kanun
ile kanunun öngördüğü özelliklere sahip olan muhtaç yaşlı Türk vatandaşlarına yeşil kart
uygulaması ile karşılıksız sağlık hizmeti sunulmaktadır.
-Göçmenler
Uluslararas› göçün geçmifli insanl›k tarihi kadar eskidir. Tarihin her döneminde
insanlar ekonomik, siyasi, demografik veya co¤rafik nedenlerle bir ülkeden di¤erine
göç etmek zorunda kalm›fllard›r (Kartal, 2008: 24-25) . Günümüzde bu göç dalgas›
bütün h›z› ile devam etmektedir. 2050 y›l›nda göçmen say›s›n›n 230 milyona
ç›kaca¤›, dünya nüfusunun %2,6’s›n›n göçmenlerden oluflaca¤› tahmin edilmektedir
(Gökbayrak, 2006: 8).
Uluslararas› göç; göç alan ve veren ülkeler aç›s›ndan ekonomik, siyasi, sosyokültürel
sonuçlar do¤urmaktad›r. Bu nedenle ülkeler; uluslararas› göç politikalar›n› göç konusundaki temel öncelikleri ile ülkenin ekonomik, sosyal, istihdam, ticaret,
sa¤l›k, kültür ve güvenlik politikalar› çerçevesinde belirlemektedirler. Genel
olarak ülkelerin uluslararas› göç politikalar› göç alma ve ülkedeki göçmenlerle ilgili
düzenlemelerle, göç verme ve göç verilen ülkelerdeki vatandafllarla ilgili düzenlemeleri